POLITYKA SPOŁECZNA W UNII EUROPEJSKIEJ
Unia Europejska jest związkiem państw - członków Wspólnot Europejskich zawartym na podstawie „Traktatu o Unii Europejskiej” podpisanego 7 lutego 1992 roku w Maastricht w Holandii, który po procesie ratyfikacji wszedł w życie 1 listopada 1993 r..
Unię Europejską utworzyły: Belgia, Dania, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia, Wielka Brytania i Włochy. Od 1.01.1995 do Unii Europejskiej należy także Austria, Finlandia i Szwecja. Utworzenie Unii Europejskiej jest początkiem nowego etapu procesu integracji europejskiej, którego celem jest ustanowienie unii gospodarczej i walutowej państw członkowskich oraz wzmocnienie i rozszerzenie ich współpracy politycznej.
Polityka społeczna jest to celowa działalność w dziedzinie kształcenia warunków życia i pracy zmierzających do polepszenia warunków pracy i stopy życiowej ludzi. Polityka społeczna jest bardzo powiązana z ogólną polityką gospodarczą. Zagadnienia polityki społe-cznej mogą być realizowane ze środków z budżetów narodowych i budżetu Unii Europejskiej. Takie działania z zakresu polityki społecznej wpływają na ogólną politykę gospodarczą. Powiązania polityki społecznej idą więc w dwu kierunkach.
Zagadnienia polityki społecznej były różnie uwzględniane i realizowane w poszcze-gólnych latach. W końcu lat osiemdziesiątych (grudzień 1989) została podpisana przez jedenaście ówczesnych krajów członkowskich (wszystkich z wyjątkiem Wielkiej Brytanii) Wspólnotowa Karta Podstawowych Praw Socjalnych Pracowników. Wielka Brytania odmówiła podpisania, ponieważ nie popierała zaangażowania Wspólnoty w politykę socjalną.
W roku 1995 Kartę Socjalną podpisały trzy nowe kraje członkowskie, czyli Austria, Finlandia i Szwecja. Ustalenia zawarte w Karcie Socjalnej dotyczyły bezpieczeństwa w miejscu pracy i ochrony zdrowia, standardów życia i pracy, swobody przemieszczania się siły roboczej oraz możliwości konsultacji i udzielania pracownikom kompletnych informacji. Problemy równouprawnienia kobiet i mężczyzn na rynku pracy, ochrony dzieci i młodzieży, pomocy dla ludzi starszych i niepełnosprawnych również zostały zawarte w Karcie Socjalnej. Karta Socjalna zawiera bardzo szeroki zakres problemów, które dotyczą dwunastu obszarów, dziedzin, polityki społecznej. Karta ta stała się podwaliną dla późniejszej polityki społecznej.
17 kwietnia 1993 roku została opublikowana Zielona Księga o Europejskiej Polityce Społecznej. Księga ta ukazywała zagadnienia i kwestie, które wymagały podjęcia głębszych działań. Dotyczyła polepszenia zatrudnienia, walki z ubóstwem, równych szans dla mężczyzn i kobiet, jednolitego rynku i swobody przepływu osób itd..
Następnie opracowano Białą Księgę o Polityce Społecznej. Ukazała się ona 27 lipca 1994 roku. Księga ta ukazała zakres działania Europejskiej Polityki Społecznej do końca dekady. Do najważniejszych zadań należy zapewnienie mieszkańcom Wspólnoty dobrobytu, wysokiego poziomu życia, spójności oraz zachowanie i rozwijanie europejskiego modelu opieki społecznej. Poruszała także kwestie zrównania szans dla kobiet i mężczyzn, zapewnie-nia ochrony zdrowia, pomocy socjalnej dla osób biednych, niepełnosprawnych i starszych. Ukazywała również promowanie i wzmacnianie działalności organizacji społecznych, międzynarodowej współpracy w dziedzinie polityki społecznej. Ten dokument miał odegrać istotną rolę we wsparciu procesu zmian zachodzących w trakcie tworzenia jednolitego rynku. Biała Księga ujawniła, że obciążenia podatkowe i socjalne w państwach Unii sięgają średnio ponad 40%, czyli są znacznie wyższe niż w Japonii (20%) i Stanach Zjednoczonych. Dokument Białej Księgi stał się podstawą opracowania programu działania w zakresie polityki socjalnej na lata 1995-1997. W programie tym ustalenia dotyczyły tworzenia minimalnych standardów wspólnotowych, równouprawnienia kobiet i mężczyzn oraz walki z odizolowaniem społecznym.
