KAZIMIERZ WIERZYŃSKI
WIADOMOŚCI BIOGRAFICZNE:
Urodzony w rodzinie osadników pochodzenia niemieckiego
Urodzony w 1894 roku w Drohobyczu
Ich pierwotnym nazwiskiem było Wirstlein, ale zmienili je na Wierzyński
Debiutował wierszem „Hej, kiedyś, kiedyś!...”, w drohobyckiej jednodniówce pod tytułem „1863”
Po wybuchu I wojny światowej wstąpił do Legionu Wschodniego; była dowodzona przez Józefa Hallera; potem został wcielony do armii austriackiej; w 1915 roku został wzięty do niewoli i przebywał w obozie austriackim pochodzenia słowiańskiego w Riazaniu - poznał wtedy poezje i język rosyjski
Uciekł z obozu i przedostał się do Kijowa, gdzie wstąpił do tajnej Polskiej Organizacji Wojskowej; 1 1918 roku opuścił Ukrainę i dotarł do Polski
Jeszcze w Kijowie opublikował kilka wierszy, ale prawdziwą karierę poetycką rozpoczął w Warszawie; poznał tutaj Staffa, Lechonia i Tuwima, waste[pował w kawiarni „Pod Picadorem”, drukował w „Pro Arte”, w 1919 debiutował zbiorem wierszy „Wiosna i wino”
Po wojnie zamieszkał w Warszawie
Szybko stał się jednym z czołowych twórców Skamandra
„wielka piątka” Skamandrytów: Iwaszkiewicz, Lechoń, Tuwim, Wierzyński
Drukowali utwory w „Wiadomościach Literackich” i „Cyruliku Warszawskim” oraz w miesięczniku „Skamander”
Postulowali o związanie poezji ze współczesnością, zerwanie z dydaktyką i patosem, tzw. poetykę codzienności (witalizm)
Podróżował po kraju i świecie
Redagował „przegląd Sportowy” w latach 1926-1931
W 1923 roku ożenił się z aktorką Bronisławą Kojjałłowiczówną
W 1928 roku przyznano mu złoty medal na Konkursie Literackim IX Igrzysk Olimpijskich w Amsterdamie za tomik poezji „Laur olimpijski”
W 1932 roku został teatralnym recenzentem „Gazety Polskiej”, co przyniosło wydany 6 lat później zbiór recenzji „W garderobie duchów”
Debiutem prozatorskim był zbiór opowiadań „Granice świata”, wydany w 1933 roku
Ożenił się ponownie z Haliną z Pfefferów
Po wybuchu wojny światowej Wierzyński jako członek redakcji warszawskiej „Gazety Polskiej” został z całym jej zespołem ewakuowany do Lwowa
Stamtąd wyemigrował i przekroczył granicę rumuńską
Przebywał we Francji, Portugalii, Brazylii i Stanach Zjednoczonych (1941)
Lata wojenne przynoszą W. najobfitsze, chociaż nie najwybitniejsze, owoce literackiej działalności - pięć zbiorów
Publikował artykuły, wygłaszał odczyty
Redagował od 1943 roku „Tygodnik Polski”
Wydał „Współczesną Literaturę polską na emigracji” i wydał zbiór opowiadań „Pobojowisko” w 1944 r. dotyczący kampanii wrześniowej
Pisał dużo tekstów o aktualnych wydarzeniach historycznych - patriotyczne utwory
Klęski osobiste oraz narodowe, jakie przyniosła wojna, pogrążyły go w rozpaczy i spowodowały przerwę w pisarstwie
Dla poezji ocaliła go praca nad biografią Chopina
W 1949 r. ukazało się angielskie tłumaczenie „Życia Chopina”
W 1951 r. ukazał się zbiór wierszy „Korzec smaku”
W latach 50 - tych i 60 - tych wydał 6 tomów liryki i 2 książki prozą
„Cygańskim wozem. Miasta, ludzie, książki” to zbiór esejów o charakterze autobiograficznym, traktujący o podróżach, dziełach literatury i plastyki oraz o ludziach, z którymi się spotkał
W 1966 r. ukazał się 2 tom prozy „Moja prywatna Ameryka”
