Poradnictwo antynikotynowe

Nazwa nikotyna pochodzi od Jana Nicota, posła francuskiego w Portugalii, który podarował królowej Katarzynie de Medici roślinę„wypędzającą choroby z głowy i mózgu”.

Palenie tytoniu, tak powszechnie lekceważone i oceniane jako mało groźne może doprowadzić do nikotynizmu, nałogu palenia. Towarzyszą temu bardzo silne objawy uzależnienia psychicznego i farmakologicznego, w mniejszym stopniu występują też symptomy fizyczne. Stopień uzależnienia od palenia zależy głównie od objętości dymu wdychanego do płuc.

Nikotyna szybko wchłania się z błony śluzowej jamy ustnej i pęcherzyków płucnych do krwioobiegu; wydalana z organizmu głównie z moczem w postaci niezmienionej i metabolitów, a także ze śliną i sokiem żołądkowym. Każda jej dawka, nawet najmniejsza silnie oddziałuje na ośrodkowy i autonomiczny układ nerwowy.

Palący się papieros zawiera ponad 4 tysiące związków chemicznych i pierwiastków, z czego ponad 40 ma działanie toksyczne.

Motywacją do sięgnięcia po papierosa jest często ciekawość i wpływ otoczenia. U młodzieży chęć pokazania, że jest się starszym niż w rzeczywistości, bunt. Powszechne jest twierdzenie, że papieros łagodzi napięcie nerwowe, usuwa zmęczenie, senność, głód, podnosi poczucie własnej wartości. Jest często pomocny w nawiązywaniu nowych kontaktów.

Według Róży Pawłowskiej motywy palenia są bardzo różne i mogą mieć naturę:

- biologiczną - indywidualne reakcje na palenie;

- sensoryczną - kompleksowe odczuwanie przyjemności palenia;

- farmakologiczną - wrażliwość na nikotynę i inne trucizny zawarte w dymie;

- somatyczną - skutki nikotyny natury wegetatywnej;

- psychologiczną - nawyki, upodobania, okazje;

- socjologiczną - zwyczaje związane z paleniem, częstowanie, propaganda;

Palenie tytoniu wpływa na:

1. Ośrodkowy układ nerwowy - uczucie odprężenia, zmniejsza zdenerwowanie i napięcie, poprawa koncentracji i pamięci świeżej;

2. Układ hormonalny - zwiększenie poziom hormonu antydiuretycznego, somatotropiny, prolaktyny, hormonu adrenokortykotropwego, kortyzolu, katecholamin, serotoniny, dopaminy, unieczynnienie prostacykliny (hormon o działaniu przeciwmiażdżycowym, rozszerzającym naczynia wieńcowe);

3. Układ krążenia - przyspieszenie tętna aż do wywołania tachykardii lub zaburzeń rytmu serca [arytmie komorowe, nadkomorowe, częstoskurcz komorowy, migotanie komór], upośledzenie kurczliwości mięśnia sercowego, wzrost ciśnienia tętniczego krwi, skurcz naczyń wieńcowych i obwodowych, powstawanie zaburzeń ukrwienia, rozwój choroby niedokrwiennej;

4. Metabolizm - podwyższenie we krwi poziom cukru, mleczanów, cholesterolu całkowitego oraz frakcji LDL, zwiększenie tlenowego zapotrzebowania tkanek, zwiększenie stężenia tlenkowęglowej hemoglobiny, zaburzenia metabolizmu wewnątrzkomórkowego, niedobory magnezu i pierwiastków śladowych;

5. Hemostazę - wzrasta poziom fibrynogenu, płytkowego czynnika VII i VIII, agregacji i adhezji płytek oraz zwiększenie krzepliwości krwi;

6. Układ immunologiczny - pośledzenie syntezy przeciwciał, obniżenie poziomu witaminy C w organizmie;

7. Układ oddechowy - długotrwałe zaburzenie ruchu rzęsek nabłonka rzęskowego dróg oddechowych, zwiększenie częstości występowania wielu chorób dróg oddechowych [zakażenia, przewlekłe zapalenie oskrzeli, rozedma płuc, gruźlica, zapalenie płuc], charakterystyczny kaszel palaczy;

8. Przewód pokarmowy - pobudzanie wydzielania histaminy i soku żołądkowego, zmniejszenie wydzielania śluzu przez komórki dodatkowe błony śluzowej żołądka, wpływ na motorykę przewodu pokarmowego [nikotyna w małych dawkach pobudza, w dużych - hamuje], uszkodzenie wątrobę, przewlekłe zapalenie trzustki, nieżyt błony śluzowej przewodu pokarmowego, chorobę wrzodową, zaburzenia trawienia;

9. Narządy zmysłów - obniżenie ostrości widzenia, neuropatia nerwu wzrokowego;

10. Zmniejszenie potencji seksualnej i płodności;

Palenie tytoniu jest bardzo groźne dla kobiet w ciąży, u palących ciężarnych stwierdzono częstsze występowanie ciąży pozamacicznej, przedwczesne oddzielanie się i uszkadzanie łożyska, samoistne poronienia, przedwczesne i martwe porody, krwawienia we wczesnej ciąży, niską masę urodzeniową noworodków. Tytoniu powinny unikać również matki karmiące, toksyczne składniki dymu tytoniowego przenikają do mleka matki i powodują u dziecka brak apetytu, nudności, bezsenność, biegunki, gorszy rozwój psychofizyczny.

