Maria Kwiatkowska - Ratajczak
METODYKA KONKRETU
Książka jest nudna jak wszystkie inne metodyczne. Głównym tematem są wybrane problemy zawodowego kształcenia nauczycieli polonistów (Czyli coś, co się w szkole nie przyda). Autorka powołuje się na wielu metodyków takich jak Chrząstowska, Richard Arends, Elizabeth Perrot.
Chodzi o to, że:
- wyższość praktyki nad teorią
- większy nacisk trzeba położyć na kształtowanie forma mentis (umysłowość) niż na przekazywanie określonej wiedzy
- kształcenia nauczycieli jako świadomych swej autonomii praktyków reagujących na nieustanne zmiany sytuacji
- Zenon Uryga krytykuje rozumienie procesu dydaktycznego jako swoistej sztuki inteligentnego, szybkiego reagowania na niepowtarzalne sytuacje, które niesie z sobą konkretne niebezpieczeństwo. Twierdzi, że uporządkowana wiedza o nauczaniu zdaje się być bardziej pożądana niż sama praktyka.
- opowiadanie się za utrzymaniem w edukacji nauczycieli dominującej roli teorii wynika - jak można sądzić - z przeświadczenia wielu niechętnych zmianom badaczy o trwałości, stałości wiedzy naukowej.
- Henryka Kwiatkowska wskazuje na niezwykle szybkie zmiany kulturowe i wiążące się z nimi modyfikacje w praktyce edukacyjnej, przekonywała o stałym działaniu nauczyciela poza znanymi normami postępowania dydaktycznego.
- Nowa orientacja w kształceniu nauczycieli akcentuje nie tyle ważność końcowych wyników, ile podstawowe znaczenie procedur prowadzących do ich ustalenia.
- w praktyce kształcenia nauczycieli priorytetem stały się poszukiwania nowych technik i metod ich przygotowania zawodowego.
- podstawową drogą poznania może stać się kierunek od praktyki do teorii; zły jest dychotomiczny podział na teorię i praktykę, to powinno być spójne.
- rozszerzenie zakresu czynności praktycznych w kształceniu nauczycieli jest zgodne z oczekiwaniami studentów ( pozytywny wpływ bowiem po praktykach pedagogicznych zazwyczaj ponad połowa studentów chce zostać nauczycielami).
- Potem jest opisana reforma podręcznika To lubię! - jako jedynego zawierającego nowy program, ukierunkowany na ćwiczenia praktyczne, na aspekty komunikacyjne, kulturowe itp. (a nie suche gadanie, że Słowacki wielkim poetą był).
- Wykroczenie poza formułowanie teoretycznych, pożądanych celów edukacji humanistycznej jest niewątpliwą zasługą programu i podręczników To lubię!
- Potem opisywane są zarzuty odnośnie reformy, że trudno nam się było przystosować do nowego modelu, np. po transformacji w 89' itp. i że był niski rozwój oświaty, i deprecjonowanie zawodu nauczyciela przez co niewielu studentów marzyło o karierze nauczyciela.
- hasło: „Uczenie się przez praktykę” - wykonywano różne ćwiczenia ze studentami by samodzielnie odkrywali prawa leżące u podstaw praktycznej działalności, nabywali elementarnych, zawodowych kompetencji i uświadamiali sobie swoje możliwości i oczekiwania.
- mapa myśli: opisuje się wymarzonego nauczyciela, wymarzony typ oświaty, szkoły itp. - takie inne ćwiczeniem mające na celu pomoc w ukształtowaniu osobowości nauczyciela.
- ZWIĄZKI METODYKI i PSYCHOLOGII
- nauczyciel potrzebuje rozwijać nowe umiejętności psychologiczno - pedagogiczne, a nawet osobowościowe; kluczową zatem sprawą jest podjęcie współpracy z psychologami i pedagogami.
- kompetencje komunikacyjne należą do podstawowych umiejętności pedagogicznych (ważna jest u nauczyciela komunikacja niewerbalna, mowa ciała, gesty, postawa) 7% - słowo, 38% - ton głosu, 55% - język ciała.
- PĘTLA KOMUNIKACYJNA - nawet przy najbardziej partnerskich stosunkach relacje między uczniem a nauczycielem zawsze zostawiają na margines dominacji dorosłego nad młodym, dopiero wchodzącym w życie człowiekiem.
- Przestrzeń inter- i intrapersonalna. - chodzi o to, że tak jakby nie wolno dotykać ucznia xD zbyt bliski kontakt ucznia z nauczycielem wprawia go w zakłopotanie. Tak więc nie trzymać uczniów za rękę itp. (W Kwiecie kalafiora Dmuchawiec złapał ucznia za rękę i tamten był spłoszony jak wypłosz).
- niezbywalność istnienia granicy personalnej przestrzeni, której przekraczać nie powinny nawet bardzo bliskie i akceptowane przez uczniów osoby.
