Dydaktyka ogólna (gr. διδακτικος - nauczający) - nauka o nauczaniu i uczeniu się, czyli o systemie poprawnie uzasadnionych twierdzeń i hipotez dotyczących procesu, zależności i prawidłowości nauczania-uczenia się oraz sposobów kształtowania tego procesu przez człowieka.
Dydaktyki szczegółowe (zwane także przedmiotowymi) badają zagadnienia specyficzne dla wybranego przedmiotu nauczania, jak np. matematyki, historii, geografii czy też jakiegoś typu lub szczebla szkoły jak dydaktyka szkoły zawodowej, szkoły wyższej. Dydaktyki szczegółowe są teoriami nauczania i uczenia się poszczególnych przedmiotów na określonych szczeblach nauczania.
Uczenie się to jedno z podstawowych funkcji umysłu polegające na zdobywaniu wiedzy i w efekcie informacji, umiejętności, kompetencji i nawyków (sprawności). Uczenie się może być świadome i nieświadome, nabywanie przez uczącego się wiadomości, umiejętności i nawyków
Nauczanie - działalność nauczyciela, o charakterze planowej, celowej pracy, ukierunkowanej na wyposażenie uczniów w wiadomości, umiejętności i nawyki oraz rozwijanie ich uzdolnień. Nauczanie związane jest z uczeniem się, obydwa te pojęcia tworzą wspólnie pojęcie kształcenia.
Cechy świadomego organizowania uczenia się:
- planowość, świadomość, celowość, systematyczność a wraz z nimi ciągłość i wewnętrzna spoistość poszczególnych czynności;
- wielostronna aktywność osoby uczącej się;
- złożoność;
- ukierunkowanie na wynik;
- różnorodność sposobów i form uczenia się.
Etapy procesu dydaktycznego wg. Okonia:
1. uświadamianie sobie przez uczniów celów i zadań dydaktycznych
2. poznawanie nowych faktów
3. nabywanie pojęć
4. utrwalanie wiadomości
5. przechodzenie od teorii do praktyki
6. wykonywanie zadań dydaktyczno - wytwórczych
7. kontrola i ocena wyników nauczania
Programy nauczania:
- liniowy dawki materiału ułożone są kolejno jedna po drugiej, następując po sobie szeregowo od momenty rozpoczęcia kursu do jego zakończenia, założeniem jest opanowanie poprzedniej dawki przed realizacją następnej;
- rozgałęziony składa się z szeregu alternatywnych ścieżek, mogą być one wybierane przez nauczyciela jednorazowo na podstawie oceny i możliwości uczniów:
-spiralny materiał ułożony w cykle cykl pierwszy zawiera materiał nauczania w zupełnie podstawowym zarysie, cykl drugi pogłębia informacje i tak kolejne cykle zwiększają zakres informacji oraz wymaganych umiejętności;
-mieszany zawiera szereg składników poprzednich programów.
Właściwości pomiaru dydaktycznego:
- rzetelność;
- stosowność;
- trafność;
- normatywność;
- obiektywizm.
Etapy pomiaru dydaktycznego:
1.Sformułowanie koncepcji pomiaru.
2.Analiza programu nauczania.
3. Budowa skali pomiarowej.
4. Sporządzenie planów testu.
5. Budowa testu.
6. Sprawdzanie testu.
7. Przygotowanie uczniów do pomiaru dydaktycznego.
8. Testowanie osiągnięć uczniów.
9. Analiza testu.
10. Ocena pomiaru.
Zasady nauczania:
1 Zasada systematyczności - należy jej dokładnie przestrzegać w pracy szkolnej, gdyż wymaga ona pewnej rytmiczności oraz skrupulatności w pełnieniu codziennych obowiązków szkolnych zarówno przez uczniów jak i przez nauczyciela. Zaniedbanie obowiązków ze strony nauczyciela może przejawiać się opuszczaniem zajęć szkolnych lub słabym przygotowaniu do nich, co powoduje powstawanie braków w wiadomościach oraz niedostateczny rozwój umiejętności uczniów.
Ad. 2 Zasada poglądowości - przestrzeganie tej zasady przez nauczyciela przejawia się usuwaniem z procesu nauczania i uczenia się wszelkiego werbalizmu polegającego na tym, iż nauczyciel zastępuje przedmioty oznaczając je przez często nieznane uczniom pojęcia. Zasada ta jest postulatem opierania nauki szkolnej i poznawania rzeczywistości na podstawie konkretnych rzeczy zjawisk czy procesów lub ich obrazowych przedstawień. Zatem uczeń poznający dane treści powinien kojarzyć z nimi odpowiednie słowa.
