Komunikacja werbalna

Analiza przydatności modeli komunikacyjnych; charakterystyka procesu komunikacji i jego elementy

Krótki przegląd czynników konstytutywnych charakterystycznych dla wszystkich aktów mowy
(R. Jacobson)

• Nadawca kieruje komunikat do odbiorcy

• Aby komunikat był efektywny musi być dostosowany do kontekstu (musi coś oznaczać), kontekstu uchwytnego dla odbiorcy albo dającego się zwerbalizować

• Konieczny jest kod ( w pełni albo przynajmniej częściowo podzielany przez nadawcę i odbiorcę)

• Musi również zaistnieć kontakt - fizyczny kanał lub psychiczny związek pomiędzy nadawcą i odbiorcą (umożliwiający nawiązanie i podtrzymywanie procesu komunikacji)

Każdy z tych czynników determinuje inną funkcję języka, a w każdym akcie komunikacji możemy znaleźć pewną hierarchię tych funkcji

• Referencyjna (poznawcza, oznaczająca, denotatywna) - nastawienie na oznaczanie, orientacja na kontekst, przedstawienie faktów. Jest najważniejsza przy przedmiotowej, faktycznej komunikacji

• Ekspresyjna (emotywna) - ześrodkowana na adresacie, wskazuje na bezpośrednie wyrażanie postawy mówiącego wobec tego, o czym mówi (ma komunikować emocje, postawy, status itp.)

• Czysty element emotywny w języku to wykrzykniki

• Posługując się elementami ekspresywnymi dla wyrażenia gniewu czy ironii, wnosimy tym samym dodatkową, z góry zamierzoną informację do komunikatu

• Przykład: aktor powtarzający na 40 różnych sposobów zwrot - „Dziś wieczorem” - większość jego przekazów została ściśle i dokładnie „zdekodowana” przez słuchających”

• Konatywna - orientacja na odbiorcę, wrażenie jakie wywarł komunikat na adresacie (wydawanie rozkazów, propaganda itp.)

• Fatyczna - nastawienie na kontakt, ustanowienie, przedłużenie, podtrzymanie komunikacji, wymiana rytualnych formuł. Pierwsza funkcja, którą opanowują dzieci zanim zdolne są nadawać lub odbierać komunikaty zawierające informację.

• „Cześć, jak się masz?” itp.

• No tak! - powiedział młody człowiek. - Ano tak! - odpowiedziała ona. - No więc, jesteśmy - powiedział. - Jesteśmy - powtórzyła ona. - Nieprawdaż? - Można nawet powiedzieć, że byliśmy - powiedział. Itd.

• Metajęzykowa - pomaga w identyfikacji używanego kodu, kiedy nadawca i odbiorca chcą sprawdzić, czy posługują się jednakowym kodem.

• Przykład s.86

• Gazeta, paczka papierosów i ramka

• Każdy proces nauki języka, szczególnie proces przyswajania sobie języka ojczystego przez dzieci, posługuje się na szeroką skalę operacjami metajęzykowymi.

• Poetycka - nastawienie na sam komunikat, skupienie się na komunikacie dla niego samego (np. rytmiczność, brzmienie, rym itp.- ogólnie atrakcyjność estetyczna)

• I LIKE IKE - plakietka wyborcza popierająca partię Eisenhowera

KRÓTKIE PRZYPOMNIENIE MODELU SHANNONA I WEAVERA
Czym jest zjawisko szumu i redundancji w procesie komunikacji?

REDUNDANCJA I ENTROPIA
cz.1

• Redundancja - to, co przewidywalne lub konwencjonalne w przekazie. Redundancja jest wynikiem dużego, a entropia małego prawdopodobieństwa. Przekaz z małą przewidywalnością jest entropiczny (rozproszony) i zawiera wiele (nowych) informacji.

• Dwie funkcje redundancji

• pomoc techniczna

• fatyczna

• Doświadczenie z konwencją i użyciem języka to nasz kontekst do którego odnosimy adekwatność każdej informacji i poprzez który sprawdzamy jej prawdopodobieństwo

• Konwencja jest głównym źródłem redundancji (upraszcza dekodowanie przekazu)

• Jeśli chcemy dotrzeć do szerokiej, heterogenicznej publiczności będziemy musieli zaprojektować komunikat o wyższym stopniu redundancji. Do małej, wyspecjalizowanej i homogenicznej grupy odbiorców dotrzeć możemy tylko dzięki przekazom o wyższym stopniu entropii - bardziej rozproszonym. Im bardziej popularne i szeroko dostępne dzieło sztuki, tym bardziej jest redundantne w swojej formie i treści.

