Globalizacja i zmiany w układzie sił gospodarczych a międzynarodowy system walutowy.
Na ile ten współczesny system walutowy odpowiada procesom, które zachodzą we współczesnej gospodarce światowej i jak on jest dostosowany do poziomu globalizacji i jak odzwierciedla układ sił gospodarczych na świecie.
Międzynarodowy system walutowy:
W rozumieniu współczesnym obejmuje:
Reguły formalne i nieformalne
Zasady
Instrumenty oraz
instytucje, które określają warunki rozliczeń i przepływów finansowych w operacjach transgranicznych
Podstawę systemu walutowego stanowią:
zasady wymienialność walut i przepływu kapitału
systemy kursowe
reguły i instytucje zabezpieczające płynność rozliczeń w przypadku nagłych naruszeń równowagi politycznej , gospodarczej czy katastrof
reguły i instytucje nadzorujące przestrzeganie zasad funkcjonującego ładu walutowego na poziomie regionalnym i globalnym
kluczowe waluty, czyli takie, które charakteryzują się wysokim stopniem umiędzynarodowienia
Oceniając współczesny MSW z uwzględnieniem wyróżnionych elementów głównych można wyróżnić jego następujące cechy:
wysoki poziom zaawansowania wymienialności walut i liberalizacji przepływu kapitału, choć w niektórych regionach świata, zwłaszcza w krajach Azji Południowo-Wschodniej, nie ma pełnej swobody przepływu kapitału
dominują płynne kursy walutowe, z wyjątkiem Chin i większości krajów eksporterów ropy naftowej, które stosują różne rodzaje kursów stałych bądź płynnych kierowanych,
podstawowe zabezpieczenie międzynarodowej płynności finansowej w sytuacjach nadzwyczajnych zagrożeń zapewniają instrumenty MFW oraz porozumienia ad-hoc
natomiast w przypadkach kryzysów finansowych kluczową rolę pełnią porozumienia bilateralne i System Rezerwy Federalnej USA, który ma obowiązek zagwarantowania płynności jako emitent najważniejszej waluty międzynarodowej poprzez pożyczanie środków finansowych partnerskim bankom centralnym
funkcje nadzoru nad międzynarodowym ładem walutowym sprawują:
Unia Europejska w wymiarze regionalnym a MFW i grupa krajów G-20 w wymiarze globalnym,
kluczowymi walutami MSW są dolar, euro i jen, z wyraźną dominacją dolara we wszystkich trzech funkcjach pieniądza, czyli jako środka płatniczego, miernika wartości i waluty gromadzenia rezerw
Szczególnym okresem z punktu widzenia funkcjonowania międzynarodowego systemu walutowego były lata 90.
Postępująca liberalizacja przepływów kapitałowych i nowe możliwości technologiczne w dziedzinie przepływu informacji i komunikowania się przyczyniły się do rozwoju usług finansowych i integracji rynków.
Rynki instrumentów pochodnych zaczęły „pęcznieć” na przełomie lat 80. i 90. (wraz z globalizacją i wzrostem przepływów finansowych) i eksplodowały po roki 1999 , kiedy USA odeszły od zakazu łączenia bankowości komercyjnej z bankowością inwestycyjną w ramach jednej instytucji finansowej (tj. tzw. żelaznej reguły tzw. Act Glass Steagall, ustanowionej w 1933 roku jako odpowiedź na wielki kryzys)
Zerwanie z tą zasadą otworzyło bankom drogę do bezkarnego spekulowania na rynkach pieniędzmi swoich klientów.
Dziś rynek instrumentów pochodnych szacowany jest na dziesięciokrotność światowego PKB, a zaledwie 5% obrotów na rynkach walutowych odzwierciedla realny handel, resztę , czyli 95% stanowią transakcje terminowe i opcje walutowe (transakcje spekulacyjne).
Światowy system finansowy pełen jest śmieciowych instrumentów , za którymi nie stoi realna wartość.
