Wykład I: Surdopedagogika

Temat: Wprowadzenie w problematykę surdopedagogiki

Mottem pasującym do wykładu z Surdopedagogiki jest jedno z indonezyjskich przysłów

„ Wzrok jest zwierciadłem duszy, jednak słuch jest do niej bramą”

Określa ono znaczenie , jakie dla człowieka mają zmysły wzroku i słuchu. To przysłowie zwraca uwagę na fakt, że wzrok może wyrazić nasz stan emocjonalny, naszą bystrość, stan naszej uwagi, nasze emocje. Jednak nasze poznanie świata dokonuje się zarówno dzięki zmysłowi wzroku, jak i słuchu. Oba te zmysły decydują o opanowaniu języka - istotnego nośnika wiedzy o świecie.

Czym jest surdopedagogika? Jakie jest jej miejsce w pedagogice? Z jakimi innymi dyscyplinami naukowymi jest spokrewniona, ewentualnie czerpie z nich podstawy teoretyczne?

Studenci 2 roku pedagogiki wiedzą już, co określa pojęcie pedagogika. Gwoli przypomnienia:

Pedagogika -to dyscyplina naukowa zajmująca się wychowaniem rozumianym jako świadomie i celowo zorganizowany proces rozwoju osobowości wychowanka w procesie interakcji zachodzących między uczniem a nauczycielem, zgodnie z przyjętym ideałem wychowawczym.

Z kolei termin pedagogika specjalna określa jedną z subdyscyplin pedagogiki, której przedmiotem jest teoretyczna i praktyczna problematyka wychowania osób odchylonych od normy psychofizycznej.

Pedagogika specjalna zajmuje się problematyką wychowania osób niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie , to jest dzieci, młodzieży i dorosłych ze szczególnymi trudnościami w uczeniu się i wychowaniu.

Trudności te mogą wynikać z niepełnej sprawności w funkcjonowaniu zmysłów - właśnie wzroku i słuchu, intelektu, w zakresie sfery emocjonalno-motywacyjnej, ale także w posługiwaniu się narządami ruchu, mogą też one wynikać z przewlekłej, długotrwałej choroby.

Pedagogika specjalna -budując własną teorię - teorię rewalidacji- pozostaje w określonym stosunku współzależności z dyscyplinami ogólnymi pedagogiki

-teorią wychowania, która określa, jaki powinien być ideał wychowawczy i w jaki sposób należy zmierzać do jego osiągnięcia.

-dydaktyką ogólną , która zajmuje się tym, czego uczyć, jak uczyć i jak nauczyć.

A zatem przedmiot pedagogiki specjalnej to teoria i praktyka wychowania.

Surdopedagogika pochodzi od łacińskiego słowa: surdus `głuchy'.

Jest jedną z dyscyplin szczegółowych pedagogiki specjalnej obok:

- tyflopedagogiki

-oligofrenopedagogiki

-pedagogiki terapeutycznej (nozopedagogiki)

-pedagogiki resocjalizacyjnej

-logopedii

Problematyka osób wybitnie uzdolnionych nie wchodzi w zakres pedagogiki specjalnej, mimo że zdarzają się dzieci szczególnie uzdolnione i jednocześnie w jakimś zakresie niepełnosprawne, np. dzieci wybitnie uzdolnione głuche.

Surdopedagogika podobnie jak cała pedagogika, ma trojaki charakter:

-nauki teoretycznej, gdyż dąży do wykrywania i wykrywa prawidłowości rządzące procesem dydaktyczno-wychowawczym- zmierza do konstruowania teorii rewalidacji

-nauki praktycznej - gdyż formułuje metodyczne podstawy działalności rewalidacyjnej, proponuje metody i techniki w procesie postępowania rewalidacyjnego.

-sztuki, gdyż wychowanie jest swoista umiejętnością. Proces rewalidacji jest rodzajem działalności praktycznej, której zasady, reguły, dyrektywy, metody i techniki wychowawcze są stosowane w sytuacjach , których często nie można przewidzieć ani powtórzyć.

Surdopedagogika jako nauka zajmuje się opisem i porządkowaniem faktów wychowawczych, ich wyjaśnianiem oraz projektowaniem zmian rzeczywistości wychowawczej zgodnie z postulowanym stanem rzeczy, czyli ideałem społeczno-wychowawczym.

