Socjologia narodu i stosunków etnicznych. - wykład I

Narody ginące - kolokwium 13.12.2009

GRUPA ETNICZNA - NARÓD ( klasyfikacja - pojęcia )

Wszystkie zbiorowości są grupami etnicznymi!

Grupa etniczna

- w znaczeniu antropologicznym i socjologicznym - zbiorowość ( np. naród, plemię ), która w oczach jej samej ( tzn. w świadomości ) jak i w oczach otaczających zbiorowości jest odrębna, specyficzna ze względu na:

• kulturę ( język, gwarę, religię )

• genealogię

• poczucie posiadania własnego terytorium i praw do niego

• odrębność osobościowa (stereotyp - czyli jak inni ich postrzegają , autostereotypy - wyobrażenie o samych sobie )

• w znaczeniu politycznym- zbiorowość ludzi, odróżniająca się od większości społeczeństwa jakiegoś państwa, ale nie identyfikująca się z żadnym narodem tworzącym jakieś inne państwo

np. Romowie, Kurdowie

protonaród - naród bez państwa - typ grupy etnicznej, która dąży do uzyskania własnej suwerenności politycznej w postaci własnego państwa np. Ślązacy, Kurdowie, Baskowie

Protonaród posiada własne elity polityczne oraz własnych ideologów, którzy starają się generować ruch narodowy. Protonaród można uznać jako fazę tworzenia się z grupy etnicznej narodu, co nie oznacza, że każdy protonaród musi stać się w przyszłości uznanym narodem i uzyskać własną niezależność polityczną w postaci państwa.

Pojęcie protonarodu wprowadzone zostało przez Thomasa Eriksena, dla odróżnienia tego typu grupy etnicznej od miejskich mniejszości etnicznych i ludów tubylczych, znajdujących się w fazie przedindustrialnej rozwoju oraz grup etnicznych w "społeczeństwach pluralistycznych" istniejących w kulturowo heterogenicznych państwach pokolonialnych.

Protonarody zazwyczaj są liczebniejsze od innych typów mniejszości etnicznych.

Mniejszość narodowa - gr. ludzi zamieszkująca obszar danego państwa, posiadająca własny język, kulturę, pochodzenie etniczne bądź religię. Zbiorowość ta charakteryzuje się poczuciem własnej odrębności, a także chęcią zachowania i przekazania swojej kultury następnym pokoleniom. Prawo międzynarodowe gwarantuje postrzeganie praw tych zbiorowości.

Często za mniejszości narodowe uznaje się te grupy, które identyfikują się z narodem tworzącym niezależne państwo, jak przykładowo w Polsce: Niemcy, Czesi, Białorusini, Ukraińcy, Litwini, Żydzi czy Ormianie.

Pozostałe zbiorowości określa się zazwyczaj mianem grupy etnicznej, np. Romowie w Polsce. Czasem odrębność niektórych mniejszości jest kwestią sporną. W Polsce aktualnie toczy się dyskusja na temat narodowości śląskiej i narodowości kaszubskiej.

Naród - duża zbiorowość społeczna, zamieszkująca dane terytorium, o silnym poczuciu etniczności. W odróżnieniu od społeczeństwa, które jest przez jednostki zwykle traktowane instrumentalnie, naród jest dla jego członków wartością autoteliczną.

Pojęcie narodu (Volk) pojawiło się w XVIII wieku za sprawą Johanna Gottfrieda Herdera, niemieckiego filozofa, który przyczynił się do rozwinięcia idei państwa narodowego. Głosił ideę, że każdy naród powinien tworzyć niezależne państwo.

Kształtowanie się narodów.

W tym okresie trwała rewolucja przemysłowa, która dała początek społeczeństwu przemysłowemu. Zmiany te przyczyniały się do wzrostu świadomości narodowej w Europie:

a) industrializacji towarzyszyła urbanizacja, a ta z kolei przyczyniała się do rozpadu tradycyjnych wspólnot wiejskich. Ponieważ miasto nie dawało możliwości tworzenia się zbiorowości typu wspólnotowego, odwoływanie się do narodu, jako wspólnoty rekompensowało tę stratę;

b)w społeczeństwie przemysłowym podział stanowy był nie do utrzymania, co przyczyniało się do zmiany poczucia tożsamości. Jednostki przestawały postrzegać siebie jako chłopów, czy arystokratów, a zaczęły postrzegać siebie jako członków narodu. Towarzyszyła temu także nośna, szczególnie po rewolucji francuskiej idea braterstwa;

c) rozwój oświaty przyczyniał się do upowszechniania języków narodowych, czemu towarzyszył rozwój związanej z danym językiem kultury symbolicznej;

d) laicyzacja, która także osłabiała poczucie przynależności tożsamości związanej z daną religią, wyznaniem na rzecz tożsamości ze zbiorowością narodową.

CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE NARÓD

a) kwestia istnienia świadomości narodowej, czyli kwestia postrzegania własnej zbiorowości jako narodu

b) wspólna kultura, język, religia, historia i pochodzenie etniczne.

Nie wszystkie te elementy muszą współistnieć, aby mógł zaistnieć naród: np. Belgów uznaje się za jeden naród, chociaż mówią dwoma językami: flamandzkim i walońskim. Amerykanie mają różne pochodzenie etniczne, ale łączy ich historia i styl życia. Chińczycy posługują się różnymi językami, ale łączy ich to samo pismo.

Przyjmuje się, że narody europejskie tworzone były na bazie istniejących państw lub w odniesieniu do państw, które istniały w przeszłości. Natomiast w przypadku narodów azjatyckich przyjmuje się, że na ich wyodrębnianie się miały wpływ przede wszystkim odrębność religijna i kulturowa.

PAŃSTWO A NARÓD

Wzajemne oddziaływanie pomiędzy państwem a narodem można określić dwoma terminami:

a) narodotwórcza rola państwa - młode państwo za pomocą działań politycznych, ekonomicznych czy oświatowych doprowadza do zjednoczenia różnych grup etnicznych w jeden zintegrowany naród. Może się to także odbywać na drodze podbojów terytorialnych danego państwa;

b) państwotwórcza rola narodu - naród jako grupa społeczna dąży za pomocą określonych działań do stworzenia przez niego własnego i suwerennego państwa.

PAŃSTWO WIELONARODOWE - państwo, w którym żadna z grup etnicznych nie ma przewagi liczebnej nad pozostałymi(np. Polska w okresie międzywojnia, Wielka Brytania, Belgia, Szwajcaria, Hiszpania).

W krajach postkolonialnych, gdzie granice zostały narzucone sztucznie, a wśród miejscowej ludności trudno mówić o poczuciu odrębności narodowej, często z powodów antagonizmów etnicznych dochodzi do konfliktów i wojen domowych.

NARODOWOŚĆ - jest deklaratywną (opartą na subiektywnym odczuciu) cechą indywidualną każdego człowieka, wyrażającą jego związek emocjonalny (uczuciowy), kulturowy lub genealogiczny (ze względu na pochodzenie rodziców) z określonym narodem.

96,74% ankietowanych obywateli Polski zadeklarowało narodowość polską, podczas przeprowadzonego w 2002 roku spisu powszechnego. 173148 osób zadeklarowało narodowość śląską, 152897 niemiecką, 48737 białoruską, 30957 ukraińską, 12855 romską, 6103 rosyjską, 5863 łemkowską, 5846 litewską, 5062 kaszubską, 2001 słowacką, 1808 wietnamską, 1633 francuską, 1541 amerykańską, 1404 grecką, 1367 włoską, 1133 żydowską, 1112 bułgarską, 1082 ormiańską.

W Polsce odróżnia się narodowość od obywatelstwa. W języku polskim słowo narodowość oznacza przynależność lub pochodzenie narodowościowe i etniczne, ale także używane jest w znaczeniu obywatelstwo. We Francji pojęcie narodowości jest równoznaczne z obywatelstwem zarówno formalno - prawnie, jak i w potocznym znaczeniu.

OBYWATELSTWO - przynależność prawna osoby fizycznej do danego państwa, która pociąga ze sobą podleganie prawom i obowiązkom kraju, którego obywatelstwo się posiada.

Obywatelstwo jest wyznaczane z mocy prawa na jeden z dwóch sposobów:

• tzw. prawo ziemi (łac. ius soli) - dziecko uzyskuje obywatelstwo państwa, na terytorium którego następują narodziny, np. w Stanach Zjednoczonych, dawniej w Szwajcarii.

• tzw. prawo krwi (łac. ius sanguinis) - dziecko nabywa to samo obywatelstwo, co jego rodzice, np. w Polsce.

Obywatelstwo można także uzyskać po spełnieniu wymogów ustanowionych przez państwo (np. przebywanie na terenie jakiegoś kraju przez kilka lat, dobra znajomość języka, kultury, historii kraju itp.). Większość państw wymaga zrzeczenia się poprzedniego obywatelstwa, ale niektóre dopuszczają podwójne obywatelstwo.

Obywatel każdego państwa członkowskiego Wspólnoty Europejskiej posiada automatycznie obywatelstwo Unii, które nadaje wiele przywilejów, m.in. prawo do swobodnego przemieszczania się.

---