Cmentarzyska ze wczesnego średnowiecza ukazują bardzo wymownie, że społeczeństwo tego okresu bardzo lubowało się w ozdobach. Nawet w najuboższych grobach musiał znaleźć się choćby paciorek, kabłączek skroniowy bądź też brązowy guz do pasa. Wywodzi się to najprawdopodobniej z odległych tradycji czasów plemiennych i łączyło się z tym traktowanie ozdób jako sygnału na poły magicznego, mającego wywołać sympatię, podziw czy miłość innych osób.
Na początek trochę informacji ogólnych. W średniowieczu podstawową funkcją biżuterii było zdobienie stroju, zarówno kobiecego, jak i męskiego. Ozdoby świadczyły nie tylko o upodobaniach czy guście właściciela, ale także niosły ze sobą informacje o jego statusie społecznym i majątkowym, o jego przekonaniach religijnych, wieku, stanie cywilnym, przynależności do grupy etnicznej. Dużą część ozdób wykonywano w ramach wytwórczości domowej, jednak z czasem wykształcili się wyspecjalizowani złotnicy, produkujące na potrzeby dworów czy możnowładców. Co ciekawe, wbrew nazwie, w większości wykonywali oni ozdoby ze srebra - zarówno na obszarze Polski jak i w całej Europie, złoto było towarem bardzo deficytowym. Ozdoby wykonywano z różnorakich surowców. Wśród ludności uboższej były to najłatwiej dostępne surowce organiczne jak owoce, kręgi rybie czy zęby zwierzęce. Wyrabiano z nich paciorki do naszyjników, a czasami zestawiano także z paciorkami z różnych tworzyw nieorganicznych. Używano też bursztynu, z którego robiono paciorki, wisiorki, krzyżyki, pierścionki, kamienie szlachetnych lub częściej półszlachetnych (paciorki, rzadziej pierścionki, gemmy itp.). Często noszono ozdoby ze szkła, zarówno importowanego jak i krajowego, przeważnie były to naszyjniki z paciorków, bransolety, pierścionki, wisiorki itp. Dość pospolite były również ozdoby z metali - srebra, brązu, ołowiu, cyny, miedzi i złota, wykonane różnymi technikami, np.naszyjniki plecione z drutów lub zestawianie pustych paciorków, czasem łączenie z monetami, kaptorgami, zawieszkami. Z metali tych wykonywano też kabłączki skroniowe, rozmaitego rodzaju zausznice (np. z wisiorkiem w kształcie winogrona w VIII - XII w., bądź miotełki w IX-X i inne), bransolety z drutu i taśm blaszanych, pierścionki różnych form, diademy, różnego rodzaju sprzączki, okucia pasów, zapinki, guzy, szpile, blaszki naszywane na odzież. Wyroby te były niekiedy importami np. bizantyńskimi, skandynawskimi, zachodnioeuropejskimi, czasem od ludów koczowniczych, najczęściej jednak stanowiły wytwór rzemieślników miejscowych.
