Klimat społeczny instytucji jest ważnym, ale nie jedynym, czynnikiem, od którego zależy efektywność procesu wychowania. Występuje on w kontekście innych, obiektywnych czynników współdeterminujących sukcesy i klęski pedagogiczne.

Dość rzetelnym i trafnym narzędziem pomiaru klimatu społecznego jest skala skonstruowana przez R. Moosa, zwana Social Climate Environment Scale. Wzorując się na niej autor opracował dziewięć wersji techniki badania klimatu społecznego dziewięciu typów środowisk społecznych, np.: szpitale i ośrodki lecznicze, instytucje korekcyjne, jednostki wojskowe, społeczności: studenckie, szkolne, terapeutyczne itp.

Według R. Moosa klimat społeczny jest swoistą osobowością instytucji. Podobnie do osobowości człowieka każda instytucja wytwarza w ciągu swojego rozwoju własną, niepowtarzalną „osobowość organizacyjną”, która jest zestawieniem różnych zachowań jej uczestników.

Diagnoza klimatu społecznego instytucjonalnego środowiska wychowawczego może być podstawą do formułowania praktycznych zaleceń i dyrektyw ukierunkowujących pożądane zmiany jego wychowawczych parametrów.

Według R. Moosa klimat społeczny każdej instytucji i jej środowiska ma trzy podstawowe wymiary:

1. Stosunki interpersonalne w obrębie instytucji

2. Rozwój osobisty uczestników instytucji

3. System organizacyjny.

Każdy wymiar jest charakteryzowany za pomocą kilku wskaźników inferencyjnych, którym jest przyporządkowanych po kilkanaście wskaźników empirycznych.

Typy środowisk	Wymiary klimatu społecznego
		Stosunki interpersonalne	Rozwój osobisty	System organizacyjny
Szpitale Ośrodki lecznicze	Zaangażowanie Podtrzymywanie Spontaniczność	Autonomia Orientacja praktyczna Orientacja osobista	Porządek i organizacja Jasność Kontrola medyczna
Instytucje wychowawczo-korekcyjne	Zaangażowanie Podtrzymywanie Ekspresja	Autonomia Orientacja praktyczna Orientacja osobista	Porządek i organizacja Jasność Kontrola wychowawcza
Koszary Jednostki wojskowe	Zaangażowanie Spójność wewnątrzgrupowa Pomoc oficerska	Status osobisty	Porządek i organizacja Jasność Kontrola oficerska
Społeczności studenckie Domy studenckie	Zaangażowanie Podtrzymywanie emocjonalne	Niezależność Orientacja na tradycję Współzawodnictwo intelektualne	Porządek i organizacja Jasność reguł Kontrola nauczycielska Innowacje
Społeczności szkolne	Zaangażowanie Afiliacja Pomoc nauczycielska	Ukierunkowanie na osiągnięcia Współzawodnictwo	Porządek i organizacja Jasność reguł Kontrola
Społeczności terapeutyczne	Spójność grupowa Pomoc liderów Ekspresja	Niezależność Ukierunkowanie na osiągnięcia Samopostrzeganie Gniew i agresja	Porządek i organizacja Kontrola Innowacje
Społeczności zakładu pracy	Zaangażowanie Spójność (solidarność) Pomoc kadry	Ukierunkowanie na osiągnięcia Współzawodnictwo	Presja pracy Jasność reguł Kontrola Innowacje Komfort
Społeczności rodzinne (rodziny)	Spójność (solidarność) Emocjonalne wsparcie Konflikt	Niezależność Ukierunkowanie na intelekt, rekreację, moralność	Organizacja Kontrola

Skala klimatu społecznego zawiera dziewięć podskal mierzących nasilenie, składających się na dany wymiar klimatu społecznego.

1. Podskala „Zaangażowanie” mierzy stopień zaangażowania wychowawców i wychowanków w realizację ich codziennych zadań i obowiązków.

2. Podskala „Podtrzymywanie” określa nasilenie i rodzaj zachęt stosowanych przez wychowawców w stosunku do wychowanków oraz pozwala na określenie poziomu „wsparcia emocjonalnego” wychowanków przez wychowawców.

3. Podskala „Ekspresja” umożliwia określenie stopnia swobody ekspresji, tj. zakresu swobody wychowanków w wyrażaniu uczuć, w tym także uczucia wrogości w stosunkach interpersonalnych.

