PRAWO WSPÓLNOT EUROPEJSKICH A PRAWO PAŃSTW CZŁONKOWSKICH.

Prawo WE stanowi odrębny porządek prawny, ale nie wyklucza, a nawet wręcz zakłada występowanie jego różnorodnych powiązań z prawem państw członkowskich.

ZASADA PIERWSZEŃSTWA

W razie niezgodności norm należących do obu porządków prawnych, ETS proklamował zasadę pierwszeństwa prawa wspólnotowego nad prawem państw członkowskich. Oznacza to, że żadne przepisy prawa krajowego nie mogą przeważać nad prawem wywodzącym się z Traktatu..

Jeśli chodzi o zakres, to zasada ta ma wobec norm prawa krajowego nieograniczony zasięg. Z pierwszeństwa korzystają wszystkie normy prawa wspólnotowego, zawarte zarówno w prawie pierwotnym, jak i wiążących aktach prawa pochodnego. Państwo członkowskie nie może się powołać na żadne normy swojego porządku prawnego, które byłyby wyłączone spod działania zasady pierwszeństwa prawa wspólnotowego (rozciąga się ono także na prawo konstytucyjne), niezależnie czy normy prawa wspólnotowego są wcześniejsze czy późniejsze.

Następstwa zasady pierwszeństwa mogłyby być dwojakie:

• Pierwszeństwo obowiązywania - oznacza, że normy krajowe, niezgodne z prawem wspólnotowym tracą moc obowiązującą;

• Pierwszeństwo stosowania - normy obowiązują nadal, ale mogą być stosowane w konkretnych przypadkach - obowiązek odmowy stosowania normy prawa krajowego niezgodnej z prawem wspólnotowym spoczywa na każdym sądzie rozpoznającym sprawę (w razie wątpliwości, czy rzeczywiście występuje niezgodność sąd państwa członkowskiego powinien wystąpić z zapytaniem wstępnym do ETS) oraz na organach administracyjnych. W przypadku organów administracyjnych pojawia się wątpliwość, gdyż są one (w porównaniu z sądami) słabiej przygotowane do oceny tego, czy rzeczywiście zachodzi niezgodność i nie mogą przy tym występować do ETS. Jako rozwiązanie tego problem adwokat generalny zaproponował (nie zostało to zaaprobowane przez ETS) rozróżnienie dwóch sytuacji: gdy organy mają wątpliwości co do niezgodności (byłyby upoważnione do oparcia swoich decyzji na dyrektywie z pominięciem prawa krajowego, ale nie byłyby do tego zobowiązane) i gdy takich wątpliwości nie mają, bo np. zagadnienie treści i bezpośredniego skutku dyrektywy było już przedmiotem orzeczeń sądów krajowych lub ETS (byłyby związane normami bezpośrednio skutecznych dyrektyw). Norma niezgodna miałaby zastosowanie poza zakresem obowiązywania prawa wspólnotowego (np. norma prawa krajowego dyskryminująca pracowników - cudzoziemców, w porównaniu z obywatelami danego państwa, nie mogłaby znajdować zastosowania tylko wobec obywateli państw członkowskich UE).

ETS opowiedział się za koncepcją pierwszeństwa stosowania prawa wspólnotowego, nie zaś obowiązywania.

W konsekwencji tej zasady ETS ustanowił zakaz nowych norm prawa krajowego, które byłyby niezgodne z prawem wspólnotowym. Ponadto wymaga od państw członkowskich, aby eliminowały z obrotu prawnego normy prawa krajowego, niezgodne z prawem wspólnotowym (bo sama odmowa zastosowania danej normy przez sądy czy organy administracyjne stanowi jedynie minimalną gwarancję poszanowania pierwszeństwa prawa wspólnotowego).

Uzasadnieniem zasady pierwszeństwa przyjmowanym przez ETS jest fakt, iż przyznanie przewagi prawa krajowego , pozbawiło by Traktat wspólnotowego charakteru i poddawałoby w wątpliwość podstawy prawne samej wspólnoty. Poza tym „litera i duch Traktatu” czynią niedopuszczalne przyznanie pierwszeństwa aktom prawa krajowego. Poprzez utworzenie na czas nieograniczony WE państwa członkowskie ograniczyły swoje kompetencje i stworzyły porządek prawny, który wiąże zarówno obywateli jak i same państwa. Zapewnienie jednolitego obowiązywania, interpretowania i stosowania prawa wspólnotowego jest niezbędne prawidłowego funkcjonowania WE.

BEZPOŚREDNIE OBOWIĄZYWANIE

Bezpośrednie obowiązywanie prawa wspólnotowego oznacza, że normy tego prawa od dnia ich wejścia w życie, stają się automatycznie częścią porządku prawnego obowiązującego w państwach członkowskich, obok norm prawa krajowego, bez potrzeby ich inkorporacji.

