Rozwój ruchowy niemowlęcia opiera się na realizacji zakodowanego w ośrodkowym układzie nerwowym modelu lokomocji. U prawidłowo rozwijającego się dziecka proces ten przebiega  bez „nauki i ćwiczeń” w miarę dojrzewania ośrodkowego układu nerwowego.     Mechanizmem napędowym rozwoju ruchowego jest ideomotoryka - motywacja do poznania świata, osiągnięcia własnych celów, kontaktów z bliskimi i otoczeniem.     Do realizacji genetycznie zakodowanego wzorca lokomocji niezbędne są 3 składowe: - automatyczne sterowanie ciałem w przestrzeni, - mechanizmy podporowo-wyprostne (umożliwiające pokonywanie siły grawitacji), - ruchy fazowe. Czynniki te są automatyczne, niezależne od naszej woli. ROZWÓJ   RUCHOWY   W   POZYCJI   NA   PLECACH 0-6 tydzień Dziecko w okresie noworodkowym znajduje się w fazie holokinezy. Faza ta charakteryzuje się tym, że obrotowi głowy z policzka na policzek towarzyszą chaotyczne ruchy rączek i nóżek. Występuje również tzw. odruch Moro - gwałtowny wyrzut rączek i nóg z objawami niepokoju jako reakcja na zmianę położenia ciała lub zadziałanie silniejszego bodźca słuchowego, dotykowego lub świetlnego. Dziecko sprawia wtedy wrażenie jakby miało trudność  z kontrolą własnego ciała. W okresie noworodkowym występuje również tzw. prymitywne kopanie - jedną nóżkę dziecko zgina w kierunku brzuszka we wszystkich stawach a druga nóżka w tym czasie układa się w wyproście we wszystkich stawach. Noworodek leży w pozycji asymetrycznej tzn. główka zwrócona jest w jedną stronę, bok po tej stronie sprawia wrażenie jakby był dłuższy. Czuwające niemowlę potrafi obrócić głowę w drugą stronę co powinno się łączyć z „wydłużeniem” boku po stronie twarzy. Rączki są zgięte, a dłonie zaciśnięte w pięści ze schowanymi w nich kciukami. 6 tygodni - 3 miesiące W tym okresie dziecko powoli zaczyna osiągać symetrię ciała. Około szóstego tygodnia niemowlę potrafi koncentrować wzrok na twarzy, która się nad nim pochyla lub na  zabawce. Potrafi też na kilka sekund utrzymać główkę prosto w linii kręgosłupa. Piąstki są coraz mniej zaciśnięte z kciukami na zewnątrz. Plecy coraz bardziej zaczynają rzylegać do podłoża - dziecko leży coraz bardziej stabilnie, co wynika z coraz lepszego wyprostu kręgosłupa. Proces wyprostu kręgosłupa kończy się w prawidłowych warunkach  pod koniec pierwszego kwartału. Plecy na całej długości przylegają do podłoża, rączki są otwarte, dziecko potrafi je łączyć w linii środkowej ciała, czemu zawsze powinno towarzyszyć uniesienie zgiętych nóg nad podłoże. 4 - 5 miesięcy Niemowlę w tym okresie doskonali swoją pozycję na plecach. Potrafi włożyć złączone rączki do buzi, potrafi także chwycić zabawkę podawaną z boku, czemu towarzyszy uniesienie zgiętych nóg w kierunku brzuszka, stópki łączą się w tej pozycji stroną podeszwową ze sobą. Na 4,5 miesiąca dziecko prowadzi rączkę przez linię środkową w stronę podawanej zabawki. Ta umiejętność zapoczątkowuje obracanie się na bok, w jedną  i drugą stronę. Po piątym miesiącu spontanicznie kieruje swoje rączki w kierunku spojenia łonowego i kolan oraz potrafi chwytać grzechotkę podaną  mu  w linii środkowej ciała. 6 - miesięcy Niemowlę w tym okresie potrafi obrócić się z pleców  na  brzuch w obie strony. 7 ½ - miesiąca Dziecko leżąc na plecach chwyta własne stopy i wkłada je do buzi. ROZWÓJ   RUCHOWY   W   POZYCJI   NA   BRZUCHU 0 - 6 tydzień Noworodek leży opierając swoje ciało na jednym policzku, nadgarstkach, mostku i zgiętych kolanach. Łokcie są cofnięte do tyłu a miednica uniesiona nad podłożem. Dłonie są zaciśnięte w pięści z kciukami wewnątrz. Jednak już w tym okresie dziecko próbuje unosić główkę i potrafi obrócić ją na drugi policzek. 6 tygodni - 3 miesiące W tym okresie trwa proces fizjologicznego wyprostu kręgosłupa, który rozpoczyna się od górnej części ciała. Wyraża się to możliwością podparcia na środkowych częściach przedramion, co pozwala w prawidłowy sposób unieść główkę. Zmniejsza się zgięcie bioder i kolan a miednica zbliża się do podłoża. Trzymiesięczne niemowlę podpiera się pewnie na całych przedramionach, łokcie leżą na wysokości barków, główka w przedłużeniu kręgosłupa uniesiona nad podłożem, dłonie są swobodnie otwarte, tułów opiera się na dolnej części brzucha a miednica płasko przylega do podłoża. Do końca pierwszego trymestru proces fizjologicznego wyprostu kręgosłupa, na całej jego długości powinien zostać zakończony. 4 - 5 miesięcy W tym czasie dziecko doskonali swój podpór. Potrafi wyciągnąć rączkę od zabawki na podłożu. Przenosi wtedy ciężar ciała na drugi łokieć i podpiera się na przeciwległym kolanie. Na koniec piątego miesiąca niemowlę potrafi na moment podeprzeć się na dłoniach i oderwać brzuszek od podłoża, zaraz jednak to przerywa, unosząc głowę, prostując rączki i nóżki. Jest to tzw. „pływanie”. 