„Nowe ujęcie teorii dysonansu poznawczego w świetle teorii na temat Ja” - Eddie Harmon-Jones
TEORIA DYSONANSU POZNAWCZEGO W WERSJI ORYGINALNEJ:
rozbieżność poznawcza stan psychicznego dyskomfortu u człowieka, który motywuje go do podjęcia wysiłku w celu jej [rozbieżności] zredukowania lub wyeliminowania
element poznawczy = składnik wiedzy = postawy, przekonania, uczucia względem własnej osoby czy innych ludzi oraz otoczenia
mogą być względem siebie relewantne bądź nie
Jeśli są relewantne to mogą być zgodne lub niezgodne: niezgodne (rozbieżne) są wówczas, gdy jeden z nich nie wynika z drugiego w sposób logiczny lub poprawny psychologicznie
warunek konieczny dla określenia wielkości dysonansu - element poznawczy musi być określony jako generatywny:
element poznawczy = standard
inne elementy zgodne (konsonansowe) lub niezgodne (dysonansowe) ze standardem
wielkość dysonansu = funkcja liczby elementów niezgodnych oraz zgodnych, rozpatrywanych pod kątem znaczenia
wpływy na wybór sposobu zredukowania powstałej rozbieżności:
opór przed zmianą [pochodna poniższych]
rola jaką dany element odgrywa w rzeczywistości
stopień, w jakim jest on zgodny z wieloma innymi elementami
Opór przed zmianą elementu poznawczego, który wywołuje następstwa w postaci zachowania, zależy od stopnia odczuwanego dyskomfortu, czyli przykrości lub straty, oraz wynikającego z danego zachowania zadowolenia.
[Festinger] DYSONANS =
sposób powiązania elementów poznawczych [= rozbieżność poznawcza]
stan emocjonalno motywacyjny, spowodowany istnieniem elementów dysonansowych [= dysonans]
PARADYGMATY EKSPERYMENTALNE [manipulacja dostępnością elementów poznawczych, dzięki której tworzą się zbiory mniej lub bardziej rozbieżnych elementów]
PARADYGMAT WYMUSZONEJ ULEGŁOŚCI:
Uczestnicy eksperymentu są sprowokowani do postępowania niezgodnie z postawą
Mała liczna elementów zgodnych, które skłaniają do takiego postępowania dysonans motywacja do redukcji
Miara redukcji zmiana postawy w kierunku zgodnym z zachowaniem
Gdy nie ma wystarczającego uzasadnienia, sami je wymyślamy
PARADYGMAT WOLNEGO WYBORU:
Im większa jest liczba i znaczenie pozytywnych aspektów odrzuconej możliwości oraz negatywnych aspektów wybranej możliwości [tzn. el. dysonansowych] w stosunku do liczby i rangi negatywnych aspektów odrzuconego zachowania i pozytywnych aspektów wybranego zachowania [tzn. elementów konsonansowych], tym dysonans powinien być większy
W celu redukcji zwiększenie wartości wybranej alternatywy, dewaluacja alternatywy odrzuconej
TEORIE OPARTE NA JA:
TEORIA ZGODNOŚCI JA:
ludzie nie posiadają ogólnej potrzeby zgodności, ale specyficzną potrzebę utrzymania zgodności „ja”.
większość ludzi ma pozytywne pojęcie „ja” dysonans zagraża przekonaniu że się jest osobą racjonalną [czyli poczuciu spójności, stabilności i przewidywalności „ja”], kompetentną i moralną.
dysonans może się pojawić nawet gdy osoby badane angażują się w zgodne z postawą zachowania, które wiodą ku pozytywnym następstwom [uświadomienie sobie własnej hipokryzji może prowadzić do zmiany zachowania zgodnie z głoszonymi poglądami, których broniono w publicznej przemowie tylko wtedy, gdy uświadamianie przeszłych niepowodzeń następuje w warunkach prywatnych. W warunkach publicznych rezygnacja z opowiadania się głośno za postawą reprezentowaną]
publiczne omówienie niepowodzeń element poznawczy dotyczący tych niepowodzeń staje się bardziej odporny na zmiany niż elementy związane z ogólnikową konstatacją redukcja rozbieżności ukierunkowana na podtrzymanie elementu poznawczego związanego z przeszłymi zachowaniami bardziej negatywne postawy jednostki wobec omawianych postaw.
