PSYCHOLOGIA jako nauka, definicja, przedmiot:
TO NAUKOWE BADANIE ZACHOWANIA JEDNOSTEK I ICH PROCESÓW PSYCHICZNYCH
ZACHOWANIE TO SPOSÓB PRZYSTOSOWANIA SIĘ ORGANIZMÓW DO ŚRODOWISKA. Zachowanie jest działaniem.
Psychologia potoczna
to mniej lub bardziej społecznie powszechne i nie weryfikowane w drodze badań przekonania dotyczące ludzkiej natury i mechanizmów zachowań.
DZIEDZINY PSYCHOLOGII:
Psychologię możemy podzielić na teoretyczną i praktyczną, stosowaną
Podstawowy dział psychologii teoretycznej to psychologia ogólna. Gromadzona w jej obrębie wiedza przynosi poznanie zasadniczych prawidłowości życia psychicznego i dlatego stanowi podstawę dla każdej z dziedzin psychologii.
Ważnym działem psychologii teoretycznej jest psychologia społeczna. Zajmuje się badaniem procesów społecznych i zachowania ludzi znajdujących się w sytuacjach społecznych, rozumieniem i wyjaśnianiem w jaki sposób aktualna, wyobrażona lub symboliczna obecność innych ludzi wpływa na myśli, uczucia i zachowanie danej jednostki. Problematyka psychologii społecznej koncentruje się na zagadnieniach postaw, funkcjonowania małych grup i teorii zachowania społecznego jednostki.
Poznaniem bardziej specyficznych zagadnień w psychologii teoretycznej zajmuje się poza tym psychologia rozwojowa i psychologia różnic indywidualnych.
Psychologia rozwojowa zgłębia przemiany psychiczne człowieka zachodzące we wszystkich okresach jego życia, a więc zarówno w niemowlęctwie, dzieciństwie, w wieku dojrzałym i w starości.
Psychologia różnic indywidualnych zajmuje się różnicami i przyczynami ich występowania, jakie zachodzą pomiędzy poszczególnymi jednostkami pod względem ich procesów poznawczych, motywów działania, potrzeb, funkcji, osobowości itp.
Do psychologii stosowanej zalicza się m.in. medyczną, kliniczną, wychowawczą, psychologię pracy, organizacji, psychologię polityczną, ekologiczną, wojskową, twórczości, sportu i wiele innych. Psychologia kliniczna -zajmuje się przyczynami zaburzeń przystosowania (w aspekcie psychologicznym), a w zakresie działalności praktycznej- ich diagnozą psychologiczną, profilaktyką i postępowaniem psychokorekcyjnym zmierzającym do złagodzenia lub usunięcia zaburzeń w przystosowaniu.
Cele psychologii (jako dziedziny naukowej):
Opisywanie (fakty behawioralne, obiektywność, unikanie wniosków i interpretacji)
Wyjaśnianie (zależy od punktu widzenia danego badacza i dostępnego materiału dowodowego, ale dana propozycja wyjaśnienia musi zostać uzasadniona przez systematycznie zebrane dane)
Przewidywanie tego się zdarzy- w jakich warunkach dane zachowanie pojawi się lub zmieni. W psychologii trzeba uwzględniać fakt, że na większość zachowań wpływa kombinacja wielu różnych czynników. Wchodzą one w skład: zmiennych dyspozycyjnych (wewnętrzne determinanty, takie jak genetyka, motywacja, inteligencja), zmiennych środowiskowych/sytuacyjnych (zewnętrzne wpływy na zachowanie)
Kierowanie tym, co się dzieje-spowodowanie wystąpienia lub nie wystąpienia danego zachowania.
Polepszanie jakości życia- ostatecznym celem psychologii jest zastosowanie jej w rozwiązywaniu ludzkich problemów, polepszaniu jakości życia, pomocy społeczeństwu w bardziej efektywnym funkcjonowaniu.
PODSTAWOWE METODY BADAWCZE W PSYCHOLOGII:
obserwacja,
rozmowa i wywiad,
testy inteligencji i zdolności,
kwestionariusze osobowości,
testy projekcyjne
eksperyment
Prekursorzy psychologii zdrowia
Medycyna psychosomatyczna- oparta na koncepcji psychoanalitycznej.
Zajmowała się głównie rolą konfliktów psychodynamicznych w etiologii określonych chorób i dysfunkcji-jak np. w nadciśnieniu tętniczym -„osobowość nadiśnieniowca”, zawale serca -„osobowość zawałowca”, astmie, chorobie wrzodowej itp. Aktualnie przyjmuje się wieloczynnikową koncepcję choroby-w etiologii uczestniczą czynniki biologiczne, psychiczne i społeczne. Człowiek jako jedność bio-psycho-społeczna.
