Modernizm - dążenia do odrębności, nowatorstwa, krytyczny stosunek do tradycji. Podstawę dały filozofie: Artura Schopenhauera i Fryderyka Nietzschego. Pierwszy z nich w dziele "Świat jako wola i wyobrażenie" uważał, że życiu człowieka towarzyszy cierpienie. Popęd życiowy zmusza go do zaspokajania pragnień i ambicji. Aktywność ta przysparza mu klęsk, upokorzeń, niezadowolenia z rzeczywistości, z siebie i lęku przed śmiercią. Człowiek szuka ucieczki przed życiem, które jest pasmem męki. Ukojenie "bólu istnienia" sprowadza się do wyzbycia pożądań; wyzwolenia od świata. Schopenhauer uważał, iż stanem realizującym tę postawę jest nirwana - niebyt. Drugą możliwością była kontemplacja i przeżywanie piękna natury i sztuki. Twórca stał się kapłanem sztuki.
Fryderyk Nietzsche głosił relatywizm poznawczy. Za prawdę uznawał, to co służy życiu. Człowiek z subiektywnych doznań tworzy imaginację świata. Relatywna jest również etyka, która stanowi pochodną ludzkiej natury. W utworze "Tako rzecze Zaratustra" zakwestionował wartości filozofii chrześcijańskiej i demokracji - altruizm, wolność, równość, litość - uważał je za "etykę niewolników", w nich upatrywał upadek kultury. Domagał się uwolnienia jednostek o wyjątkowej sile wewnętrznej i biologicznej od ograniczeń moralnych. Nadludzie powinni mieć prawo działania "poza dobrem i złem". Nietsche głosił dwie postawy życiowe: apollińską i dionizyjską. Pierwsza zakładała przeciwstawienie się harmonii, jasności i dążenie do doskonałości zgodnej z normą kulturową. Druga - wewnętrzny konflikt, niepokój, poszukiwanie bujności życia pozbawionego norm.
Henryk Bergson krytykował intelekt, uznawał intuicję za sposób poznawania świata. Zaletami intuicji są: dynamika, zmienność i wyłamywanie się ze schematów. Uważał również że motorem rozwoju człowieka jest wewnętrzna siła - elan vital.
Neoromantyzm - podkreślał związek epoki z tradycją filozoficzną i literacką romantyzmu. Dwie orientacje Młodej Polski - "uspołeczniona" i "wyzwolona" odwoływały się odpowiednio do romantyzmu narodowego i uniwersalistycznego. Pierwsza kontynuowała tradycję polskiej irredenty ("Rozdzióbią nas kruki, wrony..."), druga kładła nacisk na problemy moralne, estetyczne.
Fin de siecle - określa koniec wieku związany z poglądem o upadku kultury europejskiej.
modernizm - termin proponował Kazimierz Wyka (od franc. modern - nowoczesny ) - został jednak odrzucony za ogólnikowość (okres ten nawiązywał przecież również do tradycji). Modernizmem nazywane jest pierwsze 10 lat, gdy ściągano z Francji różne ciekawostki.
Poezja Marii Pawlikowskiej - Jasnorzewskiej (prawda o kobiecej duszy):
jej poezja to tzw. "poezja intymna", wiersze - miniatury obrazujące świat przeżyć
kobiety, jej uczucia, walkę o szczęście, zbiór drobiazgów jaki ją otacza.
"La precieuse" - to mała "pół żartem, pół serio" naszkicowana scenka. Wykwintna
dama w futrze z parasolką w ręku i z małym pieskiem pod pachą waha się nad kałużą...
I Jakże ty zrobisz krok w nieskończoność? - pyta kruchą damę poetka. Interpretacje
mogą być co najmniej dwie: albo jest pustą, rozpieszczoną, niezdolną do
samodzielności istotą - albo kałuże i życie niewiele mają wspólnego i
wówczas dama może uśmiechnąć się przebiegle. Waha się nad kałużą, bo wymaga
opieki i czułości, lecz nie przejdzie przez życie bez echa, ani tak bezradnie jak
na to wygląda.
"Miłość" jest to krótka opowieść porzuconej kobiety. Jej słowa skierowane są
do byłego ukochanego. Wiersz kończy się słowami "można żyć bez powietrza!",
tymi słowami została wyrażona rozpacz kobiety, która nie może poradzić sobie
z samotnością, gdyż podobnie jak bez powietrza, nie można życ bez miłości.
Tematyka wierszy Jasnorzewskiej krąży wokół problemów takich jak:
szczęście, miłość, zmysły, psychika ludzka, lecz też starość, śmierć,
cierpienie.
Twórczość Marii Pawlikowskiej - Jasnorzewskiej:
Można ją podzielić na trzy okresy, w czasie których charakterystycznym dla niej
gatunkiem była miniatura zakończona niespodziewaną pointą.
I okres do 1927 roku poezja o tonacji jasnej, chwilami radosnej i żartobliwej
tomy wierszy:
- "Niebieskie migdały"
- "Różowa magia"
- "Pocałunki"
II okres 1927 - 1939 silna fascynacja zjawisk przemijania, starzenia się, śmierci.
Kult natury, zainteresowania spirytyzmem i magią skierowały poetkę w stronę
religii hinduskiej.
tomy wierszy:
- "Cisza leśna"
- "Balet powojów"
III okres od 1939 oderwana od kraju przez wybuch wojny, tematem były uczucia
antywojenne, katastroficzne przewidywania i przejmującej tęsknoty za krajem i
rodziną
tomy wierszy:
- "Róża i lasy płonące"
- "Gołąb ofiarny"