Wykład II
Wychowanie w surdopedagogice
Osoba niesłysząca jako podmiot wychowania
Terminologia dotycząca nazywania osób z uszkodzonym narządem słuchu
W języku i w użyciu języka występują wyrażenia:
osoba głucha,
z resztkami słuchu,
niedosłysząca,
słabo słysząca,
ogłuchła,
głuchoniema,
z uszkodzonym narządem słuchu,
niesłysząca,
z uszkodzonym słuchem przed przyswojeniem języka i po przyswojeniu języka
Terminy te są traktowane zamiennie , przeciwstawnie, oddają różne nasilenia, różny stopień uszkodzenia słuchu lub zupełny jego brak.
Terminologia związana z problematyką wychowawczą osób z uszkodzonym słuchem może dotyczyć:
Przyczyny uszkodzenia słuchu, np. głuchota -niesłyszenie:
prenatalna,
perinatalna,
postnatalna,
a więc występująca przed porodem, w czasie porodu lub po porodzie, nabyta, dziedziczna
Miejsca uszkodzenia słuchu, np. uszkodzenie słuchu-głuchota:
Centralna (w tym również korowa),
Obwodowa
odbiorczą
Stopnia uszkodzenia słuchu,
mówi się o progu percepcji słuchowej, który określa się w decybelach , o głuchocie całkowitej lub częściowej, o lekkim, umiarkowanym, znacznym i głębokim uszkodzeniu słuchu, o osobach totalnie głuchych, niedosłyszących , z resztkami słuchu itd.
Mechanizmu przetwarzania bodźców dźwiękowych, czyli zaburzeń rozumienia dźwięków, który może współwystępować wraz z ubytkiem słuchu.
Wieku, w którym nastąpiło uszkodzenie słuchu, np. głuchy-niesłyszący:
ogłuchły w okresie przed urodzeniem (prenatalnym)
w okresie po urodzeniu (postnatalnym), a więc w wieku niemowlęcym, poniemowlęcym, i przedszkolnym, czyli przed przyswojeniem sobie mowy, w trakcie jej przyswajania, po przyswojeniu mowy, tzw. pre-, peri-, i postlingwalne uszkodzenie słuchu
ogłuchły w wieku dorosłym
Ogólnej sprawności, poziomu rozwoju psychofizycznego, np. głuchy-niesłyszący: z dodatkowymi (nakładającymi się lub sprzężonymi ) uszkodzeniami, upośledzony umysłowo, inwalida
Preferowanego sposobu porozumiewania się osób z uszkodzonym słuchem (z pomocą i bez pomocy aparatu słuchowego, np. głuchoniemy, głuchy mówiący, głuchy posługujący się językiem migowym (migający), niesłyszący mówiący.
Możliwości rewalidacyjnych, tkwiących w osobach z uszkodzonym słuchem, z wadami słuchu, w związku z tym coraz częściej , zamiast np. posługiwania się terminami niesłyszący- głuchy mówi się o osobach z uszkodzonym słuchem, z wadami słuchu, źle słyszących czy niedosłyszących.
W języku potocznym termin głuchy oznacza osobę , która zupełnie nie słyszy, terminy zaś osoba niedosłysząca czy słabo słysząca występują w znaczeniu niepełnej sprawności w zakresie percepcji słuchowej.
Co jest istotne dla surdopedagoga?
-podstawowym kryterium klasyfikacji jest umiejętność porozumiewania się językowego i sprawność w uczeniu się.
Pojęcie osoby z uszkodzonym narządem słuchu
Pojęcie osoby z uszkodzonym słuchem, a więc sposób rozumienia istoty tego, czym jest brak słuchu oraz jak wpływa on na rozwój osoby niesłyszącej- zależy od celów i zadań, jakie sobie stawia określona dyscyplina surdologiczna.
Takie stanowisko jest uzasadnione zwiększającymi się możliwościami wychowania słuchowego .
