Psychologia osobowości
Wykład 16.12.2010 r.
Alfred Adler- teoria psychospołeczna (psychologia indywidualna)
Adler krytykuje Freuda i zrywa z psychologią freudowską.
Główne założenia widzenia osobowości wg Adlera:
Postępowaniem ludzi rządzą wrodzone archetypy, czyli ludźmi kierują przede wszystkim motywy społeczne. Ludzie wchodzą w relacje z innymi, angażują się w różne działania społeczne, które polegająca współdziałaniu. Te działania stanowią dobro społeczne i są one przedkładane nad egoistyczny interes konsekwencją czego jest przyjęcie przez człowieka określonego stylu życia o dominującej orientacji społecznej. Zainteresowanie społeczne jest wrodzone i towarzyszą mu rozwijające się specyficzne typy powiązań z ludźmi i instytucjami społecznymi. Są zdeterminowane przez naturę społeczeństwa, w którym dana osoba się urodziła. Takim determinantem są zmienne społeczne, które przyczyniają się do rozwoju społecznego człowieka. Adler przyczynił się do rozwoju psychologii społecznej.
Koncepcja twórczej jaźni (inaczej twórcze self)- jaźń jest wysoce upersonalizowana, jest subiektywnym systemem który interpretuje doświadczenia organizmu i nadaje im sens. Jaźń poszykuje doświadczeń, stymulacji, które pomogłyby jej w realizowaniu specyficznego stylu życia, jeśli tych doświadczeń nie można znaleźć w świecie zewnętrznym jaźń próbuje go stworzyć.
Swoistość i niepowtarzalność osobowości- każda osoba jest jedyną w swoim rodzaju konfiguracją motywów, cech, zainteresowań i wartości. Każda czynność wykonywaną przez nią nosi pewne znamiona jej własnego, charakterystycznego stylu życia. Adler zmniejszył do minimum znaczenie popędu, zwłaszcza seksualnego, uważał, że ludzie są istotami przede wszystkim społecznymi, a nie seksualnymi. Ich słabe strony mogą dotyczyć aspektu egzystencji fizycznej jak i psychicznej. Człowiek dąży do ukształtowania swojego własnego, odrębnego stylu życia, w którym popęd seksualny pełni drugorzędną rolę. Sposób w jakim dana osoba zaspokajania swoje potrzeby seksualne jest zdeterminowany przez jej styl życia, a nie odwrotnie.
Świadomość jako centrum osobowości- pokreślenie roli ego. Ludzie są istotami świadomymi, zwykle zdają sobie sprawę z motywów swojego działania. Są świadomi swoich słabych stron, celów, do których dążą, oraz własnego ja. Są zdolni do planowania swych działań i kierowania nimi z pełną świadomością ich znaczenia przy samorealizacji. Fikcja jako cel, czyli fikcjonalny finalizm. Kierujemy się w swoim życiu wieloma, często fikcyjnymi ideami, które nie mają odzwierciedlenia w rzeczywistości. Pozwala to na skuteczne radzenie sobie z rzeczywistością, można je odrzucić, gdy przestają być pożyteczne. Adler stworzył psychologię indywidualną, w której opowiedział się bezwzględnie za nieodzownością finalizmu dla zrozumienia wszystkich zjawisk psychicznych. Uważał, że przyczyny, władze, instynkty, popędy itd. nie mogą służyć jako zasady wyjaśniania, jedynie ostateczny cel może wyjaśnić zachowanie człowieka. Doświadczenia, urazy, mechanizmy rozwoju seksualnego nie mogą dostarczyć wyjaśnienia, natomiast może go dostarczyć perspektywa w której są one rozpatrywane oraz indywidualny sposób patrzenia na nie, które podporządkowuje całe życie ostatecznemu celowi. Adler wierzył w tu i teraz, w subiektywne odbieranie rzeczywistości jako dążenie do ideału, które to z kolei wpływa na nasze obecne zachowanie. Adler utożsamiał swoją teorię z koncepcją finalizmu, ale również z tym że ostateczny cel może być fikcją, ideałem, który jest niemożliwy do zrealizowania, jednak jest bardzo realną pobudką naszych dążeń i ostatecznym wyjaśnieniem naszego postępowania. Uważał, że tak będzie funkcjonował człowiek normalny. Człowiek normalny potrafi uwolnić się od fikcji i stawić czoła rzeczywistości. Neurotyk nie jest w stanie tego rozwiązać. Patrzenie Adlera odnosi się do ludzi zdrowych: możemy kierować własnym życiem, bo mamy świadomość. Jedynie neurotyk nie jest w stanie tego uczyć, ponieważ uniemożliwiają mu to mechanizmy obronne.
Dążenie do wyższości/ mocy. Moc jest utożsamiana z męskością, a słabość z kobiecością. Według Adlera wyższość jest to dążenie do doskonałości, czyli wielki pęd ku górze. Uważał, że jest on wrodzony i stanowi część życia, jest samym życiem. Dzięki niemu możemy przejść na kolejne stadium rozwoju, czyli na wyższy poziom. Główną zasadą rządzącą dynamiką osobowości jest to, ze nie ma odrębnych popędów, ponieważ każdy popęd czerpie swą siłę z dążenia do pełni rozwoju, a każdy człowiek ma własny indywidualny sposób dążenia do wyższości. Osoba normalna dąży do celów mających charakter społeczny, natomiast neurotyk dąży do uznania, władzy, wywyższania się, czyli do egoistycznych lub samolubnych celów.
