Słowo w zajęciach ruchowych
Słowo ma istotne znaczenie w komunikacji między ludźmi i jest jednym z ważniejszych instrumentów nauczania ruchu. Ważne aby przekazując daną czynność ruchową sprawnie posługiwać się słowem i dbać o jakość tej informacji.
Istotna jest poprawność posługiwania się słowem. Innym językiem będziemy się posługiwać współpracując z dziećmi młodszymi, innym z młodzieżą, dorosłymi, a jeszcze innym z osobami starszymi. Jeśli pracujemy w przedszkolu lub uczymy w klasach początkowych, musimy zwrócić uwagę, czy nie mówimy zbyt wysoko. Małe dzieci, ze względu na budowę ich narządu głosowego, mówią wyżej, głośniej i nierzadko piskliwie. Możemy nieświadomie, próbując nawiązać z nimi lepszy kontakt, mówić głośniej i znaczenie wyżej niż naturalne brzmienie naszego głosu.
Sprawdzeniem instrukcji słownej będzie dokładne jej odtworzenie ruchem przez pacjenta. Należy dokładnie przemyśleć słowne polecenia, aby nie stwarzały one możliwości różnej interpretacji. Niekiedy bywa tak, że proste, a nawet gwarowe określenie może zawierać istotniejsze dla pacjenta informacje, niż nieznane mu złożone i trudne, choć poprawne, sformułowania. Szybciej będzie wykonany , gdy powiemy "kopnij piłkę" niż wówczas gdy powiemy "Wyprostuj szybko kończynę dolną w stawie kolanowym".
Słowo powinno odnosić się do konkretów i nie sięgać raczej do abstrakcji. Istotna dla zrozumienia znaczenia słów jest zwięzłość informacji werbalnej. Niekiedy warto w praktyce weryfikować dotychczasowe schematy zwrotów i określeń pod kątem ich rozsądnej redukcji. Zakres percepcji pacjenta jest ograniczony. Obszerny tekst, nawet rzeczowy, nie może niekiedy być przez pacjenta odebrany tylko dlatego, że jest w nim zbyt wiele informacji przekazywanej w ograniczonym czasie.
Kontakt słowny terapeuty z pacjentem powinien dotyczyć celu terapii, instrukcji wykonywania oraz wyjaśniania zasad postępowania. Szczególnie istotne jest łączenie instrukcji z objaśnianiem zasad działania. Najczęściej w praktyce stosuje się tzw. instrukcję słowną, która polega na opisie kolejnych składowych elementów czynności. Oprócz charakterystyki kolejności czy koordynacji ruchów należy ją uzupełnić wskazówkami dotyczącymi rytmu i tempa, a zatem elementami czynności dynamicznych, np. 'w czasie przywodzenia uginaj szybko kończyny w łokciach' czy 'zginaj silnie kończyny'. instrukcję powinno uzupełniać wyjaśnienie zasad postępowania. Powinno ono zawierać informacje, które pozwolą zrozumieć przyczynowo-logiczne związki czynności z celem nauczania.
Instrukcja słowna powinna być swą strukturą, budową, zbliżona do konstrukcji zdań. Jeśli więc opisywać będziemy słowami pływanie stylem klasycznym, to rozpoczniemy opis od ruchów k.górnych, poniewż w działaniu praktycznym właśnie od kończyn górnych rozpocznie się ta czynność. Taka budowa zdań i całej konstrukcji pozwala uczniowi/pacjentowi wspomagać ruch własnym słowem. Dobrze jest jeśli pacjent potrafi słowami nazywać kolejne elementy wykonywanej czynności, kiedy tego nie potrafi szereg ruchów uchodzi jego kontroli lub też pojawiają się nie zamierzone błędy.
