Cele praktyczne uczenia się i nauczania

Dziedzina praktyczna, inaczej zwana psychomotoryczną, odnosi się do ćwiczenia i kontroli wpływu na otoczenie, a nie do samego stosowania wiedzy teoretycznej. W skład tej dziedziny wchodzą podstawowe umiejętności szkolne takie jak: czytanie, pisanie, liczenie oraz umiejętności zawodowe, sportowe i artystyczne. Jak wskazuje sama nazwa „dziedzina psychomotoryczna”, obejmuje ona głównie koordynację czynności ruchowych. Koncentruje się na zmianach i rozwoju zachowań oraz umiejętności i sprawności.

W formułowaniu i doborze celów przydatna jest taksonomia. Charakterystyczną cechą taksonomii jest jej hierarchiczność. Kolejność poszczególnych kategorii odgrywa bardzo ważną rolę w planowaniu procesu dydaktycznego. Cel natomiast, to zamierzony wynik każdego racjonalnego działania, do którego się dąży, o który się zabiega. Cele powinny być osiągalne i jasno zdefiniowane.

Taksonomię celów praktycznych Bolesław Niemierko podzielił na dwa poziomy, a w tym cztery kategorie:

Poziom I - działanie

A. Naśladowanie działania, czyli etapowe wykonywanie złożonych czynności i systematyczne porównywanie ich przebiegu z dostarczonym wzorem. Polega to dokładniej, na obserwacji wybranej osoby, a w szczególności jej wszelkich działań. Następnie dana osoba wykonuje to samo i systematycznie sprawdza, czy jej czynności są identyczne wykonywane z czynnościami obserwowanej osoby.

B. Odtwarzanie działania, czyli wykonywanie złożonych czynności samodzielnie i w całości, ale z ograniczoną płynnością i swobodą. Na tym etapie dana osoba sama wykonuje działanie praktyczne w całości na podstawie doświadczeń (nie sprawdza jej każdego etapu z czynnościami modelu), lecz jej skuteczność i płynność nie jest jeszcze zadowalająca.

Poziom II - umiejętności

C. Sprawność działania w stałych warunkach, czyli dokładne i skuteczne wykonywanie złożonych czynności w sytuacjach, w których były ćwiczone. Dana osoba wykonuje działanie i osiąga zamierzony wynik, lecz tylko wtedy, gdy znaczące okoliczności zadania nie ulegną zmianie, gdyż jest to działanie wyuczone. Ewentualna zmiana sytuacji, a zwłaszcza potrzeba połączenia tego działania z innymi czynnościami, zdecydowanie zakłóca jego płynność.

D. Sprawność działania w zmiennych warunkach, czyli automatyzacja czynności składowych, pozwalająca na szybkie modyfikacje złożonej czynności, wykonywanej z oszczędnym nakładem energii. Jest to skuteczne wykonywanie działania automatycznie w różnych warunkach, przy bardzo niewielkim nakładzie energii oraz czasu. Struktura działania jest elastyczna, a jego powiązanie z różnymi działaniami jest harmonijne.

Pojęcie „umiejętność” definiowane jest na różne sposoby. Jedni określają tym terminem zdolność zastosowania teoretycznej wiedzy do jakichś praktycznych celów, przy czym chodzi o ułożenie samego planu działania, a nie o faktyczne wykonanie tego działania. Inni rozumieją to, jako wykonywanie czynności, które mają urzeczywistnić treści teoretycznego myślenia bądź jako rezultat, który uzyskujemy przez ćwiczenie i wprawianie się zarówno w czynnościach umysłowych, jak i praktycznych i ruchowych.

Sprawność natomiast, oznacza zdolność wykonywania możliwie szybko, trafnie i zręcznie samych czynności ruchowych, bez względu na to czy są one kierowane pracą myślową czy nie.

Bezpośrednio z tym tematem łączą się także pojęcia „wiedza czynna” i „wiedza zasymilowana”. Pierwsza z nich jest drogowskazem i motywem naszego działania oraz jest złączona z umiejętnością teoretyczną i praktyczną. Czyni nas ona zdolnymi do zespolenia dwóch światów: świata teorii i świata rzeczywistości stanowiącego teren naszego działania. Nie jest ona czymś integralnym, wrośniętym w strukturę umysłową człowieka. Wiedza zasymilowana natomiast, jest rezultatem wniknięcia w człowieka wiedzy czynnej. Staje się ona nieodłącznym czynnikiem jego życia umysłowego, czyli kieruje jego postępowaniem w każdej sytuacji. Bez świadomego wysiłku nie można jej zmienić ani się jej pozbyć. Jest ona głęboko wrośnięta, a odstąpienie od niej i przejście na inny sposób myślenia wymaga dużego wysiłku.

Taksonomia celów praktycznych B. Niemierko

Poziom	Kategoria	Przykład
Działanie	Naśladowanie działania	Kasia na kursie tańca powtarza każdy krok po instruktorze. Dokładnie odzwierciedla każdy ruch podczas jednoczesnej obserwacji.
		Odtwarzanie działania	Kasia powtarza samodzielnie cały układ, ale popełnia przy tym dużo błędów i wymaga to od niej dużego skupienia.
	Umiejętności	Sprawność działania w stałych warunkach	Kasia tańczy dobrze cały układ, ale tylko krok po kroku w takiej formie, której się uczyła i przy tej samej piosence.
		Sprawność działania w zmiennych warunkach	Kasia tańczy dobrze cały układ przy dowolnej piosence oraz z pełną precyzją i łatwością tworzy różne układy z kroków, których się wcześniej nauczyła.

---