Metoda naukowa to określona procedura, która powinna być stosowana w procesie pozyskiwania lub tworzenia rzetelnej wiedzy naukowej. Zasadniczym dla niej jest kryterium falsyfikowalności. Metoda naukowa jest też zbiorem zasad, na podstawie których przyjmuje się lub odrzuca analizowane teorie lub opisy zjawisk. Przykładanie miary tych zasad do określonych teorii czy opisów decyduje o tym, czy zostaną one uznane za rzetelną wiedzę naukową.

 wnioskowanie dedukcyjne - jest to taki rodzaj wnioskowania, w którym wniosek wynika logicznie z przesłanek (jeśli ze zdania “P” logicznie wynika zdanie “W” , to prawdziwość zdania “P” jest gwarancja prawdziwości zdania “W”. O dedukcyjności przeprowadzonego wnioskowania można się przekonać, ustalając, ze schemat zbudowany na podstawie przesłanek i wniosku, jest tautologia.

 wnioskowaniu redukcyjnym jako o wnioskowaniu ze szczegółu o szczególe - tzw. wnioskowanie przez analogię ((schemat: przedmiot x 1 posiada własność p, przedmiot x 2 posiada własność p, przedmiot x 3 posiada własność p, ..., przedmiot x n posiada własność p, a zatem przedmiot x n+1 też będzie miał własność p.)

 o wnioskowaniu redukcyjnym jako o wnioskowaniu z następstwa o racji; (przykład: Skoro

jest mokro na jezdni i chodniku to pewnie padał deszcz)

Wnioskowanie per analogium (przez analogie) to rozumowanie na mocy przykładu - od szczegółowej przesłanki przechodzi się do szczegółowego wniosku
Przesłanki stwierdzają, że każdy kolejny badany przedmiot określonego rodzaju posiada pewną cechę, wysnuwa się wniosek, że dalszy kolejny badany Przedmiot będzie również tę cechę posiadał
Przykład: po obejrzeniu pary filmów Dawida Lynch stwierdzamy, że były one dobre, i wysnuwamy wniosek, że następny jego film też taki będzie. Tymczasem następny jest kiepski. - jest zawodnym wnioskowaniem

Indukcja enumeracyjna (tj. nie szeregująca przesłanek pod względem kolejności), biegnąca od przesłanek jednostkowych do wniosków ogólnych wg schematu, że uznanie zdań stwierdzających poszczególne przypadki jest wystarczającą przesłanką dla sformułowania wniosku jako stwierdzenia jakiejś ogólnej prawidłowości; lub inaczej, że skoro pewna prawidłowość potwierdziła się w n przypadkach, to znaczy, że jest ogólnie prawdziwa, np.:

Sól kuchenna zmieszana z wodą destylowaną sprawia, że woda jest słona.

Zawsze i każda ilość soli wrzuconej do każdej ilości wody destylowanej w każdym czasie daje efekt zasolenia wody. Jeśli stwierdzający tę prawidłowość nie zna chemicznego podłoża tego procesu (przynajmniej w zarysach), wówczas może żywić wątpliwości choćby w sytuacji, gdy soli jest ziarnko, a wody hektolitr i sól zdaje się niewyczuwalna; jednak zasolenie wody będzie i tak obiektywnie niepodważalne.

Indukcja przez analogię (będąca w rzeczywistości „niepełną" indukcją enumeracyjną), biegnąca od przesłanek jednostkowych do wniosku uogólniającego wedle formuły, że skoro dana prawidłowość zaistniała w n przypadkach, zaistnieje również w kolejnym, nadarzającym się przypadku. Niekiedy rozpatruje się ją w kategoriach bodźców warunkowych, tj. procesu psychofizjologicznego, polegającego na reakcji adekwatnej do wszystkich sytuacji, które poprzez analogię zostały skojarzone z konkretnym bodźcem. Odwołując się do takiego mechanizmu, wnioskujący spodziewa się Cygana-bruneta, gdyż wynika to z jego dotychczasowych doświadczeń, które stanowią potencjalną przesłankę tego rozumowania. Nie oznacza to jednak, że obiektywnie Cygan nie może okazać się blondynem.