TEORIA AUTOAFIRMACJI:
efekty dysonansowe nie są następstwem poznawczej rozbieżności, lecz wynikają z potrzeby zachowania własnej integralności
dysonans zmiana zachowań nie ze względu na konieczność uniknięcia rozbieżności w obrębie struktury „ja”, ale pragnienie zachowania pozytywnego obrazu własnej osoby
niewymuszone zachowanie sprzeczne z postawą, niełatwe decyzje zagrażają pozytywnemu wyobrażeniu własnej osoby, gdyż rodzi się przeświadczenie, że doszło do zaangażowania się w działanie, które może spowodować negatywne skutki i konsekwencje [mogą podważyć kompetencje w zakresie dokonywania trafnych wyborów wtedy motywacja do zaafirmowania globalnej integralności „ja”. Z tego powodu mogą powstałe zagrożenie skutecznie zredukować poprzez afirmację „równie ważnego, innego aspektu pojęcia „ja”, nie rozwiązując problemu wywołanego owym zagrożeniem [tj. rozbieżność poznawczą]”]
możliwość afirmacji globalnej integralności „ja” osłabia zmianę postaw działania sprzeczne z posiadaną postawą zagrażają integralności „ja” [obserwowana zwykle zmiana postawy zagrożenie to pomniejsza]
afirmacja własnej wartości może zminimalizować potrzebę zmiany postaw.
redukowanie rozbieżności [tzn. zmiana postawy] osłabia także wzrost dostępnych pozytywnych ocen własnej osoby [więc nie tylko autoafirmacja]. Zwiększenie szans pozytywnej samooceny w następstwie pławienia się w cudzej chwale lub zaangażowania się w proces pozytywnych porównań społecznych, poprzedzające niewymuszony wybór zachowania sprzecznego z postawą, minimalizowało zmianę postawy.
Uzyskiwany dzięki inf. Zwrotnej wzrost samooceny zmniejsza redukcję rozbieżności
ROLA SAMOOCENY W PROCESACH DYSONANSOWYCH
1 z założeń t. Zgodności „ja” = dysonans powinien być bardziej zauważalny u osób z pozytywnym pojęciem ja, ponieważ rozbieżność będzie u nich większa niż u osób z negatywnym pojęciem ja np. palacze z wysoką samooceną, którzy wrócili do nałogu minimalizują ryzyko raka, rzadziej podejmują próby wyjścia z nałogu
[przeciwnie ↑↑↑] Autoafirmacja ludzie o wysokiej samoocenie [pozytywne pojęcie ja, większa ilość zasobów umożliwiających afirmacja i poprawa dostrzegalnej integralności ja] będą w mniejszym stopniu angażować się w redukowanie rozbieżności niż osoby o niskiej samoocenie
Uświadomienie ludziom ich samooceny przed eksperymentem sprawiało, iż osoby o niskiej samoocenie były bardziej skłonne uzasadniać podjętą decyzję niż osoby o wysokiej samoocenie. Uświadomienie samooceny po podjęciu decyzji powodowało iż osoby o niskiej samoocenie dokonywały słabszego uzasadnienia.-----------------------
Próby pogodzenia przewidywań wynikających z teorii zgodności ja i teorii autoafirmacji:
Jeśli ludzie są bardziej świadomi własnego pojęcia ja przed podjęciem decyzji [wzbudzeniem dysonansu] odwrócenie czasowej sekwencji przetwarzania z modelu zgodności ja: pojawiają się el. poznawcze związane z zachowanie el. poznawcze związane z ja zaczynają one funkcjonować jako standardy oceny zachowania
Czyli: żeby przeprowadzić należyty test modelu zgodności ja, należałoby zwiększyć dostępność pojęcia ja jeszcze przed czynnością wywołującą dysonans.
W przypadku modelu autoafirmacji sekwencja czasowa nie jest istotna wys. samoocena = pozytywne autowizerunki ułatwienie zaafirmowania własnej integralności mniejsza skłonność do angażowania się w redukowanie rozbieżności.
