Dydaktyka - nauka o nauczaniu i uczeniu się, jest to system poprawnie uzasadnionych twierdzeń, hipotez dot.zjawisk zależności prawidłowości uczenia się i nauczania oraz przekształcania tych zjawisk przez człowieka.
Dydaktyka ogólna obejmuje swoimi badaniami wszystkie przedm. nauczania i wszystkie szczeble pracy szkolnej.
Dydaktyka szczegółowa (metodyka) to teoria nauczania, uczenia się poszczególnych przedmiotów na określonych szczeblach nauczania.
Przedmiotem bad. dydakt. jest świadoma działalność dydakt. tj. procesy nauczania i uczenia się, ich cele, treść, przebieg, metody, środki i organizacja.

Funkcje dydaktyki:

-teoretyczne

-praktyczne

Metody badawcze:

-obserwacja

-eksperyment

-wywiad

-ankieta

-analiza dokumentów

-analiza statystyczna

Narzędzia badawcze:

-arkusz obserwacyjny

-testy psychologiczne i dydaktyczne

-kwestionariusz wywiadu

-kwest. Ankiety

-skale postaw

Eksperyment-polega na wywoływaniu lub zmianie przebiegu zjawisk lub procesów dyd. Przez wprowadzenie do nich jakiegoś nowego czynnika i obserwowanie powstałych pod jego wpływem skutków.

Eksperyment dzielimy na:

-laboratoryjny

-naturalny

Wywiad i ankieta-posługujemy się nimi wtedy, gdy chcemy uzyskać inf. O tym, co dane osoby wiedzą oraz jak oceniają określone zjawiska i procesy.

Wywiad-umożliwia zdobywanie inf. Za pomocą bezpośredniej rozmowy

Ankieta-umożliwia zdobywanie pożądanych inf. Od wybranych osób za pośrednictwem drukowanej listy pytań

Obserwacja-to zamierzone, planowe i systematyczne spostrzeganie zjawisk i procesów dydaktycznych w celu ujawnienia towarzyszących im zmian oraz stwierdzenia zachodzących między nimi związków.

Obserwacja może mieć charakter:

-pośredni

-bezpośredni

Warunkiem skuteczności i poprawności oraz rzetelności obserwacji jest wyraźne sprecyzowanie jej celu oraz opracowanie odpowiedniego arkusza obserwacyjnego, umożliwiającego planowe i systematyczne gromadzenie spostrzeżeń przez osobę obserwującą.

Proces kształcenia:

Ogniwa w toku poszukującym procesu nauczania:

1)uświadomienie trudności

2)słowne określenie trudności

3)formułowanie hipotezy

4)weryfikacja empiryczna hipotezy

5)utrwalenie i zastosowanie systemu wiedzy

Ogniwa w toku podającym procesu nauczania:

1)przygotowanie do pracy

2)podanie nowego materiału

3)synteza materiału

4)kontrola wiadomości

Klasyfikacja form organizacyjnych

- nauczanie jednostkowe (uczeń indywidualnie realizuje zadania dydakt. korzystając z bezpośred. lub pośr. pomocy n-la);

- nauczanie zbiorowe (system klasowo-lekcyjny, laboratoryjno-lekc., warsztatowo-lekc.) W syst. klasowo-lekcyjnym uczniowie w tym samym wieku tworzą klasy, klasa pracuje zgodnie z rocznym planem nauczania, podst. jednostka to lekcja, która jest poświęcona jednemu przedmiotowi, pracą uczniów kieruje n-l, zaletą jest współzawodnictwo, a wadą brak indywidualizacji treści nauczania;

- nauczanie grupowe (małe grupy w klasach 3-6 os., skład grup stały, grupą kieruje przewodniczący, wszystkie grupy pracują pod kier. n-la, forma pracy grupowej występuje łącznie z naucz. zbiorowym, ocena wyników odbywa się indywidualnie, podst. pracy grup. jest dyskusja), zalety to: wszyscy są zaangażowani, słabszym lepiej nawiązać kontakt, indywidualizacja tempa nauczania. ;

-lekcja jako podst. jednostka zinstytucjonalizowanej formy organizacyjnej procesu nauczania, określa nie tylko czas pracy nad tematami, na które podzielony jest materiał programowy, lecz wpływa również na tok kształcenia tzn. na rozkład w czasie poszczególnych działów programu oraz związanych z nimi zadań dydaktycznych. Struktura lekcji powinna być wyznaczana przez cele, treść, zadania dydaktyczne, wiek uczniów oraz stosowane metody i środki nauczania.