Eseistyka W. odznacza się takimi walorami artystycznymi jak: wyczucie życia przyrody, wrażliwość na urodę widzialnego świata, spostrzegawczość przy charakterystyce postaci, spore umiejętności komentowania dzieł sztuki; język jest swobodny i precyzyjny
W okresie powojennym współpracował z Radiem Wolna Europa. Ogłaszając tam pamiętnik
Pisał sporo listów
W połowie lat 60 - tych przeniósł się na stałe do Europy
13 lutego 1969 roku ukończył pracę nad kolejnym tomem wierszy („Snem marą”) i telefonował w tym dniu do Biblioteki Polskie w Londynie; niestety tego samego dnia wszystkich obiegła wieść o śmierci poety
OKRES MIĘDZYWOJENNY
ZABAWA I POEZJA:
Ekstatyczna radość
Zabawa i gra
Podmiot mówiący odrzucił patos, uroczysty tok wypowiedzi uporządkowanej racjonalnie, tematy intersubiektywne ważne
„ja” liryczne „Wiosny i wina” oraz „Wróbli na dachu”: obniżenie tonu emocjonalnego, obniżenie pozycji podmiotu powoduje pojawienie się autoironii, dystansu wobec siebie i swej działalności oraz elementów groteskowego przedstawiania własnej roli i zadań
Zaskakiwanie odbiorcy, wprowadzenia przedstawień niezwykłych, nie mających odpowiedników w świecie realnym, ale jednocześnie pogodnych i pełnych humoru
Podmiot liryczny występuje tu jako beztroscy i radosny inscenizator oryginalnych widowisk, zdarzeń i gier; jest człowiekiem zabawy
„Filozof”: motyw dziecięcości ma dwie funkcje; po pierwsze jest próba powrotu do pierwotności, czystości, zjednoczenie z naturą - to zbliża jego poezję do witalizmu, a chwilami panteizmu; udawanie dziecka to także rodzaj zabawy, stwarzanie nowe świata iluzji ; motywem poezji jest deformujące, często parodystyczne naśladowanie świata; widać to w: „Wróble na dachu”, „Pieśni wagabundy”, „Ballada”
Tworzenie związków alogicznych, tworzenie obrazów fantastycznych, naśladowanie - tworzy rzeczywistość, rządzącą się specyficznymi prawami, rzeczywistość pełną niespodzianek i stanowiącą układ ściśle związany z postawą „ja” lirycznego
Poczucie spontanicznej swobody i nieograniczonych myśli
Tendencje anarchistyczne („Pandora”): monolog taki może wypowiedzieć ktoś, kto jest oszołomiony poczuciem własnej wszechmocy, kto utracił realny kontakt ze światem potocznego otoczenia; przykłady takiego zachowania: kręcenie się w kółko, akrobacja, karuzela, upojenie szybkością, pijaństwo, narkomania - wywołują niezwykle silne uczucia
Zniknięcie indywiduum, rozpłynięcie się osobowości w żywiole życia
„Ekstatyk życia” przekracza granice swej podmiotowości i jednoczy z potężnym strumieniem biologicznego życia
Druga sprawa to związek transu i naśladowania; najczęściej naśladowana bywa energetyczno - kreacyjna działalność przyrody, spontaniczne zachowanie dziecka
Formą związku naśladowania i ekstazy jest szamanizm („Grzmi”)
Zabawa jest najczęściej zaproszeniem do radosnej gry, zawiązaniem ludycznej wspólnoty
„Śpiew dionizyjski”: akcentuje w zabawie uczucia braterstwa i pojednania; pojawia się czasem pokora wobec wspaniałej natury
Wierzyński wkracza na romantyczne tropy; przyroda - naśladuje dzieło artysty, byt cudowny („Msza”), przypomina dzieło artysty („Na polach”, „Wśród krzaków leżę”)