Najważniejszym zagadnieniem polityki społecznej Unii Europejskiej jest polityka zatrudnienia. Prawo pracy jest regulowane pierwotnie przez państwa członkowskie a Wspólnota może w tej dziedzinie wydawać tylko ogólne wytyczne. Ważną kwestią w tej dziedzinie polityki jest swoboda przepływu osób oraz związana z tym swoboda osiedlania się i swoboda przemieszczania się pracowników najemnych. Polega to na tym, że każdy pracownik może przenieść się na terytorium innego państwa członkowskiego w celu poszukiwania i podjęcia pracy. Każdy pracownik, który skorzysta ze swobody przepływu utrzymuje prawa nabyte i korzyści w zakresie ubezpieczeń społecznych przewidzianych prawem poszczególnych państw członkowskich. Swoboda przepływu osób uzależniona została od środków Europejskiego Funduszu Socjalnego. Środki tego funduszu przeznaczane są głównie na programy zwalczania bezrobocia wśród osób młodych. Do rejestracji bezrobocia powołano Obserwatorium do Spraw Zatrudnienia oraz stworzono system dokumentacji. Instytucja ta dokonywała jednorocznych analiz dotyczących sytuacji na rynku pracy a potem publikowano je w „Zatrudnieniu w Europie”.
Państwa członkowskie Unii Europejskiej mają za zadanie promować współpracę w obszarze szkoleń i doskonalenia zawodowego. Taka polityka ma prowadzić do równomier-nego rozwoju gospodarek narodowych i wspólnego rynku.
Duże znaczenie w polityce społecznej Wspólnoty ma również ochrona zdrowotna i godziwe warunki pracy. Wprowadzono różne środki zachęcające do poprawy bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników w pracy. Ponadto miało miejsce informowanie i przeszkala-nie pracowników odnośnie ryzyka i podejmowania środków ostrożności. Do pracowników należało wykonywanie poleceń pracodawcy, które miały na względzie ich ochronę zdrowia i zapewnienie bezpieczeństwa.
Od marca 1992 do marca 1993 roku ogłaszono „Europejski Rok Bezpieczeństwa, Higieny i Ochrony Zdrowia w Miejscu Pracy”. To przedsięwzięcie miało na celu uświado-mienie, że bardzo dużo pracowników cierpi z powodu wypadków przemysłowych i obrażeń zawodowych. Ponadto uzmysłowić miało obecność ryzyka związanego z wykonywanym zawodem.
Unia Europejska w ramach polityki społecznej zajęła się problemem zapewnienia wyższego poziomu ochrony zdrowia ludzkiego, poprzez zachęcanie do współpracy pomiędzy państwami członkowskimi oraz udzielanie wsparcia w ich akcjach. Zagadnienia uzależnienia od narkotyków, zwalczania raka, walka z AIDS, alkoholizmem, promocja zdrowego stylu życia również były na porządku dziennym.
Kolejnym zagadnieniem polityki społecznej jest polityka rodzinna. Początkowo trak-towana była obojętnie, ponieważ uważano, że jest to sfera prywatna i interwencja państwa nie jest wskazana. W 1989 roku został opublikowany Komunikat na temat polityki rodzinnej, który określił główną rolę rodziny. Rodzina odgrywa zasadniczą rolę w gospodarce, przyczy-nia się do zrównania praw mężczyzn i kobiet. Ponadto w 1989 roku zostały powołane sieci 12 narodowych ekspertów dla monitorowania trendów demograficznych, zbierania informacji na temat sytuacji rodzinnej i środków podjętych odnośnie rodzin w państwach członkowskich. Eksperci ci musieli dostarczać Komisji Europejskiej raporty przedstawiające sytuację i podjęte kroki w celu poprawy bytu rodzin. Rada Europejska określiła środki, które miały przyczynić się do usuwania przeszkód w podejmowaniu aktywności zawodowej, likwidowaniu różnic oraz proponowała wprowadzenie zasiłków celowych dla pewnej kategorii rodzin, które były w bardzo trudnej sytuacji finansowej.