Rodzaje lekcji:- poświęcone kontroli i ocenie wyników nauczania, - służące zaznajamianiu uczniów z nowym materiałem, - powtórzeniowo-systematyzujące.

Typy lekcji-podająca- problemowa- operacyjna- ekspozycyjna

- zajęcia pozalekcyjne i zarazem pozaszkolne (praca domowa, wycieczka)

Metody i środki walki z niepowodzeniami:
a)profilaktyka pedagogiczna -nauczanie problemowe i grupowe

b)diagnoza pedagogiczna

c)terapia pedagogiczna

Przyczyny niepowodzeń szkolnych:

-społeczno-ekonomiczne

-biopsychiczne

-dydaktyczne

Planowanie działalności dydaktycznej:

1)Rodzaje planowania

-roczny plan nauczania

-okresowy plan nauczania

-plan pojedynczy: plan lekcji i konspekt

2)Metody planowania

-metoda dedukcyjna

-metoda indukcyjna

3)kontrola i ocena stopnia realizacji planów dydaktycznych

-roczna

-okresowa

-bieżąca

-ustna, wyrywkowa kontrola: krótkie sprawdziany pisemne i testy dydaktyczne.

Systemy dydaktyki

1.System Herbartowski - tradycyjna-1776-1841)- Jan Fryderyk Herbart niem. Filozof, psycholog, pedagog, system oparł na etyce i psychologii. System, który stworzył pozwalał umacniać władzę w Prusach czyli służył szlachcie i bogatym mieszczanom. Głosił ideę wychowania nauczania wychowującego- czyli pruska dyscyplina (szkoła nastawiona na przestrzeganie dyscypliny). Pierwszym środkiem wszelkiego wychowania jest groźba. Chodziło o utrzymanie młodego pokolenia w zależności od starszego. Dążył aby pedagogikę przekształcić w naukę, starał się nadać więc jej ścisły charakter. Dydaktyka herbartowska- opierała się na metafizycznej filozofii, mówiąca że istnieje dusza jako cos stałego, niezmiennego. Charakteryzuje się schematyzmem.

Załączył jako twórca 4 STONIE FORMALNE (sposoby uczenia się)

1)jasność- powolne podążanie na przód, inaczej mówiąc rozłożenie przedmiotu na maleńkie cząstki, i uczeń powoli przechodzi do 2 poziomu. 2)kojarzenie- wiązanie nowego materiału z materiałem już wcześniej już opanowanym 3)system- tu uporządkowanie przyswojonych wiadomości i uwypuklenie głównych myśli. 4)metoda- to znajduje zastosowanie w wykonaniu zadań, prac, sposobów.

2.System John Dewey- progresywna- (1859-1952)- swoją teorie opierał na filozofii pragmatycznej, która nie uznaje klasycznego kryterium prawdy, zgodnie z którym prawda polega na zgodności naszych myśli z niezależną od nas rzeczywistością, a za prawdziwe uważa się to co jest prawdziwe. Związku z takim założeniem głosił on postulat, że szkoła powinna być przystosowana do życia społecznego. Próbował przystosować szkołę do społeczeństwa amerykańskiego. Wzorem takiej szkoły był wiejski dom, gdzie dzieci uczą się przez działanie praktyczne (robienie mebli, hodowania, gotowania).

Twórca 5 STOPNI FORMALNYCH: 1)odczuwanie trudności, 2)wykrycie jej i określenie, 3)nasuwani e się możliwego rozwiązania, 4)wyprowadzenie wniosków z przypuszczeń rozwiązań, 5)dalsze obserwacje prowadzące do przyjęcia lub odrzucenia przypuszczenia.

3.Dydaktyka współczesna- nie odrzuca wszystkich założeń Herbarta i Deweya ale wielokrotnie je integruje. Char. Dyd- Dyd wsp. Przyjmuje Herbarta postulat zaznajamiania uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy, a Deweya przyjmuje programistyczny postulat aktywizowania dzieci i młodzieży w procesie nauczania i uczenia się. Podst. dyd współczesnej przyjmuje materializm, który funkcjonuje i bazuje na związku poznania z działaniem. Ważne miejsce zajmuje psychologia. Wsp Dyd ustala inne zasady doboru treści. Zakłada różnorodność pracy indywidualnej, zbiorowej, grupowej. Miejsce stopni formalnych zajęły ogniwa procesu nauczania. 1)uświadomienie uczniom celów i zadań kształcenia, 2)poznanie faktów, 3)nabywanie nowych pojęć, 4)poznawanie prawidłowości i systematyzowanie, 5)przechodzenie od teorii do praktyki, 6)wykonywanie zadań praktyczna-wytwórczych, 7)sprawdzanie i ocena osiągnięć.