Medycyna behawioralna- oparta na behawioryzmie. W niej objawy somatyczne ujmowane są jako jedna z form zachowania-wadliwego, utrudniającego adaptację. Do ich leczenia („oduczenia”) stosuje się terapię behawioralną, np. biofeedback. Aktualnie podejście to wymaga ujęcia interdyscyplinarnego- nie można bowiem ignorować bio-psycho-społecznych mechanizmów pośredniczących (zespoły leczące).
Psychologia medyczna- rozwinięta na styku psychologii z medycyną. Obejmuje takie zagadnienia, jak:
-zależności psychosomatyczne oraz somatopsychiczne
-psychologiczna charakterystyka sytuacji człowieka chorego
-zachowanie się wobec własnej choroby, obraz choroby
-problematyka kontaktu lekarz-pacjent
Aktualnie całokształt dorobku psychologii medycznej włączyła w swój zakres „kliniczna psychologia zdrowia”, natomiast termin „psychologia medyczna” odnosi się teraz do zakresu psychologii wykorzystywanego w nauczaniu lekarzy i w praktyce medycznej.
Psychologia zdrowia-dziedzina psychologii stosowanej
Zajmuje się zastosowaniem wiedzy psychologicznej do obszaru choroby i zdrowia
Składa się z dwóch działów:
1) Kliniczna psychologia zdrowia zajmuje się w praktyce psychologicznymi aspektami chorób (człowiekiem chorym).
Dział ten opiera się przede wszystkim na teorii stresu i radzenia sobie.
Główne zadanie- pomoc psychologiczna w chorobach somatycznych.
2) Psychologiczne uwarunkowania i korelaty zdrowia
- ten dział opiera się głównie na paradygmacie salutogenetycznym. Jego istota polega na poszukiwaniu czynników sprzyjających rozwojowi zdrowia i chroniących je w okolicznościach szkodliwych. Stanowi on niezbędne uzupełnienie klasycznego paradygmatu patogenetycznego, ukierunkowanego na poszukiwanie przyczyn chorób.
Tu działaniem praktycznym jest przede wszystkim promocja zdrowia adresowana do ludzi zdrowych.
W problematyce zdrowia i choroby aktualnie wykorzystywany jest dorobek wszystkich głównych koncepcji/paradygmatów psychologicznych:
GŁÓWNE KONCEPCJE PSYCHOLOGICZNE CZŁOWIEKA:
BEHAWIORYSTYCZNA
PSYCHODYNAMICZNA
POZNAWCZA
HUMANISTYCZNA
KONCEPCJA BEHAWIORYSTYCZNA
-CZŁOWIEK ZEWNĄTRZSTEROWNY
zadaniem psychologii jest badanie relacji między bodźcem a reakcją
środowisko to mozaika bodźców
struktura zachowania jest w dużym stopniu kopią struktury środowiska
zachowanie jest instrumentalne, sprawcze- zawsze jest instrumentem do osiągania pewnych konsekwencji i skutków
te ważne konsekwencje sterujące zachowaniem to wzmocnienia
behawioryści podkreślają rolę sterowania pozytywnego
Główne zasługi behawioryzmu: poznanie jak środowisko fizyczne i społeczne oddziałuje na człowieka, opisanie skutecznych procedur i metod podawania wzmocnień pozytywnych, podważenie skuteczności kary.
Główne wady, braki koncepcji: wizerunek człowieka bez świadomej aktywności, bez spontanicznej twórczości, portret człowieka zewnątrzsterownego, reaktywnego, jednowymiarowego.
Główni przedstawiciele: Watson, Thorndike, Skiner, Pawłow
KONCEPCJA PSYCHODYNAMICZNA
CZŁOWIEK NIEDOSKONAŁY
Determinizm- zachowanie ludzkie jest przesądzone przez biologicznie ukształtowane popędy- wg Z. Freuda głównie przez popęd seksualny- panseksualizm
Przyjmuje się istnienie nieświadomych motywów działania, między którymi często zachodzi konflikt
Osobowość jest konstelacją złożoną z id, ego i superego, cechuje ją stałe napięcie. Sprzeczność motywów popędowych i wymagań jakie stawia superego rodzi konflikty, lęki, poczucie winy. Popędy mają też znaczenie aktywizujące do działania
Osobowość jest ukształtowana głównie we wczesnym dzieciństwie
Pesymistyczny obraz człowieka niedoskonałego, ale i nie bezbronnego
System obrony „ja” tworzą mechanizmy obronne, takie jak np. represja, projekcja, racjonalizacja, substytucja. Są to nieświadome, nawykowe metody radzenia sobie z konfliktami i obrony ego, ukształtowane w wyniku socjalizacji.
