WSPÓŁCZESNE KIERUNKI PEDAGOGIKI - 05:
Pedagogiki totalitarna.
„Wiara i tożsamość” Jan Paweł II
Dwa potężne systemy totalitaryzmu:
- nazizm w Niemczech (Hitler)
- komunizm „realnego socjalizmu” e ZSRR (Stalin)
zaciążyły nad całym XX w. i są odpowiedzialne za niezliczone zbrodnie.
Pora refleksji nad genezą zła:
- w XX w. - wiekiem „wybuchu”” wielkiego zła; oraz widownią jego pokonywania.
- w różnych epokach i w różnym znaczeniu „pszenica” rośnie razem z „kąkolem”.
- zło koegzystowało z dobrem, rosło na tym samym podłożu ludzkiej natury.
Zmierzch realizmu tomistycznego:
- epoka pooświeceniowa odchodzi od chrześcijaństwa jako źródła filozofowania.
- od Kartezjusza staje się nauką czystego sumienia - Cogito ergo sum.
- Bóg jest treścią świadomości ludzkiej, ale nie jako ten, który wyjaśnia ludzkie sum.
- człowiek sam, bez Boga może stanowić o tym, co jest dobre, a co złe.
Człowiek może sam decydować że pewna grupa ludzi powinna być unicestwiona:
- Trzecia Rzesza - ideologia narodowego socjalizmu uzasadnia eksterminacje rasowe Żydów, Romów, itp.
- W ZSRR i krajach poddanych ideologii marksistowskiej - eksterminacja i prześladowania wrogów niewygodnych dla ustroju (m.in. duchowieństwa, inteligencji, kombatantów września 1939, żołnierzy AK).
Zło XX w.:
- obozy koncentracyjne, komory gazowe
- okrucieństwo działań służb policyjnych
- wojna totalna
- ustrój oparty na przemocy
Zło programowo przekreślające obecność krzyża.
ALEKSANDER KAMIONKI - każdy totalitaryzm to bestia.
- Niemcy i bolszewicy dali nam pierwszorzędny zastrzyk przeciwtotalny na dobrą setkę lat. A i nasze rodzinne, na półtotalne próby sprzed września 1939 r. nie budzą w społeczeństwie dobrych wspomnień. (…).
- przyjrzenie się z bliska bestii ludzkiej uosobionej w hitleryzmie, komunizmie, bestii - która w błoto wtoczyła godność człowieka, która błotem i kałem oblepiła wszystko to, co z ducha ludzkiego najcudowniejsze - etykę chrystusową, wolność myśli, humanistyczne zdobycze ludzkości.
Filozofia i pedagogika faszyzmu:
- powstała w latach 20 i 30 XX w. - rozwój rosnących nacjonalizmów w XIX w. uzasadnił ideologie elitaryzmu, rasizmu i totalitaryzmu.
- źródłem - empiryczne systemy wychowania (umiarkowane i skrajne) włączające jednostki przez grupę w społeczeństwo i państwo.
Faszyzm:
- nazwa masowych ruchów politycznych i ideologii o skrajnie nacjonalistycznym charakterze, zmierzających do zdobycia władzy i stworzenia totalitarnego państwa.
Program faszyzmu:
kult państwa totalitarnego, tj. państwa partyjnego i policyjnego, przenikającego nie tylko wszystkie sfery publiczne, ale i prywatnego życia.
Arbitralne ingerowanie w naukę, kulturę, prawo. Panowanie policji politycznej nad całokształtem życia publicznego i prywatnego. Oparcie systemu bezpieczeństwa na kilku rodzajach policji mundurowej i tajnej.
Łączenie kultu państwa z zasadą wodzostwa. Wódz (włoskie duce) utożsamiany z państwem i narodem; najwyższym przywódcą partyjnym, najwyższym dowódcą (wojskowym), najwyższym sędzię, „miał zawsze rację”, „stał na straży prawa”, wola wodza wyznacza ramy obowiązujących norm moralnych, uruchamia terror, wojnę i masowe zbrodnie, których ofiarą padły miliony ludzi.