4. Podskala „Autonomia” pozwala na określenie stopnia samodzielności wychowanków w codziennym postępowaniu.

5. Podskala „Orientacja praktyczna” służy do oceny działalności instytucji w zakresie rozwiązywania problemów praktycznych wychowanka, takich jak nauka szkolna czy przygotowanie zawodowe i do samodzielnego życia w społeczeństwie.

6. Podskala „Orientacja na problemy osobiste” umożliwia ocenę umiejętności wychowanków dokonywania „wglądu w siebie” i pokonywania wewnętrznych trudności motywacyjnych i emocjonalnych.

7. Podskala „ Porządek i organizacja” pozwala oszacować skłonności wychowawców do postrzegania zewnętrznych przejawów ładu i porządku oraz dyscypliny wewnątrzinstytucjonalnej.

8. Podskala „Jasność celów, zadań, regulaminów” określa stopień znajomości i zrozumienia przez wychowanków i wychowawców formalnych wymagań stawianych przez instytucję.

9. Podskala „ Kontrola wychowawcza” dostarcza informacji o poziomie skłonności wychowawców do spełniania funkcji kontrolno-opiekuńczych w procesie wychowania.

Przedstawione powyżej podskale składają się na trzy wymiary. Trzy pierwsze podskale składają się na wymiar zwany „Stosunki interpersonalne”, trzy kolejne należą do wymiaru „Rozwój osobisty”, a trzy ostanie - wymiaru „System organizacyjny”.

Według R. Moosa pozytywny klimat społeczny w opinii członków danej zbiorowości placówki sprzyja rozwojowi osobowemu wychowanków, ich samowychowaniu i samorealizacji.

Skala klimatu społecznego instytucji korekcyjnej R. Moosa jest skalą szacunkową. Zwiera ona 90 pozycji, które odnoszą się do różnych aspektów klimatu społecznego. Ich prawdziwość bądź fałszywość określa się w toku badań diagnostycznych. Każdej pozycji przypisuje się wartość 1 lub 0 w zależności od udzielonej przez badanego odpowiedzi. Za odpowiedź zgodną z kluczem kodowym badany uzyskuje 1 punkt, zaś za odpowiedź niezgodną nie otrzymuje punktu. W każdej z podskal można minimalnie otrzymać 0 punktów, a maksymalnie - 10 punktów. Zakłada się, że im wyższe są one w trzech ostatnich, tym bardziej sprzyjający jest klimat wychowawczy danej instytucji. W wyniku badań przeprowadzonych tą techniką uzyskuje się średnie miary i średnie arytmetyczne w zakresie poszczególnych podskal. Statystyczne opracowanie wyników pozwala na globalne oszacowanie jakości klimatu społecznego instytucjonalnego środowiska wychowawczego. Im większe są rozbieżności w jego ocenie dokonywanej przez wychowanków i wychowawców, tym mniejsze prawdopodobieństwo że klimat społeczny danej placówki sprzyja poprawnemu przebiegowi procesu wychowania.

Skala przedstawiona poniżej służy do pomiaru klimatu społecznego instytucji i środowisk wychowawczych, takich ja: domu dziecka, zakłady wychowawcze, ogniska wychowawcze i zakłady poprawcze.

SKALA KLIMATU SPOŁECZNEGO INSTYTUCJI KOREKCYJNEJ

• WG R. MOOSA

Przekład i adaptacja Lesław Pytka na pdst. Książki Rudolfa H. Moosa : Evaluating Correctional nd Community Settings. A Wiley-Interscience Publication, John Wiley and Sons, New York - London - Sydney - Toronto 1975.

Skala składa się z 9 podskal mierzących trzy wymiary: stosunki interpersonalne, orientacje kadry system organizacyjny.

Tabela podskal oraz przyporządkowanych im itemów:

Nazwa podskali	Klucz numery pytań oraz odpowiedzi diagnostyczne P lub F (prawda, fałsz)
1. Zaangażowanie	1p 10p 19p 28f 37p 46f 55f 64p 73f 82p
2. Podtrzymanie emocjonalne	2f 11p 20p 29p 38f 47p 56p 65f 74p 83p
3. Swoboda ekspresji	3p 12f 21p 30p 39p 48f 57f 66f 75p 84p
4. Autonomia	4p 13p 22f 31p 40f 49p 58f 67p 76f 85p
5. Orientacja praktyczna	5f 14p 23p 32f 41f 50p 59p 68p 77p 86f
6. Orientacja na problemy osobiste wychowanków.	6p 15f 24p 33p 42p 51f 60f 69p 78f 87f
7. Porządek i organizacja instytucjonalna	7p 16f 25f 34p 43f 52f 61p 70f 79p 88p
8. Jasność organizacyjna	8f 17p 26p 35f 44p 53p 62f 71f 80f 89 p
9. Kontrola	9p 18f 27p 36p 45f 54f 63 72p 81f 90p