Jednym z najpopularniejszych typów ozdób we wczesnym średniowieczu były kabłączki skroniowe. Słowianki nosiły je między VII/VIII a XIII w. głównie w okolicy skroni przyczepiane do skórzanych pasków łączonych z tkaniną, pasków z samej skóry, taśmy płóciennej czy wełnianej, są przesłanki że także do czepców i chust. Do opasek mocowano je, wsuwając je w opaskę, bądź też przyszywano do niej nićmi. Czasami na kabłączek nawlekano dodatkowo paciorek szklany. Jak wcześniej wspomniałam, wykonywano je ze srebra, brązu i cyny, niekiedy złota, najczęściej drutu, rzadziej puste z blachy. Kabłączki tworzyły wiele odmian w zależności od sposobu uformowania zakończeń kółka; niektóre z tych odmian można łączyć z pewnymi grupami etnograficznymi. Najwcześniejszymi kabłączkami były zwykłe kółka występujące na całej Słowiańszczyźnie. Po X wieku stały się one charakterystyczne dla Słowian Wschodnich. Kabłączki z esowatym zakończeniem były typowe dla Słowian Zachodnich, zaś puste z blachy, bogato ornamentowane - dla ziem obodrzycko-pomorskich. Pewne formy kabłączków skroniowych lub ich ornamenty mogły mieć znaczenie magiczne. Kabłączki esowate, które w znacznej przewadze występowały na naszych ziemiach, miały charakter drucika lub masywnego przedmiotu ukształtowanego w formie litery S z tym że wzajemne proporcje były tu inne. Górne zapięcie było znacznie mniejsze od części dolnej. Spotykamy proste formy wykonane z brązowego drutu, ale również okazy wykonane z brązu a następnie powlekane srebrem czy złotem, niekiedy z pięknie cyzelowanym zakończeniem ukształtowanym na przykład w formie precyzyjnie wymodelowanego listka. Wielkość kabłączków dochodziła do 5-8 cm średnicy. Na Pomorzu przybierały szczególnie okazałą postać. Występowały tu kabłączki nie tylko z drutu grubszego lub cieńszego, ale i bardziej efektowne, z blaszki zwiniętej w rurkę, wspomniane wcześniej obodrzycko-pomorskie. Były one grubsze i ozdobniejsze od zwykłych druciaków, a jednocześnie lekkie, nie obciążały głowy, a może nawet pobrzękiwały przy silniejszym ruchu.
Zasadniczo kabłączki znajduje się w grobach pochowanych kobiet rozłożone w jednakowej ilości po obu stronach głowy. Jeśli ich ilość była nieparzysta, to częściej więcej kabłączków było z lewej strony, tak samo, jeśli był tylko jeden kabłączek, to występował z lewej strony. Nie jest to jednak absolutna reguła, były wyjątki. Najczęściej w grobach spotyka się po jednym kabłączku po obu stronach czaszki, choć występowały też w znacznych ilościach - 8,9,11 może nawet 14
Uszy natomiast ozdabiały zausznice, najczęściej wyrabiane ze srebra. Składały się z kolistego lub owalnego drucika, którego górna część była zaostrzona i stanowiła kabłąk do zawieszania w uchu, natomiast dolna była bardzo bogato zdobiona. Najbardziej popularne były zapożyczone z Moraw zausznice zdobione symetrycznie czterema srebrnymi paciorkami, następnie zausznice z doczepionymi wisiorkami na łańcuszkach, kolczyki w kształcie gwiazdy oraz ozdobione nanizanymi na kabłąk trzema paciorkami wykonanymi różnymi technikami jubilerskimi (paciorki malinowate, ażurowe, cylindryczne, trójkątne, puste, owalne, w kształcie koszyczka, gwiazdy czteroramiennej i inne). Zausznice znajdowane są głównie w skarbach, sporadycznie tylko w pochówkach, co utrudnia odtworzenie sposobu ich noszenia. Sądząc po detalach konstrukcji poszczególnych rodzajów zausznic, część z nich była noszona w uchu jako kolczyki, część zaś mocowano, podobnie jak kabłączki skroniowe, do opasek lub nakryć głowy. Możliwe było również noszenie zausznic jak zwykłych kolczyków bądź wplatanie ich we włosy (czasami używane były nawet sztuczne, wełniane warkocze).