Prekursorzy pedagogiki faszystowskiej:
MAX STINER - „Jednostka i jej praca” 1850 - filozof określający się jako krańcowy indywidualista.
- w układzie jednostka - społeczeństwo najważniejsza jest jednostka
- w związku z tym, że nie wszystkie jednostki są wartościowe, należy kultywować te, które mogą zajść jak najwyżej.
CARLYE THOMAS wziął siłę i jednostki.
- „Siła jest prawem, zaś powodzenie jest słusznością” pisał w książce „Heros i bohaterstwo”.
ARTUR de GOBINEAU (1816-1882) „O nierówności ras ludzkich”.
Pedagogika hitlerowska E.Kriecka:
- wiedza jest zmienna, bezkierunkowa, nie ma żadnego charakteru, ale ma wartości, których źródłem jest naród.
- antyintelektualizm - gdy treść wiedzy jest niepotrzebna, usuwa się ją.
- wartość życia i wiedzy zależy od:
1) rasy i narodu (naród opiera się na rasie, Lessami zorganizowany Lessami państwo góruje nad jednostką).
2) epoki i dziejów narodu
Zasady pedagogiki faszystowskiej:
- potędze Niemiec powinna służyć nauka, szkoła i rodzina.
- rodzina ma być tradycyjna, liczna. Matka powinna zajmować się dziećmi, kuchnią i religią (kinder - kuche - kirche).
- najwyższą cechą moralną jest posłuszeństwo, które jest podstawą bojowości i odwagi.
- indywidualizacja w szkole jest zbędna.
- wartości narodowe tworzą nie masy, a prorocy i geniusze. Formą życia narodu jest państwo. Wychowanie i polityka pokrywająca się ze sobą.
Cechy pedagogiki faszystowskiej:
- najpierw wiara, a później nauka.
- walka z wrażliwością i subtelnością człowieka jako przejawem degeneracji ras.
- męskość i bojowość; otępienie uczuciowe na cierpienie innych ludzi, istot (Hitler jurgend)
- honor i wierność (poddańczość) - kto nie jest wierny, stracił honor.
- tworzenie społeczeństwa arystokratycznego (rasa wyższa panuje nad niższą).
- kult obowiązku i czystości życia.
Cechy pedagogiki faszystowskiej wg E.Kriecka:
- wychowanie właściwe - młodzieży w związkach młodzieży, Lessami dorosłych w korporacjach.
- środkiem wychowania nie są pouczenia, ale zebrania, zloty, symbole, mechaniczne obrzędy i rytuały.
- podstawowe znaczenie ma wychowanie muzyczne - wspólny rytm pracy, myślenia, działania.
- maszerowanie odwraca uwagę, zabija myśli niweczy indywidualność.
- „L'essai sur l' ine'galite' des race humanes'” (1853)
- biała rasa jest wyższa - monoteizm dowodzi, że wszyscy ludzie pochodzą z jednego pnia. Mieszanie ras prowadzi do degeneracji.
- ludzkość jest podzielona na asy wyższe i niższe, różniące się cechami fizycznymi i biologicznie danym różnym poziomem zdolności duchowych.
- w rasie białej są narody lepsze, są jej odłamy. Najwyższa rasa to nordycka (blondyni, skóra jasna, nieopalająca się).
FRYDERYK NITZCHE:
W każdym rodzie są klasy lepsze i gorsze.
- „O genealogii wolności” dzieli ludzi na 2 gatunki: panów i niewolników.
- wśród panów wyróżnia twardość, moc w dążeniu do celu.
Ideologia mocy i siły:
- humanizm, litość to etyka niewolników. Litość jest marnowaniem energii. Słabi powinni ginąć. Ich ratowanie jest niemoralne.
- równość i altruizm nie mają sensu. „Samolubstwo dostojnych jest świętym obowiązkiem”.
- egalitaryzm jest złem
- wolność jest domeną ludzi mocnych. Nie wolno dawać jej niewolnikom.