Rozwój idei kształcenia osób z uszkodzonym słuchem był uzależniony od zrozumienia związku który zachodzi między brakiem słuchu a niezdolnością osoby tym kalectwem dotkniętej do spontanicznego rozwoju języka i mowy.
Powszechnie niski poziom ogólnego rozwoju niesłyszących wynika przede wszystkim z niedostępności dla nich dorobku kulturalnego zawartego w języku fonicznym i pisanym
Słuch jest zmysłem o podstawowym znaczeniu dla rozwoju społecznego.
Jest najważniejszym zmysłem społecznym. Jego uszkodzenie lub na szczęście rzadziej występujący całkowity brak, ogromnie utrudnia rozwój językowy i ogólny, a w konsekwencji kontakt ze słowem pisanym i komunikowanie się ze słyszącą większością.
Trochę historii…
Początki kształcenia osób z uszkodzonym słuchem miały charakter kształcenia indywidualnego (Hiszpania, Anglia, Francja, Niemcy) z powodu braku powszechnej oświaty w tym czasie , jak też rozwijającej się dopiero wiedzy metodycznej w zakresie kształcenia niesłyszących. Nie było tradycji instytucjonalnego kształcenia niesłyszących. Pierwsze próby miały miejsce pod koniec średniowiecza. Powstały trzy szkoły kształcenia i wychowania na przestrzeni wieków:
-szkoła francuska (1771 r. w Paryżu- pierwsza szkoła dla niesłyszących)
-szkoła niemiecka (1778 r. w Lipsku , szkoła dla niesłyszących)
-szkoła wiedeńska (1779 r. - pierwsza szkoła dla głuchych).
Te trzy systemy konkurują ze sobą do dzisiaj.
Tradycyjne cele surdopedagogiki, odniesione do współczesnej praktyki, można ująć jako wychowanie do:
-integracji społeczno-zawodowej osób z uszkodzonym słuchem ze społecznością ludzi słyszących
-podkultury niesłyszących: efektem tak rozumianego celu wychowania jest identyfikowanie się niesłyszących z ich swoistą podkulturą, gdyż bariera porozumienia uniemożliwia im w pełni aktywne uczestnictwo w społeczności ludzi słyszących.
-uczestniczenia niesłyszących we właściwej im podkulturze, a także do możliwie pełnego uczestniczenia w społeczności ludzi słyszących.
Traktowanie jako wartości naczelnej rozwoju osobowości osób z uszkodzonym słuchem przez rozwój języka jest wspólną cechą wymienionych trzech sposobów ujmowania kształcenia tych osób.
Współcześnie wspólnym mianownikiem wszystkich kierunków kształcenia niesłyszących jest stosowanie pisma.
Nie zniknęły natomiast wątpliwości czy metody stosowane w rozwoju osób z uszkodzonym słuchem powinny obok wykorzystywania słowa pisanego, koncentrować się na kształceniu i wychowaniu w języku migowym i przez ten język, czy też należy polegać wyłącznie na mowie dźwiękowej albo na jakiejś innej formie łączącej te dwa skrajne stanowiska.
Dzisiaj nie jest problemem odpowiedź na pytanie, czy język migowy jest równorzędnym, porównywalnym z językiem fonicznym środkiem nauczania-uczenia się i komunikacji.
W dalszym ciągu istnieją uzasadnione wątpliwości co do tego, czy rozwój dziecka niesłyszącego powinien dokonywać się drogą przekazu niewerbalnego w sytuacji, kiedy możliwe jest wykorzystanie resztek słuchu już w okresie niemowlęcym.
Cele wychowania w surdopedagogice
Dyscypliny nauk pedagogicznych zajmują się wychowaniem., czyli według słów Czesława Kupisiewicza „zamierzonymi i świadomie podejmowanymi czynnościami, mającymi na celu ukształtowanie osobowości wychowanka według społecznie zaakceptowanego wzoru, czyli ideału wychowawczego”.
Rozwój osobowości jest podstawowym celem postępowania rewalidacyjnego także w surdopedagogice. W surdopedagogice trzeba przyjąć określony sposób rozumienia pojęcia osobowości.