Indukcja eliminacyjna, wprowadzająca do indukcji enumeracyjnej, oprócz przesłanek jednostkowych stwierdzających konkretne przypadki dla danej prawidłowości, przesłankę potencjalną w postaci kilku zdań ogólnych, będących alternatywą, którą obalają wszystkie przesłanki jednostkowe. Zdanie, które pozostaje po takim obaleniu służy jako wniosek, np.:

Jeżeli balon wypełniono wodorem, to jest lżejszy od powietrza.

Dysponując jednym balonem trudno z niezbitą pewnością oprzeć się na pojedynczym przypadku. Ale jeśli w rozumowaniu zastosujemy jako przesłankę potencjalną alternatywę mówiącą o tym, że „wodór jest lżejszy od powietrza" albo „wodórjest cięższy od powietrza", wówczas fakt, że „balon jest wypełniony wodorem i balon jest lżejszy od powietrza" wyklucza z alternatywy możliwość, że wodór jest cięższy od powietrza, pozostawiając jako wniosek, że „balon jest lżejszy od powietrza". Zauważmy, że formuła indukcji eliminacyjnej służy do wykrywania przyczyny danego zjawiska.

Indukcja statystyczna - poprzez badania o stosunkowo niewielkim zasięgu pozwala na wysnucie wniosków o bardzo wysokim stopniu pewności.

Podział logiczny

Gdy chcemy bliżej opisać desygnaty określonej nazwy pod kątem posiadania przez nie (lub nie) jakiejś interesującej nas jakości - wyróżniając wśród nich takie, które ją posiadają i takie, które jej nie posiadają - dokonujemy czegoś, co się nazywa podziałem logicznym.

Wyróżnioną cechę, która pozwala nam podzielić wszystkie desygnaty danej nazwy - na posiadające tę i cechę i jej nie posiadające - nazywamy zasadą bądź kryterium podziału.
Najogólniej mówiąc, podział logiczny polega na wyróżnieniu w grupie przedmiotów stanowiących wszystkie desygnaty danej nazwy podgrup według ściśle określonego kryterium. Domyślamy się, że podział logiczny dotyczy zakresów nazw lub terminów, a nie - ich znaczenia. Można uznać, iż chodzi tu o wydzielanie z zakresu danej nazwy zakresów nazw jej podporządkowanych.

N.p. można podać logiczny podział liczb całkowitych na podzielne przez dwa i niepodzielne przez dwa. Dzielimy zakres terminu „liczba całkowita” na dwa podzakresy. Jeden z nich stanowią desygnaty terminu „liczba podzielna przez dwa”; drugi - desygnaty terminu „liczba niepodzielna przez dwa”. Kryterium podziału jest tu podzielność przez dwa. Zauważamy w podanym przykładzie, że wydzielone przez podział elementy wykluczają się wzajemnie, tzn. zakres terminu „liczba podzielna przez dwa” i zakres terminu „liczba niepodzielna przez dwa” wykluczają się. Inaczej mówiąc, dwu uzyskanym przez podział nazwom odpowiadają różne desygnaty. Zauważamy ponadto, iż oba wydzielone zakresy cząstkowe sumują się, tworząc zakres dzielonego terminu „liczba całkowita”. Te zauważone cechy muszą znaleźć się w każdym poprawnym podziale logicznym. Dlatego nazywamy je warunkami podziału logicznego. Każdy podział, który je spełnia jest poprawny.