Konsekwencją bezpośredniego obowiązywania jest bezpośrednie stosowanie prawa wspólnotowego, które oznacza, że organy państw członkowskich są obowiązane opierać swoje działania na normach prawa wspólnotowego, obok norm prawa krajowego, co oznacza, że normy te stanowią podstawę prawną dla działań organów państw członkowskich. Dotyczy to również dyrektyw, których stosowanie polega na implementowaniu ich do prawa krajowego przez właściwe organy i w odpowiedniej formie.

Bezpośrednie obowiązywanie jak i wynikające z niego bezpośrednie stosowanie powinno dotyczyć wszystkich norm prawa wspólnotowego zawartych we wszelkich źródłach tego prawa.

BEZPOŚREDNI SKUTEK PRAWA WSPÓLNOTOWEGO.

Przez bezpośredni skutek norm prawa wspólnotowego rozumie się tę ich właściwość, że mogą być one samodzielnym źródłem praw i obowiązków jednostek (osób fizycznych lub prawnych). Jednostki mogą się powoływać na bezpośrednio skuteczne normy prawa wspólnotowego w postępowaniach przed sądami krajowymi i z tych norm wywodzić swoje prawa. Sądy państw członkowskich są obowiązane udzielić jednostkom ochrony właśnie na podstawie prawa wspólnotowego.

Tak więc wg orzeczenia ETS skutki norm prawa wspólnotowego nie zatrzymują się na poziomie państw członkowskich, ale sięgają bezpośrednio wewnątrz tych państw. Normy te są więc w stanie wprost określać sytuację prawną jednostek(nakładać na nie obowiązki i przyznać im prawa).

Warunkami bezpośredniej skuteczności norm prawa wspólnotowego zdaniem ETS jest precyzyjność i bezwarunkowość przepisów zawartych w tych normach.

Bezpośredni skutek posiadają rozporządzenia oraz decyzje (ponieważ mogą wpływać na prawa jednostek, nie będących formalnie jej adresatami. Natomiast w przypadku dyrektyw w momencie kiedy państwo dopełni obowiązku pełnego i terminowego transponowania treści wydanej dyrektywy to problem bezpośrednich skutków norm dyrektywy w takie sytuacji w ogóle nie powstanie. Jednak istnieją warunki, w jakich można dopuścić bezpośredni skutek dyrektyw, dzieje się tak (z mocy orzecznictwa ETS) w przypadku gdy: przepisy dyrektywy są precyzyjne i bezwarunkowe, z norm dyrektywy wynikają prawa jednostek wobec państwa, a także upłynął już termin implementacji, a dyrektywa nie została implementowana, lub implementacja jest nieprawidłowa. Nie można przyznać natomiast bezpośredniej skuteczności normy dyrektyw, z których wynikają obowiązki jednostki wobec państwa, albo dotyczą stosunków między jednostkami. Tak więc ETS stwierdził, iż opieranie przez jednostki swoich praw na normach dyrektywy przed sądem krajowym jest dopuszczalne wyłącznie przeciwko państwu, do którego dyrektywa jest adresowana (oraz gdy dotyczy praw jednostki, a nie obowiązków).

BEZPOŚREDNI SKUTEK UMÓW MIĘDZYNARODOWYCH WE.

ETS stwierdził, iż w przypadku umów międzynarodowych jednostki mogą powoływać się na wynikające z nich prawa (postanowienia tych umów są bezpośrednio skuteczne), jednak przy badaniu ich skuteczności należy uwzględniać ich brzmienie (wystarczająco precyzyjne i bezwarunkowe), a także kontekst, oraz cele i naturę (jak dalece zaawansowaną integrację państwa trzeciego lub o.m. ze WE przewidują postanowienia umowy) określonej umowy .

WYKŁADNIA PRAWA PANSTW CZŁONKOWSKICH ZGODNIE Z PRAWEM WSPÓLNOTOWYM.

Sądy państw członkowskich mają obowiązek interpretowania prawa krajowego zgodnie z prawem wspólnotowym (również pierwotnym) - wykładnia prowspólnotowa.

Odpowiednia wykładnia pozwala na nadanie normom prawa krajowego takiego znaczenia, przy którym przestają być one niezgodne z norami prawa wspólnotowego, wobec czego (skoro nie wystąpi kolizja między normami) nie będzie potrzeby odwoływania się do pierwszeństwa prawa wspólnotowego.

