OKRES PRENATALNY
Okres prenatalny obejmuje rozwój dziecka przed urodzeniem, nazywany jest okresem wewnątrzmacicznym. Rozpoczyna się w momencie zapłodnienia, kiedy plemnik łączy się z komórką jajową, tworząc zygotę. Zygota przemieszcza się wzdłuż jajowodu w kierunku macicy, ulega licznym podziałom mitotycznym, przechodzi przez fazę moruli, w fazie blastocysty (jaja płodowego) zagnieżdża się (implantacja) w ścianie macicy. Rozpoczyna się gastrulacja, tworzą się trzy listki zarodkowe (ektoderma, endoderma, mezoderma) i błony płodowe. Okres zygoty kończy się około 2 tygodni od zapłodnienia, co odpowiada pierwszej brakującej miesiączce. Musimy pamiętać, że w chwili poczęcia określone zostają wszystkie genetyczne cechy dziecka, takie jak płeć, kolor skóry i oczu, rysy twarzy, zaczyna się tworzyć związek układu nerwowego.
Okres embrionalny trwa od 2 tygodnia do 8 tygodnia. W tym czasie tworzą się i zaczynają funkcjonować wszystkie struktury wewnętrzne i zewnętrzne. Początkowo tworzą się 2 listki zarodkowe endoderma i ektoderma. Z komórek endodermy rozwijają się organy wewnętrzne i gruczoły, natomiast z ektodermy powstaje układ nerwowy, sensoryczne części ucha, oka, nosa, skóra oraz włosy. Później pomiędzy ektodermą i endodermą pojawia się trzeci listek zarodkowy- mezoderma, z której się tworzą się mięśnie, kości, chrząstki, narządy płciowe i serce. Serce zaczyna się bić w końcu 3 tygodnia. W 41 dniu obserwuje się odruchy nerwowe świadczące o początkach współdziałania układu nerwowego i mięśniowego. W 7 tygodniu tworzą się górne kończyny, w 8 tygodniu zaś- dolne. W drugim miesiącu rozwijają się gwałtownie barki, ramiona, ręce i palce, nadal formułują się kości i okrywają się mięśniami. Szybko powiększa się i różnicuje głowa embrionu, wyraźnie zaznaczają się elementy części twarzowej. Są już rozpoznawalne nos, brwi i szczęki. W okolicach szyi po obu stronach pojawia się maleńki krążek. Ucho wewnętrzne (odpowiedzialne za słyszenie i zmysł równowagi) jest już rozwinięte. Ponieważ błędnik kształtuje się tak wcześnie, dziecko niemal od początku reaguje na ruch. Oczy są już w pełni zawiązane, zabarwione pigmentem, ale ich kolor poznajemy dopiero w drugim-trzecim miesiącu po narodzinach. Wewnętrzne narządy płciowe zaczynają być widoczne w drugim miesiącu życia prenatalnego.
Przy końcu fazy embrionalnej rozwijający płód mierzy 3,81- 5,08 cm i waży około 28,35 g. Wraz z rozwojem embrionu kształtuje się rozwój środowiska prenatalnego. Komórki, które otaczają embrion tworzą trzy systemy: pęcherz płodowy, pępowina i łożysko. Łożysko jest narządem powstającym z połączenia tkanek matki i zarodka, jest silnie unaczynione (krew matki i dziecka nie miesza się). Łożysko pełni następujące funkcje: chroni płód przed mikroorganizmami krążącymi we krwi matki; wytwarza i wydziela hormony: gonadotropinę kosmówkową, progesteron i estrogeny, które są niezbędne do utrzymania ciąży; umożliwia m. in. dostarczenie do płodu substancji odżywczych i usunięcie metabolitów. Pępowina jest sznurem łączącym rozwijający się płód z łożyskiem. Sznur składa się z tkanek oraz naczyń krwionośnych, jego długość wynosi 50 cm, co umożliwia aktywność płodu wewnątrz pęcherza płodowego. Pęcherz płodowy wypełniony jest wodami płodowymi, w których porusza się płód. Pęcherz składa się z kilku warstw (owodni, omoczni i kosmówki) i jest przymocowany do łożyska.
W okresie prenatalnym możemy potwierdzić istnienie dwóch ważnych zasad wzrostu i rozwoju organizmu: prawo cefalokaudalne- od części głowowej ku dolnej części ciała, oraz prawo proksymodystalne- dotyczące rozwoju od osi ciała na zewnątrz.
Na fazę embrionalną przypada okres krytyczny rozwoju organizmu dziecka. W tym czasie powstające struktury mogą zostać uszkodzone pod wpływem działania czynników zwanych teratogenami (leki, narkotyki, infekcje, używki, warunki środowiska).
Okres płodowy trwa od 3 do 9 miesiąca życia prenatalnego. Od tej chwili rozwijający organizm nazywa się płodem. W tym czasie zasadniczym zmianą ulega wygląd płodu. Głowa rośnie w mniejszym stopniu niż reszta ciała. Skóra, która była przezroczysta, zaczyna stawać się grubsza w 3 miesiącu. Rysy twarzy płodu zmieniają się, oczy przemieszczają się z tyłu głowy na przód. Powieki zamykają się na początku 3 miesiąca i pozostają w takim stanie przez następne 3 miesiące. W 4 miesiącu na palcach rąk i nóg pojawiają się paznokcie, a na końcach palców- opuszki i linie papilarne. Zaczynają rosnąć włosy na głowie. W 6 miesiącu struktura kości zaczyna w większym stopniu podtrzymywać wyprostowaną postawę ciała.
