Myślenie reproduktywne i produktywne (O.Selz)

Myślenie produktywne

nietwórcze twórcze

Problem jako specyficzna klasa zadań:

• Do jego rozwiązania niezbędne jest wytworzenie nowej dla podmiotu informacji

• Ma charakter podmiotowy

• Wymaga myślenia produktywnego

Rodzaje problemów:

• Poznawcze, decyzyjne, wykonawcze

• Naukowe, techniczne, społeczne, organizacyjne, polityczne

• Konwergencyjne (z jednym poprawnym rozwiązaniem)
  Dywergencyjne (z wieloma poprawnymi rozwiązaniami)

• Zamknięte (dany jest pełny zbiór możliwych rozwiązań- problemem jest wybór jednego)
  Otwarte (nie ma danych o możliwych rozwiązaniach, niski poziom informacji wyjściowych)

Fazy rozwiązywania problemów:

• Dostrzeganie problemu (odkrycie problemu)

• Analiza sytuacji problemowej (informacji początkowych oraz celu)

• Wytwarzanie pomysłów rozwiązania (hipotez)

• Weryfikacja hipotez

Możliwość powrotów do faz poprzednich

Dostrzeganie problemu

Uświadomienie sobie, że zasób posiadanej wiedzy nie wystarcza do osiągnięcia planowanych celów

Przyczyny trudności w tej fazie:

1. Zasada trwałości (traktowanie zjawisk i sytuacji jako całości o trwałej strukturze)

2. Brak nastawienia badawczego (gotowości do poszukiwania i określania problemów)

3. Niski poziom zdolności, zwanych wrażliwością na problemy

Analiza sytuacji problemowej

1. Analiza celu (ew. jego przeformułowanie, wyodrębnienie celów składowych)

2. Analiza danych początkowych (dane istotne, zbędne, brakujące; dane pozytywne i negatywne; wykrywanie danych zamaskowanych - czynności interpolacji i ekstrapolacji)

Przyczyny trudności:

1. Błędne listy danych

2. Nieuwzględnienie danych negatywnych, zawartych w sytuacji problemowej

3. Fiksacja funkcjonalna

Wytwarzanie hipotez

1. Wytwarzanie pomysłów jako proces heurystyczny (dynamiczne listy danych, operacji i reguł heurystycznych)

2. Wytwarzanie pomysłów jako proces zdolny do
   samoregulacji

3. Olśnienie:

• Występuje w przerwie między etapami myślenia

• Poprzedzają je nieudane próby

• Wynik nie zawsze jest poprawny

• Wystąpienie olśnienia zależy od cech jednostki i od rodzaju problemu

Przyczyny olśnienia:

• Teoria inkubacji

• Wygasanie błędnych nastawień

Pomysł jako wynik fazy wytwarzania hipotez

Prawa Guilforda:

1. Liczba wysuwanych przez jednostkę pomysłów jest względnie stała w czasie

2. Pomysły wysuwane w późniejszym okresie są bardziej oryginalne

Weryfikacja hipotez

Metody weryfikacji:

• Sukcesywna

• Jednoczesna

Wykorzystywanie myślenia logicznego, krytycznego

Przyczyny trudności w weryfikacji:

1. Efekt emocjonalny (tendencyjność psychologiczna):

• Unikanie informacji zaprzeczających

• Tendencyjna interpretacja danych

• Niedostrzeganie informacji zaprzeczających

2. Efekt pierwszeństwa (przecenianie informacji zdobytych w pierwszej kolejności)

Generator pomysłów

I₁, I₂, … I_n

P₁, P₂, … P_n

Ewaluator pomysłów

rozwiązanie

---