Zasada prawdy

Zasada prawdy (nazwana też zasadą prawdy materialnej lub zasadą prawdy obiektyw­nej) jest naczelną dyrektywą według której, rozstrzygnięcia organów procesowych powinny być oparte na prawdziwych ustaleniach faktycznych

W procesie karnym winno się dążyć do tego, aby obraz minionej rzeczywistości jaki ustalany jest poprzez materiały dowodowe uzyskane w procesie, był zgodny z przebiegiem i charakterem badanych zdarzeń, które miały miejsce w przeszłości.

Omawiana zasada obowiązuje wszystkie organy procesowe do tego. aby decyzje po­dejmowane w toku procesu oparte byty o ustalenia faktyczne zgodne z rzeczywistym stanem rzeczy, a zatem oparte mają być na ustaleniach prawdziwych.

Zasada obiektywizmu

Zasada obiektywizmu jest dyrektywą zobowiązującą organy procesowe do obiektyw­nego stosunku do sprawy i jej uczestników, pozbawionego stronniczości i uprzedzeń ora/ osobistego nastawienia (art. 4 k.p.k.).

Polega na tym, że każdy organ państwowy działający w procesie karnym ma obowią­zek uwzględniania zarówno okoliczności przemawiających na korzyść, jak i na niekorzyść oskarżonego.

Zasada ta powinna być realizowana we wszystkich etapach (fazach) postępowania karnego, zarówno w trakcie gromadzenia i przeprowadzania środków dowodowych, jak i w trakcie orzekania o winie i karze oskarżonego.

Zwłaszcza sąd powinien rzetelnie rozważać i uwzględniać okoliczności korzystne i niekorzystne dla oskarżonego, a rozstrzygając sprawę, kierować się powinien uzyskanym materiałem dowodowym i dyrektywami ustawowymi.

Zasada domniemania niewinności

Zasada domniemania niewinności (uczciwości — preasumptio boni viri ) jest jedną z podstawowych dyrektyw zgodnie, z którą podejrzanego (oskarżonego ) należy uważać za niewinnego dopóki wina jego nie zostanie stwierdzona prawomocnym orzeczeniem sądu. KPK stwierdza, że „oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki wina jego nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym orzeczeniem sądu. Art. 42 ust. 5 Konstytucji RP mówi, że „każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu".

Zasada swobodnej oceny dowodów

Art. 7 k.p.k. stwierdza co następuje: „Organy postępowania kształtują swe przekona­nie na podstawie wszystkich przeprowadzonych dowodów, ocenianych swobodnie z uwz­ględnieniem zasad prawidłowego rozumowania oraz wskazań wiedzy i doświadczenia ży­ciowego".

Ustalenie prawdy zależy od wielu czynników, miedzy innymi od jakości prawa dowo­dowego oraz od tego czy organy prowadzące proces mogą oceniać dowody swobodnie czy też prawo przewiduje w tym względzie pewne reguły dowodowe. Wprowadzenie do procesu karnego ściśle określonych reguł dowodowych utrudnia, a niekiedy wręcz uniemożliwia doj­ście do prawdy. Dlatego też w doktrynie wyróżnia się zasadę swobodnej oceny dowodów i zasadę prawnej oceny dowodów.

Zasada swobodnej oceny dowodów polega na tym, że organ procesowy ocenia dowo­dy i wyciąga z nich wnioski według swego wewnętrznego przekonania i nie jest krepowany regułami prawnymi.

W myśl tej drugiej zasady — zasady prawnej oceny dowodów, organ procesowy oce­nia dowody i wyciąga z nich wnioski według prawem przewidzianych reguł dowodowych.

Ocena swobodna dowodów dotyczy ich „rzeczywistej mocy dowodowej" i przekonywalności" w odniesieniu do sformułowanej tezy dowodowej opartej na przedmiocie dowodu.

Ocena prawna dowodów polega na badaniu dowodu pod kątem ich stosunku do z gon określonej przekonywalności ograniczonej ustawą i która wiąże tym samym organ proceso­wy.