Kluczowe znaczenie w polityce społecznej Unii Europejskiej ma kwestia równoupra-wnienia kobiet. W 1984 roku powołano stały Komitet Praw Kobiet w celu, który umożliwiał wgląd w sposób rozszerzania europejskiego prawodawstwa dotyczącego równych szans dla kobiet oraz możliwość kontrolowania wpływu decyzji podejmowanych w innych dziedzinach na prawa kobiet. Ważną rolę odegrało również Europejskie Lobby Kobiet. Organizacja ta w 1991 roku zgrupowała nierządowe organizacje we Wspólnocie w celu skoordynowania dzia-łań na rzecz kobiet. Zagadnienie równouprawnienia kobiet dotyczyło głównie równości do wynagrodzenia, w dostępie do zatrudnienia, warunków pracy, ochrony socjalnej, edukacji itd.. Ponadto poruszano problem ochrony zdrowia kobiet w ciąży podczas pracy i pracownic, które niedawno urodziły dzieci i karmią je piersią. Ważne jest również uprawnienie kobiet do urlopu macierzyńskiego przez okres 14 tygodni jeśli pracowały podczas ciąży lub były zarejestrowane jako bezrobotne. Kobiety takie utrzymują prawa pracownicze czy prawa do zasiłku w zależności od sytuacji.
Następnym celem polityki społecznej jest zapewnienie godziwego życia dla osób star-szych i niepełnosprawnych. Uważano, iż różne traktowanie starszych i niepełnosprawnych osób będzie uniemożliwiać prawidłowe funkcjonowanie wspólnego rynku. Dlatego też każdy pracownik powinien mieć zagwarantowane środki pozwalające na minimum egzystencji w momencie przejścia na emeryturę. Powinien również mieć zapewnioną medyczną i socjalną pomoc zgodnie z jego potrzebami. Natomiast osoby niepełnosprawne powinny otrzymywać dodatkowe środki, które wspierałyby koszty kształcenia zawodowego, transportu i utrzymania mieszkania. Wszystko to po to, żeby poprawić społeczną i zawodową integrację osób niepeł-nosprawnych. Na początku komórka odpowiedzialna za osoby niepełnosprawne nosiła nazwę „Środki dla Niepełnosprawnych”. W 1993 roku nazwę zmieniono na „Integrację Niepełnosprawnych”. Zróżnicowanie wieku emerytalnego ze względu na płeć w większości państw członkowskich nastąpiło w 1992 roku. Wcześniej nie było zróżnicowania wieku emerytalnego mężczyzn i kobiet.
Od 1991 roku rozpoczęto monitorowanie i wymianę informacji o trendach demografi-cznych i ich wpływie na systemy opieki społecznej i zdrowotnej. Ponadto określono środki pomagające w przemieszczaniu się osób niepełnosprawnych oraz pomoc w prowadzeniu samodzielnego życia. Polityka społeczna wobec osób starszych i niepełnosprawnych miała zachęcać także do solidarności między pokoleniami.
Bardzo ważnym zagadnieniem polityki społecznej jest także walka z ubóstwem. Początkowo nie było problemu ze znalezieniem pracy. Nieco później pojawił się problem długotrwałego bezrobocia, który zwalczano poprzez kursy i przeszkolenia, poprzez promo-wanie działalności na własny rachunek. Natomiast specjalnym programem ochronnym objęte zostały kobiety pozostające długo bez pracy, migranci i osoby niepełnosprawne. Ponadto państwo powinno zagwarantować środki pomocy społecznej osobom pozostającym bez pracy, które zostały zwolnione i nie zdołały pozyskać nowej pracy. Osoby pracujące powinny otrzy-mywać sprawiedliwe wynagrodzenie, zapewniające godziwy byt.
