TEKSTOWY ¦WIAT RYSZARDA NYCZA Słownik: Słownik wiedzy o literaturze
- Książka Ryszarda Nycza wydana po raz pierwszy w 1993 roku była znaczącym głosem w dyskusji nad sprawami poststrukturalizmu. Kreśli obraz przeobrażeń, jakim uległa w ostatnich dziesięcioleciach myśl literaturoznawcza, i tendencji rozwojowych, które kształtowały praktykę literacką tego okresu.
Siedem studiów zebranych w dwie części poprzedzonych zostało wprowadzeniem zatytułowanym: Nicowanie teorii. Uwagi o poststrukturalizmie. Przedstawiona została tam nowa sytuacja, w jakiej znalazł się dyskurs teoretyczny, a której przyczyn należy upatrywać w zmianie jego statusu, wywołanej tekstualizacją, oraz w przesunięciu od fundamentalizmu ku sceptycyzmowi poznawczemu.
Część pierwsza Tekstowego świata, zgodnie z porządkiem wyznaczanym przez podstawowe działy nauki o literaturze (metodologia badań literackich, poetyka, teoria interpretacji oraz teoria procesu historycznoliterackiego) prezentuje problemy dekonstrukcjonizmu, intertekstualności, pluralizmu interpretacyjnego oraz literatury postmodernistycznej.
Monograficzne ujęcie dekonstrukcjonizmu obejmuje rys historyczny ponaddwudziestoletniego rozwoju tej orientacji oraz jej charakterystykę, która zawiera wyjaśnienie kluczowych terminów (różnia, dyseminacja, suplementacja) i założeń (negatywna poetyka lektury, pantekstualizm) oraz omówienie związanych z nimi mechanizmów praktyk dekonstrukcyjnych.
Rozprawa poświęcona intertekstualności dokonuje kategoryzacji teoretycznych wymiarów tego zagadnienia, rozważając możliwe zakresy mediatyzacji: tekst - tekst, tekst - gatunek, tekst - rzeczywistość. Omawia rolę interpretantu (por. intertekstualność) oraz wprowadza pojęcie intertekstualnego wykładnika jako czynników potwierdzających jej empiryczną sprawdzalność. Podejmuje także problem relacji łączących intertekstualność z mimesis, kierując uwagę na zjawisko reprezentacji jako punkt styczny obu tych kategorii.
Trzecie studium porusza problemy współczesnej teorii interpretacji. Prezentowana tam antynomiczność stanowisk (z jednej strony → Nowa Krytyka, fenomenologia, → hermeneutyka, → psychoanaliza, → strukturalizm i → semiotyka; z drugiej: → dekonstrukcjonizm i różne odmiany → poststrukturalizmu) związana jest z odrębnymi stylami postępowania interpretacyjnego, które uzależnione są zarówno od przyjmowanego modelu tekstu (z jednej strony tekst jako gotowy konstrukt, który cechuje autonomiczność, obiektywność i jedność; z drugiej, nie dający się ograniczyć tekst - semantycznie bezwładny i kontekstualnie zdeterminowany), jak i od akceptowanych uwarunkowań teoriopoznawczych. Tradycyjna interpretacja spełniać ma warunki poprawności, adekwatności i całościowości, podczas gdy jej dekonstrukcjonistyczny odpowiednik odsłania niemożność sprostania tym wymogom. Pomiędzy nimi sytuuje się zaproponowana przez Nycza formuła "ograniczonego pluralizmu", która dopuszcza wahania semantycznej organizacji tekstu i jego rozumienia. Przedstawione w jej obrębie strategie interpretacyjne (wielowykładalność, alternatywność, nierozstrzygalność) poddane zostały weryfikacji w rewelatorskich odczytaniach wierszy B. Leśmiana, T. Różewicza i T. Karpowicza.
Ostatnia rozprawa tej części pt. Literatura postmodernistyczna a mimesis, przedstawia zmienność znaczeniowej ekstencji tytułowych pojęć i związane z nią konsekwencje krytyczne. Zwraca również uwagę na specyficzną naturę więzów łączących teorie sztuki (poststrukturalizm) z praktyką literacką (postmodernizm). Jako kluczowe dla literatury wskazuje zagadnienie mimetyczności, które w dobie postmodernizmu pojawia sie jako zjawisko o pragmatyczno-hermeneutycznym nacechowaniu.
BIBLIOGRAFIA: R. Nycz: Tekstowy świat. Poststrukturalizm a wiedza o literaturze. Warszawa 1995.