- sprawiedliwość jest głupstwem, prawa należą się silnym.
- dobra duchowe są nadbudową dóbr fizycznych.
- jednostka jest ważniejsza od grupy, która powinna się jej podporządkować.
- fałszywa jest zasada wychowania. Człowieka nie da się wychować.
- w każdej rasie są panowie i niewolnicy, zaś proletariat jest czymś niższym. „Niemcy zupełnie nie rozumieją, jakimi są prostakami”.
ERNST KIECEK - twórca pedagogiki faszystowskiej (1882 - 1947):
- wychowanie narodowo - socjalistyczne 1932.
- moralne jest to, co jest korzystne dla narodu niemieckiego.
- kultura ma tyle wartości, o ile służy narodowi niemieckiemu. Nie ma kultury ogólnoludzkiej. Najwyższą kulturą jest kultura ludzka.
- chrześcijaństwo jest szkodliwe.
- najbardziej centralnym elementem osobowości jest zdolność człowieka do rządzenia, przewodzenia.
Wychowanie narodowo-socjalistyczne:
- wychowanie totalne, podporządkowane propagandzie.
- osłabienie więzi dziecka i rodzicami.
- Akcja Lebensbarm - zachęcanie kobiet by kryterium rasowego do rodzenia dzieci (ok. 8 tyś noworodków oddanych do domów dziecka lub SS-rodzin).
- likwidacja szkół „nowego wychowania”, likwidacja edukacji koedukacyjnej.
GIOVANI GENTILLE (1875-1944):
Wierny Mussoliniemu minister oświaty.
- źródłem włoskiej pedagogiki faszystowskiej jest pedagogika duchowa - przeciwstawna demokracji i wychowani demograficznemu.
- faszyzm jest duchem, który wyraża się w jednostce, w całym świecie, zwłaszcza w narodzie; duch góruje nad materią.
- zwolennik dyktatury i walki przeciwko ideologii socjalistycznej, ale wychowania wynikają z celów politycznych państwa faszystowskiego.
- „ja” musi złączyć się z duchem narodu, który obejmuje wszystkich; wyraża się u wodza i dobrowolnym oddaniu się państwu; kontakt myśli obywatela.
- Idealizm - przeciwstawny materializmowi i naturalizmowi.
- Aktywizm - przeciwstawny pesymizmowi; akcentuje samouctwo i samowychowanie
- Centralizm - przeciwstawny indywidualizmowi i egotyzmowi, skupienie władzy.
Cele wychowania faszystowskiego:
- wychowanie - zespolenie młodzieży z narodem, z kulturą wszechludzką, a za ich pośrednictwem i z duchem uniwersalnym.
- osoba sprawna fizycznie i gotowa do służby państwu; militaryzacja.
- wychowanie przeciwne wychowaniu cieplarnianemu, pajdocentryzmowi.
- fanatyczna zgodność z celami państwa.
- podtrzymywanie szowinizmu młodzieży (nienawiść do innych narodowości i ras) i fanatycznej akceptacji dyktatury.
- nienawiść do demokracji i kultury.
- wszczepianie ideologii rewanżyzmu i ślepego posłuszeństwa przywódcy.
Pedagogika faszystowska:
- prymarnym czynnikiem rozwoju - samorealizacja i doskonalenie cech zgodnych z uwarunkowaniami biologicznymi (teoria ras - kształcenie elit).
- wychowania i kształcenie - drugorzędnym czynnikiem formacyjnym.
- niszczenie wszelkich swobód demokratycznych w państwie.
- przygotowanie do prowadzenia wojen agresywnych, zaborczych.
Neofaszyzm:
- w okresie powojennym faszyzm, pokonany i skompromitowany w II W.Ś., nie odrodził się w dawnych formach i rozmiarach.
- partie neofaszystowskie działają w Anglii, Belgii, RPA, niektórych krajach Ameryki Łacińskiej.
- partie te nie są masowe: ich klientelę stanowi przede wszystkim młodzież, rozczarowana bezrobociem i stagnacją.