ETS zwraca uwagę na to, że organy państw członkowskich powołane do stosowania prawa powinny najpierw podjąć próbę prowspólnotowej wykładni prawa krajowego, a dopiero potem, jeśli taka wykładnia nie będzie w stanie wyeliminować niezgodności, odmówić zastosowania prawa krajowego.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ PAŃSTW CZŁONKOWSKICH ZA SZKODY WYRZĄDZONE W SKUTEK NARUSZENIA PRAWA WSPÓLNOTOWEGO.

Państwo, które nie wywiązuje się z obowiązków naraża się na wszczęcie postępowania z art. 226 i 227 TWE i zakończenie go niekorzystnym d la siebie orzeczeniem ETS. Inną konsekwencją jest jego odpowiedzialność za szkody wyrządzone z tego tytułu jednostkom.

W TWE nie ma wyraźnego przepisu, który statuowałby odpowiedzialność odszkodowawczą państw członkowskich, Jedna ETS stwierdził, że pełna efektywność norm prawa wspólnotowego byłaby zasadniczo ograniczona, a także osłabiona została ochron gwarantowanych przez nie praw, jeśli jednostki nie byłyby w stanie otrzymać odszkodowania, gdy ich prawa zostały naruszone w wyniku złamania prawa wspólnotowego, za które można przypisać odpowiedzialność państwu. Możliwość uzyskania odszkodowania od państwa jest szczególnie wymagana, gdy pełna efektywność prawa wspólnotowego zależy od uprzedniego działania ze strony państwa i gdy wobec braku tego działania, jednostki nie mogą wyegzekwować przed sądami krajowymi przyznanych im praw. W następnych orzeczeniach ETS rozszerzył zakres odpowiedzialności państw na sytuacje, gdy państwo nie tylko implementowało dyrektywy, ale również gdy implementowało ją w sposób niepełny oraz na naruszenia w inny sposób norm prawa wspólnotowego.

Odpowiedzialność państw może wynikać z działań lub zaniechań wszystkich władz (ustawodawczej, sądowniczej, wykonawczej). Jeśli jednostki poniosą szkody w wyniku niezrealizowania swoich praw wskutek działań lub zaniechań państw członkowskich, państwa są zobowiązane do naprawienia tych szkód.

Przesłankami odpowiedzialność zdaniem ETS są:

• naruszenie normy prawa wspólnotowego, która jest skierowana na przyznanie jednostkom praw;

• naruszenie prawa wspólnotowego jest wystarczająco poważne;

• występuje bezpośredni związek przyczynowy między naruszeniem prawa wspólnotowego a szkodą wyrządzoną jednostce.

Dochodzenie odszkodowania od państwa następuje przed sądami państw członkowskich, stosownie do krajowych procedur. Sądy są zobowiązane do kierowania się w swoich orzeczeniach powyższymi przesłankami. Prawo krajowe określa zakres odszkodowania. Zasądzenie odszkodowania przez sądy krajowe nie jest uzależnione od wcześniejszego wydania przez ETS orzeczenia, w wyniku skargi KE w trybie art. 226.

PRAWO OBOWIĄZUJĄCE W II i III FILARZE

W obu tych filarach nie sposób mówić o ponadnarodowym charakterze porządku prawnego, ani o „wspólnotowej” metodzie oddziaływania na państwa członkowskie. Prawo w tych filarach jest oparte na zasadach charakterystycznych dla prawa międzynarodowego publicznego i powstaje głównie w wyniku współpracy międzyrządowej.

Akty tworzone są tu przez RE i RUE, czyli organy składające się z przedstawicieli państw członkowskich, wymagają jednomyślności (poza podejmowaniem środków wykonawczych), tak więc zdaniem niektórych autorów należy traktować je jako nie działania UE, ale wspólnie działających państw członkowskich.

Jeśli chodzi o jurysdykcję ETS w tych dziedzinach to jego kompetencje nie rozciągają się w ogóle na II filar, a w przypadku III - wydaje orzeczenia wstępne, ale tylko wówczas, gdy państwa członkowskie poddadzą się jego jurysdykcji oraz tylko w odniesieniu do niektórych aktów Rady, orzeka o ważności decyzji ramowych i decyzji, rozstrzyga spory między państwami członkowskimi co do wykładni lub stosowania aktów Rady w II filarze. Nie zostały przewidziane jednak skargi przeciwko państwom członkowskim.

Prawo normujące II i III filar nie korzysta z pierwszeństwa wobec prawa państw członkowskich. Sposoby oddziaływania prawa normującego te kwestie na porządki prawne państw członkowskich wynikają z konstytucyjnych reguł państw członkowskich określających pozycję i rangę prawa międzynarodowego.

Normy prawa w II i III filarze nie są również bezpośrednio skuteczne. Nie są zdolne do nadania praw lub nałożenia obowiązków na jednostki w państwach członkowskich. Moc wiążąca zatrzymuje się więc na poziomie państw członkowskich.

4

---