------------------------------------------------------------------------------------------
TEMAT 13 - KONFORMIZM W MAŁYCH GRUPACH SPOŁECZNYCH.
Aronson Elliot / Człowiek istota społeczna / 27-77
------------------------------------------------------------------------------------------
Konformizm - zmiana zachowania osoby spowodowana jakimś naciskiem ze strony osoby bądź grupy ludzi.
Dlaczego podejmujemy niekiedy konformistyczne decyzje?
- by postąpić według oczekiwań co do nas
- by zachować życzliwość dla innych ludzi
- bo tak należało postąpić (sumienie)
- czujemy presję od osoby umundurowanej
- ponieważ łatwiej jest pójść za przykładem osób zbliżonych jakimiś cechami do nas samych
- ponieważ zachowanie już obeznanych osób jest dla nas jedynym wzorcem działania
- ponieważ baliśmy się ewentualnych sankcji
Kiedy łatwo się wyłamać z postawy konformistycznej w grupie? [czynniki osłabiające konformizm]
- gdy inna osoba również się wyłamie
- gdy mamy na tyle silną i niezależną osobowość
- gdy mocno zaangażujemy się w swoją decyzję
- gdy grupa starająca się nakłonić do konformizmu nie jest dla jednostki za bardzo znacząca
- gdy mamy pewność iż nasza odmienność nie sprawi utraty zaufania i przyjaźni do naszej osoby
- gdy jednostka ma dla nas większe znaczenie niż grupa (zastosujemy konformizm do innej wyłamującej się jednostki przez co będziemy nonkonformistyczni dla reszty grupy)
Zjawisko dostosowania to opisany w tekście przykład, gdy przechodzimy na czerwonym świetle ponieważ to samo zrobiła osoba schludnie ubrana i wyglądająca iż ma wysoką pozycję społeczną. Modelowanie zachowania to opisane w tekście (na przykładzie namydlania pod prysznicami) odgrywanie ukartowanego wcześniej zachowania. W eksperymencie Schachtera i Singera gdzie wstrzykiwano ludziom epinefrynę stwierdzono, że „ludzie dostosowują się do innych nawet przy ocenie czegoś tak osobistego, jak treść swych własnych emocji".
Najprostszym zróżnicowaniem konformizmu jest oparcie go na motywach jednostki (nagroda, kara, chęć uzyskania informacji) albo względnej trwałości konformistycznego zachowania. Jednak zamiast używać jedynie słowa konformizm, wprowadzono bardziej szczegółowe pojęcia, takie jak:
1) Uleganie
To pragnienie uzyskania nagrody, lub uniknięcia kary determinuje długość trwania tego zachowania (np. szczur biegnący przez labirynt do sera biegnie po nagrodę po długotrwałej głodówce). Różnica między zwierzętami a ludźmi w procesie ulegania jest niewielka. Uleganie jest najmniej trwałe i ma powierzchowne efekty. Ważnym komponentem ulegania jest władza.
2) Identyfikacja
Zachodzi gdy pewna osoba na nas oddziałuje, a my pragniemy być podobnym właśnie do tej osoby. Identyfikacja różni się od ulegania tym, że przyjmujemy opinie i wierzenia innych by się im przypodobać albo by uzyskać nagrodę i rzeczywiście zaczynamy w te poglądy wierzyć, mimo iż ich osobiście nie przemyśleliśmy - taka sytuacja nazywa się „efektem wujka Karola”. Będzie ona trwała do momentu, gdy: dana osoba pozostaje dla ciebie osobą znaczącą, nadal wyznaje te same poglądy które od niej przyjąłeś, poglądy te nie zostaną podważone innymi o dużo lepszej argumentacji. Ważnym komponentem identyfikacji jest atrakcyjność.
3) Internalizacja
To przyswojenie poglądu innej osoby, który staje się niezależną częścią naszych przekonań i uodporniony na zmianę. Motywem internalizacji niektórych poglądów jest chęć posiadania racji. Przybrany pogląd może ulec zmianie, jeżeli tylko spotkamy się z innym (sprzecznym) o lepszej argumentacji. Internalizacja to najbardziej trwała reakcja na wpływ społeczny, bowiem dążenie do słuszności to potężna i samopodtrzymująca się siła. Ważnym komponentem internalizacji jest wiarygodność.