Definicje: „system regulujący (…) i integrujący zachowanie się człowieka” w ujęciu psychologów czy „zinternalizowana kultura” w rozumieniu socjologów dotyczą osobowości takiej, jaka ona jest , zgodnie z przyjętą teorią osobowości.
Pedagogika ujmuje osobowość w kategoriach postulatywnych, powinnościowych.
W pedagogice mówimy o wartościach wychowawczych, o celach wychowania, o osobie jako pewnej całości fizycznej, psychicznej i duchowej, a także o ideale wychowawczym.
Osobowość rozumiana jako względnie trwały, spójny, zintegrowany system nabytych i wrodzonych schematów reagowania; indywidualnych - fizycznych , psychicznych, duchowych, samoświadomościowych cech jednostki, które stanowią o jej tożsamości; system charakteryzujący się częstokroć swoistym spostrzeganiem, przetwarzaniem i wymianą informacji z otoczeniem, jest rozpatrywana także w odniesieniu do osoby z uszkodzonym słuchem.
Jeśli się projektuje kierunek jej rozwoju- najogólniej jest nim wychowanie do podkultury głuchych lub świata słyszących, można zakładać możliwie pełny jej rozwój.
Należy uwzględnić jednak nie tylko to, jaką ta osobowość być powinna, ale także jej własne dążenia oraz związane z tym bio-psycho-społeczne możliwości realizacji założonych celów.
Od warunków bio-psycho-społecznych zależy rozwój sfery intelektualnej, duchowej, uczuciowej i wolicjonalnej.
Na kształt przyszłych jakościowych zmian w rozwoju osobowości składają się rezultaty czterech co najmniej procesów. Pozostają one w ścisłym ze sobą związku.
Należą do nich procesy:
1. naturalnego, spontanicznego wzrostu organizmu i związanego z nim naturalnego rozwoju psychiki
2. oddziaływania na środowisko naturalne, środowisko społeczne i kulturowe, sferę biologiczną i psychiczną organizmu.
3. socjalizacji, czyli wychowania naturalnego
4. wychowania w pełni świadomego i celowego oraz procesów samowychowania
Dziecko jest istotą biologiczną i społeczną. Naturalny, spontaniczny wzrost i dojrzewanie psychofizyczne w odniesieniu do dziecka wymaga ścisłej więzi, szczególnie uczuciowej, zwłaszcza z rodzicami.
Dziecko z uszkodzonym słuchem, powyżej 90 dB już w okresie niemowlęcym doznaje stałej deprywacji emocjonalnej, szczególnie w kontaktach z matką, z którą początkowo ma kontakt jedynie fizyczny i wzrokowy.
Emocjonalnie ważny dla rozwoju dziecka kontakt słuchowy jest znacznie ograniczony. Kiedy niemowlę matki nie widzi i nie umie jeszcze wykorzystywać zachowanych resztek słuchu z pomocą aparatów słuchowych, oznaczać to może dla niego, że matki nie ma, ponieważ więź matki z dzieckiem za pośrednictwem głosu nie istnieje
To powoduje, że dziecko niesłyszące od najwcześniejszych miesięcy życia jest skazywane na siebie , jest zmuszone radzić sobie ze swymi potrzebami emocjonalnymi. Może tu należy doszukiwać się przyczyny kształtowania się postawy egocentrycznej , tak częstej u osób z tym upośledzeniem.
Przeciwdziałanie temu to wykorzystywanie w rozwoju analizatora słuchowego aparatów słuchowych , wszczepów ślimakowych.
Szczególną uwagę trzeba zwrócić na kontakt emocjonalny, który w początkowym okresie jest przede wszystkim niewerbalny.
A zatem rozwój fizyczny i psychiczny dziecka jest zależny od zaspokojenia jego podstawowych potrzeb biologicznych i psychicznych za pośrednictwem środowiska społecznego.