Ad. 3 Zasada samodzielności - samodzielność w postępowaniu uczniów powinna być uwzględniona zarówno przez szkołę jak i rodzinę, która stopniowo wdraża dzieci już od najmłodszych lat do dokonywania samodzielnych wyborów oraz planowania i wykonywania pracy wraz z jej samodzielnym sprawdzanie. Nauczyciel powinien kształtować u swoich uczniów samodzielne myślenie poprzez:
wdrażanie ich do samodzielnego formułowania problemów
uczenie samodzielnego ich rozwiązywania
przyzwyczajanie młodzieży do kontrolowania i sprawdzania znalezionych odpowiedzi
Ad. 4 Zasada związku teorii z praktyką - uczniów należy przygotowywać do racjonalnego wykorzystywania wiedzy teoretycznej w różnych sytuacjach praktycznych oraz do przekształcania rzeczywistości, przy czym realizacja tej zasady może przybierać różnorakie formy. Łączenie teorii z praktyką ułatwia pojmowanie sensu omawianych zasad.
Ad. 5 Zasada efektywności - obszar funkcjonowania tej zasady zaznacza się pomiędzy celami kształcenia i osiągnięciami szkolnymi. Zasada ta dotyczy więc optymalizacji czynników takich jak:
metody pracy nauczyciela oraz uczniów
ilość czasu przeznaczonego na wykonanie zadania
wiadomości uczniów
sprawności uczniów
inteligencja i zdolności uczniów
wykształcenie oraz kultura pedagogiczna nauczyciela
środowisko rodzinne i rówieśnicze
Ad. 6. Zasada przystępności (czyli stopniowania trudności) - dobór materiału nauczania przez nauczyciela wymaga wzięcia przez niego pod uwagę przystępności tych treści dla uczniów oraz dostosowania metod nauczania do ich poziomu tak, by pozwalały one na optymalną pracę na lekcji oraz podczas zajęć pozalekcyjnych. Stopniowanie trudności w procesie nauczania wyraża się w przechodzeniu:
od rzeczy bliskich do dalekich
od rzeczy łatwych do trudnych
od rzeczy znanych do nieznanych
Ad. 7. Zasada indywidualizacji i uspołecznienia - jest to zasada zależności interesów jednostki od interesów zbiorowości. Należy dbać o uspołecznienie uczniów tworząc z nich pełnowartościowe istoty społeczne dzięki przekazywaniu im odpowiedniej wiedzy o świecie oraz kwalifikacji ogólnych i zawodowych, które umożliwią im zarówno stanie się pełnowartościowymi członkami społeczeństwa jak i realizowanie w tym społeczeństwie swoich indywidualnych celów życiowych.
Ad. 8 Zasada operatywności wiedzy uczniów - wyraża się w posługiwaniu się przez nich zdobytą w czasie nauki szkolnej i pozaszkolnej wiedzą oraz wykorzystywaniu jej w świadomy i planowy sposób; w ten sposób wiedza bierna staje się wiedzą operatywną.
Ad. 9 Zasada trwałości wiedzy - jest to zasada polegająca na świadomym i aktywnym udziale ucznia w procesie kształcenia.
Ocena śródroczna i roczna:
a) wywiązywanie się z obowiązków ucznia;
b) postępowanie zgodne z dobrem społeczności szkolnej;
c) dbałość o honor i tradycje Szkoły;
d) dbałość o piękno mowy ojczystej;
e) dbałość o bezpieczeństwo i zdrowie własne oraz innych osób;
f) godne, kulturalne zachowanie się w Szkole i poza nią;
g) okazywanie szacunku innym osobom.
Przedmiot oceny edukacyjnej ucznia:
zakres wiadomości umiejętności objętych programem;
stopień zrozumienia tych wiadomości;
umiejętność zastosowania wiedzy w sytuacjach trudnych i nietypowych;
umiejętność korelacji wiedzy z różnych przedmiotów;
zaangażowanie w proces dydaktyczny;
umiejętność dokonywania analizy i syntezy;
umiejętność prezentowania wiedzy;
opanowanie języka przedmiotowego.
Tendencje:
Tendencja rozwojowa : upowszechnienie zinstytucjonowanej oświaty począwszy od przedszkoli do ukończenia studiów wyższych, ma na uwadze kształcenie zgodne z posiadanymi umiejętnościami i zdolnościami, w tej tendencji kształcenie elitarne odnosi się do szczególnie uzdolnionych grup
Podporządkowanie kształcenia i rozwój tzw edukacji ustawicznej nie powinno ograniczać się do pewnego szczebla, tylko powinno trwać przez całe życie. W kształceniu nie powinno być ram czasowych. Szkoły powinny nauczać na wyższych szczeblach, nauczać umiejętności rozwijania aktywności i uczyć planowania w działaniach.
Tendencja odbywa się w kontekście nauczycieli szkoła nie jest jedynym miejscem zdobywania wiedzy i umiejętności i wykształcenia. Wykształcenie można zdobyć w innych miejscach i w formach nie powinno ograniczać się do szkoły. Każda szkoła powinna koordynować swoją działalność edukacyjną z pozaszkolną działalnością instytucji zajmujących się wychowaniem i kształceniem.
związane z harmonizowaniem kształcenia z potrzebami społecznymi.