Surdopedagogika zyskuje status samodzielnej dyscypliny pedagogicznej, jeśli przyjmie się takie ustalenia, jak:

-podmiotem wychowania i kształcenia są osoby z uszkodzonym słuchem

-są one osobami wychowalnymi

-istnieją teoretyczne podstawy do opisu i porządkowania faktów wychowawczych, które umożliwiają przewidywalne i skuteczne dokonywanie zmian w osobowości wychowanka, czyli rewalidację osób z uszkodzonym słuchem.

Czym zatem jest rewalidacja?

Rewalidacja to proces postępowania ortopedagogicznego.

Rewalidacja - łac. Re `znów' i validus `zdrowy, mocny' - jest procesem , gdyż podobnie jak wszelkie procesy, cechuje ją dynamika przemian i rozciągłość w czasie.

Jako postępowanie wychowawcze stanowi zespół ukierunkowanych, celowych czynności dydaktyczno-wychowawczych wspólnych wszystkim odmianom wychowania specjalnego.

Równocześnie w procesie rewalidacji występują swoiste, właściwe jedynie surdopedagogice treści, metody, formy organizacyjne nauczania i wychowania, umożliwiające realizowanie naczelnych celów wychowania.

W takim ujęciu rewalidację rozumie się jako postępowanie wychowawcze właściwe surdopedagogice.

A zatem

Surdopedagogika jako subdyscyplina pedagogiki specjalnej jest nauką ograniczającą się do badania i refleksji nad procesem rewalidacji osób z uszkodzonym słuchem.

Surdopedagogika zajmuje się badaniem, tzn. opisywaniem, wyjaśnianiem, odkrywaniem zależności między zjawiskami i procesami zachodzącymi w toku działalności rewalidacyjnej, projektowaniem zmian, co w rezultacie ma prowadzić do sformułowania twierdzeń określających prawidłowości procesu dydaktyczno-wychowawczego, które składają się na przyszłą ogólną teorię surdorewalidacji.

Z tego wynika przedmiot surdopedagogiki:

Przedmiotem surdopedagogiki jest zatem surdorewalidacja w jej aspekcie (odmianie ) surdowychowawczym, dotyczącym rozwijania cech kierunkowych i surdodydaktycznym, obejmującym kształcenie cech instrumentalnych.

Podmiotem wychowania jest osoba niesłysząca.

Surdopedagogika zajmuje się rewalidacją osób z uszkodzonym słuchem w różnym stopniu i zakresie, w różnym wieku i osobami niesłyszącymi z dodatkowymi , współistniejącymi upośledzeniami.

Kryteriami tych podziałów są:

-stopień uszkodzenia słuchu (aspekt audiologiczny)

-sprawność w uczeniu się szczególnie języka i mowy dźwiękowej oraz samodzielność w komunikacji językowej (aspekt psychologiczno-pedagogiczny)

Każda dyscyplina naukowa ma swoją historię i opiera się na zdobytych doświadczeniach. Ma badaczy, którzy przysłużyli się jej rozwojowi.

Surdopedagogika także korzysta z myśli historycznej, z rozwoju wiedzy naukowej.

Klasyfikację podstawowych obszarów teorii i praktyki surdorewalidacyjnej i zachodzących między nimi zależności ilustruje schemat:

s. 38…….

Pedagogika specjalna

Surdopedagogika Surdopedagogika

Historia

Surdopedagogiki porównawcza

Klasyfikacja ze względu na Klasyfikacja ze względu

Stopień i zakres upośledzenia: na wiek podmiotu rewalidacji

-okresy

Surdorewalidacja osób niemowlęcy

niedosłyszących

przedszkolny

Surdorewalidacja osób

niesłyszących z głębokim szkolny

uszkodzeniem słuchu

Surdorewalidacja osób niesłyszących wiek dorosły

z dodatkowymi upośledzeniami

Jest to rozwinięta koncepcja Marii Grzegorzewskiej , sformułowana w pytaniu:

Co kompensować i co korygować, co usprawniać?

Procesy te traktuje się systemowo, jako zasadnicze elementy postępowania rewalidacyjnego, w którym uwzględniany jest aspekt dydaktyczny i wychowawczy.

A zatem surdopedagogika korzysta z dorobku historii surdopedagogiki, historii myśli surdopedagogicznej oraz surdopedagogiki porównawczej.