6 miesięcy Niemowlę podpiera się na otwartych dłoniach, rączki są wyprostowane w łokciach, cały  brzuszek jest  uniesiony nad podłoże a tułów podparty jest na górnej części ud. Po szóstym miesiącu dziecko potrafi, podpierając się na jednej dłoni, sięgnąć drugą rączką do zabawki nad podłożem. 7 - 8 miesiący W tym okresie dziecko próbuje przyjmować pozycję czworaczną. Potrafi obracać się w obie strony z brzucha na plecy oraz zatrzymywać obrót na łokciu. Dziecko potrafi  zatrzymać się w pozycji na boku podpierając się na przedramieniu (tzw. siad boczny). Następnie podpierając się na wyprostowanej ręce podnosi się do siadu na jednym pośladku -   tzw. siad skośny. To czas doskonalenia chwytu, dziecko jest w stanie chwytać wyprostowanym kciukiem i drugim palcem drobne przedmioty tzw. chwyt pensetowy. W tym okresie na krótki czas pojawia się tzw. „foczenie”, dziecko potrafi pokonać kilka metrów, podciągając się na przemian to na jednym to na drugim łokciu przy tym pociąga tułów i nóżki biernie ułożone na podłożu. 8 - 9  miesięcy W tym okresie dziecko osiąga trzy nowe funkcje - raczkowanie, siadanie i wstawanie. Pojawiają się one, w prawidłowym rozwoju, w przeciągu trzech tygodni. W początkowej fazie, te nowo osiągnięte możliwości są niedojrzałe. Raczkowanie w tym pierwszym okresie jest chaotyczne, widoczna jest kifoza w odcinku lędźwiowym (w przypadku raczkowania jest to wygięcie kręgosłupa skierowane wypukłością ku górze), a stopy ustawione są w zgięciu grzbietowym. Również w siadaniu  zaobserwować można pewną niedojrzałość widoczną jako kifoza (w przypadku pozycji siedzącej jest to wypukłość kręgosłupa skierowana wypukłością ku tyłowi). Prawidłowe wstawanie to „raczkowanie w górę”. Dziecko z klęku, chwytając się jakiegoś mebla, wstaje opierając najpierw jedną a potem drugą stópkę na podłożu. 9 -10 miesięcy To czas dojrzewania jakości raczkowania, siedzenia oraz wstawania. Dojrzałe raczkowanie charakteryzuje  wyraźna naprzemienność ruchów rączek i nóżek, wyprostowany kręgosłup na całej długości, stópki  swobodnie ułożone na podłożu w linii łydek. Pozycja siedząca wygląda w ten sposób, że dziecko obciąża równo obydwa pośladki, głowa jest ułożona w linii kręgosłupa, obserwując z boku linia pleców (odcinek od głowy do miednicy) jest prostopadła do podłoża. Dziecko nadal wstaje przez raczkowanie w górę ale potrafi wstać bez podciągania się na rączkach opierając jedynie dłonie o mebel lub ścianę. 11 -12 miesięcy Okres przygotowań do samodzielnego chodu. Dziecko próbuje najpierw chodzić do boku ustawione twarzą do ściany, opierając się o nią dwoma rączkami. Kroczki te wykonuje   z zachowaniem wzorca naprzemiennego -„raczkowanie bokiem”. Później nabierając pewności, ustawia się bokiem do ściany i trzymając się tylko jedną rączką idzie w przód. 12 -13 miesięcy Dziecko zaczyna chodzić samodzielnie. Początkowo pokonuje małe odcinki, robiąc parę kroczków od mebla do mebla. Chodzi tylko po linii prostej i nie potrafi swobodnie zatrzymać się  ani zmienić kierunku. 13 ½ - 18 miesięcy Dziecko w  tym czasie potrafi już w dowolnym momencie ten chód zatrzymać, zmienić kierunek, zwolnić lub przyspieszyć. Taki etap chodu nazywamy chodem społecznym. Potrafi także samo wstać bez przytrzymywania się. SYGNAŁY ALARMOWE W ROZWOJU DZIECKA W POZYCJI NA PLECACH: - odginanie główki do tyłu - tendencja do skręcania główki w jedną stronę - asymetria tułowia, często połączona z asymetrią główki - brak przylegania pleców do podłoża - „mostki” - sztywne układanie ramion, przyciskanie do podłoża, skręcanie do wewnątrz lub na zewnątrz (bywa połączone z odginaniem główki) - mocne zaciskanie jednej lub obu  piąstek, szczególnie po szóstym tygodniu życia - prężenie jednej lub obu nóżek, krzyżowanie i /lub skręcanie do wewnątrz, ułożenie „żabki” - słabsza aktywność jednej strony ciała - brak lub słabe wodzenie oczu za zabawką szczególnie po drugim miesiącu życia - „przelewanie” się dziecka W POZYCJI NA BRZUCHU: - brak unoszenia główki i/lub przekładania na drugi policzek, szczególnie po szóstym tygodniu życia - tendencja do układania główki na jedną stronę - unoszenie główki bez podparcia na rączkach, unoszenie poprzez odginanie tułowia - asymetria ustawienia główki i/lub tułowia - podpór na wyprostowanych łokciach i  zaciśniętych  piąstkach, skręcanie rączek do wewnątrz - prężenie jednej lub obu nóżek, krzyżowanie i /lub skręcanie do wewnątrz, ułożenie „żabki” - słabsza aktywność jednej strony ciała -„przelewanie” się dziecka