Przykład na wszystkie trzy zachowania (uleganie, identyfikacja, internalizacja)
Przykładowa sytuacja to przestrzeganie przepisów drogowych dotyczące szybkości jazdy. Obawa przed zapłaceniem mandatu to uleganie. Przestrzeganie przepisów z racji tego, iż inna znacząca dla nas osoba zawsze tak robiła to identyfikacja. Wreszcie przestrzeganie ich, bowiem posiadamy świadomość iż dzięki ich istnieniu jest mniej wypadków na drogach, to internalizacja.
Czynniki zmniejszające posłuszeństwo:
- mniejszy prestiż (miejsca naszego działania lub osoby kontrolującej)
- fizyczna nieobecność autorytetu
- mniejsza odległość od celu naszego działania
Dyfuzja odpowiedzialności
Występuje, gdy każdy świadek zdarzenia ma poczucie, iż odpowiedzialność za pomoc komuś nie spoczywa tylko na nim, lecz również inni mogliby pomóc i może nawet właśnie to robi, o czym nie wiemy (np. wzywa policję). Prowadzi to nawet do sytuacji, gdy NIKT nie udziela pomocy czekając na to, aż zrobi to ktoś inny. Dochodzimy do stwierdzenia, iż im więcej świadków danego zdarzenia tym mniejsza szansa na udzielenie pomocy. Sytuacja odmienia się, gdy osoba potrzebująca pomocy jest jakoś związana z ludźmi mogącymi tej pomocy udzielić (np. „wspólny los” ludzi mieszkających podczas biwaku w tym samym domku) lub gdy z poszkodowanym mieliśmy i nawet po wypadku będziemy mieli stosunki face-to-face (bezpośrednie, twarzą w twarz - bez możliwości ucieczki).
Warunki do udzielenia pomocy:
- ocenienie sytuacji jako krytycznej
- przyjęcie osobistej odpowiedzialności za interwencję
- analiza korzyści i kosztów udzielenia pomocy
- analiza czy nasze działanie rzeczywiście pomoże
- niemożliwość wycofania się udzielenia pomocy
Empatia - w tym temacie wyjaśniono to jako skłonność do doznawania nieprzyjemnych reakcji fizjologicznych na widok cierpienia innej osoby. Im większy ból ofiary tym silniejsze nasze nieprzyjemne uczucie. Redukujemy je albo poprzez pomoc albo psychiczne wycofanie się z sytuacji.
Środki masowego przekazu wpływają na podejmowane przez nas decyzje, nasz sposób patrzenia na świat, na to jak reagujemy na ważne wydarzenia, nie musi być to jednak ani krzykliwe ani nachalne. Pokazują nam widowiskowe sceny tylko po to by przyciągnąć naszą uwagę. Siłę oddziaływania mediów najlepiej ilustruje zjawisko określane jako „zakażenie emocjonalne” - pokazanie jakiegoś dokumentu w TV wywołuje fale pojawienia się następnych o podobnej tematyce, co w efekcie prowadzi do paniki wśród ludzi, albo faktu naśladowania obejrzanych zjawisk (np. samobójstwa). Czasami rola środków masowego przekazu w relacjonowaniu jakiegoś wydarzenia staje się czymś bardziej interesującym niż samo wydarzenie.
Politycy często starają się przekonać wyborców do siebie, a nie mając zbyt wielu funduszy na kampanie, starają się występować w wielu programach telewizyjnych typu panelowego. I tu też pojawia się manipulacja, kandydaci płacą za płatne programy, pokazywanie siebie w jak najkorzystniejszym świetle, pytania jakie zadaje mu rozmówca są wcześniej przygotowane i wyćwiczone do perfekcji. TV jest potężnym środkiem zwodzenia wyborców, tak by głosowali na OBRAZ kandydata a nie na samego kandydata. Propaganda to systematyczne rozpowszechnianie danej doktryny.
U osób które rozczarują się informacjami przekazywanymi przez media (np. reklamami) rozwija się sceptyzm, zakłada się że im bardziej wykształcona jednostka tym bardziej jest nastawiona sceptycznie. Im bardziej jest nam jakiś produkt znajomy tym częściej po niego sięgamy, a znajomy jest przez to że ciągle oglądamy go w reklamach. Fakty i liczby działają nas tylko wtedy gdy jakiś problem nas bezpośrednio dotyczy.
Dwa sposoby przekonywania:
● droga ośrodkowa - polega na solidnych argumentach, opartych na istotnych faktach i liczbach, które skłaniają ludzi do myślenia o danym zagadnieniu
● droga obwodowa - polega na dostarczaniu sygnałów które pobudzają do akceptacji argumentu bez większego namysłu
3 czynniki zwiększające skuteczność przekazu:
● źródło przekazu - kto to mówi?
