Psychologiczne i społeczno-kulturowe uwarunkowania uczenia się

Metodologia uczenia

Agenda

• Psychologiczne czynniki uczenia

• badania nad rozpoznawaniem i odkrywaniem

• badania nad indukcją i uczeniem się

• badania nad dedukcją i uczeniem się

• badania nad dyspozycjami poznawczymi

• badania nad uczeniem się i pamięcią

• Społeczno-kulturowe czynniki uczenia się

• kultura narodowa - kultury środowiskowe - postawy

• oddziaływanie postaw

• uczenie się jako komunikacja społeczna

Psychologiczne czynniki uczenia

• Uczenie się to...

• nabywanie,

• uświadamianie sobie i

• odkrywanie informacji

• To tyle, co rozumienie lub pojmowanie.

• .... złożony proces poznawczy obejmujący zarówno nabywanie, jak i odtwarzanie informacji i wiedzy.

Psychologiczne czynniki uczenia

I. Badania nad rozpoznawaniem i odkrywaniem...

• rozpoznawanie = wskazanie tego samego szczegółu przy ponownym zetknięciu się z nim

• odkrywanie = identyfikowanie zasady lub reguły porządkującej jakąś sekwencję informacji

Psychologiczne czynniki uczenia

Psychologiczne czynniki uczenia

• Jeśli drugi raz otrzymamy to samo zadanie - wówczas natychmiast zidentyfikujemy figurę, która nie przystaje do trzech pozostałych - to jest rozpoznawanie

Psychologiczne czynniki uczenia

• Odkrywanie ...

• O

• G N

• ? H M

• B - - L

• A C D - -

• Jaka litera winna znajdować się tam, gdzie „?”

Psychologiczne czynniki uczenia

• Odkrywanie ...

• W teście tzw. „trójkąta literowego” istota rozwiązania polega nie na identyfikacji różnic, lecz na wskazaniu reguły czy zasady

„rządzącej” rozmieszczeniem liter

Psychologiczne czynniki uczenia

Odkrywanie ...

• Istnieje ważny związek między uczeniem się i odkrywaniem

• Ucząc się przyswajamy zasady, wzorce, struktury i sekwencje

• W rezultacie wiemy, jakie zasady czy prawa znalazły zastosowanie w danym przypadku (studiowanej teorii, modelu, badań)

• Uczenie się pomaga w odkrywaniu!

Psychologiczne czynniki uczenia

II. Badania uczeniem się i indukcją ...

• Pojęcie indukcji nie zostało w psychologii empirycznie określone

• Większość definicji mówi o „przechodzeniu od szczegółu do ogółu” ..

• Jednak: gdy trzeba wskazać konkretny przykład pojawiają się kłopoty ...

Psychologiczne czynniki uczenia

Kłopoty z rozumieniem indukcji ....

• Brakuje ustalonego zakresu desygnatów pojęcie, bywa ono stosowane do określenia rozmaitych zjawisk

Psychologiczne czynniki uczenia

• Pewne jest, że indukcja ....

w jakimś stopniu zakłada użytek z danych bezpośrednich, tzn. danych dotyczących pojedynczych przykładów czy przypadków

(J. Guilford)

Psychologiczne czynniki uczenia

• Cztery rodzaje indukcji:

• indukcję klasyfikacyjną

• indukcję relacyjną

• indukcję systemową

• indukcję implikacyjną

Psychologiczne czynniki uczenia

III. Badania nad dedukcją i uczeniem się

• dedukcja = wyprowadzanie logicznie koniecznych wniosków z przesłanek

• testy psychologiczne, które badają dedukcję obejmują wyprowadzania ścisłych logicznych wniosków z podanej informacji

Psychologiczne czynniki uczenia

• Proszę chwilę poczekać ....

Psychologiczne czynniki uczenia

• Przy rozwiązywaniu tego zadania należy za każdym razem rozpatrzyć po kolei kombinacje tylko dwóch figur!

Czyli

• Odpowiedź A

Psychologiczne czynniki uczenia

IV. Badania nad dyspozycjami poznawczymi

• Dyspozycje = pojęcie zbliżone do „strategii poznawczych” czy też „stylów uczenia się

• W świetle istniejących badań można przyjąć, że „dyspozycje poznawcze” należą do różnic indywidualnych i mają charakter cech osobowości

Psychologiczne czynniki uczenia

Dyspozycje poznawcze ...

