AKULTURACJA - w węższym rozumieniu wprowadzanie w kulturę, zapoznawanie z wartościami charakterystycznymi dla danego kręgu kulturowego, może koncentrować się wokół kanonu, tradycji, ale i treści współczesnych, mając na celu podniesienie poziomu świadomości kulturowej czy przynależności etnicznej.
ANOMIA - w odniesieniu do stadiów rozwoju moralnego Kohlberga i Meyera najniższy poziom świadomości moralnej, brak norm społecznych kierujących postępowaniem jednostki. w psychologii zniechęcenia, poczucia utraty celu działania i życia, wiąże się z ryzykiem samobójstwa.
DEWIACJA - forma jednostkowego lub grupowego zachowania, które przez większość członków danej grupy społecznej jest postrzegane i definiowane jako odstępstwo od akceptowanych norm, wzorów i oczekiwań, a jednocześnie nie jest w ramach danej zbiorowości tolerowane. Z socjologicznego punktu widzenia dewiacje podzielić można na: dewiacje pierwotną (zachowanie sprzeczne z normami, które nie zostało zauważone lub nie zostało społecznie napiętnowane) oraz dewiacje wtórną (zachowanie łamiące obowiązujące normy, które zostało społecznie napiętnowane, zaś osoby je podejmujące "naznaczone" zostały mianem dewianta).
DYSPOZYCJE INSTRUMENTALNE - w psycholog. teoriach osobowości odpowiedzialne za kształtowanie się zachowań usprawniających i doskonalących funkcjonowanie w otaczającej rzeczywistości(wiedza nawyki, umiejętności)
DYSPOZYCJE KIERUNKOWE - cechy odpowiedzialne za kształtowanie się zachowań wyznaczających stosunek do świata i samego siebie. Intencjonalne kształtowanie dyspozycji kierunkowych łączone bywa na ogól z wychowaniem.
GRUPA ODNIESIENIA - zintegrowany zbiór jednostek identyfikujących się ze wspólnymi celami, symbolami grupa z przynależności do której jednostka wiąże swoje oczekiwaniami czerpie korzyści.
GRUPA RÓWIEŚNICZA - zintegrowany zbiór jednostek w podobnym wieku, funkcjonujących w określonym otoczeniu społecznym o nieformalnych wzorach kontroli, charakteryzujący się wspólnotą wartości i poglądów.
HABITUS - rdzeń doświadczeń socjalizacyjnych i wartości, z jakimi jednostka się identyfikuje i które stanowią tworzywo jej tożsamości, ukształtowany na podłożu intensywnych kontaktów z grupą odniesienia, w tym przypadku najczęściej z rodziną. Pozbawienie dziecka habitusu jest aktem przemocy symbolicznej rozumiane jako wywłaszczanie z tych wartości i narzucanie nowych, bardziej uniwersalnych, ułatwiających przyswajanie treści edukacyjnych, ale zarazem pozbawiających dziecko korzeni kulturowych.
INTERNALIZACJA - proces stopniowego przyswajania i przyjmowania za własne poglądów, postaw, norm i wartości narzucanych z zewnątrz (przez osobę lub grupę społeczną), które początkowo były traktowane jako obce, respektowane, ale nie w pełni akceptowane. W wieku przedszkolnym i młodszym wieku szkolnym główną rolę w procesie internalizacji odgrywają rodzice, później szkoła i grupy rówieśnicze.
KONCEPCJA BANKOWA NAUCZANIA - nazwana tak przez Paulo Freirego jednego z twórców teologii wyzwolenia koncepcja oparta na wertykalnym(góra - dół) modelu relacji uczeń - nauczyciel, ten ostatni preferuje autorytarny styl wychowania i nauczania, metody werbalne, pamięciowe opanowanie wiedzy przez uczniów, ich niską samodzielność w procesie zdobywania wiedzy.
