Czas pracy
Art. 128 K.p. czas pracy - czas w którym pracownik pozostaje do dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejsc wyznaczonym do wykonywania pracy.
Badania nad czasem pracy:
optymalizacja norm i form czasu pracy
potrzeba harmonizacji potrzeb pracowników i pracodawców
zależności pomiędzy czasem pracy i innymi elementami globalnego funduszu czasu pracownika (czasem wolnym)
Trzy perspektywy:
Punkt wyjścia: ekonomiczny aspekt czasu pracy
Kluczowy problem - zwiększenie efektywności
proporcje czasu pracy i czasu wolnego, efektywne wykorzystanie czasu pracy, poszukiwanie optymalnej długość dnia pracy (dalsze wydłużanie powoduje spadek wydajności)
2) Punkt wyjścia: maksymalizacja czasu wolnego
praca i zarobki z niej uzyskiwane powinny służyć godziwemu spędzaniu czasu wolnego
Kluczowy problem - skracanie czasu pracy do społecznego optimum czasu pracy
3) Punkt wyjścia: optymalizacja podziału pomiędzy czasem wolnym i czasem pracy. Pytanie: jak należy podzielić zasoby czasu człowieka pomiędzy różne sfery jego działalności, aby osiągnąć najwyższą użyteczność tego czasu?
Z: proporcje czasu są sprawą indywidualnego wyboru pracownika dążącego do maksymalizacji sumy użyteczności;
* Czy pracownicy będą podejmować pracę dodatkową i na jakich warunkach
* Czy preferują czas wolny czy pracę (w kontekście ruchu płac, cen dóbr konsumpcyjnych itp.)
SPRZECZNE TENDENCJE : wzrost dochodów powoduje wzrost użyteczności czasu pracy, ale jednocześnie coraz mniejsza liczba jednostek czasu pracy jest potrzebna do zaspokojenia podstawowych potrzeb. Rośnie więc wartość czasu wolnego, BO ZWIĘKSZAJĄ SIĘ MOŻLIWOŚCI KONSUMPCYJNE jednostki.
a) Gdy krańcowa użyteczność czasu wolnego przewyższy krańcową użyteczność czasu pracy, nastąpi substytucja czasu pracy przez czas wolny
b) Zjawisko przenoszenia zaspokojenia potrzeb - potrzeby wyższego rzędu zaspokajane są w czasie wolnym
W przeciwną stronę działa efekt dochodowy: wzrost stawek za pracę powoduje zwiększenie popytu na pracę dodatkową u pracowników (np. wzrasta liczba godzin nadliczbowych)
Badania porównawcze czasu pracy pokazują, że:
rzeczywisty czas pracy wzrasta, gdy istnieje dostatecznie atrakcyjna oferta towarów konsumpcyjnych, pozostająca w granicach możliwości finansowych osób pracujących,
rzeczywisty czas pracy maleje, gdy słabnie tempo rozwoju gospodarczego
rzeczywisty czas pracy zależy również od wagi i znaczenia, jakie społeczeństwo przywiązuje do czasu wolnego. Etos pracy silnie oddziałuje w kierunku wydłużenia tego czasu, a etos czasu wolnego działa w przeciwnym kierunku.
Wydłużenie lub skrócenie norm czasu pracy silnie oddziałuje na rozmiary rzeczywistego czasu pracy zwłaszcza w tych krajach, gdzie istnieje scentralizowana i szczegółowa zarazem regulacja prawna czasu pracy.
Skracać czas pracy można w różny sposób, poprzez:
zmniejszenie dziennej normy czasu pracy oraz zwiększenie czasu
przerw w czasie pracy,
skrócenie tygodniowego wymiaru czasu pracy przez ograniczenie liczby dni pracy w tygodniu,
wydłużenie urlopów wypoczynkowych i zwiększenie liczby wolnych dni świątecznych, co w istotny sposób skraca wymiar czasu w skali roku,
redukcję wymiaru czasu pracy w skali całego życia przez zmniejszenie okresu aktywności zawodowej (np. obniżenie granic wieku emerytalnego, wydłużenie cyklu nauczania).
Przyczyny skracania czasu pracy:
* prowadzona przez państwo polityka społeczna, działalność związków zawodowych i innych organizacji społeczno-politycznych oraz nacisk indywidualnych potrzeb w zakresie czasu wolnego od pracy.
* Skracanie czasu pracy jest ważnym sposobem łagodzenia konfliktowych problemów rynku pracy. Za pomocą skracania czasu pracy próbuje się zmniejszyć rozmiary bezrobocia, a także dysproporcje w poziomie życia i zwiększyć stopień integracji zróżnicowanego materialnie społeczeństwa.
Dwa podstawowe modele czasu pracy: model tradycyjny oraz model elastyczny.
Tradycyjny model:
Zasada jednolitości: uregulowania czasu pracy w danym przedsiębiorstwie są jednolite dla wszystkich pracowników
Zasada punktualności: początek i koniec pracy muszą być ściśle przestrzegane
Zasada autorytatywnego ustalania czasu pracy: pracownik nie ma możliwości wpływania na uregulowania czasu pracy
Zasada niezmienności: brak możliwości rozpowszechniania alternatywnych uregulowań czasu pracy.
Podstawowe formy elastycznego czasu pracy
* Zmienne godziny rozpoczynania i kończenia pracy (pracownik ma prawo ustalenie godziny rozpoczęcia pracy) Wariantowy czas pracy
* Ruchomy czas pracy (flex time) pozostawianie pracownikom pełnej swobody ustalania czasu rozpoczęcia i zakończenia pracy, o ile nie przekroczone zostaną normy długości czasu pracy (okres rozliczeniowy: dzień lub tydzień)
* Roczny czas pracy: roczny fundusz czasu pracy wykorzystywany sezonowo
* System Kopovaza: ustalenie liczby godzin np. w roku - faktyczne wykorzystanie czasu pracy zależy od pracodawcy, pensja: średnia, bez względu na przepracowany czas)
* Indywidualny czas pracy (pracownik sam określa, ile godzin tygodniowo, miesięcznie chciałby przepracować)
* Skomprymowany tydzień pracy (compressed work-week) np. praca przez 4 dni w tygodniu po 10 godzin dziennie
* System pracy dzielonej (job sharing)
* System długookresowych urlopów (sabbaticals)
* Praca w domu (work-at-home)
* System stopniowego przechodzenia w stan spoczynku