Palenie tytoniu zwiększa ryzyko zachorowania na nowotwory złośliwe, rozwój miażdżycy, zawał mięśnia sercowego.

Nikotyna to związek silnie uzależniający, chcąc ją odstawić należy liczyć się z wieloma objawami zespołu odstawiennego, które mogą się pojawić, a więc: nieprzepartą chęcią zaplenia, stanami lekowymi, irytacją, trudnościami w koncentracji, pogorszeniem nastroju, bezsennością, niepokojem, bólami głowy, wzmożonym apetytem, obniżeniem tętna, zmęczeniem.

Poradnicza rola w zakresie antynikotynizmu odnosi się do współpracy za szkołami na odcinku profilaktyki oraz leczenia.

Poradnie antynikotynowe w województwie świętokrzyskim:

- Wojewódzka Specjalistyczna Przychodnia Gruźlicy i Chorób Płuc 25-734 Kielce woj. świętokrzyskie, ul. Jagiellońska 72 , tel: [phone]

- Zakład Opieki Psychiatrycznej 25-411 Kielce woj. świętokrzyskie, ul. Szydłówek Górny 1C/3 , tel: [phone]

- Przychodnia Specjalistyczna 25-437 Kielce woj. świętokrzyskie, ul. Na Stoku 63 A , tel: [phone]

- Przychodnia 25-310 Kielce woj. świętokrzyskie, ul. Kościuszki 3 , tel: [phone];

Znając niekorzystne skutki palenia chciałoby się rzucić papierosy od razu. Niekiedy taka spontaniczna decyzja doprowadza do skutecznego odejścia od nałogu. Najczęściej jednak sprawa jest bardziej złożona. Palenie długotrwałe doprowadza do uzależnienia od substancji zawartej w liściach tytoniu, nazywanej nikotyną. U osób uzależnionych niezapalenie powoduje psychiczny "głód" palenia, niepokój, natrętne myśli krążące wokół palenia, poczucie frustracji i dyskomfortu, obniżony nastrój, napięcie psychiczne i brak relaksu, drażliwość, zaburzenia snu, zwiększony apatyt, zwolnienie bicia serca oraz zmniejszenie ciśnienia krwi. Objawy takie nazywa się zespołem abstynencyjnym. Taki stan "głodu" jest na tyle nieprzyjemny i dokuczliwy, że skłania palacza do uwolnienia się od niego poprzez zapalenie kolejnego papierosa. Często też na przeszkodzie skutecznemu odejściu od nałogu stoją inne trudności, jak obawa przed niepowodzeniem w rzucaniu, przytyciem, czy reakcją otoczenia, które same pogrążone w paleniu nie wspiera rzucających, a wręcz stara się im to utrudnić.

Aby skutecznie przeciwstawić się tym trudnościom, a niekiedy też przyjemności czerpanej z palenia, zasadnicze znaczenie ma odpowiednio silna motywacja do zerwania z nałogiem. Rzucanie "na pokaz" albo "dla innych", bez własnego wewnętrznego przekonania o takiej potrzebie nie zapowiada skutecznego odejścia od nałogu. Z drugiej strony dostrzeżenie korzyści płynących z niepalenia, jak zwiększenie skuteczności leczenia już powstałych chorób zależnych od palenia tytoniu, czy świadomość uniknięcia potencjalnych zagrożeń zdrowotnych, poprawa zdrowia i sprawności fizycznej, poprawa funkcjonowania narządów zmysłów, uwolnienie siebie i otoczenia od przykrego zapachu, wolniejsze starzenie się, poprawa urody, dobry wzór i lepsze zdrowie dla dzieci oraz oszczędność pieniędzy - to przykłady wysokiej wewnętrznej motywacji do rzucenia palenia.

Współczesna medycyna oferuje szeroką pomoc w zwalczania nałogu palenia, tym bardziej skuteczną, im silniejsza jest motywacja do rzucenia. Osoby chcące rzucić palenie powinny zgłosić się po pomoc do lekarza. Lekarz ustali razem z zainteresowanym termin całkowitego zaprzestania palenia. W podtrzymywaniu abstynencji nikotynowej oraz biektywnej ocenie niepalenia zastosowanie znajdują urządzenia oceniające poziom toksyn dymu nikotynowego w wydychanym powietrzu (smokerlyzery). Należy poinformować rodzinę, znajomych i kolegów o powziętej decyzji i poprosić ich o wyrozumienie i wsparcie, a następnie pozbyć się papierosów ze swojego otoczenia i utrudnić do nich dostęp. Podstawowe znaczenie ma całkowita abstynencja od palenia, niedopuszczalne jest nawet jedno zaciągnięcie się dymem z papierosa. Należy ograniczyć picie alkoholu, ponieważ alkohol osłabiając wolę zwiększa ryzyko nawrotu palenia papierosów.