Obok uszkodzenia słuchu występują dodatkowe upośledzenia. Mogą to być zaburzenia sprawności psychicznej, zaburzenia mowy o typie afazji, zaburzenia charakterologiczne, zaburzenia w funkcjonowaniu innych zmysłów bądź uszkodzenia narządu ruchu.

Wymienione niesprawności przysparzają uczniowi dodatkowych trudności w uczeniu się, a nauczycielowi wychowawcy trudności w jego kształceniu i wychowaniu.

Z tego powodu powstały działy pedagogiki specjalnej, takie jak:

-pedagogika głuchoniewidomych

-pedagogika niedosłyszących

Nauki współdziałające z surdopedagogiką

Wiele dyscyplin naukowych zajmuje się uszkodzeniami i dysfunkcjami zmysłu słuchu. Z nich wynikają nieprawidłowości rozwoju osobniczego i związane z tym konsekwencje społeczne. Są one także przedmiotem badań różnych nauk.

Nauki medyczne

W obrębie nauk medycznych dyscypliny zajmujące się problematyką słuchu i słyszenia to:

-audiologia (audire `słyszeć') - jako nauka medyczna zajmuje się słyszeniem i percepcją słuchową. W zakres zainteresowań tej dyscypliny wchodzą anatomia, fizjologia i biochemia, a także zmiany chorobowe organu słuchu, dróg słuchowych oraz odpowiednich ośrodków w mózgu; zajmuje się ona także pojemnością informacji oraz przetwarzaniem informacji dokonującym się w tym organie.

-audiometria - jest częścią audiologii. Jest to nauka zajmująca się metodami badania słuchu

Badania audiometryczne mają znaczenie zarówno diagnostyczne , jak i rewalidacyjne, szczególnie dla zwolenników koncepcji oralnej, z uwagi na konieczność określenia możliwości wykorzystania zachowanych resztek słuchu, co ma istotne znaczenie dla rozwoju mowy dźwiękowej i jej wyrazistości.

-fizjologia i patologia narządu słuchu-obejmuje budowę, czynności i choroby zmysłów słuchu i równowagi, diagnostykę , leczenie i profilaktykę. Ustala się przyczynę uszkodzenia słuchu, miejsce , w którym nastąpiło uszkodzenie, stopień i rodzaj ubytku słuchu.

-akustyka aparatów słuchowych jako dział akustyki- oraz protetyka słuchu zajmują się doborem i dopasowaniem aparatów słuchowych.

Nauki psychologiczne i interdyscyplinarne

-psychologia- zajmuje się psychicznymi uwarunkowaniami zachowań człowieka i zwierząt.

Psychologia osoby z uszkodzonym słuchem, tj. surdopsychologia, zajmuje się wpływem uszkodzenia słuchu na aktywność, wewnętrzną organizację i regulację stosunków niesłyszącej jednostki ze światem przyrody i środowiskiem społecznym. Określenie przez psychologa klinicznego (surdopsychologa) stanu rzeczy, jakim jest aktualny poziom rozwoju psychospołecznego badanej osoby stanowi obok informacji o zachowanych resztkach słuchu i stanu rozwoju mowy, podstawę zaprojektowania toku procesu dydaktycznego i wychowawczego.

-psychopedagogika specjalna- jest działem psychologii. Zajmuje się ona opisywaniem i wyjaśnianiem psychologicznych mechanizmów procesu dydaktyczno-wychowawczego, m.in. w surdorewalidacji.

-psycholingwistyka- jest to gałąź psychologii, która zajmuje się opisywaniem i wyjaśnianiem wiedzy językowej człowieka. Zajmuje się ona wykrywaniem struktur i procesów znajdujących się u podłoża zdolności człowieka do mówienia i rozumienia języka. Dla surdopedagoga zasadnicze znaczenie mają trzy kwestie badane przez psycholingwistę:

a) kwestia sposobu przyswajania języka: czy dyspozycje do uczenia się języka mają charakter wrodzony, czy też opanowanie języka jest w istocie rezultatem procesów socjalizacyjnych i wychowania)

b) kwestia powiązania między wiedza o języku a użyciem języka (rozumienie zdania, czyli jego „dekodowanie”, tworzenie zdania, czyli jego `kodowanie” - co składa się na użycie języka oraz gromadzenie wiedzy o języku -co składa się na wiedzę o języku).

c) zagadnienia wytwarzania i rozumienia wypowiedzi.

socjologia- w odniesieniu do osób z uszkodzonym słuchem ujęcie socjologiczne może się różnić w zależności od tradycji w kształceniu niesłyszących i istniejących uwarunkowań kulturowych.

lingwistyka -daje ogólną wiedzę o języku. Znajomość teorii językoznawczych ułatwia zrozumienie koncepcji surdodydaktycznych.