Upośledzenie wyposażenia biologicznego , w tym przypadku słuchu, podstawowego zmysłu społecznego, zaburza spostrzeganie i tym samym przyswajanie informacji, której nośnikiem jest język w postaci mowy dźwiękowej.
To powoduje, że niesłyszący z uszkodzonym ośrodkowym układem nerwowym, z pełnymi możliwościami zapamiętywania i myślenia, postrzega tylko to, co zewnętrzne, a więc to, co widzi, o czym informuje go wzrok.
Wszystko to, co dzieje się w przyrodzie , w społeczeństwie wyraża się za pośrednictwem kultury (technicznej, humanistycznej) może być postrzegane dzięki wiedzy zawartej w języku i za pośrednictwem słuchu bądź w przypadku pisma za pomocą wzroku.
W toku procesu socjalizacji spontaniczny rozwój języka i mowy dziecka z uszkodzonym słuchem nie jest możliwy.
Indywidualny projekt rozwoju osobowości jednostki z uszkodzonym słuchem powinien uwzględniać także odpowiedni program dydaktyczno-wychowawczy, którego ważnym zadaniem jest przeciwdziałanie wtórnym konsekwencjom uszkodzenia słuchu.
Wtórne konsekwencje uszkodzenia słuchu mogą dotyczyć wszystkich sfer osobowości, a więc:
rozwoju fizycznego,
emocjonalnego,
umysłowego,
duchowego
przejawiać się w postaci niskiego poziomu dojrzałości społecznej.
Badania wielu autorów wykazały, że we wszystkich tych zakresach osobowości może się uwidocznić wpływ uszkodzenia pierwotnego, jakim jest uszkodzenie słuchu.
Tak więc:
W zakresie rozwoju fizycznego:
mniejsza sprawność motoryczna w porównaniu z dziećmi słyszącymi, dotyczy to szybkości ruchów i statyki
może być ta sama przyczyna, która spowodowała uszkodzenie zmysłu słuchu,
W zakresie rozwoju umysłowego:
stwierdza się u dzieci niesłyszących:
niższy w porównaniu ze słyszącymi poziom czynności umysłowych,
niższy poziom umiejętności tworzenia i rozumienia pojęć, sztywność myślenia,
brak oryginalności w myśleniu,
kurczowe trzymanie się wyuczonych wzorów zachowań,
zubożenie procesów poznawczych w wyniku braku doznań dźwiękowych
Charakterystyczne cechy zubożenia umysłowego i duchowego występują tam, gdzie dzieci niesłyszące nie są odpowiednio wcześnie zaopatrzone w pomoce słuchowe i nie ma wychowania słuchowego.
Dzieci niesłyszące, jeśli znajdują się w środowisku społecznym składającym się z niesłyszących - to wówczas ich rozwój jest uwarunkowany kulturowo. Jeśli w tym środowisku istnieje posługiwanie się bogatym, zróżnicowanym językiem migowym, to ogólny rozwój może być wysoki.
W zakresie rozwoju emocjonalnego
stwierdza się w porównaniu z dziećmi słyszącymi :
-egocentryzm
-niedojrzałość emocjonalną
-popędliwość w zachowaniu
-zubożenie doznań emocjonalnych i estetycznych
W zakresie dojrzałości społecznej
Uszkodzenie słuchu, a więc ilościowe zmniejszenie doświadczeń sensorycznych wpływa na całość rozwoju człowieka:
-na jego potencjalny rozwój fizyczny, emocjonalny, umysłowy i dojrzałość społeczną,
-a zatem i na jakość cech osobowości niesłyszącego w porównaniu z osobami słyszącymi.
Rozwój ten jest wynikiem innych doświadczeń , odmiennych dróg poznania, do którego osoba niesłysząca dochodzi nie za pośrednictwem słuchu, ale drogami pośrednimi.
Poziom dojrzałości społecznej jest ściśle związany z przebiegiem osobniczego procesu rozwojowego.