Ujmiemy je w następujące punkty:
1. Podział logiczny (danej nazwy) powinien być wyczerpujący - suma zakresów członów podziału winna równać się zakresowi dzielonej nazwy.
Nie wyczerpujący jest np. podział figur geometrycznych na trójkąty i czworoboki. Pozostaje poza tym podziałem cała masa figur, które nie są ani trójkątami, ani czworobokami.
2. Podział logiczny powinien być rozłączny - człony podziału muszą się wzajemnie wykluczać. Żaden element dzielonego zakresu nie może jednocześnie znajdować się w dwóch różnych zakresach cząstkowych.
3. Podział logiczny musi być dokonany według ściśle określonej zasady, czyli kryterium podziału.
4. Podział logiczny musi być dokonany według ściśle określonej zasady, czyli kryterium podziału.
Spełnia ten warunek np. podział ludzi według płci - na kobiety i mężczyzn.

Podane przez wyżej przykłady podziału logicznego miały szczególny charakter. Wszystkie opisywały podział zakresu nazwy na dwa podzakresy. Taki podział nazywamy dychotomicznym (z greckiego dicha - na dwoje, tomos - dział). Podział dychotomiczny powstaje, gdy zakres danej nazwy dzielimy na dwa elementy, przy czym kryterium podziału jest posiadanie (lub nie) jednej, ściśle określonej cechy - jedne elementy podziału posiada daną cechę, inne jej nie posiadają.

Bardzo często jednokrotny podział logiczny nie jest wystarczający. W takiej sytuacji dokonuje się dalszego podziału. Wydzielone już człony dzieli się dalej, tym razem według innej zasady. Uzyskane elementy można poddać jeszcze dalszemu podziałowi, według nowego kryterium. Taki rozwinięty, wielostopniowy podział logiczny nazywamy klasyfikacją. Klasyfikacja jest bardzo popularnym narzędziem. Klasyfikuje się organizmy, zwierzęta, rośliny, minerały, ale także narzędzia, metody, dyscypliny naukowe itd. - niemal wszystko poddaje się klasyfikacji.
Dodajmy jeszcze, że dwa różne podziały jakiegoś terminu, uzyskane przez zastosowanie dwu różnych kryteriów podziału, można ze sobą krzyżować, otrzymując podział zwielokrotniony. Np. podział ludzi według płci na kobiety i mężczyzn, można skrzyżować z podziałem według pełnoletniości na pełnoletnich i niepełnoletnich.

Poznanie bezpośrednie

Spostrzeżenie

Jest to proces psychiczny polegający na doznawaniu wielu wrażeń jednocześnie, które w mózgu są selekcjonowane, wiązane oraz sensownie ujmowane. Podstawowym tworzywem dla spostrzeżeń są wrażenia wzrokowe.

Spostrzeżenia mogą powstawać na dwóch poziomach spostrzegania:

1. Sensomotoryczny -powstają na nim spostrzeżenia figuralne , które są tworami o charakterze przestrzenno - czasowym np. plamy , linie , punkty ,sekwencje dźwięków . Posiadają one rytm , kształt ale nie posiadają znaczenia.

2. Semantyczno - operacyjny czyli znaczeniowo - czynnościowy. Jest to sposób postrzegania, obiektu który jest uzupełniony znaczeniem.

Obserwacja

Proces gromadzenia informacji o danym zjawisku bez ingerencji w jego przedmiot. Dzięki obserwacji poznajemy zjawiska w ich naturalnym przebiegu.

Cechy:

• przedmiot obserwacji (co badamy)

• określenie celu (po co badamy)

Obserwacja obiektywna - badacze nie ingerują w przebieg obserwacji i obiektywnie oceniają wyniki.

Metoda sędziów kompetentnych - badacz powołuje liczbę osób, które oceniają indywidualnie przedłożony im materiał obserwacyjny. O tym, jak materiał ten zostaje zakwalifikowany, decyduje liczba głosów. Sędzią kompetentnym może być każda osoba, która zostanie poinformowana, jak definiuje się oceniane zjawisko i jakie są kryteria jego oceny. Cechą obserwacji jest jej systematyczność, polega na gromadzeniu informacji w sposób ciągły albo metodą próbek czasowych.