- czasami warto zwrócić uwagę na to, że nie zawsze jak uczeń spojrzy w okno, gapi się w podłogę, lub dusi piłeczkę tenisową w ręku to nie oznacza się dekoncentruje. Niektórzy mają taki sposób transferu i przyswajania informacji.
- Tu jest napisane, że hospitacje powinniśmy rozpoczynać od lekcji matematyki. Wiąże się to z możliwością prezentacji nadrzędnych celów nauczania.
- integracja pracy nauczyciela polonisty i matematyka - przedmioty te budują podstawy dla nauczania
- uwagę zwraca fakt nieustannego wspomagania myślenia poprzez odwoływanie się do konkretu w trakcie rozwiązywania zadań (metoda pracy na matmie). Można to potem przełożyć na lekcję języka polskiego, w której konkretem jest nie tylko ikonografia, ale przede wszystkim utwór literacki - ćwiczenia analityczne, interpretacyjne, językowe.
- Całościowe spojrzenie na edukację (integracja j.pol i mat) chroni przed megalomanią. Chodzi o integrację nie tyle treści, ile sposób uaktywniania umysłu
Od KONSPEKTU do ARTYKUŁU
- zasady tworzenia dobrego konspektu - nie powinno być metodycznego formalizmu, który jest niebezpiecznym stereotypem. Konspekt nie może być zbyt ogólny, ani zbyt szczegółowy (takie nie wiadomo co). Anyway nie powinno być:
1. sformalizowanego, odgórnego układu zapisu
2. wielostronicowych konspektów
3. pustych, formalnych pytań, poleceń
4. niekonkretnych działań lekcyjnych
5. projektujących odpowiedzi uczniów
6. zawierających przesadnie skrupulatnie wyliczonych czas odpowiedzi uczniów.
- powinien być jeden, najważniejszy cel lekcji oraz podstawowe pytanie: jak chcę i mogę ten cel zrealizować; ponadto koncentracja uwagi na uczniu.
Potem zilustrowane są przykłady konspektów.
W PERSPEKTYWIE DYDAKTYKI JĘZYKA
Jose Ortega y Gasset napisał: człowiek nauki z każdą generacją zmuszony bardziej redukować swój zakres pracy tracił stopniowo kontakt z innymi dziedzinami nauki, z całkowitą interpretacją świata…
Ten też problem jest tutaj poruszany, jest on szczególnie ważny na gruncie edukacji szkolnej i samego języka polskiego.
Przywołany został trójkąt Antoniego Furdala, opisujący, co powinno się mieścić w dziedzinie zadań społecznych językoznawstwa. Na kolejnych ramionach trójkąta zostały umieszczone dziedziny stanowiące po pierwsze - przyrodnicze podstawy lingwistyki (akustyka, fizjologia i anatomia, antropologia); po drugie - wskazujące na komunikatywną i poznawczą stronę języka (psychologia, logika, semiotyka, cybernetyka i teoria informacji); po trzecie - nauki badające społeczeństwo i jego wytwory (socjologia, etnografia, nauka o literaturze, historia, archeologia)
Głównym pytaniem tych rozważań jest język, jaka wiedza i ile tej wiedzy potrzeba w szkole. Na brak odpowiedzi wpływają niesprzyjające warunki, w których rozwija się w Polsce ta dziedzina wiedzy (tak twierdzi Stanisław Gajda); wiedza szkolna nie tworzy mocnego ogniwa pośredniego między szybko rozwijającym się naukowym językoznawstwem a wypracowaną lekcyjną praktyką ( tak twierdzili Chrząstowska i Patrzałek)
Jeśli chodzi o podręczniki to ich autorom zabrakło empatii i praktyki w obcowaniu z małymi ludźmi.
Lata 90. Przyniosły podobno szereg istotnych pozytywnych zmian.
Ważne jest to, że każdy nauczyciel jest nauczycielem języka.
Część powyższa jest ogólnie poświęcona temu, jak metodyk ma przygotować studentów do nauki języka w szkole, że na zajęciach ma pokazać to jak można wykorzystywać treści z zakresu badań nad językiem i dydaktyką języka do pogłębiania własnej refleksji oraz budowania „osobistego” modelu nauczania.
W KRĘGU TEORII
Mowa o konstrukcji podstawy programowej, w której powstawanie od 1991 roku aktywnie włączyło się wielu współtwórców „Polonistyki” i na łamach tego pisma ogłoszono wszystkie warianty dokumentu.
Koncepcja szkolnej edukacji językowej oparta została na pięciu zasadach wskazanych przez Halinę i Tadeusza Zgółków:
- Język polski stanowi etniczną odmianę języka ludzkiego
- Język etniczny jest zjawiskiem kulturowym funkcjonującym w społeczności jego użytkowników jako forma kultury symbolicznej równorzędna wobec innych form kultury
- Język etniczny jest narzędziem komunikowania się, ale także narzędziem działań o charakterze interakcji społecznych o skutkach wykraczających daleko poza sensy komunikacyjne
- Język etniczny jest zróżnicowanym wewnętrznie konstruktem wytworzonym przez społeczność jego użytkowników w procesie rozwoju historycznego
- Język jest obiektem poznania (naukowego) porównywalnym z takimi obiektami, jak ciało stałe, organizm żywy czy dzieło sztuki
W 1995 roku tę Podstawę programową zaakceptował Walny Zjazd Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza, ale rok poźniej MEN przedstawiło zupełnie nowy projekt - krytycznie odnieśli się do niego nauczyciele i dydaktycy. W listopadzie 1998 powrócono do pierwotnego projektu.
