H. Markiewicz: Styl tekstu literackiego i jego badanie
STYL:
pojęcie stylu - z retoryki starożytnej - znaczyło odmianę, sposób pisania;
Winckelmann - oznaczył nim okresy sztuki greckiej;
pojęcie wieloznaczne - używane do wypowiedzi językowych, do jednostkowych / zbiorowych zjawisk ze sfery literatury, sztuki, kultury;
zespół cech, stanowiących o odrębności, wybór zasad albo rezultat wyboru, zespół cech ekspresywnych wobec jednostkowego / zbiorowego podmiotu twórczego, forma (ukształtowanie części składowych i ich układ), zasada organizująca, która stanowi o jedności formy (Nietzsche);
często ma nacechowanie wartościujące;
tu: o stylu w znaczeniu opisowym a nie wartościującym (czyli nie: styl potoczny, urzędowy itp.).
STYL LITERATURY PIĘKNEJ:
czasem odrębny, swoisty system (tragedia klasycystyczna);
czasem łączenie elementów różnych stylów (realizm XIX i XX wieku);
wykracza czasem poza granice języka literackiego (ma archaizmy czy elementy gwarowe);
tu: językowe aspekty dzieł literackich;
styl jako system też pozajęzykowych środków artystycznych = to było rozpowszechnione wśród teoretyków literatury o orientacji marksistowskiej, jako pojęcie upodrzędnione w stosunku do metody i kierunku.
STYL JĘZYKOWY DZIEŁA LITERACKIEGO (STYL TEKSTU LITERACKIEGO) - odmiany:
indywidualne użycie języka ogólnego, rezultat odchylenia od normy (Vosser, Bloch);
system środków ekspresywnych (modyfikujących i uzupełniających podstawową informację semantyczną zawartą w wypowiedzi (Tomaszewski, Fónagy);
sposób, system lub rezultat ukształtowania - wyboru transformacji i uporządkowania tworzywa językowego, rozpatrywany w perspektywie genetyczno-językowej, opisowej i funkcjonalnej (Winogradow, Klemensiewicz);
charakterystyczna jakość postaciowa tekstu literackiego (Górny);
ekspresja podmiotu twórczego (Spitzer, Kleiner, Barthes).
Zatem: styl tekstu literackiego - s. 104 - 105 - zespół obecnych w nim tendencji selektywnych, transformacyjnych i konstrukcyjnych wobec tworzywa językowego, które uruchamiając w tekście funkcje towarzyszące (…) uzupełniają w ten sposób podstawową informację semantyczną zawartą w wypowiedzi, określają jej przynależność gatunkową i wyróżniają (…) jej podmiot autorski, albo autorski i fikcyjny.
W tym pojęciu stylu mieści się też ukształtowanie brzmieniowe.
Charakterystyki językowe (gramatyczno-słownikowe) - usuwają z pola uwagi to, co mieści się w granicach normy językowej. Uwzględniają słowa-klucze (wyrazy o częstości pojawiania się wyższej niż przeciętna), czy preferowane konstrukcje składniowe.
Badacze i szkoły:
francuskie - zbliżają się do opisu gramatyczno-słownikowego;
niemieckie - 1) Wolfflin - tworzenie uniwersalnej aparatury pojęciowej, umożliwiającej charakterystykę stylu, 2) stylistyka genetyczna - szkoła monachijska - interesuje ich język utworu literackiego w funkcji estetycznej jako wyraz psychiki podmiotu twórczego;
kierunek analityczny (Nowa Krytyka w USA, Anglii i niemiecko-szwajcarska „sztuka interpretacji”) - badanie ubocznych i ukrytych znaczeń wyrazów, ich kontekstualne powiązania i uaktywnienie semantyczne składni i rymu. Analiza nie zmierza do kompletności;
rosyjsko-czechosłowacka tradycja badawcza - analiza chwytów artystycznych do zastosowania perspektywy strukturalnej;
rosyjska szkoła formalna - związki między układem metrycznym a składniowo-intonacyjną organizacją tekstu (wpływ wersyfikacji na semantykę);
Winogradow - chce badania języka utworu literackiego jako 1) form artystycznych,
2) socjalnych systemów językowych; chciał analizy ponadzdaniowych form kompozycyjnych; analizy historycznej jako uzupełnienia badania języka;
praska szkoła językoznawcza - zainteresowania z opisu warstwy brzmieniowej na warstwę znaczeniową i tematyczną; prawidłowości strukturalne;
współcześni strukturaliści amerykańscy - styl wiążą z odstępstwem od normy językowej.
Analiza stylistyczna tekstu literackiego jest trudna (wielokierunkowość badań, brak bazy materiałowej, brak metody badania - powinno się analizę utrzymać w kategoriach lingwistycznych, ale czy można tak izolować język?; gramatyczny porządek jest stylistycznym chaosem, system pojęć gramatycznych nie wystarczy do opisu wszystkich zjawisk stylistycznie znaczących, poza tym w postępowaniu badawczym krzyżują się różne cele.
3 tory analizy stylistycznej tekstów literackich:
charakterystyka gramatyczna i leksykalno-frazeologiczna (rozpada się na działy: fonologiczny, fleksyjny, słowotwórczy, składniowy, słownictwo, frazeologię);
syntetyczna charakterystyka stylistyczna, obejmująca:
stosunek do synchronicznych norm poprawności języka,
zasobność słownictwa i frazeologii, ich pochodzenie,
zróżnicowanie i złożoność budowy składniowej tekstu,
budowa wypowiedzeniowa tekstu,
orientacja stylowa tekstu (albo endoliteracka - zorientowana na tekst, albo egzoliteracka - zorientowana na pozaliterackie style funkcjonalne, na przykład przemówienie, list, gawędę, rozmowę),
jednolitość lub zróżnicowanie stylowo-funkcjonalne i stylowo-tonalne,
stopień uporządkowania naddanego (budowa wierszowa, powtórzenia itp.),
jakościowa instrumentacja płaszczyzny brzmieniowej (eufonia artykulacyjna i brzmieniowa),
stosunek do normy stylistycznej gatunku literackiego;
kategorie stylistyczne, którym podporządkowane są środki różnych płaszczyzn języka:
uczłonowanie rzeczywistości przedstawionej, łączenie jej składników,
stylistyczna neutralność, umiarowość lub ekspresywność,
bezobrazowość lub obrazowość bezpośrednia tekstu,
literalność lub obrazowość pośrednia, czyli figuralność stylistyczna,
obiektywność lub waloryzacja emotywna,
nieokreśloność lub konkretyzacja środowiskowo-historyczna i charakterologiczna podmiotu.