Obserwacja uczestnicząca - polega na tym, że badacz wchodzi w rolę osoby badanej i z tej pozycji obserwuje badane zjawisko. Zaletą obserwacji jest to, że opisuje zjawisko w naturalnym przebiegu. Wadą jest czaso- i pracochłonność.

Obserwacja składa się z trzech etapów:

• etap orientacji w terenie

• etap wyboru elementów zogniskowanych

• etap selekcji

Głównymi rodzajami obserwacji są:

• fotograficzna

• próbek czasowych

• jednostkowa

• kompleksowa

Eksperyment

W naukach przyrodniczych i społecznych zbiór działań wzbudzających w obiektach materialnych określone reakcje i zjawiska w warunkach pozwalających kontrolować wszelkie istotne czynniki, które poddaje się dokładnej obserwacji.

Logika pytań

Pytanie rozstrzygnięcia - rodzaj pytania kwestionariuszowego zaczynającego się od partykuły "czy", po której następuje pewne zdanie oznajmujące. Pytania te przewidują możliwość tylko dwóch odpowiedzi właściwych: "tak" lub "nie", zawsze są pytaniami zamkniętymi.

• Przykład: Czy młodzi ludzie chętnie zostają na wsi?

Pytania dopełnienia - pytania dopełnienia pomagają zdobyć więcej informacji dotyczących danego problemu. Pytania dopełnienia różnią się od pytań rozstrzygających partykułą pytajną oraz osnową. Odpowiednio zadane pytania dopełnienia pozwalają na szybkie zdobycie dodatkowych informacji, które pomogą zidentyfikować źródło problemów.
Pytania dopełnienia rozpoczynające się partykułą pytajną "dlaczego" są nazywane pytaniami problemowymi.

Pytanie otwarte - rodzaj pytania kwestionariuszowego, na które respondent może udzielić swobodnej odpowiedzi.

Przykład: Kochanie, co chcesz dziś na obiad?

Pytań otwartych używa się zwłaszcza wtedy, gdy:

• autorowi badania zależy na analizie całego spektrum postaw i opinii,

• pytanie dotyczy słabo rozpoznanego zjawiska.

Pytanie zamknięte - takie, w którym pytający stara się ograniczyć liczbę możliwych odpowiedzi.

Przykład: Chcesz na obiad kotlet schabowy czy kurczaka?

Typ pytań kwestionariuszowych stosowanych najczęściej w testach lub ankietach i posiadające skończoną liczbę precyzyjnie sformułowanych wypowiedzi do wyboru. Wybór może mieć charakter wyboru jednokrotnego lub wielokrotnego.

Pytania sugestywne - pytania, które są stosowane by udzielić osobie pytanej informacji.
Pytanie będzie sugestywne, gdy wypowiemy je dla osoby, która nie zna założeń pytania i po to by odbiorca uwierzył w założenia tego pytania poprzez zaufanie jakim nas darzy.
Sugestywne może być pytanie wypowiadane słowami, które pozwalają domyśleć się odpowiedzi na nie. Nadają się do tego pytania rozstrzygnięte posiadające dwie odp. Które łatwo wskazać intonacją lub gestami. Pytania sugestywne mogą być użyte złośliwie, gdy zasugerujemy odbiorcy odpowiedź fałszywą .

Pytania podchwytliwe - czyli takie, w których pytający skłania odpowiadającego do odpowiedzi, z której w nierozstrzygalny sposób wynika sprzeczność z innymi wypowiedziami lub cos co odpowiadający pragnie ukryć.