DODATKOWE WĄTPLIWOŚCI W KWESTII MODYFIKACJI TEORETYCZNYCH OPARTYCH NA JA:
model zgodności ja
modyfikacja teorii dysonansu efekty dysonansowe przede wszystkim w syt. zagrożenia potrzeby spostrzegania siebie jako osoby kompetentnej, moralnej czy racjonalnej.
oryginalna teoria dysonansu [zgodność z modelem zgodności ja;p] niezgodność poznawcza = rodzaj motywacji wywołujący następstwa nadiru poznawczej i behawioralnej zawęża to teorię wyjściową do nieprawidłowości w obrębie pojęcia ja modyfikacja ta zakłada, że efekty dysonansowe pojawiają się gdy jednostka uzyskuje dostęp do struktury metaloznawczej, czyli do ja (racjonalnego, poznawczego i kompetentnego), z którą następnie porównuje swoje spostrzeżenia lub zachowania
wykluczenie możliwości powstawania dysonansu pod wpływem typowych rozbieżności na poziomie percepcyjnym
„gdyby pojęcie ja dotyczące bycia uczciwym człowiekiem stanowiło rodzaj zakotwiczenia, decydującego o tym, które elementy poznawcze są zgodne lub niezgodne, to do wystąpienia efektów dysonansowych powinno wystarczyć uświadomienie sobie własnej nieuczciwości” tymczasem nie tylko uświadomienie powoduje zmianę zachowania, ale i nakłanianie.
Po odbywającym się bez przykrych konsekwencji wolnym wyborze w pisaniu esejów sprzecznych z postawą badani informowali o wzroście dyskomfortu, lecz ich samoocena jako stan nie uległa obniżeniu [gdyby potrzeba zachowania zgodności ja wzbudzała zmianę postawy, doszło by do spadku samooceny lub też wzrostu afektu negatywnego skierowanego na ja].
ja:
może pełnić funkcję standardu, zgodnie z którym inne elementy są ocenione jako dysonansowe lub konsonansowe i określać stopień, w jakim są [gdy ludzie z pozytywnym pojęciem ja postrzegają fakt oszukiwania innych jako bardziej dysonansowy z ich pojęciem ja niż jednostki z negatywnym pojęciem ja]
może pośredniczyć w wywoływaniu efektów dysonansowych poprzez zmianę postrzegania ważności wzbudzonych elementów poznawczych wtedy, gdy jednostka uświadamia sobie istotne cechy ja.
może przekształcać efekty dysonansowe, uznając, które elementy poznawcze są względem siebie relewantne, albo wzbudzać w nich opór przed zmianą.
model autoafirmacji
efekty dysonansowe = następstwo zagrożenia dążenia jednostki do moralnej i przystosowawczej integralności dysonans powinien powodować wzrost afektu negatywnego skierowanego na ja, czego jednak nie zaobserwowano; rozbieżność spowodowała wzrost poczucia dyskomfortu, ale nie wytworzyła dającego się odczuć efektu negatywnego na ja.
manipulowanie autoafirmacją może zmniejszać dysonans, ponieważ uzmysłowienie sobie posiadanych atutów pozostaje w zgodzie z pozytywnym pojęciem ja.
jednym ze sposobów zredukowania dysonansu jest dołączenie elementów konsonansowych potrzeba angażowania się w redukowanie rozbieżności poznawczej powinna ulec zmniejszeniu.
manipulacja autoafirmacją ludzie spostrzegają swoje zachowania sprzeczne z postawą oraz swe wcześniejsze postawy jako mało istotne, przez co prawdopodobieństwo wystąpienia zmiany postawy pod wpływem dysonansu się zmniejsza
gdy dysonans dotyczy ważnej, lecz niezwiązanej z ja kwestii z wykluczeniem autoafirmacji, to dochodzi raczej do zminimalizowania spostrzeganego znaczenia zachowania sprzecznego z postawą oraz wcześniejszej postawy niż do zmiany postawy w warunkach wolnego wyboru w zadaniu, które polegało na napisaniu twierdzenia sprzecznego z posiadaną postawą.
manipulowanie autoafirmacją zminimalizowanie znaczenia elementów poznawczych związanych z wcześniej istniejącymi postawami sprzecznymi z zachowaniem.
na stopień zmiany postawy miała wpływ niezależna manipulacja za pomocą emocji efekt negatywny prowadził do silniejszej, a efekt pozytywny - słabszej zmiany postaw wzrost afektu pozytywnego zmniejsza redukcję rozbieżności, wzrost afektu negatywnego zwiększa.
efekty będące rezultatem wpływu nastroju mogą być osłabione czasem trwania wzbudzonego dysonansu.
ludzie mogą unikać pozytywnej informacji zwrotnej, którą otrzymywali na podstawie testu osobowości dotyczącego bycia osobą współczującą, po tym, jak zdecydowali się na wykluczający współczucie sposób zachowania w warunkach wolnego wyboru.
