PSYCHOLOGIA jako nauka, definicja, przedmiot:

• TO NAUKOWE BADANIE ZACHOWANIA JEDNOSTEK I ICH PROCESÓW PSYCHICZNYCH

• ZACHOWANIE TO SPOSÓB PRZYSTOSOWANIA SIĘ ORGANIZMÓW DO ŚRODOWISKA. Zachowanie jest działaniem.
  

• Psychologia potoczna

to mniej lub bardziej społecznie powszechne i nie weryfikowane w drodze badań przekonania dotyczące ludzkiej natury i mechanizmów zachowań.

DZIEDZINY PSYCHOLOGII:

• Psychologię możemy podzielić na teoretyczną i praktyczną, stosowaną

• Podstawowy dział psychologii teoretycznej to psychologia ogólna. Gromadzona w jej obrębie wiedza przynosi poznanie zasadniczych prawidłowości życia psychicznego i dlatego stanowi podstawę dla każdej z dziedzin psychologii.

• Ważnym działem psychologii teoretycznej jest psychologia społeczna. Zajmuje się badaniem procesów społecznych i zachowania ludzi znajdujących się w sytuacjach społecznych, rozumieniem i wyjaśnianiem w jaki sposób aktualna, wyobrażona lub symboliczna obecność innych ludzi wpływa na myśli, uczucia i zachowanie danej jednostki. Problematyka psychologii społecznej koncentruje się na zagadnieniach postaw, funkcjonowania małych grup i teorii zachowania społecznego jednostki.

• Poznaniem bardziej specyficznych zagadnień w psychologii teoretycznej zajmuje się poza tym psychologia rozwojowa i psychologia różnic indywidualnych.

• Psychologia rozwojowa zgłębia przemiany psychiczne człowieka zachodzące we wszystkich okresach jego życia, a więc zarówno w niemowlęctwie, dzieciństwie, w wieku dojrzałym i w starości.

• Psychologia różnic indywidualnych zajmuje się różnicami i przyczynami ich występowania, jakie zachodzą pomiędzy poszczególnymi jednostkami pod względem ich procesów poznawczych, motywów działania, potrzeb, funkcji, osobowości itp.

• Do psychologii stosowanej zalicza się m.in. medyczną, kliniczną, wychowawczą, psychologię pracy, organizacji, psychologię polityczną, ekologiczną, wojskową, twórczości, sportu i wiele innych. Psychologia kliniczna -zajmuje się przyczynami zaburzeń przystosowania (w aspekcie psychologicznym), a w zakresie działalności praktycznej- ich diagnozą psychologiczną, profilaktyką i postępowaniem psychokorekcyjnym zmierzającym do złagodzenia lub usunięcia zaburzeń w przystosowaniu.

Cele psychologii (jako dziedziny naukowej):

• Opisywanie (fakty behawioralne, obiektywność, unikanie wniosków i interpretacji)

• Wyjaśnianie (zależy od punktu widzenia danego badacza i dostępnego materiału dowodowego, ale dana propozycja wyjaśnienia musi zostać uzasadniona przez systematycznie zebrane dane)

• Przewidywanie tego się zdarzy- w jakich warunkach dane zachowanie pojawi się lub zmieni. W psychologii trzeba uwzględniać fakt, że na większość zachowań wpływa kombinacja wielu różnych czynników. Wchodzą one w skład: zmiennych dyspozycyjnych (wewnętrzne determinanty, takie jak genetyka, motywacja, inteligencja), zmiennych środowiskowych/sytuacyjnych (zewnętrzne wpływy na zachowanie)

• Kierowanie tym, co się dzieje-spowodowanie wystąpienia lub nie wystąpienia danego zachowania.

• Polepszanie jakości życia- ostatecznym celem psychologii jest zastosowanie jej w rozwiązywaniu ludzkich problemów, polepszaniu jakości życia, pomocy społeczeństwu w bardziej efektywnym funkcjonowaniu.

PODSTAWOWE METODY BADAWCZE W PSYCHOLOGII:

• obserwacja,

• rozmowa i wywiad,

• testy inteligencji i zdolności,

• kwestionariusze osobowości,

• testy projekcyjne

• eksperyment

Prekursorzy psychologii zdrowia

• Medycyna psychosomatyczna- oparta na koncepcji psychoanalitycznej.

Zajmowała się głównie rolą konfliktów psychodynamicznych w etiologii określonych chorób i dysfunkcji-jak np. w nadciśnieniu tętniczym -„osobowość nadiśnieniowca”, zawale serca -„osobowość zawałowca”, astmie, chorobie wrzodowej itp. Aktualnie przyjmuje się wieloczynnikową koncepcję choroby-w etiologii uczestniczą czynniki biologiczne, psychiczne i społeczne. Człowiek jako jedność bio-psycho-społeczna.