Cele kształcenia

Cele tradycyjne:

1-poznawczy- wiedzy, um, sprawności, nawyków= proces nauczania, np.; zapoznanie uczniów z ogólną tematyką dotyczącą etyki i zasad panujących w danym społeczeństwie, zapoznanie uczniów z postawami etycznymi i nieetycznymi.

2-kształcący- rozwój zdolności + zainteresowań= kształcenie- wskazanie ogólnych przyjętych w procesie kształcenia.

3-wychowawczy- kształtowanie postaw, ideałów, dążeń.- np. uświadomienie uczniom konieczności przestrzegania prawidłowych zasad postępowania.

Wyróżniamy: ogólne i operacyjne:

1. operacyjny cel nauczania- to jasny, precyzyjny opis ogólnego nauczania, wyrażony jest opisem zachowania jakie ma przejawiać uczący się po ukończeniu nauki. 3składniki celu operacyjnego: 1-zachowanie końcowe, 2-warunki jego przejawiania, 3-standardy osiągania zachowania końcowego.

2. ogólny cel nauczania- to opis tego czego uczeń ma nauczyć się w danym systemie kształcenia i jest formułowany jako kierunek dążeń dydaktycznych.

Wyróżniamy cele taksonomiczne nauczania:

1) Wiadomości:

A) zapamiętywanie wiadomości- np. uczeń zdefiniuje pojęcie etyka, zasady moralne, normy moralne, prawa i obowiązki, uczciwość, zjawiska patologiczne, koncepcje.

B) zrozumienie wiadomości- np. uczeń rozróżni etyczne i nieetyczne postępowanie,

2) Umiejętności:

C) stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych- np. uczeń porówna i schematyzuje etyczne i nieetyczne postępowanie.

D) stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych- np. zastosuje znane wiadomości w rozwiązaniu problemu.

Cele wychowania:

1) Działania:

A) uczestnictwo w działaniu- np. uczeń wykazuje zainteresowanie omawianym tematem i aktywnie uczestniczy w prowadzeniu zajęć,

B) Podejmowanie działania- np. uczeń chętnie dzieli się swoimi spostrzeżeniami i zdobytą wiedza z kolegami i koleżankami,

2) Postawy:

C) Nastawienie na działanie- np. uczeń przekonać ma kolegów i koleżanki o celowości bardzo dogłębnego poznania w zagadnieniach, w celu lepszego zrozumienia,

D) System działań- np. praktyczne wykorzystanie zdobytej wiedzy na zajęciach i w życiu codziennym.

Treści kształcenia- powinny one być zgodne z wymaganiami naukowymi, w tym z wymaganiami formułowanymi przez psychologię i dydaktykę. Treści kształcenia muszą być dostosowane do potencjalnych możliwości uczniów, do ich rozwoju psychofizycznego. Niezbędna jest cykliczna weryfikacja programów szkolnych.

Teorie doboru treści:

1. Materializm dydaktyczny- zwolennicy materializmu dyd uważali, że zasadniczym celem szkoły powinno być przekazanie uczniom jak największego zasobu wiadomości z możliwie różnych dziedzin nauki. W ten sposób programy nauczania zawierają materiał bardzo obszerny lub wręcz przeładowany wiadomościami.

2. Formalizm dydaktyczny- zwolennicy formalizmu dyd uważają treść kształcenia jedynie za środek służący do rozwijania zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów, tzn. ich uwagi, pamięci, wyobrażeń, myślenia itp.

3. Utylitaryzm dydaktyczny- zgodnie z jego założeniami starano się zapewnić uczniom maksymalną swobodę- m. in. w zakresie doboru przedmiotów, które podzielona na obowiązkowe i fakultatywne.

4. Teoria programowo- kompleksowa- teza ta głosi, że o treści wykształcenia musi decydować jego funkcja. Dzięki takiej teorii można by nauczyć poszczególnych przedmiotów kompleksowo, a nie odrębnie. Kompleksowo- programowy dobór i układ materiału nauczania, jest warunkiem racjonalnej przebudowy programów i podręczników szkolnych, jak i dotyczących metod nauczania.