● charakter przekazu - jak to mówi?
● cechy audytorium - do kogo to mówi?
------------------------------------------------------------------------------------------
TEMAT 14 - SOCJOMETRIA.
Mayntz, Holm, Hubner / Wprowadzenie do metod socjologii empirycznej / 157-175
------------------------------------------------------------------------------------------
Metoda socjometryczna służy do badania określonych aspektów struktury stosunków społecznych w grupie. Zapoczątkował ją Jacob Moreno w 1934 roku. Stosunki między członkami pewnych grup społecznych mają charakter: przynajmniej częściowo formalny albo nieformalny (spontaniczne, dobrowolne) - tymi drugimi właśnie stosunkami zajmuje się socjometria. Próbuje ona uchwycić je posługując się testem socjometrycznym.
Test socjometryczny można stosować wtedy gdy członkowie grupy się znają, dlatego najczęściej stosuje się go w grupach małych. Służy on do rozpoznania następujących typów stosunków:
● stosunki sympatii i empatii - kogo członek grupy (respondent) lubi najmniej/ najbardziej
● subiektywne preferencje w sferze interakcji - z kim najchętniej (najmniej chętnie) wchodzi w określonego rodzaju kontakty, przyjmuje się że między owymi subiektywnymi preferencjami a nastawieniem emocjonalnym (sympatią lub antypatią) istnieje związek, jednak w każdym konkretnym przypadku wymaga on uzasadnienia teoretycznego
● rzeczywiste interakcje - zasadniczo ustala się ten typ stosunków na drodze obserwacji. Danych uzyskanych w wyniku testu socjometrycznego nie można traktować jako rzetelnego odbicia obiektywnie istniejących stosunków. Socjometryka interesuje właśnie subiektywne postrzeganie stosunków w grupie, ujawnia ono bowiem ich komponenty subiektywno-emocjonalne.
Technika postępowania badawczego
Test socjometryczny polegam na tym, iż prosi się respondenta o dokonanie wyboru pomiędzy osobami należącymi do jego grupy. Pytania te mogą przybierać różne formy:
● pytanie z prośbą o dokonanie wyboru może dotyczyć ogólnie pojętej sympatii lub antypatii
● pytania dotyczące stosunku szczególnego rodzaju mogą być formułowane w trybie orzekającym lub przypuszczającym
● pytanie może apelować o dokonanie wyboru pozytywnego lub negatywnego (test socjometryczny nie jest anonimowy, więc pytanie o osoby nielubiane jest pytaniem krępującym)
● pytanie może przewidywać także dokonanie wyborów (wybiera się nie jedną a kilka osób-jednak nie więcej niż 5, kolejność wybranych osób traktuje się jako szereg rangowy, jednak należy wziąć pod uwagę fakt iż indywidualne szeregi rangowe są do pewnego stopnia nieporównywalne)
● szczególnym rodzajem testu socjometrycznego jest prośba o wymienienie osób które zdaniem respondenta wybiorą i/lub odrzucą jego samego (jest to socjometryczny test postrzegania)
Prezentacja i opracowanie wyników
Materiał zebrany podczas testu trzeba uporządkować, przedstawić i zanalizować. Najczęściej stosowaną formą prezentacji jest socjogram - graficzne przedstawienie wyników. Wraz z rosnącą liczbą respondentów staje się on coraz mniej przejrzysty, zatem zazwyczaj pokazuje się tylko część socjogramu. Szczególnym rodzajem socjogramu cząstkowego jest socjogram jednostki - prezentuje pozycje socjometryczną jednego respondenta, relacje między innymi osobami zostają w tym przypadku pominięte. Socjogramy sporządzone przez dwóch różnych badaczy mogą wyglądać z pozoru całkiem inaczej, aby usunąć tę wadę stosuje się socjogram „tarczy strzelniczej” - w najbardziej wewnętrznym kręgu umieszcza się tego respondenta który był najczęściej wybierany. Również należy on do socjogramów cząstkowych.
