POJĘCIE OGRANICZONYCH PRAW RZECZOWYCH A POSIADANIE

Pojęcie i ogólna charakterystyka praw rzeczowych ograniczonych

Prawa rzeczowe ograniczone to prawa przysługujące osobie fizycz­nej lub prawnej względem rzeczy będących własnością innej osoby

Istotę praw rzeczowych ograniczonych stanowi to, że one zapewniają upraw­nionemu (danej osobie fizycznej lub osobie prawnej) tylko ściśle określony zakres uprawnień względem rzeczy, który jest określony w ustawie, a przed­miotem tych praw są wyłącznie rzeczy, i to zarówno nieruchomości, jak i rzeczy ruchome. Kodeks cywilny do praw rzeczowych ograniczonych zali­cza (art. 244 k.c.): użytkowanie, służebności gruntowe i osobiste, zastaw, własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielcze pra­wo do lokalu użytkowego, prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej oraz hipotekę.

Prawa rzeczowe ograniczone są skuteczne wobec wszystkich, bowiem korelatem uprawnień, jakie danej osobie przysługują, są obowiązki innych osób, a wśród nich także właściciela rzeczy, polegające na powstrzymaniu się od działań, które uniemożliwiałyby lub utrudniały wykonywanie praw rzeczowych ograniczonych.

Źródłem powstania praw rzeczowych może być:

• umowa właściciela z osobą, która w następstwie tej umowy naby­wa prawo rzeczowe ograniczone,

• orzeczenie sądowe, np. dotyczące ustanowienia służebności dro­gi koniecznej czy też hipoteki przymusowej,

• orzeczenie administracyjne, np. powstanie służebności gruntowej w drodze wywłaszczenia na podstawie przepisów ustawy,

• zasiedzenie.

Treść prawa rzeczowego ograniczonego może ulec zmianie. Jednak do zmiany treści ograniczonego prawa rzeczowego potrzebna jest umowa mię­dzy uprawnionym (osobą, której przysługuje ograniczone prawo rzeczowe) a właścicielem rzeczy obciążonej. Jeżeli zmiana treści dotyczy ograniczone­go prawa rzeczowego, które było ujawnione w księdze wieczystej, wówczas wymagany jest dodatkowo odpowiedni wpis do tej księgi. Z reguły prawo rzeczowe ograniczone może być przeniesione na inną osobę w drodze czyn­ności prawnej. Wyjątki od tej reguły dotyczą użytkowania i służebności oso­bistej, które są niezbywalne oraz służebności gruntowej, która może być przeniesiona, jako prawo związane z własnością nieruchomości, tylko razem z nieruchomością. Każda rzecz, a zwłaszcza nieruchomość, może być ob­ciążona więcej niż jednym prawem rzeczowym ograniczonym.

Prawa rzeczowe ograniczone wygasają: • w wyniku czynności prawnej wówczas, gdy uprawniony zrzeka się ograniczonego prawa rzeczowego, składając w tym celu oświadczenie właścicielowi rzeczy obciążonej, • wówczas, gdy przejdzie na właściciela rzeczy obciążonej albo jeżeli ten, komu prawo takie przysługuje, nabędzie własność rzeczy obciążo­nej,

• jeżeli ograniczone prawo rzeczowe jest prawem terminowym - z upły­wem czasu, na jaki zostało ustanowione,

• wskutek ich niewykonywania przez l O lat,

• z mocy wyroku sądowego uwzględniającego roszczenie właściciela o zniesienie służebności gruntowej.

Do ochrony praw rzeczowych ograniczonych stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie własności.

6.7. Posiadanie

Posiadanie jest to faktyczne władztwo nad rzeczą. Nie jest stanem prawnym a tylko stanem faktycznym. Występuje ono w dwóch różnych sytuacjach: wtedy, kiedy władztwo nad rzeczą jest wyrazem wykonywania prawa (np. wykonywania prawa własności) oraz także wówczas, gdy władz­two nad rzeczą nie jest związane z prawem (np. władztwo wykonywane przez nieformalnego nabywcę nieruchomości).

Według Kodeksu cywilnego (art. 336 k.c.) posiadaczem rzeczy jest ten:

• kto rzeczą faktycznie włada jak właściciel (nazwany posiadaczem samoistnym),

• kto rzeczą faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą (nazwany posiadaczem zależnym).

Z reguły posiadaczem danej rzeczy jest jedna osoba. Ale posiadanie danej rzeczy może być wykonywane przez kilka osób. Taki stan nazywany jest współposiadaniem, bowiem rzecz znajduje się faktycznie we wspólnym władz­twie kilku osób.

Posiadacz rzeczy może wykonywać posiadanie bądź osobiście, bądź za pośrednictwem. Dlatego od posiadania należy odróżnić dzierżenie, które szczególnym rodzajem władztwa na rzeczą, bowiem nie jest władaniem we własnym interesie, a jedynie w interesie posiadacza rzeczy. Dzierżycielem jest ten, kto rzeczą faktycznie włada za kogo innego.

Ustawodawca z posiadaniem łączy następujące domniemania praw­ne:

• domniemanie posiadania samoistnego - domniemywa się, że ten, kto rzeczą faktycznie włada, jest posiadaczem samoistnym,

• domniemanie ciągłości posiadania - domniemywa się ciągłość po­siadania, a niemożność posiadania wywołana przez przeszkodę przemijającą nie przerywa posiadania,

• domniemanie posiadania zgodnego z prawem - domniemywa się, że posiadanie jest zgodne ze stanem prawnym.

Do nabycia posiadania dochodzi wówczas, gdy wystąpią łącznie dwa elementy: fizyczne władztwo nad rzeczą oraz jednocześnie wola po stronie posiadacza wykonywania określonego prawa dla siebie. Natomiast przenie­sienie posiadania polega na przekazaniu rzeczy innej osobie.

Kodeks cywilny przewiduje, że nie wolno naruszać samowolnie posia­dania, i to nawet wówczas, gdy posiadacz był w złej wierze. Z tym zakazem wiąże się ochrona posiadania w postaci obrony koniecznej (odparcia samo­wolnego naruszenia posiadania) oraz w postaci samoobrony (możliwości przy­wrócenia własnym działaniem stanu poprzedniego).

---