Dziecko w 1 miesiącu życia:

1. ma zgięte kończyny (przewaga napięcia mięśni zginaczy nad prostownikami), wykonuje nimi spontaniczne ruchy, skręca głowę na boki, w pozycji na brzuszku chwilami chwiejnie unosi głowę;

2. zwraca oczy i głowę w kierunku światła, udaje się mu skupiać wzrok na twarzy osoby badającej lub pielęgnującej;

3. wydaje krótkie dźwięki gardłowe, reaguje na dźwięki;

4. przytulony uspakaja się, reaguje na emocje otoczenia;

Dziecko w 2 miesiącu życia:

1. utrzymuje głowę przy podciąganiu do pozycji siedzącej, w pozycji na brzuszku unosi głowę na dłużej;

2. zaczyna śledzić wzrokiem osobę poruszającą się, wodzi oczami okrężnie i na boki, skupia wzrok na twarzach osób na nieco dłużej;

3. słucha melodyjek/pozytywek, grzechotki dzwonka;

4. uśmiecha się, reaguje mimiką na kontakt z osobą pielęgnującą czy badającą;

Dziecko w 3 miesiącu życia:

1. pewnie unosi głowę w pozycji na brzuszku, potrafi w tej pozycji oprzeć się na przedramionach, w pozycjach siedzącej i pionowej pewnie utrzymuje głowę, mocno kopie;