Problem ubóstwa dotyczył coraz większej rzeszy ludności. Dlatego też rozpoczęto realizację programów walki z biedą.
Pierwszy program walki z ubóstwem został ustalony na lata 1975-1980. W ramach niego starano się przeprowadzić badania w zakresie wymiaru i natury ubóstwa, przyczyn i rozmiarów takiego stanu rzeczy.
Drugi program obowiązywał na lata 1985-1988. Najważniejszą kwestią tego programu było gromadzenie i wymiana informacji dotyczącej ubóstwa, ocena środków przeznaczonych do walki z biedą. Wydzielono 67 projektów akcji badawczych, które dotyczyły rodziców samotnie wychowujących dzieci, młodych bezrobotnych, długotrwale bezrobotnych.
Trzeci program - „Ubóstwo” obejmował lata 1989-1994 i miał on dostarczyć środki korygujące w odniesieniu do grup już zmarginalizowanych.
W 1989 roku rozpoczęło swe funkcjonowanie Obserwatorium do Spraw Walki ze Społecznym Wykluczeniem. Do jego najważniejszych zadań należała analiza polityk, roz-powszechnianie i wymiana wiedzy dotyczącej ubóstwa. Ponadto do niego należało również dostarczanie rocznych raportów dla Komisji Europejskiej.
Kolejny program został zaplanowany na lata 1994-1999. Zakładał on zwalczanie izolacji i popieranie solidarności między państwami.
Wydatki na ochronę socjalną wynoszą w krajach Wspólnoty średnio około 25% PKB. Najmniej wydają Portugalczycy, a najwięcej Holendrzy. Co szósty mieszkaniec Unii żyje w stanie ubóstwa, jego dochody są niższe od 50% średniego dochodu osiąganego przez ludność poszczególnych państw Unii. Osoby takie nie mają godziwych warunków życia, żadnych udogodnień, utrudniony dostęp do edukacji, transportu, gorsze warunki mieszkaniowe. Bezrobocie w krajach Piętnastki wynosi średnio 9%. Najwyższe jest w Hiszpanii 22%, najniższe w krajach Beneluxu i w Austrii.
Jedynie co trzeci mieszkaniec Unii podejmuje studia wyższe (podczas gdy w USA studiuje 70% Amerykanów). W Europie brakuje środków kształcenia ustawicznego. Pracownicy małych i średnich przedsiębiorstw mają ograniczone możliwości podjęcia dalszej nauki czy zmiany kwalifikacji zawodowych.
Unia Europejska działa w oparciu o zaplanowany wcześniej program w dziedzinie polityki społecznej. Program ten obejmuje lata 1998-2000 i wskazuje uwarunkowania doty-czące wysokiego poziomu bezrobocia (szczególnie wśród ludzi młodych, kobiet), nieustannie zmieniającą się sytuację na światowym rynku pracy pod wpływem procesu globalizacji, współistnienia pomyślności i bogactwa z ubóstwem, dyskryminacją, nierównością i choroba-mi oraz wskazuje, że następuje proces starzenia się siły roboczej i całej populacji. Ważną kwestią jest również rozszerzenie Unii Europejskiej i związane z tym faktem wyzwania dla obecnych kandydujących do wstąpienia państw.
Najważniejszym zagadnieniem w ramach tego programu jest jednak zatrudnienie. Najwięcej czasu poświęcono temu problemowi, gdyż jest bardzo poważny. Sprawy dotyczące zatrudnienia, również szans, polityce niedyskryminacji zostały poruszone w rozdziale Traktatu Amsterdamskiego. Również wytyczne przyjęte na szczycie w Luksemburgu w 1998 roku dotyczyły rozwoju zintegrowanej strategii zatrudnienia. Nowy program działań w sferze socjalnej dotyczy pracy, kwalifikacji nowej sytuacji na rynku pracy, spójnego społeczeństwa. Przy realizacji celów powyższego programu wykorzystuję się dialog społeczny i wymianę informacji. Komisja Europejska pełni nadzór nad uzgodnionymi celami oraz może przedsta-wiać swoje propozycje dotyczące minimum socjalnego programów roboczych. Kładziono nacisk na modernizację polityki i systemów edukacji, szkolenie i zatrudnienie. Wsparcie finansowe może być przeznaczane na promocję zasobów ludzkich, zwalczanie dyskryminacji i nierówności w dostępie do rynku pracy i projekty innowacyjne.