Jeśli przyczyna, która spowodowała uszkodzenie słuchu nie wpłynęła na uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego, to osoba z uszkodzonym słuchem- mimo odmiennego sposobu zdobywania wiedzy o świecie- głównie drogą wzrokowo-dotykowo-kinestetyczną-
po zapewnieniu jej odpowiedniej pomocy rewalidacyjnej, może osiągnąć w pełni normalny poziom rozwoju osobowości, tj, zdolność do rozwoju i samorozwoju.
Pełny rozwój wychowanka (osoby z uszkodzonym słuchem) można osiągnąć:
Przez kształtowanie określonych dyspozycji kierunkowych. Zaliczamy do nich:
-potrzeby i dążenia,
-wartości i ideały,
-postawy,
-samoocenę i przekonania.
Jednostka nabywa je w procesie usprawniania, kompensacji i korektury.
Przez rozwijanie określonych dyspozycji instrumentalnych
-rozwijanie zdolności i inteligencji,
- nabywanie wiedzy,
-nabywanie umiejętności i nawyków.
Podstawą nabywania dyspozycji kierunkowych (wychowania), i dyspozycji instrumentalnych (nauczania) są:
psychologiczne procesy uczenia się,
wychowawcze metody i techniki
formy organizacyjne procesu dydaktyczno-wychowawczego.
Przyswajanie przez ucznia wiedzy i kształtowanie postaw moralno-społecznych stanowią warunek postępu w rozwoju osobowości jednostki.
Rozwój osobowości wychowanka
W praktyce pedagogicznej:
-szkoły masowej
-w pedagogice specjalnej
obowiązuje wzorzec osobowości wszechstronnie rozwiniętej.
Wszechstronny rozwój osobowości wychowanka z uszkodzonym słuchem zgodnie z ideałem społeczno-wychowawczym, jest możliwy jedynie w toku jednoczesnego osiągania celów:
-ogólnych i rewalidacyjnych.
Cele ogólne: ogólnowychowawcze i autoteliczne (właściwe, są takie same we wszystkich odmianach wychowania)
Cele pośrednie, za pomocą których zmierza się do osiągania celów autotelicznych muszą być dostosowane do indywidualnych, jednostkowych możliwości i ograniczeń, wynikających ze specyfiki różnych rodzajów niesprawności w uczeniu się.
Cele pośrednie ( heteroteliczne) osiągane są w rewalidacyjnych procesach :
-usprawniania
-kompensacji
-korektury
Jaki powinien być wychowanek z uszkodzonym słuchem - to problem surdopedagogiki
Dla rewalidacji surdopedagogicznej ważne jest nie tylko to, jaki wychowanek być powinien, ale ważne jest także to, jaki zakres wiadomości i sprawności oraz jakie potrzeby, dążenia, postawy może i powinien przyswoić sobie i je rozwijać.
Totalne uszkodzenie słuchu powoduje , że osoba nim dotknięta nigdy nie będzie słyszeć;
W uszkodzeniach słuchu o różnym stopniu i zakresie percepcja słuchowa jest jednak zaburzona.
Rozwój osobowościowy, rozumiany jako wzrost ilościowy i jakościowa zmiana, jako rezultat wymiany informacji ze środowiskiem społeczno-przyrodniczym, dojrzewania i uczenia się jest możliwy za pośrednictwem głównie zmysłów:
-wzroku
-dotyku
-kinestetyki
Znaczenie słuchu, a ściślej zachowanych tzw. jego „resztek” jest niezwykle ważne. W skrajnych przypadkach uzupełniają one doznania odbierane za pośrednictwem innych zmysłów.
Przyswajanie języka
Od czasów powstania pierwszych szkół z nauczaniem języka dźwiękowego oraz powszechnie znanego, jednogłośnego postanowienia kongresu w Mediolanie w 1880 r. w sprawie nauczania niesłyszących mowy- tradycyjnym, podstawowym celem surdowychowania jest akwizycja języka, czyli przyswojenie mowy oraz wszechstronny rozwój za jej pośrednictwem.