Dzięki kreacji pieniądza przy pomocy instrumentów pochodnych możliwe stały się wydatki, na które przy konserwatywnej polityce finansowej żaden rząd czy bank nie mógłby sobie pozwolić.
Dług nie powinien przekraczać 60% PKB, a dla strefy euro ponad 90%. - zgodnie z systemem konwergencji?
Wskutek działania wielu czynników międzynarodowe obroty kapitałowe dynamicznie rosły od początku lat 90.
Zwiększył się zakres wymienialności walut oraz skala spekulacyjnych przepływów kapitału i Kryzysów walutowo-finansowych.
Doświadczyły ich nie tylko rozwijające się kraje Ameryki Łacińskiej i Azji wskutek nagłych odpływów kapitału, ale również kraje funkcjonujące w Europejskim Systemie Walutowym (1992-1993), które doznały ataków spekulacyjnych.
Dlatego pod koniec lat 90. sprawa lepszego dostosowania międzynarodowego systemu walutowego i finansowego do zmian strukturalnych w gospodarce światowej znalazła się w centrum dyskusji środowisk akademickich i biznesowych.
Proponowane zmiany obejmowały:
środki prewencji i instrumenty zarządzania w sytuacjach kryzysowych
zapobieganie nadużyciom finansowym, jak pranie brudnych pieniędzy, finansowanie nielegalnych działalności, unikanie płacenia podatków,
rozwój współpracy regionalnej i globalnej
wzmocnienie międzynarodowego systemu instytucjonalnego
Proces zmian dostosowujących zasady funkcjonowania poszczególnych sfer międzynarodowych stosunków gospodarczych do globalnego wymiaru samych procesów rozwoju ekonomicznego odbywa się bardziej na zasadzie działań doraźnych niż zmian systemowych.
Ogólnoświatowa Konferencja
Oddłużeniowa (nowe Bretton Woods
- w ramach tej propozycji proponowany jest powrót do stałych kursów walutowych korygowanych okresowo itd.)
1) trzeba powrócić do sztywnych kursów wymiany walut korygowanych okresowo według z góry uzgodnionych i przejrzystych reguł (np. parytetu cen, kosztów pracy, PKB, stanu bilansu handlowego) na podstawie zmiany wkładu poszczególnych gospodarek narodowych w ogólnoświatową gospodarkę.
2) w tym celu dolara amerykańskiego powinien zastąpić inny techniczny środek rozliczeniowy (jak np. SDR)
powołana powinna być tez ogólnoświatowa instytucja administrująca procesem oddłużenia (roboczo : OIA) - instytucja pełniąca docelowo rolę światowego banku centralnego połączonego z bankiem rozliczeń międzynarodowych
Wraz z usztywnieniem kursu wymiany walut problem spekulacji na rynkach walutowych i niekontrolowanych przepływów finansowych przestałby ciążyć na światowej gospodarce.
Na rynku instrumentów pochodnych okrojonym do skali realnej gospodarki mogłaby rządzić prosta reguła, że jedynie strony transakcji mogą ubezpieczać finansowo jej ostateczny wynik.
Inna kluczowa korekta powinna dotyczyć instytucji finansowych (zwłaszcza banków), które muszą odzyskać status zaufania publicznego. Banki udzielające kredytów detalicznych (dla osób prywatnych) i komercyjnych (dla firm) powinny zostać bezwzględnie pozbawione prawa do działalności inwestycyjnej.
Bankowość inwestycyjna oddzielona od komercyjnej i pozbawiona zarazem możliwości spekulacji (sztywne kursy) siłą rzeczy musiałaby się skoncentrować na finansowaniu innowacyjności, postępu technicznego, promowaniu wydajności, efektywności przedsiębiorstw.
powinno nastąpić oddłużenie państw, ale wyłącznie państw godzących się na nowe reguły (natomiast zadłużone instytucje finansowe powinny zostać podzielone lub zlikwidowane), chociaż oddłużenie powinno następować w różnym stopniu zależnie od poziomu długu i stanu instytucji finansowych.