Pytania dydaktyczne - gdy w szkole nauczyciel zadaje pytanie uczniom z reguły zna na nie odpowiedź, pytania takie są pytaniami tylko pomyślanymi a nie postawionymi na serio.
Nauczyciel nie dąży do uzyskania jakiejś informacji gdyż odpowiedź poprawną zna z góry.
Jednak uczeń któremu zadawane jest pytanie rozumie je jako pytanie postawione na serio.
Czasami zraża się, że nauczyciel zada pytanie na serio np. podczas eksperymentu prowadzonego przez ucznia gdy nie widzi wyników jakie uzyskuje uczeń.
Pytania zadawane nie na serio występują np. podczas egzaminu lub stosując metodę erotematyczną - pyt.” W którym roku odbyła się bitwa pod Grunwaldem?” będzie to pytanie skrócone pełne brzmiało by następująco- „czy wiesz w którym roku odbyła się bitwa pod Grunwaldem?” po tym przekształceniu staje się pytaniem zadanym na serio.
Nie na serio pytamy stosując heurezę w formie erotematycznej- w tej metodzie wyst. Pytania naczelne i pytania naprowadzające.

Pozytywne i negatywne założenia pytania

1) pozytywne -to takie, w którym przynajmniej jedna odpowiedź na pytanie jest prawdą.
2) negatywne -to takie, w którym przynajmniej jedna właściwa odpowiedź nie jest prawą.

Np. pozytywnym założeniem pytania „kto stłukł szklankę?” jest- „ktoś stłukł szklankę” negatywnym zaś-„ktoś nie stłukł szklanki”

Stawiając pytanie wierzymy iż jakaś właściwa odpowiedź dotycząca tego pytania jest prawdą.
Pytanie, którego pozytywne lub negatywne założenie jest fałszem nazywamy PYTANIEM NIEWŁAŚCIWIE POSTAWIONYM.

Odpowiedzi niewłaściwe na pytanie - zdanie, które powstaje z datum quaestionis tego pytania przez podstawienie za niewiadomą jakiejś wartości należącej do zakresu tej niewiadomej. Odpowiedź niewłaściwa czyni w większym lub mniejszym stopniu zadość intencjom pytającego.
Do odpowiedzi niewłaściwych możemy zaliczyć tzw. Odpowiedzi znoszące pozytywne założenie pytania są to zdania, które zaprzeczają pozytywnego założenia pytania lub takie z których wynika takie zaprzeczenie.
Np. gdy na pyt. - „ Kto zdał egzamin?” otrzymujemy odpowiedź „ nikt nie zdał egzaminu.”

Odpowiedź całkowita - to zdanie, z którego wynika jedna lub więcej właściwych odpowiedzi

Odpowiedzi właściwe - to odpowiedzi całkowite wprost.

Odpowiedzi całkowite nie wprost - to takie, które nie są odpowiedziami właściwymi, ale z których jakaś właściwa odpowiedź wynika z wiedzy pytającego.
Np. dla pytania „ czy orka jest rybą?” odpowiedź całkowita nie wprost będzie zdaniem „ orka jest ssakiem” nie będzie to odpowiedź właściwa lecz wynika z niej poprawna odp. Gdyż żaden ssak nie będzie rybą.

Odpowiedź częściowa - to zdanie, z którego nie wynika odpowiedź właściwa lecz wyklucza ono spośród takich odpowiedzi niektóre.
Np. odpowiedź częściowa na pytanie „ kto napisał Pana Tadeusza?” będzie taka-„ jakiś Polak napisał Pana Tadeusza.”

Odpowiedź wyczerpująca - Jest to zdanie prawdziwe z którego wynika prawdziwa odpowiedź właściwa. Każda inna jest odpowiedzią nie wyczerpującą.

Każda odpowiedź wyczerpująca jest całkowita jednak niekoniecznie następuje to na odwrót.
Odpowiedź właściwa jest wtedy wyczerpującą jeżeli jako jedna jest prawdziwa lub , gdy wynika z niej prawdziwa właściwa odpowiedź.