Kolejną kategorię wyrobów jubilerskich doby wczesnego średniowiecza stanowiły ozdoby ręki, w tym pierścionki i bransolety, które noszone były przez Słowian, podobnie jak naszyjniki czy łańcuchy, niezależnie od płci i wieku. Sporządzane najczęściej z brązu lub srebra kształtowane były na kilka sposobów z taśm lub drutów (np. ażurowy splot uzupełniany skręconym filigranem). Różnorodność kształtów jest tu bardzo duża. Występują więc okazy wykonane z blaszki, bogato zdobione trybowaniem, czyli ornamentem wyciskanym w rozmaite wzorki. Niekiedy splatano je z kilku drucików, lub sploty takie imitowano w odlewie. Były one przeważne otwarte, co pozwalało regulować rozmiar, z obu stron zakończone spiczasto. Oczka wykonywano bądź z tego samego surowca, lub umieszczano tu oczka szklane, kamienie szlachetne lub półszlachetne. Pierścienie noszone były zarówno przez kobiety jak i przez mężczyzn, co zauważyć można po ich rozmiarach. Z kolei bransolety to najczęściej obręcze wite z drutów srebrnych czy brązowych lub formy taśmowate o niepołączonych końcach wykonane zazwyczaj z brązu. Powierzchnie tych bransolet ornamentowano rytymi liniami prostymi i zygzakowatymi, wybijanymi kółkami, żłobkami, łuczkami lub kratkami. Bransolety szklane (najczęściej spotykane na wschodzie) są to wałkowate obręcze średnicy 5 - 6 cm gładkie lub częściej skręcane w drobne ukośne karby, o barwach niebieskich, zielonych fioletowych, granatowych i brązowych w różnych odcieniach, przy czym przeważa kolor modry. Nosiły je małe dziewczynki lub starsze dziewczęta o bardzo wąskich dłoniach, a nie wykluczone, że przyczepiano je także do czółek i czepców, podobnie jak kabłączki skroniowe. Nie brakło także wzorów bransolet skórzanych, metalowych i tkanych, choć akurat ten rodzaj ozdób był rzadko noszony przez Słowian.
Szyję ozdabiano bogatymi sznurami paciorków. Wykonywano je tak ze szkła wielokolorowo barwionego, jak i z bursztynu (najłatwiej dostępnego dla Słowian), srebra czy innych surowców. Zamożne Pomorzanki nosiły na szyjach ciężkie wielkie otwarte pierścienie plecione z kilku par srebrnych drutów, kolie nanizanych na sznur paciorków cienkiej blachy srebrnej pokrytymi małymi kuleczkami ze srebra, kolie z barwnych paciorków szklanych, kamieni półszlachetnych, bursztynu lub zębów zwierzęcych.
Poprzez wymianę handlową ze Wschodem, Słowianki wzbogacały swoje naszyjniki o lunule (typowo kobiece wisiorki w kształcie półksiężyca z rogami skierowanymi w dół, symbol płodności i macierzyństwa), krzyże (w tym enkolpiony - równoramienne krzyże, ukształtowane z podwójnej blachy, puste w środku i szczelnie zamknięte, z wyobrażeniem Chrystusa na przedniej stronie), oraz zawieszki dzwoneczkowate czy okrągłe. Naszyjniki i łańcuchy noszono bez względu na płeć. Sporządzano je poprzez uformowanie obręczy (z reguły o średnicy od 10 do 17 cm) z kilku par skręconych drutów lub zginanie w pół ogniwek ósemkowatych. Dzięki kontaktom ze Skandynawią dotarły do nas także wisiorki tarczowate czy w kształcie młota Thora.
Jak wcześniej wspomniałam za ozdobę szyi można również uważać kaptorgi. Były to schowki na amulety, relikwie lub pachnidła, rozpowszechnione od IX do połowy XI wieku, głównie u Słowian Wschodnich i Zachodnich, w postaci płaskich prostokątnych lub trapezowatych pudełeczek różnej wielkości, z blachy srebrnej, brązowej, rzadko cynowej. Nosili je przeważnie mężczyźni. Były zdobione bogatym ornamentem figuralnym lub geometrycznym, wykonaną techniką filigranu i granulacji lub kucia, niekiedy plastycznym w postaci stylizowanych główek końskich nalutowanych na ściankę. Noszono też naszyjniki z litego srebra lub brązu, tzw. grzywny (od grzywy), pochodzące najczęściej z importu.
Odmienną nieco grupą biżuterii były zapinki i sprzączki do pasa, które pełniły funkcje nie tylko ozdobne, lecz także utylitarne. Zapinki przeznaczone do spinania odzieży były najczęściej dość masywne, odlewane z brązu, zaopatrzone w szpile lub owinięte na kabłąkach. Sprzączki do pasa, nieodłączny element stroju męskiego, przybierały rozmaite formy - od jednoczęściowych prostych nieornamentowanych, do podwójnych bogato zdobionych (sprzączki lirowate zdobione na kabłąku poprzecznymi i podłużnymi żłobkami lub motywami geometrycznymi uzupełnianymi emalią).