Informacje słowne powinny być możliwe do przetworzenia ich w realne czynności. Nie można wydawać poleceń takich jak np. 'skręć nogę w kolanie'. Należy też przed instrukcją słowną 'wykonaj ruch rotacyjny podudziem' zastanowić się czy taki ruch jest w ogóle anatomicznie możliwy do wykonania, a także czy dana czynność może być w ogóle wykonana przez pacjenta, czy nie jest nieosiągalna przez jego niepełnosprawność.
Bardzo ważne jest żeby stworzyć sobie odpowiednie warunki do pracy, szczególnie jeśli pracujemy z dziećmi lub młodzieżą. Zwrócić trzeba uwagę na to, aby uczniowie/pacjenci nie ćwiczący lub nie wykonujący danego ćwiczenia znajdowali się w zasięgu wzroku prowadzącego i oczekiwali na ewentualne wykorzystanie przez nauczyciela ich pomocy. Istotne znaczenie dla stanu naszego gardła ma wydawanie poleceń w ciszy, a o ile to możliwe i w bezruchu grupy.
Prowadzący nie może pozwolić sobie na to, aby uczeń-pacjent równocześnie z nim mówił na lekcji. Rozprasza to uwagę współćwiczących i dezorganizuje pracę. Należy wyegzekwować absolutną ciszę podczas objaśnień i wydawania poleceń, zezwolić natomiast na wyżycie się nie tylko w formie ruchu, ale także okrzyków i dopingu w różnego rodzaju zawodach, wyścigach, współzawodnictwie.
Do licznych i bardzo ruchliwych, mało zdyscyplinowanych grup szybciej dotrze polecenie, gdy na krótki okres objaśniania ćwiczeń unieruchomimy grupę w pozycji izolowanej (siad, leżenie).
Zwrócić też należy uwagę na konieczność umiejętnego posługiwania się gwizdkiem. Różne są zdania wśród nauczycieli na temat używania gwizdka. Na pewno jest on niezastąpiony w lekcjach gier sportowych i może być używany jako sygnał do wyścigów, startu itp. Karygodnym natomiast jest nadużywanie gwizdka do uciszania klasy przez wydawanie nim głośnego i bardzo długiego sygnału. Gwizdek powinien być używany w wyjątkowych sytuacjach, a jego dźwięk winien podrywać do ruchu lub do zatrzymania się. Dlatego sygnał musi być krótki, głośny i zdecydowany. Najbardziej przydatnym jest jednak głos nauczyciela, żywy, pozbawiony monotonii, zawierający w swym brzmieniu całą gamę możliwości.
W dobrze zorganizowanych i przemyślanych zajęciach nauczyciel/fizjoterapeuta może operować głosem jak aktor na scenie: mówić głośno, ciszej, żywiej, rozciągając sylaby, krzyknąć lub powiedzieć coś szeptem — w zależności od rodzaju lekcji i doboru ćwiczeń.
Bardzo pomocne w prowadzeniu zajęć i oszczędzające gardło jest stosowanie znaków umownych. Już od pierwszej klasy, kiedy wprowadzamy pewne gesty umowne w formie zabawowej, przyzwyczajamy dzieci do skupienia ciągłej uwagi na postaci nauczyciela. Przy ich pomocy można wyegzekwować bardzo wiele, począwszy od polecenia baczność, przez różne pozycje gimnastyczne (siad, leżenie, przysiad podparty, klęk), formy ustawień (zbiórka w rzędzie przede mną, w dwuszeregu na oznaczonej linii, w obrębie koła), formy ruchu (bieg, marsz, marsz w przysiadzie, na czworakach). Liczba poleceń i ich zrozumienie przez uczniów zależy od inwencji nauczyciela.
Podstawową sprawą jest umiejętne posługiwanie się głosem. Prowadzący zajęcia ruchowe musi zdać sobie sprawę, że szybkie wymawianie słów nie oznacza wcale szybkiego wykonywania poleceń przez uczniów/ pacjentow. Słowa powinny być wypowiadane wyraźnie, oddzielnie, głosem o średnim natężeniu. Głośne, szybkie i nerwowe wypowiadanie lub wykrzykiwanie zdań powoduje niezrozumienie treści poleceń, sprzyja narastaniu nerwowej atmosfery w grupie i wytwarza negatywny stosunek do zajęć. Zbyt cicho wydawane polecenia nie są słyszane przez całą klasę rozmieszczoną w różnych punktach sali bądź boiska, co rozluźnia dyscyplinę i zmniejsza efektywność zajęć.