• selektywność uwagi

• rozległość poszukiwań

• szerokość zakresu równoważności

• tolerancja na nierealistyczne doświadczenia

• „wyrównywanie-wyostrzanie”

Psychologiczne czynniki uczenia

V. Badania nad uczeniem się i pamięcią

• Jeśli rozumiemy uczenie się jako „uświadamianie sobie” to akcentujemy posiadanie czynnej informacji w chwili obecnej, aktualnie

• Rozróżnienia na uczenie się i pamięć można dokonać przeciwstawiając jawną, aktualnie posiadaną informację - informacji utajonej, przechowywanej przez dłuższy czas .

Psychologiczne czynniki uczenia

• Zasoby pamięci jednostki są ważnym wyznacznikiem procesu uczenia się, nie znaczy to jednak, że uczenie się = pamięć.

Co to jest pamięć?

• = przechowywanie i dostępność informacji w tej samej formie w jakiej zostały przyswojone (J. Guilford)

Psychologiczne czynniki uczenia

Pamięć krótkotrwała ...

• Funkcją pamięci krótkotrwałej jest kompensowanie ograniczonej zdolności odbioru napływającej informacji

• nie wszystko, co spostrzegamy, może być utrwalone w pamięci długotrwałej;

• dzięki chwilowemu zatrzymaniu pewnych informacji (niby w „przedpokoju”), możemy przyswoić większą liczbę informacji.

Psychologiczne czynniki uczenia

Dlaczego jedne treści utrwalają się silnie w pamięci, inne zaś nie?

Są dwie teorie pamięci krótkotrwałej:

• a)      teoria zanikania śladów

• b)      teoria interferencji

Psychologiczne czynniki uczenia

Pamięć krótkotrwała ...

• Teoria zanikania śladów pamięciowych sugeruje, że im większy upływ czasu między ekspozycją bodźca do zapamiętania i jego przypomnieniem, tym trudniej odtworzyć bodziec

• Potwierdzają to liczne eksperymenty: np.. z szeregu usłyszanych liczb zapamiętujemy te, które zostały podane później

Psychologiczne czynniki uczenia

Pamięć krótkotrwała ...

• Teoria interferencji („nakładania się”) : interferencją jest wszystko, co utrudnia różnicowanie i tym samym powoduje utratę informacji

• na już przyswojone informacje nakładają się inne

• nakładanie się sprawia, że w pamięci krótkotrwałej nie przechowujemy informacji

Psychologiczne czynniki uczenia

Pamięć długotrwała ...

• to mechanizm selekcyjny decydujący o tym, które informacje są „zatrzymywane” na dłużej, a które nie

• uczenie się zamierzone: jeśli uczymy się czegoś z wyraźnie sprecyzowaną intencją, wówczas zapamiętujemy to dłużej

Psychologiczne czynniki uczenia

Pamięć długotrwała ...

• uczenie zamierzone wpływa na wzrost prawdopodobieństwa zachowania informacji, ponieważ ułatwia subtelniejsze rozróżnienia i „oznakowanie” nabywanych informacji

• Zalecenie - jeśli coś ma przejść do pamięci długotrwałej, musi temu towarzyszyć taka właśnie intencja podmiotu uczącego się.

Psychologiczne czynniki uczenia

Pamięć długotrwała ...

• jeśli uczymy się mimochodem - nie zapamiętujemy

• Uczenie się machinalne, bez należytej uwagi zapominanie!

Psychologiczne czynniki uczenia

Pamięć długotrwała...

• duży zasób posiadanych informacji/wiedzy wzmaga łatwość nabywania nowych

• nabywanie nowych informacji jest uzależniane od zasobu już posiadanych

• wynikające stąd korzyści mają jednak pewne granice - nie trwają w nieskończoność („pojemność” pamięci wiek)

Społeczno-kulturowe wyznaczniki uczenia się

Kultura ....

czyli to, co ludzie myślą, czynią i mają - jako członkowie grupy społecznej narodu, grupy etnicznej, zbiorowości lokalnej, środowiska (np.. studenckiego)

Społeczno-kulturowe wyznaczniki uczenia się

Kultura ....

Miejsce wykształcenia w systemie wartości społeczeństwa

• wg badań OBOP sprzed kilku lat ponad 70% respondentów uważa za naturalne uzyskanie wyższego wykształcenia przez ich dzieci

• w latach 80tych ub. wieku odsetek ten był znacznie niższy (30-40%)

Społeczno-kulturowe wyznaczniki uczenia się

Kultura ...