t. dysonansu zachowanie sprzeczne z postawą jest elementem poznawczym, który stawia najsilniejszy opór przed zmianą; pojmowanie siebie jako osoby skłonnej do współczucia powoduje dysonans z elementem oznaczającym zachowanie, a zatem wielkość dysonansu stosownie wzrasta, gdy element oznaczający siebie jako człowiek współczującego jest niedostępny.
głównym motywem leżącym u podłoża redukcji dysonansu jest raczej pogodzenie poszczególnych elementów poznawczej rozbieżności, a nie przywrócenie globalnej, moralnej i przystosowawczej integralności w całym systemie ja.
redukcja rozbieżności czy autoafirmacja? [wybór]
ludzie decydują się na wzmocnienie poczucia własnej wartości po wystąpieniu rozbieżności tylko wtedy, gdy będzie to jedyna dostępna im opcja; mając wybór będą dążyć do zredukowania rozbieżności, co dowodzi, że w sytuacji dysonansowej ważniejsze jest unikanie rozbieżności, niż umacnianie poczucia własnej wartości.
Afirmowanie własnej osoby po zachowaniach wzbudzających dysonans służy przede wszystkim znoszeniu specyficznej rozbieżności powstałej pod wpływem tych zachowań
Autoafirmacja może wywierać wpływ na redukcję dysonansu poprzez:
pomniejszanie znaczenia elementów poznawczych
odwrócenie uwagi jednostki od rozbieżności lub dysonansu
dodanie elementów konsonansowych z pozytywnym pojęciem ja
zminimalizowanie negatywnego stanu afektywnego wywołanego przez dysonans
SCALANIE TEORII ZGODNOŚCI JA Z TEORIĄ AUTOAFIRMACJI:
prawdopodobnie ludzie umieją stosować zabiegi autoafirmacyjne i dążą do zachowania zgodności ja oraz potrafią modyfikować swoje reakcje stosownie do poznawczej rozbieżności
dyspozycyjny poziom samooceny prowadzi tak do większej jak i do mniejszej redukcji rozbieżności.
związek między poziomem samooceny a redukowaniem dysonansu jest złożony i może zależeć od dostępności pojęcia ja w sytuacji dysonansowej wyobrażenie własnej osoby jest w miarę elastyczne i może nieraz stanowić standard zachowania, który wzbudza dysonans, gdy zachowanie nie jest zgodne ze standardem [teoria zgodności ja]; lub działać jako źródło zasobów, które jest w stanie chronić ja przed indukowanymi przez dysonans zagrożeniami [t. autoafirmacji]
CZY TEORIA DYSONANSU JEST TEORIĄ JA?
Nie „przeciwnie do skupionych wokół idei kłamstwa oczekiwań, które wynikają z modyfikacji teoretycznych opartych na założeniu, że ja jest we swej istocie moralne, dysonans może wynikać z postępowania, które jest jak najbardziej etyczne: z powiedzenia prawdy.”
ZMODYFIKOWANE TEORIE DYSONANSU POZNAWCZEGO - ZBIEŻNOŚCI:
efekty dysonansowe występują wówczas, gdy jednostka nie porównuje swojego rozbieżnego zachowania z metaloznawczą strukturą ja, lub wtedy, gdy rozbieżne działania nie przyczyniają się ani do wzrostu afektu negatywnego skierowanego na ja, ani do spadku samooceny
modyfikacje przeprowadzone przez zwolenników teorii zgodności ja przewidywania, że efekty dysonansowe mogą zachodzić i narastać w sytuacji porównywania negatywnego zachowania z pozytywnym pojęciem ja [i na odwrót], nie jest to jednak niezbędne do wystąpienia efektów dysonansowych
modyfikacja zgodna z teorią autoafirmacji założenia, że skupienie się na pozytywnych aspektach pojęcia ja może pomniejszać skutki dysonansu poprzez obniżanie znaczenia dysonansowych elementów poznawczych, oderwanie się od sytuacji, w której ma miejsce rozbieżność lub dysonans, albo redukowanie negatywnego stanu afektywnego wywołanego przez rozbieżność poznawczą.
oryginalna teoria dysonansu poznawczego:
może być wykorzystana w celu wyjaśnienia wyników uzyskanych w eksperymentach, które miały być sprawdzianem teorii autoafirmacji i zgodności ja
może wyjaśniać i przewidywać te rezultaty znacznie lepiej dzięki specyfikacji i pomiarowi dodatkowych zmiennych
POZIOM ABSTRAKCJI ELEMENTÓW POZNAWCZYCH
poziom abstrakcji elementów poznawczych reprezentowanych w umyśle = krytyczny czynnik determinujący zdarzenia następujące przed i po procesie dysonansowym.