5. Strukturalizm- punktem wyjściowym było przekonanie, iż programy nauczania są przeładowane materiałem, a redukcja materiału byłaby sprzeczna z rozwojem nauki. Aby tego uniknąć należy włączyć do programów treści najważniejsze.

6. Egzemplaryzm- zwolennicy tej teorii wychodzą z złożenia, że bezwzględnie konieczna jest redukcja materiału nauczania przewidzianego w dotychczasowych programach dla różnych typów szkół.

7. Materializm funkcjonalny- zgodnie z tym założeniem podstawowym terytorium doboru i układu treści programowych powinny być względy światopoglądowe. W materiale nauczania poszczególnych przedmiotów należy eksponować ich „idee przewodnie”.

8. Programowanie dydaktyczne- aby stworzyć dobry tekst programowy, trzeba najpierw ostrożnie przeanalizować pod względem merytorycznym i metodycznym jego treść oraz odpowiednio zaprojektować układ wszystkich jej elementów w obrębie danego tematu.

Wymagania dotyczące doboru treści:

a) wymagania społeczno-polit

b) wymagania zawodowe
c) wymagania kulturowe

d) wymag. Naukowe

e) wymag. Dydaktyczne

Zasady kształcenia:

1. zasada systematyczności - czyli o porządkowaniu wiedzy; w dużej mierze odnosi się do ucznia. Mówi, że jeśli uczeń chce trwale i skutecznie coś zapamiętać to powinien systematycznie utrwalać wiedzę.

2. zasada poglądowości- czyli respektowanie drogi między konkretem a abstrakcją; inaczej nazywana zasadą bezpośredniości. To najwcześniej sformułowana zasada. Wskazuje ona na konieczność zdobywania wiedzy poprzez bezpośrednie poznawanie rzeczy i zjawisk lub przez zetknięcie się z nimi przy pomocy środków dydaktycznych (tj. modele, obrazy, schematy, wykresy, tabele). Funkcją tej zasady jest ułatwienie zrozumienia i zapamiętywania.

3. zasada samodzielności- czyli ograniczonej zależności uczniów od nauczyciela.

4. zasada związku teorii z praktyką- Wymaga się tu, aby działania uczniów były poprzedzone przekazywaniem im określonych wiadomości, wiązania działania z efektywnym przekształcaniem rzeczywistości oraz przechodzenia od teorii do praktyki i od praktyki do teorii. Teoretyczne podstawy ułatwiają planowanie czynności praktycznych, praktyka zaś stanowi źródło nowej wiedzy oraz środek jej weryfikowania. W procesie nauczania współistnieć powinno poznanie zmysłowe, rozumowe i poznanie poprzez działanie.

5. zasada efektywności- czyli związek miedzy celami a wynikami kształcenia

6. Zasada przystępności- czyli pokonywanie trudności uczniów w poznawaniu i przekształcaniu rzeczywistości (stopniowanie trudności). Wymaga metodycznego uszeregowania problemów: - od spraw bliskich do dalszych; -od łatwych do trudnych; - od znanych do nieznanych. Ponadto przewiduje się tu dostosowanie metod i środków do możliwości poznawczych ucznia oraz uwzględnienie różnic w tempie pracy i zaawansowaniu w nauce poszczególnych uczniów. W nauczaniu trzeba zwracać uwagę na zróżnicowanie w tempie pracy i stopniu zaawansowania w nauce poszczególnych uczniów.

7. Zasada indywidualizacji i uspołecznienia- czyli związków interesów jednostki i zbiorowości.

METODY KSZTAŁCENIA Wg. Okonia- jest to wypróbowany i systematycznie stosowany układ czynności nauczycieli i uczniów realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian osobowości uczniów.

