Błąd językowy to nie uświadomione i niczym nie uzasadnione funkcjonalnie odstępstwo od normy językowej.
Przykładem często spotykanych błędów językowych w języku polskim są wyrażenia: poszłem (zamiast poszedłem), wzięłem (wziąłem), te okno (to okno), czy też nadużywanie poprawnego tylko w niektórych sytuacjach zwrotu na dzień dzisiejszy (dzisiaj).
Zgodnie ze starożytną jeszcze klasyfikacją opisaną przez Kwintyliana błędy językowe dzielą się na barbaryzmy i solecyzmy. Barbaryzm jest to użycie niepoprawnej formy wyrazu (np. wzięłem), solecyzm natomiast polega na połączeniu poprawnych formalnie wyrazów w niepoprawną konstrukcję składniową (np. używam długopis).
Błędy językowe używane szczególnie często, trafiają po jakimś czasie do słowników jako wyrażenia poprawne, na początku jedynie w mowie potocznej, potem także starannej. Proces ten ilustruje doskonale dokonująca się właśnie zmiana zachodząca w przypadku biernika liczby pojedynczej zaimka ta, przyjmującego w tym przypadku formę tę np. tę książkę (jest to forma poprawna, wzorcowa). Jednak coraz częściej spotykana forma tą wypiera formę wcześniejszą i niedawno poprzez wpisanie jej do słownika języka polskiego zezwolono oficjalnie na jej używanie, choć na razie tylko w mowie niestarannej, potocznej. Jednak można się spodziewać, że niedługo trafi ona także do mowy starannej. Podobny proces zachodził w dziejach każdego języka wielokrotnie.
Klasyfikacja błędów językowych
BŁĘDY GRAMATYCZNE
Błędy fleksyjne:
wybór niewłaściwej postaci wyrazu,
wybór niewłaściwego wzorca odmiany,
wybór niewłaściwej postaci tematu fleksyjnego,
wybór niewłaściwej końcówki fleksyjnej,
nieodmienienie wyrazu, posiadającego swój wzorzec deklinacyjny,
odmienienie wyrazu, któremu nie można przypisać wzorca odmiany.
Błędy składniowe:
w zakresie związku zgody,
w zakresie związku rządu,
w używaniu przyimków,
w zakresie używania wyrażeń przyimkowych,
niepoprawne skróty składniowe,
niepoprawne konstrukcje z imiesłowowym równoważnikiem zdania,
konstrukcje niepoprawne pod względem szyku,
zbędne zapożyczenia składniowe.
BŁĘDY LEKSYKALNE
Błędy słownikowe (wyrazowe):
neosemantyzacja; używanie wyrazów w niewłaściwym znaczeniu,
mylenie znaczeń wyrazów podobnych brzmieniowo lub morfologicznie i ich niepoprawne wymienne stosowanie,
posługiwanie się pleonazmami,
nadużywanie wyrazów modnych.
Błędy frazeologiczne:
zmiana formy frazeologizmów wskutek wymiany, redukcji lub uzupełnienia składu związku,
zmiana formy frazeologizmu wskutek zmiany postaci gramatycznej jednego ze składników,
zmiana znaczenia frazeologizmu,
użycie frazeologizmu w niewłaściwym kontekście, powodującym odżycie znaczenia dosłownego.
Błędy słowotwórcze:
używanie formacji zbudowanej niezgodnie z polskimi modelami słowotwórczymi,
zastosowanie niewłaściwego formantu,
wybór niewłaściwej podstawy słowotwórczej.
BŁĘDY FONETYCZNE
Niepoprawna wymowa:
pojedynczych głosek,
grup głoskowych.
Literowe odczytywanie wyrazów:
Redukcja głosek i grup głoskowych,
Niepoprawne akcentowanie wyrazów i form wyrazowych.
BŁĘDY STYLISTYCZNE (UŻYCIA)
Niewłaściwy dobór środków językowych w określonej wypowiedzi, niedostosowanie ich do jej funkcji:
używanie elementów oficjalnych w wypowiedziach potocznych,
używanie elementów potocznych o charakterze publicznym,
stylizacja językowa nie mająca uzasadnienia w treści i charakterze stylowym wypowiedzi.
naruszenie zasad jasności, prostoty i zwięzłości stylu:
BŁĘDY ZEWNĘTRZNOJEZYKOWE (ZAPISU)
Błędy ortograficzne:
używanie niewłaściwych liter i połączeń literowych w zapisie,
niewłaściwa pisownia łączna lub rozdzielna; także niewłaściwe użycie dywizu,
niewłaściwe używanie wielkich i małych liter na początku wyrazów.
Błędy interpunkcyjne:
brak właściwego znaku interpunkcyjnego (zwłaszcza przecinka),
zbędne użycie znaku interpunkcyjnego,
użycie niewłaściwego znaku interpunkcyjnego.
Norma językowa jest to utrwalony i przyjęty powszechnie sposób wymawiania i zapisywania słów w danym języku. Norma językowa zmienia się w czasie i jest węwnętrznie zróżnicowana. Uwzględnia ona różnice między językiem literackim, urzędowym a dialektami czy gwarami.
Innowacja językowa to celowe odstępstwo od normy językowej w mowie bądź piśmie, popierane przez językoznawców i uznane przez nich za zasadne. Przykładem takiej innowacji w języku polskim jest dokonująca się obecnie zmiana pisowni w zapożyczonych wyrazach, np. serfowanie (zamiast surfowanie).
Uzus językowy (zwyczaj językowy) - przyjęty w danej społeczności sposób posługiwania się systemem językowym, jego jednostkami i regułami ich łączenia. Uzus jest podstawą kształtowania się normy językowej.
podstawowe funkcje języka: (jacobson)
- funkcja poznawcza - dzięki niej może być osiągnięty cel komunikatywny wypowiedzi (naszej potocznej lub literackiej), ona też pozwala odbiorcy zorientować się w temacie, w treści nam przekazywanej; utworze artystycznym jest uchwytna najłatwiej, gdy mamy do czynienia z epiką; jest funkcją wyłączną w tekstach o charakterze czysto informacyjnym lub naukowym;
- funkcja ekspresywna - dzięki niej ujawnia się, uzewnętrznia postawa "ja" mówiącego wobec przedmiotu wypowiedzi; mogą to być okrzyki czy bezpośrednie wyznania; w liryce opisowej postawa przedmiotu ujawnia się pośrednio - poprzez sposób konstruowania obrazu, np. w "Wysokich drzewach" L. Staffa czy "Stepach Akermańskich" A. Mickiewicza;
- funkcja impresywna - wywołuje ona subiektywne reakcje odbiorcy, odczucia, pobudza wyobraźnię; wołacze i apostrofy (inwokacje) rodzą takie reakcje w sposób bezpośredni, ale wypowiedź oddziaływa na odbiorcę także poprzez wartości emocjonalne czy obrazowe używanego w niej słownictwa;
- funkcja artystyczna (poetycka) - jest funkcją najbardziej złożoną; jej spełnienie polega na łącznym, świadomym i celowym posługiwaniem się wszystkimi czterema tzw. poziomami języka: poziomem fonicznym (dźwiękowym), najłatwiej uchwytnym w tekstach budowanych na formach instrumentacyjnych, poziomem leksykalnym (zasobem słownictwa), morfologicznym (formami fleksyjnymi i słowotwórczymi) oraz składniowo - intonacyjnym.