Chodzi tu o wychowanie w języku i przez język
Rezultatem tak rozumianego wychowania jest „kompetencja językowa”, czyli wiedza pozwalająca budować zdania gramatycznie poprawne oraz „kompetencja komunikacyjna”, czyli wiedza umożliwiająca budowanie sensownych wypowiedzi w różnych sytuacjach komunikacyjnych.
Osiągnięcie przez ucznia z uszkodzonym słuchem kompetencji komunikacyjnej jako rezultatu wychowania w języku i przez język umożliwia osiągnięcie naczelnego celu surdopedagogiki, jakim jest afiliacja rewalidacyjna.
Rozwój umiejętności operatywnego posługiwania się językiem w jego zwerbalizowanej formie, przynajmniej w piśmie, stanowi podstawę całego procesu wychowawczego, to jest:
rozwoju dyspozycji kierunkowych
dyspozycji instrumentalnych.
Współcześnie w rozwoju językowym dziecka z zaburzeniem słuchu nawiązuje się także do tradycji:
- szkoły francuskiej ( metoda francuska - ze szczególnym uwzględnieniem pisma) i
-wiedeńskiej (metoda wiedeńska- rozwój mowy i języka odbywa się zgodnie z regułami gramatyki i z wykorzystaniem znaków języka migowego).
W postaci skrajnej celem nauczania może być rozwój wyłącznie w systemie językowym języka migowego i przez ten język lub w systemie dwujęzykowym.
Liczne badania nad językiem migowym zaowocowały uznaniem jego równoprawności przez Parlament Europejski (Rezolucja Parlamentu Europejskiego Nr Doc. A-2-302/87 z dnia 17 czerwca 1998 r. w sprawie języków migowych głuchych).
Nie zanikł wieloletni spór o metodę nauczania języka dzieci z uszkodzonym słuchem. Argumenty zwolenników języka migowego nie są już pozbawione podstaw naukowych.
Możliwości interwencji
medycznej,
technologicznej
i pedagogicznej,
z włączeniem rodziny dziecka w proces rewalidacji mogą ułatwić zdecydowanie wykorzystywanie zachowanych resztek słuchu w nauczaniu języka dźwiękowego.
Należy wszystko uczynić- takie jest zdanie niektórych surdopedagogów- aby możliwości integrowania się osób z uszkodzonym słuchem ze społecznością ludzi słyszących w miejscu pracy i poza nim były maksymalne.
A te stwarza jedynie nauczanie języka dźwiękowego - jest to zdanie prof. Hoffmanna.
Definicję języka i definicję mowy- z punktu widzenia różnych podejść językoznawczych -przyswoili Państwo na zajęciach z logopedii.
Również współczesne językoznawcze i psychologiczne teorie akwizycji języka zostały Państwu podczas tych zajęć przybliżone.
Przypominam, że chodzi o teorię natywistyczną reprezentowaną przez Noama Chomsky'ego. Według tej teorii zdolność do posługiwania się językiem przez człowieka jest wrodzona.
Teoria behawiorystyczna przyjmuje, że przyswojenie sobie przez dziecko języka prymarnego dokonuje się w procesie warunkowania i uczenia się. Nawiązuje ona do koncepcji twórców behawioryzmu, która zakłada, że posługiwanie się językiem jest zachowaniem językowym.
Teoria kognitywna (łac. Cognitio - poznanie), została opracowana w Stanach Zjednoczonych jako poznawcza teoria pola. W myśl tej teorii uczeń powinien najpierw w sposób świadomy poznać regułę językową i stosować ją w praktyce.
Dwie pierwsze teorie wyjaśniają, jaki jest mechanizm przyswajania języka ojczystego przez dziecko.
Teoria kognitywna natomiast znajduje zastosowanie głównie jako jeden ze sposobów podejścia w nauczaniu języka obcego, a w takiej sytuacji znajduje się wiele dzieci z uszkodzonym słuchem, które zanim zaczną mówić, posługują się znakami języka migowego jako swoim językiem ojczystym.