• Medycyna behawioralna- oparta na behawioryzmie. W niej objawy somatyczne ujmowane są jako jedna z form zachowania-wadliwego, utrudniającego adaptację. Do ich leczenia („oduczenia”) stosuje się terapię behawioralną, np. biofeedback. Aktualnie podejście to wymaga ujęcia interdyscyplinarnego- nie można bowiem ignorować bio-psycho-społecznych mechanizmów pośredniczących (zespoły leczące).

• Psychologia medyczna- rozwinięta na styku psychologii z medycyną. Obejmuje takie zagadnienia, jak:

-zależności psychosomatyczne oraz somatopsychiczne

-psychologiczna charakterystyka sytuacji człowieka chorego

-zachowanie się wobec własnej choroby, obraz choroby

-problematyka kontaktu lekarz-pacjent

Aktualnie całokształt dorobku psychologii medycznej włączyła w swój zakres „kliniczna psychologia zdrowia”, natomiast termin „psychologia medyczna” odnosi się teraz do zakresu psychologii wykorzystywanego w nauczaniu lekarzy i w praktyce medycznej.

Psychologia zdrowia-dziedzina psychologii stosowanej

• Zajmuje się zastosowaniem wiedzy psychologicznej do obszaru choroby i zdrowia

• Składa się z dwóch działów:

1) Kliniczna psychologia zdrowia zajmuje się w praktyce psychologicznymi aspektami chorób (człowiekiem chorym).

Dział ten opiera się przede wszystkim na teorii stresu i radzenia sobie.

Główne zadanie- pomoc psychologiczna w chorobach somatycznych.

2) Psychologiczne uwarunkowania i korelaty zdrowia

- ten dział opiera się głównie na paradygmacie salutogenetycznym. Jego istota polega na poszukiwaniu czynników sprzyjających rozwojowi zdrowia i chroniących je w okolicznościach szkodliwych. Stanowi on niezbędne uzupełnienie klasycznego paradygmatu patogenetycznego, ukierunkowanego na poszukiwanie przyczyn chorób.

Tu działaniem praktycznym jest przede wszystkim promocja zdrowia adresowana do ludzi zdrowych.

W problematyce zdrowia i choroby aktualnie wykorzystywany jest dorobek wszystkich głównych koncepcji/paradygmatów psychologicznych:

GŁÓWNE KONCEPCJE PSYCHOLOGICZNE CZŁOWIEKA:

• BEHAWIORYSTYCZNA

• PSYCHODYNAMICZNA

• POZNAWCZA

• HUMANISTYCZNA

KONCEPCJA BEHAWIORYSTYCZNA
-CZŁOWIEK ZEWNĄTRZSTEROWNY

• zadaniem psychologii jest badanie relacji między bodźcem a reakcją

• środowisko to mozaika bodźców

• struktura zachowania jest w dużym stopniu kopią struktury środowiska

• zachowanie jest instrumentalne, sprawcze- zawsze jest instrumentem do osiągania pewnych konsekwencji i skutków

• te ważne konsekwencje sterujące zachowaniem to wzmocnienia

• behawioryści podkreślają rolę sterowania pozytywnego

• Główne zasługi behawioryzmu: poznanie jak środowisko fizyczne i społeczne oddziałuje na człowieka, opisanie skutecznych procedur i metod podawania wzmocnień pozytywnych, podważenie skuteczności kary.

• Główne wady, braki koncepcji: wizerunek człowieka bez świadomej aktywności, bez spontanicznej twórczości, portret człowieka zewnątrzsterownego, reaktywnego, jednowymiarowego.

• Główni przedstawiciele: Watson, Thorndike, Skiner, Pawłow

KONCEPCJA PSYCHODYNAMICZNA
CZŁOWIEK NIEDOSKONAŁY

• Determinizm- zachowanie ludzkie jest przesądzone przez biologicznie ukształtowane popędy- wg Z. Freuda głównie przez popęd seksualny- panseksualizm

• Przyjmuje się istnienie nieświadomych motywów działania, między którymi często zachodzi konflikt

• Osobowość jest konstelacją złożoną z id, ego i superego, cechuje ją stałe napięcie. Sprzeczność motywów popędowych i wymagań jakie stawia superego rodzi konflikty, lęki, poczucie winy. Popędy mają też znaczenie aktywizujące do działania

• Osobowość jest ukształtowana głównie we wczesnym dzieciństwie

• Pesymistyczny obraz człowieka niedoskonałego, ale i nie bezbronnego

• System obrony „ja” tworzą mechanizmy obronne, takie jak np. represja, projekcja, racjonalizacja, substytucja. Są to nieświadome, nawykowe metody radzenia sobie z konfliktami i obrony ego, ukształtowane w wyniku socjalizacji.