Mechanizm zabawy jest częstym motywem jego poezji
Świat kreowany jest ze swoboda podporządkowaną jedynie regułom gry; charakterystycznym zjawiskiem jest występowanie drugiej osoby, do której adresowy jest monolog
W warstwie języka trzeba zaliczyć zestawieni opozycji słownych nie spotkanych w mowie potocznej i przekształcenie konstrukcji idiomatycznych; gry słowne; kojarzenie wyrazów na zasadzie podobieństwa dźwiękowego
Czasem rzeczywistość konstytuuje poprze monolog chaotyczny lub swobodnie improwizowany; ważną funkcję pełnią wtedy eksklamacje, czyli wykrzyknienia
Główne tematy zabawy występują w płaszczyźnie świata przedstawionego w utworze: dobór demonstracyjnie błahych tematów, humorystyczne traktowanie motywów
Zachowanie tradycyjnej wersyfikacji; powtarzalność identycznych zespołów sylabicznych i akcentowanych swą halucynacyjną rytmiką współdźwięczała z tematyka witalistycznego upojenia
„Wiosna i wino” oraz „Wróble na dachu”: zwór poezji ludycznej
Zabawia istnieje poza kategoriami prawdy i fałszu, dobra i zła, oderwana jest od procesów ekonomicznych, niczego nie produkuje, nie służy żadnym zewnętrznym celom
Nadwyżki energetyczne zużywane są w działaniach ludycznych
„walka”, „czyn”, „braterstwo” należy do rzeczywistości gry i zabawy
W następnych zbiorach W. odszedł od poezji ludycznej
„Wielka Niedźwiedzica” (1923) oraz „Pamiętnik miłości” (1925): ton melancholijny, poważny, smutny
„Laur olimpijski” kontynuuje wątki strukturalne i filozoficzne; opiewani SA zwycięscy i sławni mistrzowie sportu lat 20 - tych; przeniesienie akcentu z rywalizacji, czyli pokonywania zawodnika, na pokonywanie przeszkód i osiągnięcie postawionych celów (cel - przekraczanie możliwości własnego organizmu, pokonywanie praw rządzących czasem i przestrzenią)
Zachwyt nad pięknem człowieczego wysiłku i ruchu
Dorównanie fenomenom przyrody jest miara piękna i celem wysiłku
„Laur olimpijski” świadczy o ewolucji modelu poezji ludycznej; miejsce żywiołowej, bezładnej zabawy zajmuje zorganizowana Gras, wymagająca od uczestników samodyscypliny i wielkiego wysiłku; bohater zostaje zindywidualizowany; zamiast kogoś reprezentującego radosne człowieczeństwo, przedstawione są konkretne osoby
PODRÓŻE W CZASIE I W PRZESTRZENI:
„Rozmowa z puszczą” - tomik poświęcony miastu
Wielkomiejska fascynacja miastem W. była inna od jego poprzedników; od futurystów różnił się pesymistyczną oceną nowoczesnej cywilizacji, ukazywaniem jej dehumanizujących procesów oraz ciemną tonacją emocjonalną; od Awangardy Krakowskiej - emocjonalizmem, rozluźnieniem rygorów kompozycyjnych, eksplorowaniem sfer podświadomości, większą irracjonalnością obrazowania i bardziej krytyczną postawą wobec nowoczesnego człowieka i społeczeństwa; nie wyznaje metafizyki ekspresjonizmu, jest bardziej realistyczny i bardziej zafascynowany estetycznymi walorami brzydoty industrialno - urbanistycznej rzeczywistości; najbliższy jest jednak ekspresjonizmowi; cechami wspólnymi SA między innymi: upodobanie do wiersza wolnego, formy hymniczne, szeregowanie fantastycznych obrazów, niecko katastroficzna wizja świata, ton profetyczny