REDUNDANCJA I ENTROPIA
cz.2

• Entropia konstytuuje sytuacje komunikacyjną

• Redundancja jest sposobem na poprawianie samego procesu komunikacji, dotyczy głównie efektywności procesu komunikacji i przezwyciężania problemów komunikacyjnych

• Psychologowie społeczni mówią o tak zwanym „ego drive” - naszej wewnętrznej potrzebie bycia zauważonymi, rozpoznanymi, zaakceptowanymi. Kiedy nie wypowiemy słowa „cześć”, druga osoba może doznać niezbyt pozytywnego wrażenia, że patrząc na nią widzimy ścianę. Milczenie może się tutaj stać źródłem frustracji. Wypowiedzenie słów oznaczających powitanie jest społecznie wymagane. Komunikacja fatyczna, przez podtrzymywanie i odnawianie związków, jest kluczową w umacnianiu życia społecznego i procesu komunikacji. Komunikacja fatyczna jest wysoce redundantna.

ROLA KONTEKSTU W INTERPRETACJI AKTÓW KOMUNIKACYJNYCH
(Awdiejew, Nęcki)

• W naturalnych sytuacjach użytkownicy języka dokonują „oderwania” znaczenia aktu komunikacyjnego od jego formy gramatycznej, konwencjonalnego znaczenia tekstu, a także konwencjonalnych gestów niewerbalnych. Trafna interpretacja większości wypowiedzi wymaga znajomości sytuacji, w jakiej została wypowiedź ta zrealizowana.

• Konteksty:

• Semantyczny, lingwistyczny, językowy

• Interpersonalny

• Instrumentalny (zadaniowy)

• Kulturowy

Kontekst semantyczny, lingwistyczny, językowy

• - wszystkie wypowiedzi towarzyszące, poprzedzające albo następujące, które mogą wpłynąć na treść komunikatu

• - „ramy poznawcze” - wskazówki sytuacyjne i tekstowe aktywizujące określony system układu poznawczego (np. Łuria, albo ukierunkowujący nagłówek w gazecie)

• - kwestia uwspólnienia czy uprywatnienia konteksty treściowego

• - zachowania niewerbalne towarzyszące, poprzedzające albo następujące

• - kanał wokalny - intonacja: poważna, ironiczna, szydercza, złośliwa, ciepłą, współczująca, zimna, bohaterska, smutna itp.

• Spójność, zwartość przekazu,

• - gdy wszystkie trzy kanały (wokalny, werbalny i niewerbalny) przekazują podobne znaczenie

Kontekst interpersonalny

• zależność znaczenia wypowiedzi w odniesieniu do relacji czy stosunków pomiędzy nadawcą a odbiorcą komunikatu

• osoby, pełnione role społeczne, miejsce rozmowy, podejmowane aktywności, atmosfera

• wyróżniamy przykładowo następujące wymiary: intymność-obcość, przyjemność-przykrość, przyjazność-wrogość, bezpieczeństwo-zagrożenie, zaangażowanie-obojętność, równość-nierówność

• Innymi słowy: stopień sprawowania kontroli nad partnerem i sytuacją (poziom kontroli wzajemnej) ORAZ nastawienie emocjonalne, wzajemna atrakcyjność-awersja (poziom akceptacji wzajemnej)

Kontekst zadaniowy, instrumentalny

• typ aktywności, działania pozasłownego, będący podstawą instrumentalnego kontaktu, wpływając znacząco na interpretacje aktów komunikacyjnych (np. podniesienie ręki na sali lek. czy na lotnisku)

Kontekst kulturowy

• wspólnota kulturowa nadawcy i odbiorcy wpływają na istnienie podzielanego zespołu przekonań na temat rzeczywistości, który to modyfikuje znaczenie komunikatów

• wspólnota doświadczeń jest warunkiem koniecznym porozumowania się językowego

DEFINICJA KOMUNIKACJI

• Komunikowanie interpersonalne to podejmowana w określonym kontekście wymiana werbalnych, wokalnych i niewerbalnych sygnałów dla osiągnięcia lepszego poziomu współdziałania. (bo intersubiektywnie sprawdzalne w przeciwieństwie do poprawy porozumienia)

• Cele komunikacji

• koordynacja zachowań instrumentalnych i interpersonalnych

• wzajemne oddziaływanie poprzez wymianę symboli słownych jak i bezsłownych

• uzgodnienie przekonań, opinii i postaw wobec rzeczywistości (zmniejszanie rozbieżności)

• przeżycie emocjonalne (wymiana emocjonalna)

• wymiana rytualna (f.fatyczna)

AKTY PRAGMATYCZNE

• W latach 60. XX w pojawiła się pragmalingwistyka, która bada użycie języka w społeczeństwie, w aktach mowy. Jej twórcą był angielski filozof John Austin. Wydał książkę O aktach mowy. Przedmiotem tej teorii nie są tylko zdania językowe, ale też czynności, które realizujemy artykułując zdania. Austin rozróżnił 3 aspekty wyrażeń językowych: lokucja - samo wypowiedzenie jakiejś treści, samo zdanie, np. Dzień dobry!, illokucja - intencja, zamiar, plan, który realizuje człowiek za pomocą wyrażenia językowego (mówiąc Dzień dobry! realizuję akt przywitania się), perlokucja - zaplanowane następstwo, a więc to, co nadawca zakłada w czynnościach, w zachowaniu odbiorcy.