Znane są dwa skuteczne sposoby leczenia uzależnienia od palenia tytoniu:

Terapia behawioralna (indywidualna i grupowa).

Terapia behawioralna, prowadzona najczęściej przez psychologa, jest szczególnie polecana osobom uzależnionym od palenia głównie psychicznie, oraz tym, u których nie można zastosować leczenia farmakologicznego.

Leczenie farmakologiczne powinno być oferowane przede wszystkim osobom silnie uzależnionym fizycznie, zwłaszcza tym z objawami zespołu abstynencyjnego. Wśród środków farmakologicznych służących odzwyczajaniu od palenia znajduje się bupropion (nazwa lekarstwa Zyban) oraz nikotynowe preparaty zastępcze, tj. dostarczające nikotynę, której potrzebuje uzależniony palacz, ale w "zdrowej postaci". Użycie środków farmakologicznych 2 do 4 -krotnie zwiększa szansę skutecznego zerwania z nałogiem palenia tytoniu.

Leczenie bupropionem jest zapisywane przez lekarza na receptę. Skutkiem przyjmowania leku jest zniesienie poczucia głodu nikotyny oraz poprawa nastroju.

Spośród nikotynowych preparatów zastępczych (NPZ) na Polskim rynku dostępne są gumy nikotynowe, nikotynowe pastylki do ssania, inhalatory nikotynowe oraz plastry nikotynowe. Nie ma bezwzględnych przeciwwskazań do stosowania NPZ, zwłaszcza w obliczu alternatywy papieros czy np. guma. Nikotynowe preparaty zastępcze można nabyć w aptece bez recepty. Działanie NPZ polega na zaspokajaniu głodu nikotyny z innego źródła. Dochodzi do przeniesienia uzależnienia z papierosa na wybrany preparat zastępczy, a następnie redukowana jest jego dawka albo częstotliwość stosowania. Absolutnie nie wolno palić papierosów podczas stosowania NPZ (ryzyko przedawkowania nikotyny i zapaści).
Bupropion i nikotynowe preparaty zastępcze działają w różnych mechanizmach, ich jednoczesne zastosowanie zwiększa szansę porzucenia nałogu palenia. Najczęściej w połączeniu stosowany jest plaster nikotynowy. O terapii skojarzonej zdecydować może tylko lekarz po rozważeniu korzyści i przeciwwskazań.

W ramach programu profilaktyki POChP badaniom spirometrycznym jest poddawanych, co roku od 150 do 200 tysięcy osób z grupy ryzyka. Przebadanie, co roku 300 tysięcy palaczy dałoby w ciągu 10 lat szansę dotarcia do zdecydowanej większości osób palących tytoń po 40. roku życia.

Przed rokiem NFZ podjął się finansowania poradnictwa antynikotynowego.
Najpierw lekarz POZ w ramach tzw. porady minimalnej ma "wyłuskać" palącego papierosy i doradzić zaprzestanie palenia. Potem chorym zajmie się lekarz, który ukończył kurs poradnictwa antynikotynowego. Najczęściej są to pulmonolodzy, kardiolodzy i również lekarze rodzinni. Poradnictwa antynikotynowego udzielają również psycholodzy, terapeuci,profilaktyce itp

Takie udzielanie porad i pomoc w rzuceniu palenia oraz kontrola osiągnięć pacjenta jest, jak sądzimy, lepszym rozwiązaniem niż tworzenie odrębnych poradni antynikotynowych.

Oczywiście taka porada powinna być dostępna w najmniejszym nawet mieście.
Jeśli osoba jest uzależniona od nikotyny, a z testów psychologicznych wynika, że cechuje ją wyraźna motywacja do rzucenia palenia, to taki pacjent powinien mieć refundowane leki antynikotynowe. Oczywiście trzeba zacząć od najtańszej i najprostszej nikotynowej terapii zastępczej.

Otwarta jest kwestia, komu i jak często należałoby pozwolić na skorzystanie z takiej refundacji. Badania światowe dowodzą, że średnio dopiero siódma próba rzucenia palenia jest długotrwale skuteczna.

Nawet najnowocześniejsze leki działające na receptory nikotynowe lub używane w tej terapii leki przeciwdepresyjne też nie są panaceum na nałóg. Jednak wobec chorych, którzy powinni przestać palić, bo np. grożą im powikłania sercowo-naczyniowe, warto zapewne rozważać możliwość refundacji takich leków.

Odzwyczajenie od palenia papierosów dość często napotyka niepowodzenia, nawet, jeśli wykorzystano pomoc środków farmakologicznych czy terapię behawioralną. Rzadko palenie rzuca się od pierwszej próby, najczęściej trwale skuteczne jest 5-6 podejście do problemu. Nie należy się, zatem zniechęcać niepowodzeniami i wytrwale próbować znowu. Nigdy nie jest za późno na rzucenie palenia.

R. Pawłowska, Poradnictwo Pedagogiczne, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1986

www.biomedical.pl/aktualnosci/program-antynikotynowy-gleboki-oddech-148.html

www.oxymed.eu/s.php?d=4 -

---