Zespół stresu pourazowego u dzieci
Zespół stresu pourazowego (PTSD Post-Traumatic Stress Disorder) został wprowadzony do obowiązującego w Stanach Zjednoczonych systemu klasyfikacji DSM III w 1980 roku jako nowa jednostka chorobowa. Od tego momentu można zaobserwować gwałtownie rosnące zainteresowanie badaczy i klinicystów (głównie psychologów i psychiatrów) konsekwencjami skrajnie urazowych przeżyć.
Na stres pourazowy narażeni są nie tylko dorośli, ale również dzieci (nie tylko molestowane seksualnie i ofiary przemocy w rodzinie). Przyczyną są klęski żywiołowe, powodzie, pożary, katastrofy …. Całkowite zaskoczenie, zaburzenie dotychczasowego porządku, bezradność i brak jednoznacznej przyczyny - to cechy wspólne tego trudnego zjawiska.
Terminologia
Zespól stresu pourazowego u dzieci jest to zespół charakterystycznych objawów występujących w efekcie zaistnienia sytuacji traumatycznej, silnie zabarwionej negatywnymi emocjami. PTSD rozwija się w następstwie ekstremalnego przeżycia emocjonalnego o ujemnym zabarwieniu. Może to być jednorazowe wydarzenie albo szereg powtarzających się sytuacji o mniejszej sile, lecz dużej regularności i dłuższym czasie trwania. Takie doświadczenie sprawia, że zarówno dorosły jak i dziecko czują się zalęknieni i bezradni. Ten rodzaj stresu powoduje szereg zmian w stanie zdrowia fizycznego, emocjonalnego i społecznego. Badania wykazują, że przedłużające się oddziaływanie silnych emocji negatywnych zakłóca i zmienia biochemię mózgu, prowadząc do nieodwracalnych zmian w tkance mózgowej (Seligman i In.).
Dzieci z grupy ryzyka
Szczególnie narażeni na PTSD są: świadkowie i ofiary aktów przemocy, dzieci uczestniczące w wypadkach komunikacyjnych (np. samochodowych, lotniczych), innych niespodziewanych wydarzeniach życia codziennego np. katastrofy typu powódź, pożar, napady. Narażone są także dzieci chronicznie zaniedbywane przez rodziców, wykorzystywane seksualnie, upokarzane fizycznie i psychicznie.
Wystąpienie PTSD jest najczęstsze bezpośrednio po wydarzeniu traumatycznym. Niektóre dzieci tłumią i wypierają negatywne emocje. U nich PTSD może ujawnić się po kilku miesiącach, a nawet latach po wydarzeniu. Jest on wtedy znacznie trudniejszy do rozpoznania i powiązania z rzeczywista przyczyną. Takie odroczenie objawów ma miejsce najczęściej w przypadku nadużyć seksualnych wobec dzieci.
Objawy PTSD
Wśród podstawowych symptomów PTSD wymienia się trzy kategorie:
Ponowne przeżywanie tragedii - koszmarne sny, budzenie się w nocy z płaczem, palpitacjami serca, dreszczami.
Unikanie sytuacji, osób, obiektów przypominających wydarzenie - w tym także miejsc związanych z negatywnym przeżyciem, co często jest niezrozumiałe dla osób, które nie były jego uczestnikami.
Permanentne nadmierne rozdrażnienie, pobudzenie - nagle ataki złości, napady fizycznej agresji nieadekwatnej do bodźca, trudności z zasypianiem i koncentracją uwagi.
U starszych dzieci objawom tym może towarzyszyć dodatkowo: poczucie zaniżonej wartości i samooceny, trudności w relacjach interpersonalnych, uogólnione zaburzenia lękowe i stany depresyjne, zmniejszone zainteresowanie ważnymi zajęciami, uczucie obojętności lub chłodu, poczucie braku perspektyw na przyszłość, objawy autodestrukcji przejawiające się poszukiwaniem silnych wrażeń z ryzykiem zagrożenia życia (np. brawurowa jazda na rowerze, sporty ekstremalne uzależnienia od alkoholu, narkotyków, nikotyny), w skrajnych sytuacjach próby samobójcze.
Do objawów fizjologicznych zalicza się: nieuzasadnione organiczne bóle narządowe, u dziewczynek także ginekologiczne, zespół chronicznego zmęczenia, kłopoty z odżywianiem (np. jadłowstręt psychiczny) oraz trawieniem, problemy z oddychaniem (np. w postaci astmy), bóle pleców, kręgosłupa.
Dzieci mogą reagować na traumatyczne przeżycia w bardzo różny sposób i nie ujawniać wszystkich objawów jednocześnie.
Pomoc
Jako zaburzenie PTSD wymaga wielokierunkowych oddziaływań psychoterapeutycznych. Pomoc powinna obejmować nie tylko dziecko, ale także członków jego rodziny. Zazwyczaj jest to terapia behawioralna i poznawcza, mająca na celu zdobywanie umiejętności radzenia sobie ze stresem oraz stopniowy powrót do normalnego życia.
Każde traumatyczne wydarzenie pozostawia po sobie szereg ważnych i niezrozumiałych dla dziecka wydarzeń, które nie zostały wyjaśnione. Żadne dziecko nie powinno pozostać z tymi problemami samo. Do obowiązków dorosłych należy właściwe, dostosowane do wieku, przeprowadzone w atmosferze bezpieczeństwa i zaufania wyjaśnienie dziecku tego co się stało, w sposób który potrafi ono przyjąć.