Trzy typy nauk

1. nauki dedukcyjne - przyjmowane w sposób aprioryczny (na mocy konkretnej decyzji)

2. nauki przyrodnicze - przyjmowane metodą obserwacji i eksperymentu

3. nauki humanistyczne - przyjmowane na mocy rozumieniu cudzych wypowiedzi

Cele badań społecznych

Przedmiotem badań społecznych są zwykle zdarzenia, sytuacje lub zjawiska niekorzystne społecznie, określane mianem chorób społecznych. Jednym z głównych celów badań społecznych jest więc opis oraz wyjaśnienie takich problemów. Czyli badanie społeczne powinno dać odpowiedź na pytania typu „co jest”, „jak jest”, „jak funkcjonuje” itp., a następnie dać wyjaśnienie dlaczego tak jest.

N.p. badanie może polegać na opisie sytuacji w polskiej służbie zdrowia i udzieleniu odpowiedzi na pytanie dlaczego lekarz zarabia kilkanaście razy mniej od nieroba zasiadającego w parlamencie? Dlaczego klasa nierobów ma się lepiej od ludzi pracujących, niezależnie od ich lekceważenia społecznego?

Przed przystąpieniem do przeprowadzenia badań należy więc na samym początku jasno sprecyzować cel badań oraz określić jednostki badawcze. Każda jednostka badawcza scharakteryzowana jest za pomocą wielu cech. Istnieje wiele cech, które nie są bezpośrednio obserwowalne lub mierzalne. W przypadku osób są to wszystkie cechy stanowiące strukturę psychiczną człowieka. O cechach takich wnioskuje się pośrednio, zwykle na podstawie obserwacji zachowań ludzi.

W badaniach społecznych większe znaczenie mają cechy behawioralne, społeczne, czyli bardziej socjologiczne aniżeli psychologiczne. W niektórych przypadkach są to cechy indywidualne na przykład te, które charakteryzują postawę wobec jakiegoś problemu, przekonania, uprzedzenia, uczucia itp. W wielu przypadkach są to cechy grupowe, charakteryzujące całe zbiorowości ludzkie traktowane jako odrębne jednostki badawcze. Do cech tej kategorii charakteryzujących na przykład zbiorowość polityków zaliczyć można takie cechu jak korupcja, nowomowa, niewrażliwość na krytykę itp.

Konceptualizacja i operacionalizacja

Na etapie konceptualizacji dokonuje się wyboru cech podaje się ich znaczenie i wzajemne powiązania. Ten etap projektowania stanowi część teoretyczną badania. Część praktyczną zaś, stanowi etap zwany operacjonalizacją. Prawie dosłownie oznacza on określenie operacji czyli czynności jakie należy wykonać aby uzyskać potrzebne informacje o każdej z cech.

Pojęcie zmiennej

Zmienne -czynnik przybierający różne wartości, specyfikując ich możliwe własności, stany lub zdarzenia np. wiek, wykształcenie

- wartościowe

1. dychotomiczne ( dwudzielne)- np. płeć - kobieta, mężczyzna

2. wielowartościowe (dyskretne i ciągłe)- wiele zmiennych np. poziom aspiracji edukacyjnych - wysoki, średni, niski

- skale (zmienne)

1. nominalne (jakościowe) - zbiór różnych kategorii, pozwalających określić, które przedmioty są pod danym względem równe (jednakowe), a które różne.

2. porządkowe - dysponując nimi jesteśmy w stanie powiedzieć, czy dwa porównywane przedmioty posiadają daną własność w stopniu równym, czy też jeden ma ją w stopniu wyższym niż drugi (ocena, poziom, natężenie, stopień)

3. interwałowe (przedziałowe) - pozwalają stwierdzić o ile porównywalnych jednostek pomiaru jeden z dwóch przedmiotów posiada daną cechę w stopniu wyższym niż drugi. Podstawą tej skali są przedziały o równej wielkości, a punkt zerowy jest przyjęty umownie.

4. ilorazowe - zawiera własności w/w skal, zbudowana jest podobnie jak interwałowa, z tym że posiada absolutne zero, umożliwiające tym samym porównywanie nie tylko dystansów, ale i proporcji między różnymi ich wartościami (ile razy).