Elementy poznawcze mogą tworzyć szeroki zakres: od najbardziej konkretnych [niekoniecznie angażują pojęcie ja] do najbardziej abstrakcyjnych [mogą to czynić]
SPOSOBY REDUKOWANIA DYSONANSU:
zmiana postawy
osłabienie postrzeganej siły zachowania niezgodnego z postawą
zapominanie o rozbieżności
znalezienie zewnętrznego uzasadnienia danego zachowania
niewerbalne dystansowanie się od zachowania
zredukowanie rozbieżności poprzez odwołanie się do nadrzędnego elementu poznawczego, który jest w stanie wytłumaczyć powstałą rozbieżność
inne przekształcenia poznawcze
pomniejszanie znaczenia relewantnych elementów
ROLA AFEKTU:
kiedy postawy są skrajnie ważne dla jednostki to zachowania sprzeczne z postawą wywołują nasilenie afektu negatywnego, ale nie prowadzą do zmiany postaw.
na redukcję rozbieżności ma wpływ niezależna manipulacja afektem pozytywnym lub negatywnym
afekt negatywny może ogólnie wzbudzać mechanizmy ochrony samooceny [ale również samoregulacji]
logika leżąca u podstaw wykorzystywania paradygmatu błędnej atrybucji zakłada, że ludzie nie są w pełni świadomi przyczyn własnego afektu, bo gdyby tak było, nie potrafiliby znaleźć innych przyczyn afektu towarzyszącego dysonansowi.
PROKSYMALNE I DYSTALNE MOTYWY REDUKOWANIA ROZBIEŻNOŚCI:
motyw proksymalny = jest w stanie regulować stan efektu negatywnego towarzyszącego dysonansowi [radzenie sobie skoncentrowane na emocjach]
motyw dystalny tłumaczy, dlaczego w odpowiedzi na rozbieżność poznawczą powstaje afekt negatywny i do czego ten afekt motywuje organizm [radzenie sobie skoncentrowane na problemie] [np. motyw do zachowywania globalnej integralności ja, czy zgodności pojęcia]
zwiększenie afektu pozytywnego oraz zmniejszenie negatywnego może osłabiać motywację, oraz zmniejszać tendencję do wyszukiwania informacji czynniki motywujące pracę układu poznawczego zmierzającą do zredukowania dysonansu zakłócającego efektywność zachowań większy afekt pozytywny lub zredukowany afekt negatywny sygnalizują bezpieczeństwo, dzięki czemu motywacja do redukowania rozbieżności spada.
organizm nie tyle dąży do zgodności, ile do unikania niezgodności [brak zgodności może działanie przestanie służyć adaptacji]
rozbieżność poznawcza afekt negatywny
motywacja proksymalny redukująca dysonans wynika z potrzeby zmniejszenia afektu negatywnego, podczas gdy motywacja dystalna powstaje jako efekt wymogu sprawnego działania.
zagrożone posiadanie dobrze określonej i pewnej wiedzy brak możliwości poprawnego działania afekt negatywny skłania do podejmowania prób zmierzających do naprawy elementów poznawczych podtrzymujących działanie [tzn. do redukowania rozbieżności]
orientacja na jednoznaczne zachowanie - strategia przystosowawcza, zmuszająca do przywracania harmonii w obrębie elementów poznawczych. Funkcje:
przygotowywanie organizmu do efektywnego, pozbawionego sprzeczności działania [poznawcze lub ewaluacyjne zamieszanie powinno być jak najmniejsze] w momencie działania wewnętrznie spójne dyspozycje
głównym celem redukcji dysonansu nie jest racjonalizacja zachowania [model dysonansu oparty na aktywności]; racjonalizacja modyfikuje elementy poznawcze, lecz nie ten, który wykazuje najsilniejszy opór przed zmianą.
WNIOSKI:
t. zgodności ja i autoafirmacji zaproponowały wyjaśnienia alternatywne w stosunku do oryginalnej teorii dysonansu poznawczego
motywacja proksymalny prowadzi do zredukowania afektu negatywnego
motywacja dystalna sprzyja wytwarzaniu i utrzymywaniu elementów poznawczych, które kierują efektywnym działaniem
redukcja dysonansu pełni funkcję przystosowawczą , wspomagającą efektywność działania.
teoria dysonansu dotyczy samoregulacji.
- 1 -