Kontrast miedzy naturalistyczno - trupim życiem realnym mieszkańca a jego kolorowa sferą wyobraźni i snów
Bohaterami „Pieśni fanatycznych” są najnieszczęśliwsi członkowie wielkomiejskiej społeczności, zamieszkujący tereny i poddasza; rytm życia poddany nieznośnej monotonii, daremne szarpanie się, samotność w obcym tłumie
Miasto prezentowane jest w zszarzałej kolorystyce, z nieustannym podkreśleniem jego starości, bylejakości i obrzydliwości
Bohater akcentuje swoją „nieludzkość”
Autor stosuje rozbudowane porównania, zbliżające człowieka do przyrody; ten mechanizm naturalności pozbawia bohatera ludzkich cech
Konstruuje człowieka urzeczowionego, wyobcowanego z procesów życiowych, znajdującego się w zaawansowanym stadium depersonalizacji; człowiek nie mieści się całkowicie w aktualnym układzie stosunków socjologicznych, nie da się zredukować do popełnionych w nim ról społecznych; smutnemu i podszytemu nicością istnieniu historycznemu przeciwstawi bogaty, ciekawy świat wyobraźni i podświadomości
Rozszerzenie oglądu o światy wewnętrzne jednostki; przekazał bardziej relację o życiu na śmietniku cywilizacji
W sytuacjach makabrycznych człowiek potrafi się bawić, w czasach klęski przywołać nadzieję, a w ostatniej nędzy zbudować oswojona, bliską i spełniającą jego potrzeby prywatną rzeczywistość
Poprzez zwykłe ćwiczenia może zmienić swoją psychologiczna przestrzeń życiową
Otaczający świat człowieka jest zawsze światem dookolnym, układem dwubiegunowym, składającym się z przedmiotów empirycznych oraz świadomości odbierającej ten świat
Każdy człowiek żyje w takim polu psychicznym, jakim zdolny jest sobie skonstruować
Wyobraźnia i sny pełnia funkcje kompensacyjną; obrazy takie koncentrują się wokół trzech centrów: erotyka, podróże i przygoda
W „Pieśniach fanatycznych” pojawia się fascynacja brzydotą nowoczesnej cywilizacji z ufantastycznieniem codzienności i poetycką nobilizacją najzwyklejszych zachowań
„Gorzki urodzaj”: wszechstronność tematyki, stylistyki i refleksji; głównym elementem jest motyw podróży, opisy piękna przyrody; motyw nieodwołalnej utraty kraju lat dziecinnych
Podróż do Ameryki przynosi poematy „New York” oraz „Miasta i ludzie”, łączące fascynację wielkością cywilizacji technicznej z katastroficznymi przeczuciami
Formotwórcza sprawność autora
Utwory wizyjno - katastroficzne, pisane techniką zbliżoną do awangardowej
Rzadko zwracał się do historii
Bohater „Wolności tragicznej” całą energie polityczna rzucił na szale walki o wytworzenie woli wolności; pozornie wolność anarchii i lenistwa nazywa dokładnie „plugastwem”
Metaforyka wojenna zostaje uwznioślona i przeniesiona w rejony zmagań duchowych przez zestawienie z metaforyką mitologiczna i religijną
Usiłował w nim stworzyć wzorzec osobowy człowieka czynu historycznego, łączącego idealizm z realizmem, etykę ze skutecznością historyczną, samodoskonalenie z równie zaciekłą praca nad metodą realizowania wartości w życiu politycznym
Przedmiotem krytyki w „Wolności tragicznej” jest polski sentymentalizm; poeta ośmiesza rzewność polskiej psychiki, jej pasywizm kryjący lek przed czynem
Kraj kolorowych, wzruszających obrazków i czułych westchnień został szyderczo sportretowany w „Ojczyźnie chochołów”