Ważnym elementem umiejętnego posługiwania się głosem jest zwięzłe formułowanie poleceń. Młodzi fizjoterapeuci/nauczyciele, a przede wszystkim studenci odbywający praktyki nie zawsze zdają sobie sprawę z konieczności wydawania krótkich poleceń, wspartych pokazem zamiast przemówień wygłaszanych do dzieci spragnionych ruchu i często nudzących się podczas zbyt długotrwałego objaśniania ćwiczeń. Zdarza się często, szczególnie wśród mniej doświadczonych nauczycieli/fizjoterapeutow i studentów, że zwracając się do grupy ćwiczebnej stoją w środku tej grupy lub są tak ustawieni, że część uczniów nie słyszy nauczyciela i nie widzi pokazu w jego wykonaniu. Odpowiednie ustawienie w stosunku do grupy ma ogromne znaczenie. Mając wszystkich uczniów przed sobą nauczyciel unika dodatkowych objaśnień (dla tych, którzy nie słyszeli), łatwiej dostrzega wszelkie błędy w wykonaniu ćwiczenia i wyławia braki w dyscyplinie grupy. Absolutnie nie można dopuścić do takiego ustawienia wobec klasy, aby część uczniów ćwiczyła za plecami prowadzącego.
Dobry, zdrowy głos, dla każdego, kto głosem pracuje, to podstawa i prawdziwy skarb. Umiejętność jego tworzenia, w sposób, który zapewnić ma naszemu narządowi sprawność jest rzeczą istotną nie tylko z punktu widzenia higieny narządu głosowego, bowiem głos jako narzędzie służyć ma nie tylko naszej pracy, ale i nam samym.
CECHY PRAWIDŁOWEJ EMISJI GŁOSU
Prawidłowa, fizjologicznie i psychicznie właściwa emisja głosu to:
swobodna i elastyczna postawa ciała,
rozluźnienie fizyczne całego organizmu i odprężenie psychiczne,
harmonijne i skoordynowane współdziałanie mięśni zaangażowanych w tworzenie głosu,
właściwe dozowanie napięć mięśni zaangażowanych w tworzenie głosu i rozluźnienie mięśni nie biorących udziału w tym procesie,
estetyczny wygląd twarzy i całej postawy,
prawidłowy sposób oddychania- prawidłowy tor oddechowy, umiejętność ekonomicznego operowania oddechem, wydłużona faza wydechowa, podparcie oddechowe,
miękki atak głosowy,
oczywisty sposób wydobywania dźwięku,
mówienie w średnicy głosu- czyli na najbardziej wygodnej i ekonomicznej dla głosu wysokości,
dźwięczność i nośność głosu,
swobodna artykulacja i precyzyjna dykcja,
modulowanie głosu zapobiegające monotonii w mówieniu,
jednolitość głosu, wyrównane rejestry głosowe,
indywidualna barwa głosu,
możliwość wyrażania emocji w głosie,
stwarzanie szerokich możliwości interpretacyjne i improwiazacyjnych,
możliwość pracy głosem bez nadmiernego wysiłku organu głosowego.
Prawidła emisja powoduje, że nasz głos wywołuje pozytywne wrażenia u odbiorców. Jeśli nas samych boli wydobywanie dźwięków, to również bolesne jest ich odczuwanie przez naszych słuchaczy. Poza tym praca głosem i nad głosem, jeśli trzyma się wyżej wymienionych zasad, pozytywnie oddziałuje na aparat głosowy i funkcjonowanie całego organizmu.
W tworzeniu głosu kieruj się zawsze zasadą: minimum wysiłku- maksymalny efekt.