Wychowanie w posłuszeństwie:
KARL JASPERS
- „kto nie ma w sobie wiary w człowieka, samoistnej lub danej przez Boga, ten musi - tak się właśnie dzieje - współdziałać w jego unicestwieniu”.
Totalizm wychowawczy:
- przekształcanie obiektu oddziaływań wychowawczych w kierunku wytyczonego ideału.
- pedagog świadomie lub nieświadomie, wyraźnie lub w zamaskowany sposób dąży do tego, by dać sobie wyłączne prawo do uczynienia z siebie wzoru dla wychowanka.
- wychowawca nie wierzy ani w wolność człowieka, ani w istnienie wartości etycznych, gotowość i chęci dziecka do uczenia się, ani w ich atrakcyjny charakter.
- pozostaje mu do dyspozycji tylko tresura przy pomocy „dzwonków”.
- dominacja i „władza nad” staje się uzależnieniem wraz ze zniewalającym traktowaniem innych i środkami poniżającymi jako sposobami na odreagowanie stresu.
EKKEHARD von BRAUNMUHL:
- postawy pedagogicznej wrogości wobec dziecka:
= wrogość subiektywna - osobista nienawiść do dziecka. Typ racjonalnego sadysty, który doświadcza satysfakcji z psychicznego i/lub fizycznego znęcania się nad dziećmi.
= wrogość obiektywna - rodzaj obowiązującej przemocy strukturalnej czy symbolicznej: wychowawca staje się rzecznikiem zła, wbrew własnej woli blokując lub degradując m rozwój psychofizyczny swoich podopiecznych.
ALICE MILLER = fałszywa ideologia wychowania dzieci:
- spełnianie obowiązków przez dziecko powoduje miłość do niego.
- nienawiść, gniew, złe zachowanie u dziecka można wyeliminować poprzez zakazy.
- wychowawcy zasługują a priori na szacunek.
- dzieci nie zasługują a priori na szacunek.
- posłuszeństwo czyni dzieci silnymi.
Fałszywa ideologia wychowania dzieci:
- wysoka samoocena u dziecka czy poczucie własnej wartości są szkodliwe.
- tylko skromność, zaniżona samoocena przysporzy dziecku przyjaciół.
- okazywanie innym miłości i delikatności jest szkodliwe.
- złe jest odwoływanie się do potrzeb dziecka.
- szorstkość i obojętność w stosunkach międzyludzkich oznaczają dobre przygotowanie do życia.
„Czarna pedagogika” Alice Miller „Zniewolone dzieciństwo - ukryte źródła tyranii”:
- symulowanie wdzięczności jest lepsza niż szczera niewdzięczność.
- zachowanie, działanie jest ważniejsze niż JA.
- wychowawcy i Bóg nie przeżyliby żadnej krytyki.
- ciało jest czymś brudnym i wstydliwym.
- porywczość, naturalność szkodzi uczuciom.
- wychowawcy są istotami bez popędów i bez winy.
Ideologia ślepej przemocy:
1). Aby dziecko przychodzące na świat mogło prawidłowo się rozwijać potrzebuje szacunku ze strony dorosłych wyrozumiałych na jego potrzeby i uczucia.
2). Jeśli jednak nie zaspokaja się jego życiowych potrzeb a wykorzystuje się dla jakiś własnych celów, karze, maltretuje, manipuluje nim i oszukuje, to narusza to trwale jego intymność psychiczną.
3). Naturalną reakcją na te krzywdy powinien być gniew i ból, a jednak okazywanie negatywnych uczuć jest krzywdzonemu dziecku zabronione, więc je tłumi, wypiera z siebie wspomnienia urazów i idealizuje swoich prześladowców.
4). Często za doznane cierpienia w dzieciństwie bierze odwet na własnych dzieciach, które pełnią role kozłów ofiarnych.
Pedagogika autorytarna:
- źródłem wychowania - bezwzględne posłuszeństwo uczestniczących w nim osób.