KONCEPCJA PROBLEMOWA NAUCZNIA - nazywana tak prze Paulo Freirego koncepcja oparta na horyzontalnym modelu relacji uczeń - nauczyciel, ten ostatni preferuje demokratyczny styl wychowania i nauczania, rozwiązanie problemów jako metodę dochodzenia do wiedzy, duża samodzielność myślenia i działania uczniów.
KAPITAŁ SPOŁECZNY - suma zasobów, którymi dysponuje jednostka lub grupa dzięki posiadaniu trwałej sieci mniej lub bardziej zinstytucjonalizowanych relacji wzajemnej znajomości i rozpoznawania się. Stanowi zasób o szczególnej wartości, sprzyja osiąganiu różnorodnych celów i ma przy tym tendencję do samopomnażania się.
KAPITAŁ KULTUROWY - określany jest jako specyficzny i wewnętrznie ustrukturalizowany typ wzorów zachowań kulturalnych, pozostający w specyficznych relacjach wobec kapitału ekonomicznego i społecznego. Kapitał kulturowy ułatwia osiąganie statusu społecznego, co jest niemożliwe w żaden inny sposób.
PRZEMOC SYMBOLICZNA - jest to miękka forma przemocy, która nie daje po sobie poznać, że jest przemocą. Polega na uzyskiwaniu różnymi drogami takiego oddziaływania klas dominujących czy uprzywilejowanych na całość społeczeństwa i na klasy podporządkowane, by podporządkowani postrzegali rzeczywistość, w tym samą relację dominacji, której są ofiarą, w kategoriach percepcji i oceny, które wyrażają interes klas dominujących. W ten sposób podporządkowani postrzegają swoją sytuację jako naturalną lub nawet korzystną czy pożądaną dla nich samych, bo postrzegają rzeczywistość społeczną w kategoriach stworzonych przez klasy dominujące w celu legitymizacji ich dominującej pozycji.
SOCJOLOGIA WYCHOWANIA - jedna z dziedzin socjologii ściśle związana z pedagogiką społeczną, zajmująca się wychowaniem jako procesem społecznym. Socjologia wychowawcza bada m.in. środowiskowe uwarunkowania szkoły, rodziny, grup rówieśniczych, funkcjonowanie różnych środowisk wychowawczych, zmiany celów i treści wychowania społecznego.
SOCJOLOGIA EDUKACJI -
ŚRODOWISKO SPOŁECZNE - suma warunków wychowania tworzonych przez życie zbiorowe dla życia jednostek, czynniki tworzące wspólne doświadczenie i bedące ogólną podstawą rozwoju osobowości.
ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE - rodzaj środowiska społecznego, jakie grupa wytwarza dla osobnika mającego po odpowiednim przygotowaniu zostać jej członkiem. Cechą charakterystyczną każdego środowiska wychowawczego jest złożoność i wielopoziomowość oddziaływań.
ŚRODOWISKO SUBIEKTYWNE - indywidualne uwrażliwienie jednostki na bodźce, ich wybiórczy charakter, niemożność precyzyjnego określenia jakie zmiany w osobowości lub zachowaniu jednostki mogą one powodować.
ŚRODOWISKO OBIEKTYWNE - wyraża częstotliwość, powtarzalność wpływów, wyższą sprawdzalność w zakresie sposobów oddziaływania środowiska na psychikę młodego człowieka.
ŚRODOWISKO PIERWOTNE (BLIŻSZE) - występuje we wczesnych stadiach rozwoju jednostki, np. rodzina jako najbliższy dziecku krąg opiekunów.
ŚRODOWISKO WTÓRNE (DALSZE) - występuje na późniejszym etapie rozwoju, gdy jednostka identyfikuje się z szerszymi grupami społecznymi, np. z kolegami w szkole, rówieśnikami na podwórku.
WYCHOWANIE - świadomy i celowy proces prowadzący do trwałych lub względnie trwałych zmian w osobowości jednostki.
IDEOLOGIA EDUKACYJNA - zbiór przekonań pewnej grupy ludzi dotyczących formalnych ram edukacji, celów kształcenia, programów nauczania, nauki w domu.
EDUKACJA - pojęcie związane z rozwojem umysłowym i wiedzą człowieka, na które składa się wychowania i kształcenie.
