UDAR MÓZGU zespół objawów klinicznych związanych z nagłym wystąpieniem ogniskowego lub uogólnionego zaburzenia czynności mózgu, powstały w wyniku zaburzenia krążenia mózgowego i utrzymujący się ponad 24 godziny. Udar mózgu może być krwotoczny (wywołany wylewem krwi do mózgu) lub niedokrwienny (wywołany zatrzymaniem dopływu krwi do mózgu), przy czym udar niedokrwienny może być również wtórnie ukrwotoczniony. Do udarów krwotocznych zalicza się krwotoki śródmózgowe i podpajęczynówkowe.
OBJAWY Najczęstszymi objawami udaru mózgu są: jednostronne osłabienie albo drętwienie kończyn, zaburzenia w rozumieniu mowy lub niemożność wypowiadania słów, zaburzenia widzenia. Mogą też wystąpić nagłe, bardzo silne zawroty głowy, często połączone z zaburzeniami połykania, zaburzeniami mówienia lub osłabieniem kończyn. Objawem udaru mózgu może być również nagły, bardzo silny ból głowy, inny niż bóle głowy, które występowały uprzednio
PRZYCZYNY Przyczyną udaru są zaburzenia krążenia w mózgu. Udar mózgu nazywa się bardzo często wylewem do mózgu, jednak nie jest to precyzyjne określenie. W 80% przypadków udar mózgu wywołany jest niedokrwieniem, czyli zamknięciem naczynia, które doprowadza krew do mózgu. Tylko 20% udarów mózgu wywołane jest krwotokiem bądź to do mózgu, bądź do przestrzeni pomiędzy mózgiem a czaszką. Po przebytym udarze nawroty następują bardzo często. W ciągu roku aż 10% chorych doznaje powtórnego udaru, a w ciągu 5 lat - aż 40% chorych.
METODY ZAPOBIEGANIA PONOWNYM UDAROM Wystąpieniu nawrotowi udaru mózgu można skutecznie zapobiegać. Wybór leczenia zależy w dużym stopniu od typu przebytego udaru. Najczęściej stosuje się leki przeciwpłytkowe,. Stosuje się także leki obniżające krzepliwość krwi. Można również wykonać operację tętnic szyjnych. Oprócz tego bardzo ważne jest leczenie czynników ryzyka udaru. W tym wypadku najważniejszą rolę odgrywa leczenie nadciśnienia, hiperlipidemii i cukrzycy, obniżenie wagi ciała, zaprzestanie palenia papierosów, ograniczenie picia alkoholu.
USPRAWNIANIE
Ćwiczenia oddechowe mają na celu zapobiegać powikłaniom płucnym jakie mogą nastąpić podczas długotrwałego leżenia w łóżku, zapobiegają zaleganiom wydzieliny w płucach, poprawiają bądź utrzymują w miarę optymalną wydolność oddechową i co istotne, zmniejszają ryzyko wystąpienia zapalenia, czy nawet gruźlicy płuc. Bardzo mile widziane są również ćwiczenia oddechowe połączone z ruchami kończyn górnych, w taki sposób, że pacjent chwyta chorą kończynę górną kończyną zdrową unosząc ja za głowę itp. Po zakończeniu ćwiczeń oddechowych wskazane jest oklepywanie pacjenta, co pozwoli na usunięcie z płuc zalegającej wydzieliny.
Ćwiczenia bierne natomiast powinny być stosowane jak najwcześniej, kiedy mięśnie porażone są jeszcze wiotkie. Pozwoli to zredukować powstające z biegiem czasu przykurcze mięśni oraz struktur okołostawowych jak i samej torebki stawowej. Zachowana zostanie tym samym w miarę możliwa pełna ruchomość w stawach. Ćwiczenia bierne pozwolą również zminimalizować skutki spastyki, która zaczyna się pojawiać średnio po 12 miesiącach od wystąpienia udaru mózgu. Przy późno rozpoczętej rehabilitacji spastyczność mięśni jest na tyle duża, że sprawia pacjentowi podczas ćwiczeń duży ból, a takiego pacjenta ćwiczy się wtedy o wiele trudniej.
Pionizacja przyzwyczaja układ krwionośny i oddechowy do stopniowej zmiany pozycji z leżącej na pionową, co zmusza te dwa układy do cięższej pracy, szczególnie po tak długim przebywaniu w łóżku. Jednak cechą charakterystyczną przy udarach jest to, że kończyna dolna po stronie porażonej dochodzi do względnej sprawności szybciej niż kończyna górna, dlatego też możliwa jest w miarę szybka pionizacja pacjenta. Dzięki temu właśnie w późniejszym okresie usprawniania kiedy pacjent ma częściowo wypracowaną równowagę można zacząć stawiać go przy balkoniku. Skuteczna pionizacja daje nam możliwość reedukacji chodu, z czasem przechodząc od balkoników do trójnogów lub kul.
Ćwiczenia prowadzone i czynne stosowane są w późniejszym okresie rehabilitacji, gdy kończyny po stronie porażonej odzyskają względną sprawność fizyczną, bez znacznych przykurczów. Podczas wykonywania ćwiczeń prowadzonych pomagamy pacjentowi wykonać ruch w pełnym zakresie, gdyż mięśnie są jeszcze zbyt słabe, aby pacjent sam mógł wykonać pełny ruch. Ćwiczenia czynne wykonywane są z początku w odciążeniu np. pod UGULem. Dopiero po odzyskaniu przez pacjenta względnie optymalnej siły kończyn porażonych, można stopniowo rezygnować z odciążenia, aby następnie przejść do ćwiczeń czynnych wolnych, gdzie pacjent pokonuje siłę grawitacji oraz dźwiga ciężar własnych kończyn podczas wykonywania ruchów czynnych.
Odleżyny Właśnie na odleżyny szczególnie narażone są osoby po udarach mózgu. W tym celu podkłada się krążki, półwałki itp. Należy szczególnie pamiętać o zmianie pozycji pacjenta, kłaść go na bokach, na plecach, tak aby zminimalizować ryzyko pojawienia się odleżyn. Jeśli natomiast łóżko chorego wyposażone jest w materac przeciwodleżynowy, tak częsta zmiana pozycji nie jest już konieczna.
Ćwiczenia samoobsługi Równie ważnym elementem usprawniania jest to aby przygotować pacjenta do samodzielnego życia, na tyle skutecznie, na ile jest to tylko możliwe. Wszelkie ćwiczenia samoobsługi odgrywają w końcowej fazie rehabilitacji szalenie ważną rolę, bo dzięki nim pacjent będzie sprawniej radził sobie po powrocie do domu, a wszelkie czynności życia codziennego nie będą sprawiały już tak dużych trudności.