- celem - zaadoptowanie wychowanków do zastanych warunków życia i/lub pożądanych celów.
- istotą oddziaływań pedagogicznych - podporządkowanie się wychowanka woli wychowawcy i zasadom wychowawczym pod groźbą obowiązujących kar (sankcji negatywnych) lub ze względu na stworzone pokusy uzyskania nagród (sankcji pozytywnych).
- rolą wychowania - sterowanie człowiekiem dla jego dobra, które wychowawca sam definiuje.
Autorytaryzm:
- system nie negocjonalny, ale dyrektywny, w którym narzucane przez lidera zdanie staje się świętością nie do naruszenia, staje się zarazem i standardem i nakazem działania.
Szczególną rolę odgrywa język:
- zamknięty, nie udowadnia i nie wyjaśnia; komunikuje tylko decyzje, stwierdzenia, nakazy.
- sprawuje kontrolę przez redukowanie językowych form i symboli refleksji, abstrakcji, rozwoju, sprzeczności przez zastępowanie pojęć obrazami.
- ustanawia on i narzuca prawdę i fałsz.
Osobowość autorytarna:
- konwencjonalizm - posłuszeństwo i szacunek wobec autorytetu.
- mocne przywiązanie do drobnomieszczańskiego systemu wartości.
- Wiara w przesądy i myślenie stereotypami.
- autorytarna podległość.
- idealizowanie autorytetu połączone z niezdolnością krytykowania czy kwestionowania go.
- agresywne wyszukiwanie autorytetu, odrzucenie wszelkiego naruszenia konwencjonalnych wartości.
- anty intracepcjonizm - niechęć do wglądu w motywy, odrzucanie introspekcji czy analizy psychologicznej przekonanie, że tajemnicze siły kierują losami jednostek.
- dążenie do siły i brutalności, identyfikacja z figurami, które mają to wyrażać.
- destrukcyjność i cynizm, poniżanie osób spoza własnej grupy odniesienia.
- nadmierne zainteresowanie sprawami seksualnymi.
- projekcja.
ELLIOT ARONSON - osobowość autorytarna:
- osoby mające sztywne poglądy.
- nie tolerujące słabości (ani u siebie, ani u innych).
- przejawiają silną skłonność do karania.
- podejrzliwe i mające silny niezwykle respekt dla władzy.
Charakter autorytarny wg ERICHA FROMMA:
- struktura dynamiczna, oparta na dwóch konfliktowych dążeniach, pozostających w związkach symbolicznych.
- masochistyczne przeżywanie uczucia niższości - pragnienie stopienia się z osobami, instytucjami, ideami postrzeganymi w kategoriach siły, władzy czy autorytetu, który z reguły jest idealizowany.
- sadyzm - silna potrzeba panowania nad kimś, zadania komuś cierpienia i czerpania z tego satysfakcji.
STANISŁAW SKAWIŃSKI - 1991 „Spór o wychowanie w posłuszeństwie”:
Posłuszeństwo - powinno być pierwszoplanowym, pierwszorzędnym celem wychowania.
- Posłuszeństwo:
1). Wymaga rezygnacji z własnego JA, a więc odrzucenia miłości własnej, odłożenia na bok swoich ambicji i przezwyciężanie nie zawsze uświadomionego nastawienia rywalizującego wobec innych. Wiąże się z tym czasem niemały wysiłek wewnętrzny.
2). Wymaga zrezygnowania w razie potrzeby ze swojego sposobu myślenia, wymaga też zaakceptowania cudzego punktu widzenia. Jest to tym trudniejsze, że……
3). Wymaga, aby wznieść się ponad swój stosunek emocjonalny do zwierzchnika, jeżeli jest to osoba nie lubiana.
4). Wymaga dyspozycyjności, to znaczy gotowości do wykonywania poleceń swojej władzy. Ale żeby być dyspozycyjnym trzeba umieć przezwyciężać swoje złe samopoczucie psychiczne, oderwać się w połowie od tego, co się akurat robi, odmówić sobie potrzebnej chwili wytchnienia, itd.