Za początek wspólnej polityki społecznej można uznać rok 1958 wraz z wejściem w życie Traktatu Rzymskiego o EWG. Zasadniczą jednak rolę zaczęła odgrywać dopiero pod koniec lat osiemdziesiątych. Duży wpływ na rozwój wspólnej polityki społecznej miały: Jednolity Akt Europejski (1986), Wspólnotowa Karta Podstawowych Praw Społecznych (1989), Traktat o Unii Europejskiej (1992). Rozwój ten był stopniowy w miarę rozwoju integracji na obszarze Wspólnot Europejskich.
Tak jak wspominałam wspólna polityka społeczna miała swoje początki wraz z wejściem w życie Traktatu Rzymskiego o EWG. Najważniejszym celem było tworzenie wspólnego rynku pozwalającego na swobodny przepływ siły roboczej. Ponadto podkreślał harmonizację prawa pracy, równouprawnienie mężczyzn i kobiet, szkolenia zawodowe.
Na skutek pogarszającej się sytuacji na rynku pracy w 1974 roku został opracowany Program Akcji Społecznej. Wraz ze wzrostem bezrobocia polityka społeczna zaczęła od-grywać coraz większą rolę na szczeblu wspólnotowym. Dotyczyła wzrostu zatrudnienia, równości szans, poprawy warunków pracy, bezpieczeństwa i higieny pracy.
Następny etap w rozwoju wspólnej polityki społecznej ma związek z realizacją Programu Jednolity Rynek Europejski (1992) i z podpisaniem Jednolitego Aktu Europej-skiego (1986). W 1989 roku została przyjęta do realizacji Wspólnotowa Karta Podstawowych Praw Społecznych, która była wyrazem społecznego wymiaru rynku wewnętrznego. Karta ta określiła 12 praw społecznych.
Decydujące znaczenie dla rozwoju wspólnej polityki społecznej miało opublikowanie Zielonej Księgi o polityce społecznej. Było to w 1993 roku. Rok później uchwalono Białą Księgę. Biała Księga była programem rozwoju wspólnej polityki społecznej i stała się podsta-wą do opracowania 3-letniego Programu Akcji Społecznej na 1995-1997 i lata 1998-2000. Rośnie znaczenie inicjatyw podejmowanych na szczeblu Unii a maleje na szczeblu narodowym. Najważniejszym warunkiem tworzenia i prawidłowego funkcjonowania Unii Europejskiej jest dążenie do jedności i spójności społecznej.
Ważnym zagadnieniem polityki społecznej jest starzenie się społeczeństwa, które prowadzi do podnoszenia jej wydatków na cele społeczne. Dlatego też musi być wprowa-dzona reforma systemów emerytalnych Wspólnot Europejskich. Ludność Europy stanowi zaledwie 5% ludności światowej. Szybko spada przyrost naturalny we Włoszech, Hiszpanii, Francji. Za dwadzieścia lat przybędzie 10 milionów Europejczyków, gdy tymczasem liczba ludności światowej wzrośnie o 1,7 miliarda.
Głównym zadaniem wspólnej polityki społecznej jest poprawa warunków życia i pracy, wzrost zatrudnienia, sprzyjanie równości szans i rozwoju opieki społecznej.
Podjęte w niniejszej pracy zagadnienia ukazują złożoność polityki społecznej. Dowodzą również, że Unia Europejska musi opracowywać programy jak najpełniejszego zatrudnienia, minimalizującego skutki nadmiernych wahań na rynkach pracy Wspólnot Europejskich. Polityka taka musi obejmować wszystkie środki i działania umożliwiające poprawę warunków życia, pracy, zatrudnienia itd..
1