- role

1. zależne - zmienna, której zmiany są skutkiem oddziaływania jednej lub więcej jakiś zmiennych, czynnik zmieniający się pod wpływem określonych działań.

2. Niezależne - zmiany nie zależą od zespołu innych zmiennych występujących w badanym zbiorze, warunkuje osiągnięcia ale sam od nich nie zależy

Badania jakościowe

W naukach społecznych opierają się na założeniu, że do badania niektórych problemów lepiej nadają się pogłębione analizy mniejszej liczby przypadków, niż powierzchowne dużej. Ponadto zakładają, że wiele spraw lepiej bada się poprzez dogłębne zrozumienie rzeczywistości w oczach jednostek danej zbiorowości, raczej niż poprzez wykorzystanie wcześniej przygotowanego modelu teoretycznego

Badania przeprowadzane poprzez wielogodzinne nieustrukturyzowane wywiady, czy uczestniczące obserwacje, raczej niż robić sondaże i ankiety. Interesuje nas odpowiedź na pytanie "dlaczego" w większym stopniu niż na pytanie "ile".

grupy fokusowe - powołuje się je, aby zbadać reakcję na jakiś produkt, albo sam produkt.

Kanony Milla

1. Kanon różnicy - Jeżeli w wypadku W₁ zachodzi zjawisko B oraz zachodzą zjawiska A1, A2, A3 ,…, An , oraz w wypadku W₂ nie zachodzi zjawisko B a zachodzą zjawiska A1, A2, A4, An to zjawisko A3 jest przyczyną lub częścią przyczyny bądź skutku zjawiska B.

(A3 i A1) jest przyczyną B A1- założenie przynęty

(A3 i A2) jest przyczyną B gdzie A2 - zarzucenie wędki

(A3 i A4) jest przyczyną B A3 - czekanie

B - złowienie ryby

2. Kanon zgodności - Jeżeli w przypadku W1 zachodzi zjawisko B oraz zjawiska A1, A2, A3, A4 oraz w wypadku W2 zachodzi zjawisko B oraz nie zachodzą zjawiska A1 i zachodzą A2, A3, A4, oraz w wypadku W3 zachodzi zjawisko B oraz nie zachodzi zjawisko A3 i zachodzą A1, A2, A4, oraz w wypadku W4 zachodzi zjawisko B oraz nie zachodzi zjawisko A4 to zjawisko A4 jest przyczyną lub częścią przyczyny zjawiska B.

A1 A2 A 3 B C D

A1 A2 A4 B C F

A4 A2 A5 F B E

3. Kanon mieszany 1 i 2

A1 A2 A3 B C D

A1 A2 A4 B C F

A4 A2 A5 B E F

A1 A2 A3 B C D

A1 A2 A4 B C F

A1 A4 C F

4. Kanon zmian towarzyszących

Jeżeli w wypadku W1 zachodzi zjawisko B oraz zjawiska A1, A2, A3 oraz w wypadku W2 zjawisko B uległo zmianie i zachodzą niezmiennie A1 i A2 oraz ich kombinacje to zmienna zjawiska A3 jest przyczyną zmiany zjawiska B.

A1 A2 A3 B C D

A1^z A2 A3 B^z C D z - zmiana

5. Kanon reszty

Jeżeli w wypadku W1 zachodzi zjawisko B, C, D oraz A1, A2, A3 oraz w wypadku W2 zachodzi zjawisko B oraz A1, A2 oraz w wypadku W3 zachodzi zjawisko B oraz A to B jest przyczyną A i odwrotnie.

A1 A2 B C

A2 C

Zmienne i wartości

Zmienna - pogrupowane w sposób logiczny wartości, np. płeć, zawód, wiek, wykształcenie

Wartości - charakterystyczne elementy wchodzące w skład zmiennych, np. kobieta - mężczyzna, hydraulik - nauczyciel - policjant, rodzaj wykształcenia wyższe - średnie - podstawowe

2

---