Opcja lingwistyczna w rozwoju dziecka niesłyszącego
-nabywanie języka w sposób naturalny
-nabywanie języka w sposób sztuczny
Wybór ten ma istotny wpływ na sposób kształcenia dziecka i na rozwój jego osobowości.
Cele szczegółowe surdorewalidacyjne -
należy je rozpatrywać przez pryzmat różnych metod rozwoju komunikacji językowej.
Wspólnym mianownikiem tych celów jest pismo
Ideałem - umiejętność posługiwania się mowa dźwiękowa.
Cele szczegółowe surdowychowawcze - to określona koncepcja formułowania celów w pedagogice specjalnej.
Kształtowanie dyspozycji kierunkowych i instrumentalnych
Rozwój dyspozycji kierunkowych i instrumentalnych może dokonywać się za pomocą i pośrednictwem języka migowego, języka dźwiękowego lub za pośrednictwem obydwu kodów językowych.
Wspólnym mianownikiem różnych sposobów rozumienia rozwoju komunikacji osób niesłyszących jest pismo.
Pismo łączy wykorzystywane metody i jednocześnie jest podstawą w procesie kształcenia i wychowania tych osób.
W surdopedagogice podkreśla się ścisłą współzależność:
procesu dydaktycznego
i wychowawczego.
Aby uświadomić sobie ten związek, należy zwrócić uwagę na to, że uczenie się przez niesłyszącego określonych znaków:
-migowych,
fonicznych,
graficznych
oraz odpowiadających im pojęć , a także umiejętność swobodnego posługiwania się nimi trwa tak samo długo, jak kształcenie charakteru.
Uczenie się przez wychowanka języka i rozwijanie w toku tego procesu dyspozycji kierunkowych warunkuje osiąganie celów wychowawczych, jednak rozwój dyspozycji instrumentalnych, czyli tego, co niesłyszący wie i umie, powinno być podporządkowane rozwojowi dyspozycji kierunkowych , a więc temu, co uczeń może i powinien chcieć.
Z tego powodu szczególnie w surdopedagogice mówi się o kształceniu, czyli o nauczaniu wychowującym i o wychowaniu nauczającym.
Zarówno kształcenie, jak i wychowanie nauczające dokonuje się w języku i poprzez język.
Poziom rozwoju społecznego, samodzielne uczestniczenie w życiu zawodowym, w życiu społecznym, w nauce, w kulturze zależne jest od tego, czy niesłyszący realizuje się w języku migowym i przez ten język, czy też realizuje się w języku fonicznym i przez ten język.
Kształcenie i wychowanie cechuje komplementarność mimo treściowych różnic między tymi procesami.
W kształceniu dominuje uczenie się wiadomości
W wychowaniu uczy się zasad moralnych oraz ich przestrzegania, internalizuje je, kształtuje postawy względem siebie i innych ludzi.
Komplementarność, która cechuje proces dydaktyczno- wychowawczy w praktyce szkolnej dzieje się w różnych warunkach organizacyjnych.
Proces surdodydaktyczny zakłada cele szczegółowe
Proces surdowychowawczy zawiera cele szczegółowe
Proces surdodydaktyczny
Usprawnianie surdodydaktyczne
Stanowi ono podstawę pedagogicznej kompensacji i korektury
Cele szczegółowe:
-rozwijanie wrażliwości percepcyjnej analizatora słuchowego
-rozwijanie wrażliwości percepcyjnej analizatora wzrokowego, kinestetycznego, dotykowego, a także narządu równowagi, zmysłów powonienia i smaku
-rozwijanie dyspozycji psychicznych: spostrzegania, procesów myślenia, pamięci wzrokowej, kinestetycznej, dotykowej, uwagi itp. Stanowią one podstawę rozwoju umysłowego i uzdolnień osób z uszkodzonym słuchem
-rozwijanie dyspozycji o podstawowym znaczeniu w kształtowaniu sprawności fizycznej, a więc równowagi, sprawności manualnej, siły mięśniowej, ogólnej sprawności mięśniowo-szkieletowej.
