Poradnictwo dydaktyczno - wychowawcze i specjalistyczne w zakresie niedostosowania społecznego

Jan Konopnicki posługuje się terminem niedostosowanie społeczne, z którym, jego zdaniem, mamy do czynienia wówczas, gdy zaburzenie w zachowaniu wystąpi w stosunku silnym i głębokim, tak że utrudni jednostce bądź nawet uniemożliwi współżycie z innymi ludźmi.

Jednostka niedostosowana społecznie jest na ogół rzadko lubiana przez innych, ponieważ jej zachowania nie można przewidzieć, inni ludzie przeważnie unikają jej, nie ma ona zaufania do innych, jest podejrzliwa i nie zrozumiała dla otoczenia, z trudnością nawiązuje kontakty i przyjaźnie, co powoduje, że czuje się wyobcowana w grupie, nie mogąc w sposób normalny zaspokoić swoich potrzeb, czyni to w sposób okrężny, najczęściej dla otoczenia nieprzyjemny, a czasem wręcz aspołeczny.

Termin niedostosowanie społeczne wg H. Spionek, jest używany albo w znaczeniu ogólnym albo w znaczeniu zawężonym. W znaczeniu węższym za niedostosowanych należy uznać takich uczniów, u których zaburzona jest sfera emocjonalno-wolowa oraz rozwój charakteru i osobowości, co powoduje często zakłócenia stosunków społecznych między dzieckiem a jego otoczeniem.

Wielu autorów analizując to zagadnienie podkreśla, że niedostosowanie społeczne najczęściej manifestuje się:

- zachowaniem demonstracyjno-wrogim

- zachowaniem zahamowanym

- zachowaniem niekonsekwentnym

- zachowaniem aspołecznym

W przypadku zaobserwowanych zaburzeń zachowania ucznia nauczyciel powinien założyć arkusz spostrzeżeń, dokonać wnikliwej charakterystyki dziecka i przygotować kwestionariusz dotyczący ucznia z objawami niedostosowania społecznego, zaś pedagog szkolny kartę ewidencyjną ucznia.

Podstawowym jednak działaniem w zapobieganiu zaburzeniom zachowania powinna być na terenie szkoły szeroko rozumiana profilaktyka. Szkoła z racji swej funkcji pobudza i koordynuje wysiłki innych instytucji i organizacji opiekuńczych i środowiskowych. Koordynatorem działalności opiekuńczo-wychowawczej na terenie szkoły jest pedagog szkolny, do którego obowiązków w tym zakresie należy:

- rozpoznawanie warunków życia i nauki uczniów sprawiających trudności w realizacji procesu dydaktyczno-wychowawczego;

- udzielanie rodzicom porad ułatwiających rozwiązywanie przez nich trudności w wychowaniu własnych dzieci;

- dokonywanie okresowej oceny sytuacji wychowawczej w szkole;

- przeciwdziałanie skrajnym formą niedostosowania społecznego.

Różnorodność problematyki objętej poradnictwem oraz jej zakres przerastają możliwości i kompetencje pedagoga szkolnego i nauczycieli. Dlatego też do współpracy jednorazowej bądź ciągłej należałoby mobilizować, w zależności od aktualnych potrzeb, pedagogów z poradni wychowawczo-zawodowych, psychologów, lekarzy, przedstawicieli sądów, ośrodków konsultacyjno-diagnostycznych, policji, komitetu rodzicielskiego. W planach pracy szkoły, obejmujących dział profilaktyki i poradnictwa, należałoby między innymi uwzględnić:

- zapobieganie niepowodzeniom w nauce przez indywidualne analizowanie poszczególnych przypadków oraz szukanie środków zaradczych;

- opiekę nad uczniami matek samotnie wychowujących swoje dzieci, z rodzin rozbitych, zdemoralizowanych, niepełnych;

- pomoc materialną;

- rozwiązanie problemów wychowawczych na posiedzeniach komisji społeczno-wychowawczych, pedagogicznych;

- organizowanie tak zwanych narad opiekuńczych, w czasie których analizowano by poszczególne przypadki, szukano przyczyn i środków zaradczych na terenie szkoły bądź poza nią;

- spotkania z uczniami klas starszych, przedstawicielami sądu;

- pedagogiczne kształcenie rodziców;

- indywidualne nauczania;

- ścisły kontakt z poradnią wychowawczo-zawodową pełniącą w odniesieniu do szkoły funkcję doradczo-konsultacyjną.

Działalność poradni wychowawczo-zawodowej polega na zapobieganiu niedostosowaniu społecznemu, szukaniu jego przyczyn tkwiących głównie w trudnościach w nauce, które są najczęściej pierwszym objawem w łańcuchu przyczynowo-skutkowym prowadzącym do wykolejenia. Stąd najczęściej działania poradni koncentrują się wokół trzech zagadnień:

- umożliwienia dzieciom i młodzieży osiągania sukcesów w nauce;

- pomocy w ukończeniu szkoły podstawowej i zdobyciu odpowiednich kwalifikacji zawodowych;

- kształtowania prawidłowych zainteresowań poprzez właściwą organizację czasu wolnego.

Oprócz szeroko pojętej profilaktyki zadania poradni wychowawczo-zawodowej koncentrują się wokół działań resocjalizacyjnych. Są to najczęściej konsultacje udzielane szkołom w zakresie kompletowania zarówno materiałów informacyjnych i metodycznych, jak i sposobów postępowania oraz wyrównywania braków rozwojowych spowodowanych czynnikami biologicznymi, zawodowymi i społecznymi.

Pracownicy poradni służą również pomocą w:

- załatwianiu spraw doraźnych;

- likwidowaniu konfliktów między nauczycielem a uczniem, nauczycielem a rodzicami;

- prowadzeniu indywidualnych badań diagnostycznych uczniów, w stosunku do których oddziaływania szkół okazały się mało skuteczne;

- udzielaniu wskazówek metodycznych nauczycielom podczas prowadzenia czynnej obserwacji;

- poznawaniu środowiska rodzinnego;

- wypracowaniu i doskonaleniu form i metod pracy, prowadzeniu zajęć z dziećmi, u których wystąpiły zaburzenia rozwojowe.

---