Proces odnowy kształcenia językowego nie będzie łatwy. Wymaga zmiany kształcenia nauczycieli i skorelowania go z aktualnym modelem szkolnej edukacji językowej. Zgółkowie zarysowali nowy, dwudzielny układ językoznawczego studium akademickiego:
Rigorosum (obszary niezbędne nauczycielowi poloniście):
Teoria języka - wstęp do językoznawstwa, językoznawstwo ogólne, najnowsze kierunki w językoznawstwie
Nauka o współczesnym języku polskim: gramatyka opisowa współczesnej polszczyzny - gramatyka, leksykologia, frazeologia, semantyka
Historia języka - elementy scs, elementy gramatyki historycznej, dialektologii historycznej
Pragmalingwistyka - socjolingwistyka z etnolingwistyką i dialektologią współczesną, stylistyka wraz ze stylistyką praktyczną i tzw. twórczym pisaniem, retoryka z poprawnością językową i etyka mówienia
Peryferia (tworzone przez fakultatywne specjalistyczne)
Gramatyka porównawcza języków słowiańskich
Metodologia badań językowych
Elementy logopedii
Elementy folklorystyki
Z MYŚLĄ O UCZNIU
Podręczniki To lubię! - ich układ i zawartość może stanowić też jedyną z możliwych konkretyzacji idei wpisanych w znowelizowaną Podstawę… Mowa o zaletach podręczników, np. dbałość o ciagłe motywowanie uczniów oraz pokazywanie w metodycznych książkach nauczyciela wielorakich możliwości przekładu wiedzy na działania dydaktyczne
Podany tez jest przykład wadzić podręcznika Sztuka pisania - Oba omawialiśmy na zajęciach
Podsumowaniem tej części jest twierdzenie Bakuły, że każdy człowiek doskonale zna gramatykę swojego języka, błędy językowe nie wynikają z niejasności rzeczy, a mają charakter psychiczny. Postuluje całkowitą eliminację gramatyki z klas I -III, w klasach IV - VI wprowadzić jedynie pojęcie wyrazu i zdania, a dopiero w gimnazjum włączyć bardziej usystematyzowaną naukę gramatyki języka polskiego.
UCZYĆ INACZEJ
Postawione tutaj pytanie: jak wprowadzać przyszłych nauczycieli w arkana tego „nowego” nauczania?
Metodycy mają robić ze studentami to, co potem przyszli nauczyciele będą robić z uczniami. Chwali się metody aktywizujące. Studenci bardzo często mają wyrobiony obraz nauczania, zaczerpnięty z własnej szkoły, aby nauczyć ich czegoś nowego metodyk powinien stosowac to na własnych zajęciach.
O WPROWADZENIU W TAJNIKI PERCEPCJI POEZJI
Metodyk ma pokazać studentom rzeczywiste związki między uogólnieniem a szkolna codziennością. Podaje tutaj przykład: studenci zostali poproszeni o przeczytanie ksiązki Chrząstowskiej Lektura i poetyka. Dzieci dostały wiersze, czytały je samodzielnie, zadano im parę pytań, potem miały przedstawić to plastycznie, podano zestawienie, które utwory dzieciom się podobały, a które nie.
SŁOWO, OBRAZ I UOGÓLNIONY SENS
Po pracach plastycznych łatwo zauważyć, czy dzieci rozumieją treść wiersza i jak utwór na nie wpłynął - przykładowe obrazki
„POETYCKI SŁUCH” I DYDAKTYZM
Odczytywanie wiersza na głos też wpływa na odbiór dzieci, co przejawia się w rysunkach. Jeśli dzieci nie zrozumiały tekstu automatycznie odrzucają wiersz, nie akceptują go.
DLACZEGO TAK?
Powyższe zadanie: czytanie, rysowanie, słuchanie i znów rysowanie uświadomiły iż uczniowie prawidłowo reagowali na najbardziej widoczne wyróżniki czytanych utworów.
OD ZABAWY DO INTELEKTUALIZACJI POZNANIA
Lektura literatury dla dzieci ściśle łączy się z pedagogiką (Cieślikowski) - uczy jednocześnie dwóch rzeczy
MIĘDZY METODĄ A TEKSTEM
Uwaga nauczyciela zbyt często skupiona jest bardziej na organizacji pracy niż na poznawanym dziele.
Zadaniem polonisty jest pamiętanie nie tylko o prawidłowościach dydaktycznych, ale i lekturowych wymogach stawianych czytelnikowi przez tekst.