Główne osiągnięcia- zwrócenie uwagi na motywację nieświadomą, rolę popędów i mechanizmów obronnych, poznanie procesu socjalizacji, pokazanie jego wpływu na rozwój osobowości, podkreślenie szczególnego znaczenia sytuacji rodzinnej i pierwszych doświadczeń dziecka, apel o humanizację świata.
Braki, słabe strony- obraz zbyt kliniczny, człowiek jako istota słaba, działająca irracjonalnie, przecenianie roli czynników motywacyjno-emocjonalnych i podświadomości, a nie docenianie roli czynników poznawczych i mechanizmów rozwoju, słabość metodologiczna.
Główni przedstawiciele: psychologia głębi- Z. Freud, psychologia indywidualna- Adler, psychologia analityczna- C. Jung, neopsychoanaliza- E. Fromm, K. Horney, H. Sullivan
KONCEPCJA POZNAWCZA
CZŁOWIEK SAMODZIELNY
Człowiek jest samodzielnym podmiotem, który decyduje o swoim losie i który na ogół działa świadomie i celowo
Sprawuje sprawczą kontrolę, może też generować informacje i wiedzę, Dzięki temu przekracza granice swojego środowiska- działa transgresyjnie i rozwija kulturę, która jest najważniejszym dokonaniem człowieka
Kultura z kolei rozwija człowieka
Głównym składnikiem osobowości są struktury poznawcze- system informacji wewnętrznych utrwalonych w pamięć
Emocje, uczucia, motywacja są pochodne względem informacji
Człowiek nie tylko opisuje, ale też wartościuje świat
Działa po to, by osiągać wartości
Psychoterapia poznawcza zmierza do stworzenia bardziej adekwatnego systemu konstruktów osobistych,
Punktem wyjścia samorozwoju jest samowiedza
Słabe strony koncepcji- jest ona mało dynamiczna, tworzy portret człowieka kontemplacyjnego
Główni przedstawiciele- Bruner, Simon, Beck,Kelly, Tomaszewski, Reykowski
PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA
-POSZUKIWANIE NOWEJ KONCEPCJI CZŁOWIEKA
Psychologia „ja” powstała w latach 60-tych jako protest przeciwko behawioryzmowi i psychoanalizie. Dąży do odkrywania mocnych stron człowieka.
Człowiek jest całością, działa w świecie zewnętrznym mającym również charakter całościowy i integralny
W naturalnych warunkach jednostka i świat społeczny tworzą jednolity system
Zaburzenia powstają wtedy, gdy człowiek przestaje być całością, gdy działa wbrew naturze, gdy rzeczywistość blokuje jego rozwój
Ludzkie zachowania są uwarunkowane przez teraźniejszość, to co dzieje się „tu i teraz”
Człowiek jest z natury dobry, jego działania są konstruktywne
Celem wychowania i terapii jest osoba dojrzała, która umie aktualizować swoje potencjalne szanse
Słabe strony koncepcji- człowiek nie jest ani dobry ani zły. To jaki jest, zależy od jego środowiska społecznego, wpływu kultury, wychowania. Koncepcja słaba metodologicznie, zamiast rzetelnie badać zachowania, opisywać i wyjaśniać- wartościuje, idealizuje.
Główni przedstawiciele- Maslow, Rogers, Pearls
Przedmiot psychologii zmieniał się w różnych okresach rozwoju tej nauki
Klasyczna psychologia introspekcyjna zajmowała się przede wszystkim świadomymi zjawiskami psychicznymi, poznawanymi drogą introspekcji-samoobserwacji. (Psychologia współczesna nie odżegnuje się od poznania treści świadomości, jednak przede wszystkim zmierza do bliższego poznania osobowości człowieka i jego zachowań w środowisku społecznym).
Psychoanalizę interesowały nie uświadamiane popędy, motywy i dążenia.
Behawioryzm koncentrował się na zewnętrznym zachowaniu się człowieka i podkreślał wagę uczenia się (rolę kar i nagród w kierowaniu zachowaniem)
Psychologia poznawcza skupiała się na roli umysłu i przetwarzania informacji
Współczesna psychologia zdrowia dąży do integracji tej wiedzy (pochodzącej z tych wszystkich teorii) wnosząc przy tym znaczny nowy wkład w rozwiązywanie problemów zdrowia i choroby.
5