Poczucie niższości/kompetencji.
Pierwszy etap tworzenia się koncepcji opierał się na koncepcji słabości narządów i hiperkompensacji. Adler zadawał sobie pytanie dlaczego ludzie zostali dotknięci chorobą (albo dlaczego konkretny narząd/całe ciało). Stwierdził, że podstawową przyczyną jest słabość lub też niższa wartość pewnego narządu, dziedziczna lub wynikająca z jego anomalii rozwojowych.
Drugi etap- osoba cierpiąca na upośledzenie jakiegoś narządu stara się skompensować tę słabość wzmacniając ten narząd przez intensywne ćwiczenia.
Etap trzeci- rozszerzenie koncepcji o wszelkie uczucia niższe, zarówno te dotyczące rzeczywistej słabości czy upośledzenia psychicznego, jak i te które wynikają z subiektywnie odczuwanego braku zdolności psychicznych lub społecznych. Na tym etapie stwierdził, że niższość to inaczej niemęskość lub kobiecość, których kompensacja została nazwana męskim protestem.
Etap czwarty- podporządkował się koncepcji bardziej ogólnej, zgodnie z którą uczucia niższe wynikają z poczucia ułomności czy niedoskonałości w jakiejkolwiek sferze życia. Np. dziecko jest motywowane przez swe poczucie niższości by dążyć do wyższego poziomu rozwoju. To uczucie niższości może się nasilać pod wpływem np. rozpieszczania dziecka, lub odrzucania go wtedy będzie miało: kompleks niższości, lub kompensacyjny kompleks wyższości. Uwalnianie się od poczucia niższości wcale nie musi być przyjemne, gdyż celem życia jest doskonałość, a nie przyjemność.
Zainteresowania społeczne- kierują one naszym rozwojem, obejmują kooperacje, stosunki interpersonalne i społeczne, identyfikację z grupą, empatię. W szerszym patrzeniu na te zainteresowania jednostka pomaga społeczeństwu osiągnąć cel w postaci stworzenia społeczeństwa idealnego. Adler uważał, że zainteresowanie społeczne jest prawdziwą i nieuniknioną kompensacją za wszelkie naturalne słabości indywidualnych jednostek ludzkich. Uważał, że zainteresowania społeczne są wrodzone, ludzie są istotami społecznymi są z urodzenia nie z nawyku, jednak nie ujawniają się automatycznie, muszą być kształtowane i ćwiczone. Konsekwencją zainteresowań społecznych jest styl życia, jest zasadą systemową zgodnie z którą funkcjonuje osobowość danej jednostki. Jest całością, która rządzi częściami, jest główną zasadą wyjaśniającą swoistość i niepowtarzalność danej osoby. Styl życia kształtuje się od 4-5 roku życia, a później doświadcza się przyswajania i wykorzystywania tych umiejętności, które będą stanowiły o niepowtarzalności danego stylu życia. Cel jest ten sam, ale sposób dążenia jest inny.
Mamy twórczą jaźń, stąd wynikają różnice w funkcjonowaniu. Ludzie sami kształtują swoją osobowość, budują ja z dwóch surowców: dziedziczności i doświadczenia, które są „cegiełkami” , które będą się z kolei składały na postawę wobec życia, a która z kolei determinuje stosunek do świata zewnętrznego. Zatem twórcza jaźń jest fenomenem oddziaływującym na fakty pochodzące z realnego świata i przekształcającym je w osobowość, która jest subiektywna, dynamiczna, zintegrowana, indywidualna i odznacza się specyficznym jedynym w swoim rodzaju stylem. Nadaje nam sens życia, stwarza cel a także środki do osiągnięcia tego celu. Jest aktywną zasadą życia ludzkiego, jest w ten sposób podobna do starszego pojęcia duszy.
Ludziom Adler przypisywał altruizm, humanitaryzm, współdziałanie, twórczość, niepowtarzalność, świadomość, poczucie wartości i godności . Adler stworzył bardzo idealistyczny obraz człowieka, mającego nad wszystkim kontrolę.
Kolejność urodzeń, a osobowość.
Kolejność urodzin wpływa na osobowość dziecka, różnice te były przypisywane odmiennym doświadczeniom.
Dziecko pierworodne- poświęca się temu dziecku bardzo dużo uwagi, do czasu narodzin kolejnego. Wówczas dziecko zostaje zdetronizowane, usunięte z uprzywilejowanej pozycji, musi dzielić się uczuciami rodziców z nowonarodzonym dzieckiem. Mogą oni nienawidzić ludzi, bronić się przed nagłymi odmianami losu i cierpieć z poczucia braku bezpieczeństwa. Mogą zainteresować się przeszłością, kiedy byli w centrum uwagi. Mogą być przestępcami, neurotykami, zboczeńcami.
Dziecko drugie- charakteryzuje się ambicją, ciągłymi próbami przezwyciężania brata/siostry, buntowniczość, ale są na ogół lepiej przystosowane od starszego i młodszego rodzeństwo.'
Dziecko najmłodsze jest rozpieszczone, prawdopodobieństwo bycia trudnym dzieckiem lub neurotykiem jest nieco mniejsze niż w przypadku pierworodnego.
Adler dużo pracy poświęcił wczesnym wspomnieniem, uważał, że te najwcześniejsze stanowią klucz do zrozumienia podstawowego stylu życia. Wczesne wspomnienia są obecnie wykorzystywane w technikach projekcyjnych.