2. potrafi dłużej skupiać wzrok zarówno na osobach jak i przedmiotach;

3. poszukuje wzrokiem źródła dźwięków;

4. odpowiada uśmiechem na uśmiech pielęgnującego i badającego, bawi się rękami;

Dziecko w 4 miesiącu życia:

1. w pozycji na brzuszku, podpierając się na ramionach pewni podnosi klatkę piersiową, nóżki w tej pozycji są wyprostowane lub w pół wyprostowane;

2. próbuje chwytać klocek;

3. głośno śmieje się;

4. grucha w odpowiedzi do osób zabawiających;

Dziecko w 5 miesiącu życia:

1. w pozycji na brzuszku opiera się na dłoniach, w każdej pozycji bardzo sztywno trzyma głowę, próbuje obrotów na boki;

2. ściąga pieluchę z twarzy, chwyta zabawkę leżącą w zasięgu ręki (wykonując obroty na boki);

3. odwraca się za źródłem dźwięków, wydaje okrzyki radości;

4. "szaleje" podczas zabawy;

Dziecko w 6 miesiącu życia:

1. potrafi obracać się wokół osi ciała, zaczyna odwracać się z pleców na brzuszek i na odwrót, trzymane pionowo częściowo utrzymuje ciężar ciała;

2. bawi się pod kontrolą wzroku swoimi rękami, pewnie chwyta zabawki, siedząc z oparciem chwyta przedmioty jedną ręką;

3. "grucha" do głosu czy muzyki;

4. zwraca głowę do mówiącego i reaguje mimiką na intonację głosu;

Dziecko w 7 miesiącu życia:

1. siedzi przez chwilę bez podtrzymywania, pewnie odwraca się z pleców na brzuszek i odwrotnie, pełza do tyłu i okrężnie;

2. szuka zabawek, które upadły;

3. zaczyna gaworzyć wymawiając sylaby, wydaje kilka (3-4) różnych dźwięków;

4. próbuje pić z filiżanki;

Dziecko w 8 miesiącu życia:

1. bez podparcia siedzi pewnie, udaje się mu siadać samodzielnie, pełza także do przodu, próbuje raczkować;

2. próbuje przekładać drobne zabawki z ręki do ręki;

3. dla zwrócenia uwagi zaczyna krzyczeć;

4. zauważa odbicie w lustrze;

Dziecko w 9 miesiącu życia:

1. sprawnie raczkuje, postawione przy szczebelkach łóżeczka (czy poręczy) stoi, utrzymywane pod pachami wykonuje ruchy chodzenia;

2. dość pewnie przekłada z ręki do ręki drobne przedmioty;

3. udaje się mu wymawiać pierwsze słowa dwusylabowe;

4. jest zainteresowane otoczeniem, reaguje lękiem na osoby obce;

Dziecko w 10 miesiącu życia:

1. próbuje wstawać samodzielnie, chodzi bokiem trzymając się poręczy (mebli);

2. stara się wyjąć mniejszy przedmiot z dużego, uderza dwoma klockami o siebie;

3. uważnie słucha różnych cyklicznych odgłosów np. tykania zegara;

4. naśladuje zabawy i czynności typu "kosi-kosi" czy "pa-pa", uśmiecha się do lustra;

Dziecko w 11 miesiącu życia:

1. sprawnie utrzymuje pozycje stojącą trzymając się poręczy, zaczyna chodzić trzymane za dwie ręce;

2. sprawnie wyjmuje małe przedmioty z większych, zaczyna być widoczny u niego chwyt pensetowy;

3. wymawia jedno - dwa słowa dwusylabowe;

4. próbuje jeść palcami, na prośbę (popartą gestem) usiłuje podać przedmiot/zabawkę, ale nie wypuszcza go;

Dziecko w 12 miesiącu życia:

1. sprawnie chodzi trzymane za dwie ręce, próbuje chodzić trzymane za jedną rękę;

2. wkłada małe przedmioty do większych, zaczyna bawić się w sposób zorganizowany - szuka, chwyta, manipuluje;

3. wymawia trzy słowa dwusylabowe;

4. na prośbę (czasem musi być poparta gestem) dość sprawnie podaje przedmiot, je palcami.

---