Akty pragmatyczne cd.

• Akty komunikacyjne których celem jest kształtowanie zachowań partnera nazywamy aktami pragmatycznymi. Zawierają one wyraźny ładunek illokucyjny - nadawca wypowiada własne intencje i przekonuje do własnych racji by skłonić odbiorcę do współdziałania.

• Przykład: „Nadaje ci imię Stefan Batory”

• Uzależnienie znaczenia tudzież działania od illokucji na przykładzie wymiany zdań:

• żona do męża: „Włożyłam nowy sweter, podobam ci się w nim?”

• mąż do żony: „Już po siódmej”

Klasy zachowań językowych (rozwinięcie tez Austina)

• akty informowania (opis stanów rzeczywistości uważanych przez osobę mówiącą za prawdziwe/zachodzące)

• akty performatywne (wypowiedzi zawierające wartość iilokucyjną, intencję oddziaływania na słuchacza)

• performatywy ukryte: explicite mają charakter informacyjny, w podtekście zaś niosą wartości illokucyjne (np. „kosz jest pełen”)

• performatywy jawne: wyrażają explicite intencje działania

• performatywy wstępne: przygotowanie rozmówców do pojawienia się właściwych aktów preformatywnych (zapowiedź polecenia)

• akty hybrydowe

Ukryte i obserwowalne akty komunikowania
(R. Penman)

• Pytanie: na ile akty komunikacyjne muszą być świadome i intencjonalne by zaliczyć je do form komunikacji?

• Ukazanie wielowarstwowej struktury przekazów komunikacyjnych (w jednej wypowiedzi możliwa jest przecież do pomyślenia większa ilość intencji). Przykładowo, dość oczywisty podział na:

• przekazywanie informacji

• wyrażanie stosunku do partnera

• Stąd można wyróżnić przynajmniej dwa poziomy komunikowania: ukryty (rola kontekstu) i obserwowalny (sam tekst)

Ukryte i obserwowalne akty komunikowania

PROPONOWANA TYPOLOGIA AKTÓW PRAGMATYCZNYCH
(„Przyjdę jutro!” - czysta informacja, obietnica czy może pogróżka?)

• Propozycja

• Rada

• Prośba

• Polecenie

• Obietnica

• Zgoda

• Odmowa

• Kryteria

• początkowa wzajemna percepcja (możliwości, intencje, nastawienie, atrybucja)

• oczekiwane konsekwencje wykonania zadania (perspektywa korzyści)

• stopień ograniczenia swobody postępowania

• relacja interpersonalna (symetria bądź asymetria wzajemnej kontroli)

Ćwiczenie

• Kraków to ładne miasto. Warto je zobaczyć.

Typologia zachowań komunikacyjnych w sytuacjach konfliktowych

• akty unikowe (intencja uniknięcia konfliktu)

• zaprzeczanie istnienia konfliktu

• brak kontynuacji przez zmianę tematu

• wprowadzenie metakomunikcaji

• akty podtrzymujące konflikt

• bezpośrednie obwinianie

• przerzucanie odpowiedzialności

• odcinanie się od odpowiedzialności w sposób mniej jawny

• ukryty atak

• akty jednoczące

• wspieranie partnera

• podkreślanie wspólnoty przeżyć, sytuacji itp.

Wnioski

• najbardziej destrukcyjny sposób zachowań komunikacyjnych w sytuacjach konfliktowych jest odcinanie się i obwinianie partnera z równoczesnym uniewinnianiem siebie

• bardzo skutecznym sposobem łagodzenia sytuacji są akty unikowe (unikanie tematów drażliwych, negowanie wagi konfliktu

• najskuteczniejszym sposobem są akty komunikacyjne podkreślające wspólnotę, jedność i wzajemne wsparcie

• akty zgody w sytuacji napięcia powinny być powtórzone, jednorazowe ich wyrażenie jest nieskuteczne gdyż odczytywane jako zabieg czysto formalny, manipulacja

Przykład do analizy

• Rozmowa telefoniczna niezadowolonego klienta z pracownikiem stacji bezobsługowej

---