(podział metod)

1. metody asymilacji wiedzy, zwane podającymi, słownymi - oparte głównie na aktywności poznawczej o charakterze reproduktywnym:

1. pogadanka - rozmowa nauczyciela z uczniem, gdzie nauczyciel zna odpowiedź, ma potrójne zastosowanie: wstępna, przedstawiająca nowe wiadomości, utrwalająca

2. dyskusja - wymiana zdań między nauczycielem i uczniami lub tylko uczniami, odbicie poglądów własnych lub odwołanie się do poglądów innych osób, odmienność stanowisk. Odmiany dyskusji: wspólne rozwiązywanie problemów, kształtowanie przekonań młodzieży, uzupełnienie własnej wiedzy

3. wykład - bezpośrednie lub pośrednie przekazywanie wiadomości. Sztuka wykładania - wiązanie treści wykładu z życiem, trafne przykłady, staranne wysławianie się, logiczna całość, systematyczna treść. Typy wykładów: konwencjonalny (treść przekazywana bezpośrednio w gotowej do zapamiętania postaci), problemowy (problem naukowy lub praktyczny), konwersatoryjny (przeplatanie fragmentów mówionych z wypowiedziami słuchaczy lub zadaniami teoretycznymi czy praktycznymi)

4. opis - wydarzenia historyczne, urządzenia techniczne, opis krajobrazu, gdy opisowi towarzyszy pokazywanie przedmiotu lub rysunku

5. opowiadanie - przedstawienie akcji przebiegającej w określonym czasie, przedstawienie biografii, wypraw geograficznych, odkryć naukowych

6. praca z książką - opanowanie sposobów posługiwania się książką oraz wykorzystywania środków masowych (czasopism, radio, telewizja, nagrania). Sposoby: uczenie się z podręcznika, sporządzanie notatek i posługiwanie się lekturą uzupełniającą.

2. metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy - zwane problemowymi, oparte na twórczej aktywności poznawczej, polegającej na rozwiązywaniu problemów. Umożliwiają funkcjonowanie wiedzy biernej, przekształcając ją w wiedzę czynną oraz sprzyjają wykrywaniu nowych wiadomości i stosowaniu ich w praktyce. Poziomy poznania: konkretów, modeli i teorii.

a) klasyczna metoda problemowa - dominacja uczenia się nad nauczaniem, cztery momenty wg Nawroczyńskiego: wytwarzanie sytuacji problemowej, formułowanie problemów i pomysłów ich rozwiązania, weryfikacja pomysłów rozwiązania, porządkowanie i stosowanie uzyskanych wyników w nowych zadaniach

b) metoda przypadków - polega na rozpatrzeniu przez grupę opisu jakiegoś przypadku

c) metoda sytuacyjna - wprowadzenie uczniów w jakąś złożoną sytuację

d) giełda pomysłów - zespołowe wytwarzanie pomysłów rozwiązania jakiegoś zadania

e) mikronauczanie - uczenie się złożonych czynności praktycznych

f) gry dydaktyczne - wspólna cecha: pierwiastek zabawy

3. waloryzacyjne zwane eksponującymi o dominacji aktywności emocjonalno-artystycznej

a) impresyjne- kształcenie odbywa się poprzez uczestnictwo w odbiorze dzieła np. czytamy literaturę, oglądamy wystawę,

b) ekspresyjne - sami uczestniczymy w wytwarzaniu

4. metody praktyczne - przewaga aktywności praktyczno-technicznej (na zajęciach zawodowych wychowanie przez pracę), metody ćwiczeniowe, met. realizacji zadań twórczych, metoda przypadku.

PODRĘCZNIKI - to książka szkolna zawierająca wszystkie informacje zgodne z programem nauczania
Rodzaje podręczników: tradycyjne ( konwencjonalne); obudowane (+ płyta, plansza, kaseta); multimedialne.
Funkcje dydaktyczne podręczników: informacyjna, transformacyjna, badawcza, samokształceniowa, kontrolno-oceniająca i korektywna.

Program nauczania- ustala jakie wiadomości, umiejętności i nawyki uczniowie mają opanować oraz w jakiej kolejności. Na ten program składają się następujące części:

-uwagi wstępne

-materiał nauczania

-uwagi o realizacji programu

Ogniwa wg Okonia:
I. Uświadamianie sobie przez uczniów celów i zadań dydaktycznych.

II. Poznawanie nowych faktów
Sposoby poznania:
♣ Empiryczne:
-poznanie bezpośrednie (obserwacja, spostrzeganie, eksperyment);
-poznanie pośrednie (schematy, mapy, strategie, modele);
♣ Werbalne:
-słowo mówione (opis, opowiadanie, pogadanka, wykład, dyskusja);
-słowo drukowane (opowiadanie, praca z tekstem);
III. Nabywanie pojęć
V. Przechodzenie od teorii do praktyki
VI. Wykorzystywanie zadań dydaktyczno- wytwórczych
VII. Kontrola i ocena wyników nauczania:

---