*p - prawda

*f - fałsz

Za odpowiedź zgodną z kluczem badani uzyskują jeden punkt, za odpowiedź niezgodną z nim - zero punktów. Analogicznie postępuje się badając kadrę (wychowawców instytucji),

a następnie porównuje się średnie wyniki uzyskane przez wychowanków i wychowawców. Im większe rozbieżności w wynikach średnich kadry i wychowanków, tym bardziej prawdopodobne, że klimat społeczny placówki jest niekorzystny wychowawczo.

INSTRUKCJA:

Przeczytam ci 90 ponumerowanych stwierdzeń, dotyczących rozmaitych problemów życia społecznego w zakładzie (ośrodku). Oceń prawdziwość każdego z nich mówiąc przy każdym określeniu ,,tak”, jeśli uznasz je za prawdziwe lub mówiąc ,,nie”, jeśli uznasz je za fałszywe..

1. Wychowankowie są dumni ze swojej grupy.

2. Wychowawcy mają zbyt mało czasu, aby indywidualnie (oddzielnie) zajmować się wychowankami.

3. Wychowankowie są zachęcani do okazywania swoich uczuć.

4. Wychowawcy uwzględniają uwagi wychowanków.

5. Wychowankowie oczekują pomocy od wychowawców w rozwiązywaniu własnych problemów.

6. Mało uwagi zwraca się tutaj na plany życiowe wychowanków.

7. Wychowawcy starają się, aby w grupie był porządek.

8. Wychowawcy czasami się kłócą.

9. Wychowankowie muszą przestrzegać regulaminu.

10. Wychowankowie naprawdę starają się być lepsi.

11. Wychowawcy interesują się losami wychowanków, którzy opuścili już zakład (ośrodek).

12. Wychowankowie starają się ukryć własne uczucia przed wychowawcami.

13. Od wychowanków oczekuje się, aby uzyskiwali coraz wyższe pozycje (znaczenie) w grupie.

14. Wychowankowie są zachęcani do planowania swojego życia.

15. Wychowankowie rzadko rozmawiają ze sobą o swych problemach.

16. Pomieszczenia internatu są często zaniedbane.

17. Jeśli program zajęć zostanie zmieniony, ktoś z wychowawców wyjaśnia, dlaczego tak się stało.

18. Wychowawcy mogą być krytykowani przez wychowanków w ich obecności.

19. Wychowankowie z mojej grupy pomagają sobie.

20. Wychowawcy pomagają nowym wychowankom w przyzwyczajaniu się do życia w grupie.

21. Wychowawcy i wychowankowie mówią to, co o sobie myślą.

22. Wychowawcy pozwalają wychowankom na małą samodzielność.

23. Wychowawcy zachęcają do nowatorskiego działania.

24. O sprawach osobistych zawsze można tu mówić śmiało.

25. Moja grupa wygląda na zaniedbaną.

26. Gdy wychowanek przychodzi pierwszy raz do grupy, ktoś oprowadza go po zakładzie i pokazuje mu, jak tu się żyje.

27. Jeśli ktoś nie przestrzega zasad współżycia, może być przeniesiony do innej grupy.

28. W naszym zespole jest mało życia grupowego.

29. Sprawniejsi wychowankowie pomagają słabszym kolegom.

30. Wychowankowie mówią swobodnie o tym, co naprawdę myślą o zakładzie.

31. Chłopcy mają okazję mówić o tym, co tu się dzieje.

32. Za mały nacisk kładzie się na to, co wychowankowie będą robić po wyjściu z zakładu.

33. Dyskusje w grupie dotyczą problemów osobistych wychowanków.

34. Moja grupa jest bardzo dobrze zorganizowana.

35. Wychowawcy zbyt często zmieniają decyzję.

36. Wszystkie decyzje dotyczące grupy są podejmowane przez wychowawców, a nigdy przez wychowanków.

37. Wychowankowie starają się robić tu wszystko jak najlepiej.

38. Wychowankowie rzadko sobie pomagają.

39. Gdy wychowankowie potrzebują rady lub pomocy, nigdy o tym nie mówią personelowi.

40. Wychowawcy zniechęcają do krytykowania.