Zasada legalizmu

Art. 10 § l k.p.k. stwierdza, co następuje: „Organ powołany do ścigania przestępstw jest obowiązany do wszczęcia i prowadzenia postępowania przygotowawczego, a oskarży­ciel publiczny także do wniesienia i popierania oskarżenia — o czyn ścigany z urzędu". § 2 cytowanego przepisu mówi: „Z wyjątkiem wypadków określonych w ustawie lub w prawie międzynarodowym nikt nie może być zwolniony od odpowiedzialności za popełnione prze­stępstwo".

Jak wynika z treści cytowanego przepisu formułującego zasadę legalizmu. zasada ta jest dyrektywą nakazującą organowi uprawnionemu do prowadzenia postępowania przygo­towawczego bezwzględne wszczynanie i kontynuowanie ścigania karnego każdego przestęp­stwa, jeżeli ściganie z urzędu jest prawnie dopuszczalne i faktycznie zasadne. Zasada legali­zmu nie ogranicza się wyłącznie do zagadnienia wszczynania i prowadzenia postępowania przygotowawczego, a zobowiązuje nadto oskarżyciela publicznego do inicjowania postępo­wania jurysdykcyjnego i popierania oskarżenia tam przedstawionego. Realizuje zatem funkcje ścigania karnego. Celem zasady legalizmu jest doprowadzenie do pociągnięcia każdego sprawcy przestępstwa do odpowiedzialności karnej.

Zasada prawa do obrony

Zgodnie z regulacją konstytucyjną podejrzanemu (oskarżonemu) przysługujące prawo obrony powinno być realizowane w całym postępowaniu karnym — we wszystkich jego :.ach, a nawet po jego zakończeniu (podejrzany ma możliwość wnoszenia kasacji oraz wniosku o wznowienie postępowania).

W doktrynie przyjmowany (chociaż krytykowany) jest podział obrony na: obronę materialną i obronę formalną.

Według tego podziału:

a) obrona materialna to wszelka działalność wykonywana przez kogokolwiek (podejrzany, oskarżony, inni uprawnieni uczestnicy procesu), a służąca temu „by oskarżony nie po­niósł kary niesłusznie lub ponad miarę swego przewinienia".

Uczestnikami procesu realizującymi obronę w sensie materialnym realizują zatem, są : skarżony, jego obrońca, oskarżyciel publiczny, a w ograniczonym zakresie osoba naj­bliższa i przedstawiciel ustawowy.

Wyżej przedstawiony pogląd potwierdza szeroko rozumianą koncepcję prawa do obrony .v sensie materialnym.

Wąskie natomiast rozumienie prawa do obrony materialnej sprowadza się natomiast do uprawnienia do obrony realizowanych przez samego podejrzanego (oskarżonego).

a) obrona formalna to możliwość ustanowienia w procesie obrońcy, inaczej mówiąc istnieje możliwość skorzystania z pomocy obrońcy. Obrońca może być wybrany przez samego podejrzanego (oskarżonego) jak również możliwe jest posiadanie przez niego obrońcy z urzędu.

Ustawodawca ustanawiając w art.6 prawo do obrońcy położył nacisk na uprawnienie do obrony oskarżonego, a które realizowane może być zarówno przez niego samego, jak i ego obrońcę. Nie oznacza to jednak, że organy procesowe nie musza tej zasady realizo­wać. Jednakże podejmowanie działań także w interesie obrony podejrzanego przez orga­ny procesowe zostały obwarowane art. 4 k.p.k. w omówionej wyżej zasadzie obiektywi­zmu.

Zasada „uczciwej gry"

Zasada „uczciwej gry" polega na tym, że wszyscy uczestnicy procesu powinni wyko­nywać swoje obowiązki i prawa w sposób uczciwy, nie naruszający obowiązujących norm moralnych, a w szczególności nie wykorzystując dla własnych celów cudzej nieświadomo­ści, niewiedzy lub przymusowego położenia (wchodzi tu w grę m.in. poziom wykształcenia, inteligencja, zaradność życiowa, stan majątkowy — opłaty dla obrońcy lub pełnomocnika) Czynności prawne naruszające tę zasadę, chociażby były pożyteczne i celowe z punktu wi­ania celów procesu, ubliżałyby powadze wymiaru sprawiedliwości.

---