Oddłużenie powinno nastąpić na drodze wzajemnych kompensat lub umorzeń, a rolę gwaranta właściwej restrukturyzacji długów pełniłaby OIA obdarzona prawem emisji środków rozliczeniowych i ich wymiany na lokalne waluty.
Układ sił a kluczowe waluty międzynarodowe
Utworzenie obszaru wspólnej waluty w Unii Europejskiej, uważane za przełomowe wydarzenie w funkcjonowaniu międzynarodowych stosunków walutowo-finansowych, nie spełniło oczekiwań twórców Unii Gospodarczej i Walutowej co do uzyskania przez euro pozycji drugiej waluty globalnej, konkurującej skutecznie z dolarem w pełnieniu funkcji pieniądza światowego w sferze prywatnej i oficjalnej.
Dominacja dolara utrzymuje się.
Wybrane wskaźniki międzynarodowego wykorzystania kluczowych walut w % w roku 2009/2010
Wskaźniki |
Dolar |
Euro |
Jen |
inne |
Obroty na rynku walutowym kwiecień 2010 |
84,9 |
39,1 |
19 |
57 |
Wyemitowane m-narodowe papiery dłużne, koniec 2009 (bez emisji krajowych |
45,8 |
21,4 |
5,8 |
17 |
Niespłacone międzynarodowe pożyczki bankowe, koniec 2009 (bez pożyczek transeuropejskich |
53,8 |
15,7 |
3,6 |
26,9 |
Udział rezerw walutowych |
62,2 |
27,3 |
3 |
7,5 |
Udział dolara i euro w funkcjach : gromadzenia rezerw walutowych i jako waluty zaczepu dla innych walut w 1999 i 2009 w %
(TABELKA)
Zestawienie potencjału gospodarczego Unii Europejskiej, Stanów Zjednoczonych, Chin i Japonii wskazuje na to, że gospodarkę światową charakteryzuje policentryczny układ sił gospodarczych.
W 2009 roku udział głównych centrów w światowym produkcie (wg PPP) wynosił
UE - 21,1% , USA - 19,9%, Chin - 12,9% a Japonii - 5,9%
W światowym eksporcie towarów w 2010 roku udział tych ośrodków kształtował się następująco: UE - 33,82% , Chin - 8,39%, i Japonii - 5,05%
A w eksporcie usług: UE - 42,49% , USA - 14,04%, Chin - 4,61% i Japonii - 3,76%
Zarówno pod względem udziału w światowym produkcie, jak i eksporcie pierwszym centrum jest Unia Europejska a drugim Stany Zjednoczone, z wyjątkiem drugiej pozycji Chin w eksporcie towarów. Pozycję trzeciego centrum zajmują Chiny, które awansowały gospodarczo uzyskując pod względem potencjału ilościowego porównywalną pozycję z UE i USA.
Prognozy wskazują na dalszy wzrost układu triadowego w gospodarce światowej: Unia Europejska - Stany Zjednoczone - Chiny.
Udział UE, USA I Chin i Japonii w światowym PKB wg parytetu siły nabywczej w latach 2009-2016
(tabelka)
Biorąc pod uwagę układ sił gospodarczych i perspektywy dalszego umacniania się pozycji Chin można zauważyć, że cechą współczesnego MSW jest asymetria polegającą na tym, że rola jena jako waluty kluczowej jest marginalna, a euro nie osiągnęło pozycji waluty globalnej w żadnej z pełnionych funkcji w sferze prywatnej i oficjalnej, zaś dolar w roli głównej waluty światowej utrzymuje się od lat 40. XX wieku.
Euro jest walutą regionalną, a właściwie wspólną walutą ugrupowania regionalnego.
Pojawia się też pytanie o renminbi jako walutę kluczową, na co wskazuje transformacja układu sił gospodarczych, spadek znaczenia Japonii i rosnący potencjał gospodarczy i handlowy Chin.