41. Wychowawcy bardziej dbają o dobre samopoczucie wychowanków niż o ich problemy praktyczne (życiowe).

42. Wychowawcy starają się zrozumieć wychowanków.

43. Czasami w grupie panuje duży bałagan.

44. Wychowawcy udzielają pochwał za dobre sprawowanie.

45. Wychowawcy rzadko karzą wychowanków prze zakazywanie czegoś.

46. W mojej grupie mało jest zajęć angażujących wszystkich.

47. Wychowawcy robią wszystko, aby pomóc wychowankom.

48. Wychowankowie uważają na to, co mówią, gdy wychowawca jest w pobliżu.

49. Wychowawcy zachęcają wychowanków do samodzielnej organizacji czasu wolnego.

50. W mojej grupie kładzie się nacisk na uczenie się nowych rodzajów prac potrzebnych w życiu.

51. Wychowankowie bardzo rzadko pytani są przez wychowawców o ich problemu (osobiste, życiowe).

52. Wielu wychowanków ma zaniedbany wygląd.

53. Jeśli wychowanek nie wykonuje poleceń i nie przestrzega zasad, dobrze wie, co go za to czeka.

54. Wychowawcy nie przesadzają z dyscypliną i rygorem w grupie.

55. Mało jest tu rzeczy, którymi można się interesować.

56. Wychowawcy uczestniczą w pracach wychowanków.

57. Jeśli wychowankowie się pokłócą, nie mówią o tym wychowawcy.

58. Wychowawcy rzadko ulegają żądaniom wychowanków.

59. Od wychowawców oczekuje się, że będą pracować nad osiąganiem własnych celów.

60. Wychowawcy zniechęcają do rozmów o seksie.

61. Wszystkie zajęcie w grupie są bardzo dokładnie planowane.

62. Wychowankowie w tym zakładzie (ośrodku) czują się dobrze.

63. Jeśli wychowankowie się pokłócą, będą mieli do czynienia z wychowawcą.

64. Dyskusje w naszej grupie są bardzo interesujące.

65. Personel ma mało czasu, aby cokolwiek doradzić wychowankom.

66. Trudno powiedzieć, jak wychowankowie czują się we własnej grupie.

67. Wychowankowie są zachęcani do samodzielności i niezależności.

68. Dość często w naszej grupie próbuje się nowych metod wychowania.

69. Wychowawcy starają się pomóc wychowankom w zrozumieniu samych siebie.

70. Wychowankowie nie zawsze są uprzedzani o terminie spotkań z kierownikiem internatu lub dyrektorem zakładu.

71. Wychowankowie nigdy nie wiedzą, kiedy zostaną wezwani ,,na rozmowę'.

72. Wychowawcy systematycznie kontrolują wychowanków.

73. Wychowankowie nie robią niczego sami dopóty, dopóki wychowawca ich o to nie poprosi.

74. Wychowawcy zachęcają wychowanków do wspólnych zajęć.

75. W naszej grupie uważa się, że sprzeczki są czasem potrzebne.

76. W naszej grupie nie ma samorządu.

77. Przed opuszczeniem zakładu należy przedstawić swe plany życiowe.

78. Wychowankowie z dużymi oporami rozmawiają o życiu seksualnym.

79. Wychowawcy są wzorem schludności i porządku.

80. Wychowankowie nigdy nie wiedzą, kiedy zostaną przeniesieni gdzie indziej (do innej grupy czy zakładu).

81. Czasami można się zwracać do wychowawcy mniej oficjalnie.

82. Wychowankowie w mojej grupie są naprawdę zaprzyjaźnieni

83. Wychowawcy wiedzą, czego chcą wychowankowie.

84. Wychowankowie dość rzadko kłócą się ze sobą.

85. Wychowankowie są zachęcani do samodzielnych decyzji.

86. za mało uwagi zwraca się tu na problemy praktyczne.

87. Wychowankowie nie mogą otwarcie dyskutować o swoich problemach.

88. Wychowankowie rzadko nie przychodzą na umówione spotkanie z personelem.

89. Wychowankowie wiedzą, kiedy kierownik lub dyrektor przyjdzie ,,na grupę”.

90. Wychowawcy nadmiernie wtrącają się w intymne sprawy wychowanków.

1

---