Kompensacja surdodydaktyczna
oznacza wyrównywanie w procesie nauczania- uczenia się trudności w poznawaniu świata i jego rozumieniu przez:
-konsekwentne rozwijanie umiejętności korzystania z zachowanych resztek słuchu, wykorzystywania doznań wibracyjnych i taktylnych , a także umiejętności wykorzystywania w celach kompensacyjnych analizatora wzrokowego
-dążenie do operatywnego posługiwania się przyswojonymi pojęciami w praktyce, to jest w mowie i w piśmie
-rozwijanie umiejętności odczytywania z ust.
Korektura surdodydaktyczna, czyli poprawianie
-błędów percepcji, myślenia i zapamiętywania
-błędnych bądź nie w pełni poprawnie przyswojonych wiadomości, umiejętności i nawyków
-pojęć opartych na analogii.
Nabywanie pojęć, a za ich pośrednictwem wiedzy o przyrodzie, społeczeństwie, o sobie samym, o zmieniającym się dynamicznie świecie pracy i kultury dokonuje się w procesie rozwoju umysłowego, duchowego, moralnego, estetycznego, społecznego - zarówno w toku kształcenia, jak i wychowania nauczającego.
(schemat 3, s. 74 Hoffmann
Postępowanie surdowychowawcze
1.W zakresie usprawnienia surdowychowawczego wskazuje się:
-rozwój wrażliwości moralnej i pozytywnych nastawień uczuciowych do przyrody ożywionej i nieożywionej
-rozwój wrażliwości moralnej i pozytywnych nastawień uczuciowych do siebie samego i innych ludzi.
2. W zakresie kompensacji surdowychowawczej wskazuje się:
-kształtowanie postaw związanych z akceptacją siebie jako osoby z uszkodzonym słuchem, innych niesłyszących, osób z innymi odchyleniami od normy, słyszącego społeczeństwa i swego w nim pełnoprawnego miejsca.
3. W zakresie korektury surdowychowawczej wskazuje się:
-wpływanie na zmianę , korygowanie niewłaściwych postaw względem siebie jako osoby z uszkodzonym słuchem, względem innych ludzi niesłyszących i innych inwalidów, względem ludzi słyszących.
-wpływanie na zmianę nieakceptowanych społecznie postaw moralnych.
Oczekiwaną konsekwencją postępowania surdorewalidacyjnego jest afiliacja rewalidacyjna.
Jej wyrazem jest osobowość zrewalidowana, zdolna do rozwoju i samorozwoju.
Pytania do wykładu II
1.Osoba z uszkodzonym słuchem jako podmiot surdopedagogiki. Jak należy rozumieć to pojęcie?
2.Od czego zależał rozwój idei kształcenia osób z uszkodzonym słuchem?
3.Jakim zmysłem jest słuch?
4.Proszę omówić trzy szkoły kształcenia i wychowania osób z uszkodzonym słuchem na przestrzeni wieków.
5.Jakie są tradycyjne cele surdopedagogiki odniesione do współczesnej praktyki?
6.Jaki jest wspólny mianownik wszystkich kierunków kształcenia osób niesłyszących?
7.Język foniczny a język migowy-różne stanowiska wśród pedagogów. Proszę je omówić.
8.Jakie są cele wychowania w surdopedagogice?
9.Od jakich warunków zależy rozwój sfery intelektualnej, duchowej, uczuciowej i wolicjonalnej osoby z uszkodzonym słuchem?
10.Rola więzi uczuciowej z rodzicami dziecka z uszkodzonym słuchem
11.Jakich sfer osobowości mogą dotyczyć konsekwencje uszkodzenia słuchu?
12.Jaką droga osoba z uszkodzonym słuchem zdobywa wiedzę o świecie?
13.Co zalicza się do dyspozycji kierunkowych a co do dyspozycji instrumentalnych?
14.Co jest podstawą ich nabywania?
15. Co zakłada usprawnianie surdodydaktyczne i co zakłada postępowanie surdowychowawcze?