• Główne osiągnięcia- zwrócenie uwagi na motywację nieświadomą, rolę popędów i mechanizmów obronnych, poznanie procesu socjalizacji, pokazanie jego wpływu na rozwój osobowości, podkreślenie szczególnego znaczenia sytuacji rodzinnej i pierwszych doświadczeń dziecka, apel o humanizację świata.

• Braki, słabe strony- obraz zbyt kliniczny, człowiek jako istota słaba, działająca irracjonalnie, przecenianie roli czynników motywacyjno-emocjonalnych i podświadomości, a nie docenianie roli czynników poznawczych i mechanizmów rozwoju, słabość metodologiczna.

• Główni przedstawiciele: psychologia głębi- Z. Freud, psychologia indywidualna- Adler, psychologia analityczna- C. Jung, neopsychoanaliza- E. Fromm, K. Horney, H. Sullivan

KONCEPCJA POZNAWCZA
CZŁOWIEK SAMODZIELNY

• Człowiek jest samodzielnym podmiotem, który decyduje o swoim losie i który na ogół działa świadomie i celowo

• Sprawuje sprawczą kontrolę, może też generować informacje i wiedzę, Dzięki temu przekracza granice swojego środowiska- działa transgresyjnie i rozwija kulturę, która jest najważniejszym dokonaniem człowieka

• Kultura z kolei rozwija człowieka

• Głównym składnikiem osobowości są struktury poznawcze- system informacji wewnętrznych utrwalonych w pamięć

• Emocje, uczucia, motywacja są pochodne względem informacji

• Człowiek nie tylko opisuje, ale też wartościuje świat

• Działa po to, by osiągać wartości

• Psychoterapia poznawcza zmierza do stworzenia bardziej adekwatnego systemu konstruktów osobistych,

• Punktem wyjścia samorozwoju jest samowiedza

• Słabe strony koncepcji- jest ona mało dynamiczna, tworzy portret człowieka kontemplacyjnego

• Główni przedstawiciele- Bruner, Simon, Beck,Kelly, Tomaszewski, Reykowski

PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA
-POSZUKIWANIE NOWEJ KONCEPCJI CZŁOWIEKA

• Psychologia „ja” powstała w latach 60-tych jako protest przeciwko behawioryzmowi i psychoanalizie. Dąży do odkrywania mocnych stron człowieka.

• Człowiek jest całością, działa w świecie zewnętrznym mającym również charakter całościowy i integralny

• W naturalnych warunkach jednostka i świat społeczny tworzą jednolity system

• Zaburzenia powstają wtedy, gdy człowiek przestaje być całością, gdy działa wbrew naturze, gdy rzeczywistość blokuje jego rozwój

• Ludzkie zachowania są uwarunkowane przez teraźniejszość, to co dzieje się „tu i teraz”

• Człowiek jest z natury dobry, jego działania są konstruktywne

• Celem wychowania i terapii jest osoba dojrzała, która umie aktualizować swoje potencjalne szanse

• Słabe strony koncepcji- człowiek nie jest ani dobry ani zły. To jaki jest, zależy od jego środowiska społecznego, wpływu kultury, wychowania. Koncepcja słaba metodologicznie, zamiast rzetelnie badać zachowania, opisywać i wyjaśniać- wartościuje, idealizuje.

• Główni przedstawiciele- Maslow, Rogers, Pearls

Przedmiot psychologii zmieniał się w różnych okresach rozwoju tej nauki

• Klasyczna psychologia introspekcyjna zajmowała się przede wszystkim świadomymi zjawiskami psychicznymi, poznawanymi drogą introspekcji-samoobserwacji. (Psychologia współczesna nie odżegnuje się od poznania treści świadomości, jednak przede wszystkim zmierza do bliższego poznania osobowości człowieka i jego zachowań w środowisku społecznym).

• Psychoanalizę interesowały nie uświadamiane popędy, motywy i dążenia.

• Behawioryzm koncentrował się na zewnętrznym zachowaniu się człowieka i podkreślał wagę uczenia się (rolę kar i nagród w kierowaniu zachowaniem)

• Psychologia poznawcza skupiała się na roli umysłu i przetwarzania informacji

• Współczesna psychologia zdrowia dąży do integracji tej wiedzy (pochodzącej z tych wszystkich teorii) wnosząc przy tym znaczny nowy wkład w rozwiązywanie problemów zdrowia i choroby.

5

---