NAUCZANIE - planowa i systematyczna praca nauczyciela z uczniami mająca na celu wywołanie celowych, trwałych zmian w ich postępowaniu, dyspozycjach i osobowości pod wpływem uczenia się i opanowywania wiedzy.
SOCJALIZACJA PIERWOTNA - pierwszy etap socjalizacji trwający od przyjścia na świat do uogólnienia norm społecznych, co występuje w wyniku ich internalizacji i poszerzania kręgu interakcji społecznych. Etap socjalizacji pierwotnej na ogół przebiega w rodzinie i ma szczególne znaczenie dla rozwoju jednostki. Poziom uspołecznienia jednak nadal pozostaje niski.
SOCJALIZACJA WTÓRNA/PERMANENTNA - drugi etap socjalizacji, który trwa do końca życia jednostki , przebiega w grupach odniesienia (rówieśnicy, współpracownicy, organizacje) i opiera się na opanowywaniu ról społecznych, a także zwiększaniu kompetencji społecznych: komunikowania, współdziałania itp. W porównaniu z etapem socjalizacji pierwotnej poziom uspołecznienia znacznie się podwyższa.
SOCJALIZACJA KRYTYCZNA - w teoriach rozwoju społecznego ostatni etap socjalizacji, rozpoczynający się w procesie dojrzewania i przebiegający niejako równolegle z socjalizacją wtórną, polega na nabieraniu umiejętności oceny wydarzeń wokół, nadając nam specyficzne ludzkie zdolności działania, kierowania siebie i otaczającej rzeczywistości. Budowanie tożsamości podmiotowej i indywidualności, pozostając głównymi celami tego etapu, umożliwiają trzy rodzaje kompetencji: rozwijanie języka, odwagi i wiedzy.
SOCJALIZACJA POLITYCZNA - proces wchodzenia członków społeczeństwa w kulturę polityczną .Dokonuje się poprzez nabywania wiedzy o polityce, tworzenie poglądów, opinii i postaw politycznych na gruncie pewnych systemów wartości, np. płacimy podatki, chodzimy na wybory.
SOCJALIZACJA ANTYCYPUJĄCA (SOCJALIZACJA WYPRZEDZAJĄCA) - proces aspirowania do pewnej grupy społecznej, do której jednostka chciałaby należeć, naśladowanie jej członków w zakresie norm i reguł, cech zewnętrznych, sposobów zachowania, a zwłaszcza sposobu i stylu życia.
SOCJALIZACJA ODWROTNA - zjawisko wdrażania starszego pokolenia przez młodsze w nowe warunki kulturowe (np. styl życia, moda, twórczość artystyczna). Ma ono miejsce w chwili szybkiej zmiany kulturowej.
SOCJALIZACJA TERCJALNA - przebiega przez wszystkie 3 etapy, jest ona kierowana przez media.
SOCJALIZACJA POWINNOŚCIOWA -
SOCJALIZACJA TIMARCHICZNA -
RESOCJALIZACJA - proces modyfikacji osobowości, proces nakierowywania, korygowania.
AKULTURACJA - w węższym rozumieniu wprowadzenie w kulturę, zapoznanie się z wartościami charakterystycznego dla danego kręgu kulturowego, może nie koncentrować się wokół kanonu, tradycji, ale treści współczesnych mających na celu podniesienie poziom świadomości kulturowej czy przynależności etnicznej.
KONTRSOCJALIZACJA (SOCJALIZACJA DEWIACYJNA) - kultywowanie przeciwnych reguł aniżeli te, którym podporządkowują się negatywne grupy odniesienia, alias grupy, odkąd których pojedynczy człowiek chce się zdystansować. Występuje najczęściej w środowisku przestępczym, np. uczymy się jak być złodziejem.
DESOCJALIZACJA - proces wyobcowywania się jednostki z określonego środowiska społecznego lub z określonej grupy społecznej wskutek nieprzestrzegania obowiązujących w nich wzorów i norm społecznych