Nawiązywał do tradycji polskiego romantyzmu
Stylistyka czerpie wiele z chwytów retorycznych
„Kurhany”: bohaterami są artyści, a wielka pracę przemiany psychiki narodowej wykonują arcydzieła sztuki; artykułowane są poglądy o związkach przeszłości kultury narodu z jego teraźniejszym życiem oraz o konieczności świadom wje kontynuacji ciągów naszej tradycji; odznaczają się tajemniczą wizyjnością, rozbudowana muzycznością, bliskie są bliskie wizyjnej i katastroficznej poezji
Patriotyczne wiersze z przełomu sierpnia i września 1939 roku kończą międzywojenny i krajowy okres pisarskiej działalności K. Wierzyńskiego
DRUGA WIELKA WOJNA
5 zbiorów wierszy
Wpływ bieżących wydarzeń historycznych powodował stereotypizację przedstawień, zbytni tradycjonalizm formalny, przerysowania emocjonalne
Zdecydowana większość jego utworów ma podmiot zbiorowy
Wiersze poty były lirycznymi komentarzami wydarzeń przeżywanych przez zbiorowości polskie, ich tematy to zachęta do walki, opłakiwanie strat, wspominanie szczęśliwej przeszłości, potępianie zbrodni
Bronił całego dziedzictwa europejskiego
Tomy wierszy, drukowane w końcowych latach wojny, pełne są mrocznych tonów wyrażające nastroje bliskie rozpaczy
Ocalenia sensu istnienia szukała na różnych drogach, również religijnej; Bóg staje się adresatem skarg współczesnego Hioba polskiego; poszukuje on i rozmawia z Bogiem rozumiejącym cierpienie, rodzi się wspólnota krzyża
W ciemnej wizji okrutnego losu zmieniają się hierarchie i znaczenia, życie przypomina śmierć, a śmierć staje się czymś niemal upragnionym
Bóg jest nie tylko solidarnym towarzyszem ciężkiej doli człowieczej, ale jest także nadzieją, jest Stwórcą natury, która zawsze była schronieniem dla człowieka, siłą oczyszczająca i ożywiającą
Innym źródłem nadziei jest słowo i sztuka
Wierzyński tworzył negatywne ody, swego rodzaju antydytyramby: demaskatorskie, pełne gniewu lub obrzydzenia
Wśród makabrycznej nowości zjawisk współczesnej historii starał się dojrzeć powtarzalność wydarzeń i próbował ułożyć je w cykl walka - klęska - odrodzenie
Poeta wkracza czasem na drogę mało twórczego naśladownictwa romantycznych wzorów: Polska jest pojmowana jako ofiara podłości świata
Są wiersze osobiste: „Pożegnanie Francji”, „Noc w Pirenejach”, „jesień w Lizbonie”, „Wieczór nowojorski”
Przeciwstawienie krzykliwie zakłamanej i zmiennej rzeczywistości historycznej - spokojnej i potężnej natury, trwałej i odnawialnej, mocno osadzonej w swym bycie
Walka jaka opisywał w zbiorach wierszy wojennych, była zaprzeczeniem idei olimpijskich; jedynym celem okazało się pokonanie przeciwnika, a nie oporu materialnego świata: przestrzeni, czasu, własnego organizmu; idea zwycięstwa stała się mroczna
Koniec wojny utwierdził autora w przekonaniu, iż nihilistyczne organizmy cywilizacyjne nie Gina całkowicie, lecz ustępują miejsca innym, równie bezwartościowym, choć aktywniejszym
TWÓRCZOŚC POWOJENNA:
„Koniec maku”, „Siedem podków”: najbardziej uderzające przemiany zaszły w budowie wersyfikacyjnej i konstrukcji monologu lirycznego; język poetycki stał się bardziej swobodny i naturalny, zbliżony do potocznej komunikacji słownej; wyraziście kształtował podmiot i bohaterów, zrezygnował z wypowiedzi nie motywowanych sytuacyjne, zdramatyzował monolog, swobodniej zestawiał obrazy i motywy, odrzucił przerosty retoryczne i emocjonalne
Zmiana tematyki: zamiast polityki - sztuka
Rozjaśnienie atmosfery wielu tekstów
Przykładanie wielkiej wagi do zagadnień sztuki
Specyficzna mistyka słowa
Przekonanie o tajemniczych źródłach działalności artysty
Zgłębienie ukrytej istoty bytu
Pojawia się najwięcej utworów będących ekspresja przeżyć związanych z oddaleniem od ojczyzny, powodującym tęsknotę i występowanie stanów depresyjnych
Pisze miniatury poetyckie o sztuce oszczędności w wypowiadaniu się
Zauważalnym środkiem poetyckim stał się cytat; mowa własna zostaje w ten sposób zestawiona z cudzym głosem
Symboliczność obrazowania
„Czarny polonez”: poświęcony zostaje aktualnym wydarzeniom i nastrojom nurtującym polskie społeczeństwo d 2 połowie lat 60 - tych; brak dystansu do relacjonowanych wydarzeń; wyczucie językowe współczesnej polszczyzny i dobre odtworzenie konwencji potocznego mówienia
NADZIEJA I GRA Z LOSEM:
Zwycięstwo nie zależy od sprawności uczestnika, ale od przypadku lub wyroku przeznaczenia
„Tkanki ziemi”: wątek nadziei nabiera szczególnego blasku w wierszach o ziemi i sztuce
Nadzieja pozwala zachować godność, spokój, a nawet swego rodzaju pogodę
Ludzie są bardziej narzędziami niż twórcami; rezultaty ich działań są nieprzewidywalne, często efekty są niespodziewanie zupełnie odwrotne od zamierzeń
Ziemia jest miejscem oparcia im krajem rodzinnym, jest przykładem wiecznego trwania i obietnicą nieśmiertelności
Sztuka nadaje sens ludzkiemu istnieniu i ocala od przemijania; to muzyka, plastyka i oczywiście poezja
Filozofia Wierzyńskiego to chrześcijański stoicyzm
PROPOZYCJA GEOHUMANIZMU:
„Ogrodnicy”: dwa pojęcia: z jednej strony ziemia a z drugiej historia; są one w wierzy bytami, na które skierowane są działania ludzi
Charakter działań ogrodników - neohumanistów określa szereg czasowników: „rzeźbić”, „upiększyć”; relacje łączące pracowników oparte są na uczuciach fascynacji, a nawet szacunku
Natomiast miedzy historia a ludźmi istnie dystans nie do przezwyciężenia
Anonimowej i pozbawionej sensu działalności poddanych historii przeciwstawiono akcje ogrodników
Ta najzwyklejsza praca zyskuje wymiar heroiczny
Paralela i antyteza
Połączenie patosu z ironią, codzienności z historiozofią
Wiele wierszy kończył puentami
Postawa agresji zastępują postawa partnerstwa
Neohumanista to człowiek, który dzięki jednoczącemu go z bliźnimi codziennemu trudowi znalazł swe miejsce w rytmie kosmosu i globalnej wspólnocie ludzkiej; nie kusi go zrodzone z pychy dążenie do stworzenia sztucznych światów; żyje on w świecie uprzednio stworzonym i teraz musi ten świat upiększać i ratować; jego jedynym zadaniem jest umacnianie i rozmnażanie życia; neohumanizm zespala odmiennie nacechowane jakości: powołanie kreacyjne i rytmiczność nie kończącego się wysiłku, perspektywę uniwersalną i umiłowanie codzienności, sceptycyzm historiozoficzny i absolutyzm moralny
Tworzenie poezji pomnaża gest rozmnażania życia
1