Logopedia-jeden z kierunków logopedii, zwany surdologopedią zajmuje się zagadnieniami rozwijania mowy i mówienia oraz terapii zaburzeń mowy osób z uszkodzonym słuchem. Dokonania w dziedzinie logopedii znacznie przyczyniają się do usprawniania praktyki surdodydaktycznej.

Podstawy wiedzy z zakresu lingwistyki i psycholingwistyki są nauczycielowi niezbędne w jego pracy rewalidacyjnej. Jest ona pomocna zarówno w nauczaniu języka i mowy dźwiękowej, jak też języka migowego.

Techniki i technologie mikrokomputerowe, informatyka- znaczenie informatyki i związanych z nią technologii w rewalidacji jest ogromne. Konstruowana aparatura i metody pomiaru słuchu: audiometria progowa, audiometria nadprogowa, audiometria mowy, audiometria obiektywna oraz opracowywane i stale doskonalone metody doboru i dopasowania aparatów słuchowych umożliwiają wczesne wykrywanie rodzaju uszkodzenia słuchu, jego obiektywny pomiar.

Skupmy się teraz na pojęciu: Rewalidacja

W pedagogice specjalnej i w surdopedagogice rewalidacja jest pojęciem centralnym.

Jako postępowanie wychowawcze stanowi zespół ukierunkowanych, celowych czynności dydaktyczno-wychowawczych wspólnych wszystkim odmianom wychowania specjalnego.

Równocześnie w procesie rewalidacji występują swoiste, właściwe jedynie surdopedagogice treści, metody, formy organizacyjne nauczania i wychowania.

Pojęcie rewalidacja może być ujmowane jako pewien proces, na który składają się:

-usprawnianie

-kompensacja

-korektura

Ogólny schemat zależności procesu rewalidacyjnego , Hoffmann, s.21

Kompensacja korektura

Pedagogiczna pedagogiczna

afiliacja

rewalidacyjna

usprawnianie

pedagogiczne

Podstawą tak sformułowanego zakresu pojęcia rewalidacji są bio-psycho-społeczne prawidłowości postępowania naprawczego.

Maria Grzegorzewska (1888-1967) - rozważając problematykę rewalidacji w pedagogice specjalnej, sformułowała to zagadnienie w postaci pytania:

„co kompensować i co korygować, co usprawniać”

Jak należy rozumieć elementy procesu rewalidacji?

-usprawnianie pedagogiczne: dotyczy organów nie uszkodzonych i ich funkcji, ale także oznacza maksymalne usprawnianie funkcji uszkodzonego zmysłu słuchu, bez czego nie jest możliwe osiąganie celów wychowawczych i dydaktycznych. A więc maksymalne usprawnianie funkcji zmysłów nie uszkodzonych, szczególnie wzroku, dotyku, kin estetyki oraz zachowanych tzw. resztek słuchu, to w surdopedagogice warunek skuteczności pedagogicznej kompensacji.

-kompensacja pedagogiczna: czyli wyrównywanie zmniejszonych możliwości rozwojowych, wynikających z uszkodzenia narządu słuchu, dotyczy zarówno rozwoju funkcji poznawczych, jak i kształcenia charakteru. Kompensacja może mieć charakter monosensoryczny - kiedy głównym czynnikiem rozwoju będzie kompensacja w obrębie jednego uszkodzonego analizatora, np. słuchu bądź wzroku lub polisensoryczny- najbardziej dziś powszechny- kiedy funkcję uszkodzonego zmysłu słuchu wyrównujemy wykorzystując także inne analizatory.

-korektura pedagogiczna- polega na poprawianiu, zmniejszaniu rozbieżności między założonymi a uzyskanymi rezultatami oddziaływań dydaktyczno-wychowawczych. Chodzi tu o poprawianie błędów w postrzeganiu, myśleniu, zapamiętywaniu, rozumieniu rzeczy i zjawisk, faktów i zdarzeń, zinternalizowanych wartości i ideałów; modyfikowanie postaw i dążeń będących rezultatem zarówno socjalizacji, jak i celowego, świadomego uczenia się.