• Środowisko studenckie także tworzy wzory zachowań wpływające na uczenie się

• motywacje studiowania i poglądy na temat przydatności studiów

• popularność studenckiego ruchu naukowego

• popularność wzoru osobowego wybitnego studenta

• przesądy, potoczne „teorie” skutecznego uczenia się,

Społeczno-kulturowe wyznaczniki uczenia się

Kultura i postawy ...

• Kultura jest ważnym źródłem postaw, jakie żywimy wobec różnych „obiektów”

• Postawa = względnie stały stosunek, odniesienie lub ocena jakiegoś obiektu przez podmiot („nosiciela” postawy)

Społeczno-kulturowe wyznaczniki uczenia się

Trzy grupy definicji:

• Behawiorystyczne: postawa = względnie stałe zachowanie wobec obiektu

• Socjologiczne: postawa = względnie stała ocena lub emocje związane z obiektem

• Poznawcze: postawa = relatywnie stabilny zbiór przekonań na temat obiektu postawy

• Ogólnie: skłonność do pozytywnego lub negatywnego oceniania obiektu (np.. zajęć z zastosowań matematyki w ekonomii)

Społeczno-kulturowe wyznaczniki uczenia się

Wymiary postaw...

• Znak postawy: pozytywny, negatywny, neutralny (pozytywna - negatywna ocena osoby, instytucji, grupy)

• Natężenie postawy: silniejsze lub słabsze; mogę kogoś bardzo lubić, ktoś inny może tego samego człowieka lubić mniej

• Treść przedmiotowa: różnice obiektów postaw

Społeczno-kulturowe wyznaczniki uczenia się

Wymiary postaw ...

• Zakres postawy: obiektem postawy może być jeden obiekt (np.. mój wykształcony przyjaciel) lub też klasa obiektów (np.. ludzie wykształceni w ogóle)

• Stopień powiązania danej postawy z innymi postawami: postawy izolowane od innych postaw i postawy silnie powiązane z innymi

Społeczno-kulturowe wyznaczniki uczenia się

Wymiary postaw...

• Trwałość: odporność na zmianę; postawy wobec niektórych obiektów są bardzo trwałe, wobec innych nie

Społeczno-kulturowe wyznaczniki uczenia się

Źródła postaw:

• proces nabywania wiedzy na temat obiektu

• przeżycia emocjonalne związane z obiektem

• inne osoby

Społeczno-kulturowe wyznaczniki uczenia się

Inni ludzie jako źródło postaw:

• większość postaw przejmujemy od innych

• „znaczący inni” - rodzice, koledzy i koleżanki, nauczyciele, idole od nich przejmujemy wiele postaw

• postawy ukształtowane w wyniku osobistych doświadczeń z osobą (instytucją, grupą) są silniejsze i trwalsze od postaw uformowanych na podstawie informacji „z drugiej ręki”

Społeczno-kulturowe wyznaczniki uczenia się

Oddziaływanie postaw na uczenie się ...

• Postawy wywołują tendencyjność w przetwarzaniu informacji o obiektach, których dotyczą

• Dążymy do uzyskiwania informacji zgodnych z własnymi postawami, unikamy lub nie przyjmujemy do wiadomości informacji sprzecznych z postawami (nałogowi palacze)

Społeczno-kulturowe wyznaczniki uczenia się

Oddziaływanie postaw ...

• Utrwalone postawy ułatwiają zapamiętywanie związanych z nimi informacji

• Osoby o neutralnej postawie wobec jakiejś kwestii słabiej zapamiętają związane z nią informacje!

• Materiał zgodny z postawami jest lepiej zapamiętywany niż sprzeczny i neutralny

• Materiał sprzeczny z postawą jest lepiej zapamiętywany niż neutralny

Społeczno-kulturowe wyznaczniki uczenia się

Uczenie się jako odmiana komunikacji społecznej..

• Bariery komunikowania

• odmienne układy odniesienia - różnice w percepcji (wiek, płeć, wykształcenie, kultura)

• sądy wartościujące

• zaufanie do nadawcy

Społeczno-kulturowe wyznaczniki uczenia się

Uczenie się jako odmiana komunikacji społecznej ...

• Bariery:

• trudności semantyczne

• filtrowanie

• techniczny żargon

• różnice statusu

• naciski czasowe

• przeciążenie informacyjne

---