Opracowanie wyników socjogramu polega na ujawnieniu konfiguracji socjometrycznych. Typowymi konfiguracjami są:
● para - A i B wybierają siebie nawzajem
● trójkąt - A, B i C wybierają siebie nawzajem
● łańcuch - gdzie A wybiera B wybiera C
● gwiazda - jedna z osób jest szczególnie często wybierana przez inne, które rzadko wybierają jedna drugą
● klika - określona liczba osób wybiera się wzajemnie bardzo często natomiast rzadko wybiera kogoś spoza grupy i rzadko jest wybierana przez kogoś spoza grupy
● idol - osoba wybierana przez wielu jako idol-obiekt (najbardziej lubiany), idol-rzeczoznawca (najlepiej znający zagadnienie) lub idol-najlepiej-zorientowany (najlepiej poinformowany)
● szara eminencja - osoba izolowana, łączy ją tylko odwzajemniony kontakt z idolem
● samotnik - osoba nie wybierana przez nikogo i nikogo nie wybierająca
● zapoznany - wybiera innych ale nikt jej nie wybiera
● odrzucony - uzyskał tylko wybory negatywne
Macierz socjometryczna - mniej poglądowy niż socjogram ale znacznie ułatwia opracowanie wyników, tak jak w przypadku socjogramu może być macierz całościowa lub cząstkowa. Opracowanie wyników macierzy cząstkowej polega na obliczeniu różnych indeksów. Socjogram i macierz socjometryczna dostarczają informacji o charakterze głównie opisowym. Dane te można relatywizować uzyskując dane dodatkowe dotyczące przede wszystkim cech społecznych i osobowościowych.
------------------------------------------------------------------------------------------
TEMAT 14 - SOCJOMETRIA.
Szmatka Jacek [w:] Machaj Irena / Małe struktury społeczne / 175-185
------------------------------------------------------------------------------------------
Grupy o wysokim stopniu spójności:
- wykazują skłonność do ścisłego kontrolowania postaw i działań swych członków
- członkowie takich grup wykazują też silniejszy konformizm wobec sądów większości
- wykazują skłonność do odrzucania dewiantów (najpierw jednak dewianta stara się przywołać do porządku - w grupach spójnych komunikacja z dewiantem jest silniejsza na początku niż później, a w grupach mało spójnych odwrotnie)
Przez podnoszenie poziomu spójności w grupie uzyskuje się większy stopień władzy nad jej członkami, ale też struktury socjometryczne przez podnoszenie poziomu spójności grupowej mogą być i są źródłem władzy społecznej.
Istnieją pewne granice dopuszczalnej spójności, po przekroczeniu pewnego progu spójności wewnątrzgrupowej grupa może ulec samodestrukcji. Elementami tego procesu są:
1) deindywidualizacja członków grupy - stan, w którym człowiek odczuwa że nie jest pojedyncza określoną osobą lecz częścią grupy, stopień konformizmu jednostki osiąga tu takie rozmiary że zachowanie jednostki staje się przewidywalne. Deindywidualizacja prowadzi również do zbiorowej odpowiedzialności, tj. jednostka czuje że jej zachowania są anonimowe, a odpowiedzialność rozkłada się na wszystkich członków grupy a nie na jedną daną jednostkę. Prowadzi to również do transgresji, której następstwem jest stopniowe zwiększanie zachowania antynormatywnego. Deindywidualizacja przebiega na dwóch płaszczyznach: zmiany strukturalne w grupie, procesy zachodzące w jednostce.
2) syndrom grupowego myślenia - ludzie działając w ramach pewnej grupy, całkowicie poddają się presji grupowej, w znacznym stopniu ulegają deindywidualizacji i depersonalizacji. W rezultacie jako całość podejmują błędne decyzje, a to decyduje o nieefektywności grupy.
Janis zidentyfikował 8 elementów świadczących o przekroczeniu bezpiecznej spójności w grupie:
1) iluzja że w grupie nie może stać się nic złego
2) kolektywne wysiłki usprawniające i przyśpieszające proces podejmowania decyzji
3) wiara w wewnętrzną moralność
4) stereotypowy obraz rywali i wrogów jako złych którzy nie chcą negocjacji
5) wywieranie presji na nonkonformistów w grupie
6) autocenzura dewiacji
7) iluzja jednomyślności
8) pojawienie się samozwańczych strażników myśli
W miarę wzrostu spójności jednostka czuje się bardziej akceptowana przez innych przez co uzyskuje większy poziom wolności w mówieniu tego co naprawdę myśli. Natomiast osoby czujące się nieakceptowanymi zostają ujarzmione.
Literature z tematu 14b polecam jednak osobiście przeczytać, bo w tym przypadku wynotowanie najważniejszych punktów wiąże się ściśle z tekstem i ową obserwacją.
################################
Opracowanie: Asia Izdebska & Tymon Markowski.