Pozostaje jeszcze do objaśnienie pojęcie : Afiliacja rewalidacyjna

Osiąganie celów rewalidacyjnych i ogólno wychowawczych w procesie usprawniania, kompensacji i korektury prowadzi przez wzajemne powiązania i oddziaływania tych elementów do afiliacji rewalidacyjnej.

Zmiany osobowości niesłyszącego, które są rezultatem całokształtu działań rewalidacyjnych, a więc pedagogicznej kompensacji, korektury i usprawniania, przejawiają się w postaci afiliacji rewalidacyjnej. Oznacza to przyswojenie, internalizację i utrwalenie tych zmian.

Rewalidacja może być też ujmowana jako rezultat tego procesu. Tu mieści się pojęcie afiliacja rewalidacyjna. Z tego punktu widzenia możemy mówić o osobie zrewalidowanej. Osobowość zrewalidowaną -prezentują te osoby z uszkodzonym słuchem, które zdolne są do rozwoju i samorozwoju.

Postulowaną normą rewalidacyjną - jest taki zintegrowany poziom rozwoju dyspozycji kierunkowych i instrumentalnych, który umożliwia osobie z uszkodzonym słuchem świadome uczestniczenie w życiu społeczno-zawodowym słyszącej większości mimo uszkodzonego słuchu oraz kształtowanie swego życia osobistego zgodnie z własnymi upodobaniami i z powszechnymi oczekiwaniami społecznymi.

Klasyczny nurt kompensacyjny w surdopedagogice dominuje dzisiaj tam, gdzie preferowane są niewerbalne metody rozwoju językowego.

Pedagogika specjalna - nie zatracając swoich funkcji kompensacyjnych staje się dziś także pedagogiką profilaktyczną, prewencyjną.

Coraz skuteczniej zapobiega niechcianym stanom rzeczy w wyniku postępu medycyny, profilaktyki medycznej, diagnostyki medycznej, produkowania coraz lepszych aparatów słuchowych i rozwoju metod postępowania surdopedagogicznego.

Nurt pedagogiki prewencyjnej w surdopedagogice staje się dominujący tam, gdzie szczególny nacisk kładzie się na wychowanie słuchowe.

Pamiętajmy o tym, że osoba z uszkodzonym słuchem jest osobą niepełnosprawną.

Do podstawowych pojęć pedagogiki specjalnej obok rewalidacji należą także pojęcia:

-integracja i normalizacja- rozumiane jako proces wyrównywania szans, czyli życiowych perspektyw społecznych, szczególnie w miejscu zamieszkania, a więc perspektyw edukacyjnych , zawodowych, związanych z zatrudnieniem.

Chodzi tu o złagodzenie lub całkowitą eliminację izolacji lub poczucia izolacji, w jakiej mogą się znajdować lub do niej uciekać osoby z uszkodzeniem słuchu w miejscu zamieszkania, zatrudnienia, w czasie wolnym.

Znane już Państwu pojęcia, takie jak:

-uszkodzenie

-niepełnosprawność w znaczeniu społecznym i biologicznym

-upośledzenie w znaczeniu niepełnosprawności społecznej

Zostały określone w 1980 przez Światową Organizację Zdrowia w Klasyfikacji Uszkodzeń , Niepełnosprawności i Upośledzeń.

W myśl tej klasyfikacji uszkodzenie percepcji słuchowej prowadzić może do niepełnosprawności sensorycznej, ta zaś do upośledzenia , które może być wynikiem niepełnosprawności lub uszkodzenia i niepełnosprawności.

Pytania do I wykładu

1.Jakie są zależności między pedagogiką a pedagogika specjalną?

2.Jakie są dyscypliny szczegółowe pedagogiki specjalnej, jakie jest miejsce surdopedagogiki w pedagogice specjalnej?

3.Z jakimi naukami jest spokrewniona surdopedagogika?

4.Jak definiuje się surdopedagogikę?

5.Jaki charakter ma surdopedagogika? Co jest jej przedmiotem?

6.Dlaczego w pedagogice specjalnej i w surdopedagogice rewalidacja jest pojęciem centralnym?

7.Rewalidacja to proces i rezultat. Proszę omówić te pojęcia z wyszczególnieniem ich elementów.

8.Co oznaczają pojęcia:usprawnianie, kompensacja, korektura?

9. Czyją koncepcję te pojęcia rozwijają i jak brzmi pytanie, z którego one się wywodzą?

---