Jeżeli chodzi o wzrost narządów wewnętrznych, do 3 miesiąca mózg uzyskuje swoją prawidłową organizację, która będzie w późniejszym czasie oznaczać jego funkcjonalny podział na struktury warunkujące słyszenie, widzenie, oddychanie. W 4 miesiącu powierzchnia mózgu jest pofałdowana, uformowany jest móżdżek, rozpoczyna się mielinizacja włókien nerwowych w rdzeniu kręgowym. W 5 miesiącu organy wewnętrzne gwałtownie dojrzewają z wyjątkiem płuc, które rozwijają się z opóźnieniem.
W 3 miesiącu ciąży zaczyna się aktywność płodu, kiedy jest on zdolny do zaciśnięcia pięści, połykania i wykręcania palców. W 4 miesiącu oczy, poprzez powieki wykazują wrażliwość na światło, a w 5 miesiącu głośnym hałasem można aktywować płód. Miedzy 16 a 18 tygodniem matka zwykle wyczuwa pierwsze ruchy płodu, jest już on zdolny do odwracania się i kopania, zaczyna przejawiać rytmy aktywności i snu.
W 6 miesiącu płód rozpoczyna gromadzenie substancji tłuszczowych. Do 7 miesiąca połączenia mózgowe są już wystarczające, aby płód mógł przejawiać odruch ssania. Przez ostatnie 2 miesiące dojrzewają korowe obszary mózgu odpowiedzialne za zachowanie motoryczne i sensoryczne. W ostatnich miesiącach płód rozrasta się, przybywa mu zwłaszcza podściółki tłuszczowej, macica zaczyna się kurczyć, a ruchy płodu są ograniczone.
OKRES PERINATALNY
Okres perinatalny zwany też (okres okołoporodowy)- jest to okres w życiu niemowlęcia obejmujący ostatni okres (trymestr) danej ciąży, sam poród jak i pierwsze siedem dni jego życia.
W ostatni trymestrze ciąży - płód intensywnie rośnie, przygotowując się do samodzielnego życia. Pod koniec 8 miesiąca ciąży rozwój płodu jest już zakończony. Ruchy dziecka słabną. Na dwa tygodnie przed porodem dziecko układa się w pozycji główką w dół. Waży od 3 do 4kg i ma około 50cm długości.
Poród dzieli się na trzy fazy.
Pierwsza to wstępne skurcze macicy, aż do rozwarcia ujścia szyjki i tzw. Ustawienia się główki, czyli wejścia jej do kanału rodnego.
Druga, najważniejsza faza porodu to przejście główki, a za nią całego ciała przez kanał rodny.
Trzecia faza polega na urodzeniu łożyska.
Pierwszy etap (okres) porodu
Typowy przebieg porodu zaczyna się od delikatnych skurczów mięśni macicy. Pierwsze skurcze pojawiają się cykliczne i dość regularnie co około 10-30 minut i trwają ok. 40 sekund każdy. Czasami już na tym etapie dochodzi do przerwania błon płodowych i wypłynięcia przez szyjkę macicy płynu owodniowego, jednak często na tym etapie błony płodowe pozostają nienaruszone.
W trakcie tego etapu skurcze coraz bardziej się nasilają i stają się coraz częstsze, powodując coraz większy ból. Zazwyczaj, choć nie zawsze, pod koniec pierwszego etapu pojawiają się one co dwie minuty i trwają przez 70-90 sekund.
Powoduje to, że szyjka macicy coraz bardziej się rozszerza. Cykliczne skurcze trwają zwykle aż do momentu, gdy otworu szyjki macicy osiągnie przynajmniej 10cm.
Najprostszym sposobem przyspieszania pierwszego etapu, zazwyczaj najdłuższego w całym procesie porodowym, jest utrzymywanie kobiety w ruchu tak długo jak długo jest ona jeszcze w stanie chodzić. Ruch, trenowaniu oddechu potrzebnego przy drugim etapie porodu.
Drugi etap (okres) porodu
W drugim etapie dziecko jest wypychane z brzucha matki przez kanał rodny, poprzez zarówno skurcze macicy jak i bardzo silne wypychające ruchy przepony Zazwyczaj dziecko wychodzi z brzucha najpierw głową. Czasami jednak zdarza się nieprawidłowe ułożenie płodu i jako pierwsze na świecie pojawiają się stopy lub pośladki noworodka.
Drugi etap porodu może trwać do 2 godzin u kobiety, która jeszcze nie rodziła i ok. 30 minut u kobiet które rodzą już drugi raz . Etap ten jest najbardziej bolesny i niebezpieczny dla matki i dziecka. Ten etap kończy się pierwszym krzykiem dziecka.
Natychmiast po porodzie rozpoczyna się proces fizjologicznej adaptacji poporodowej dziecka, który trwa przez pierwsze 2-3 dni od urodzenia, polegający na rozpoczęciu samodzielnego oddychania, zmianach w funkcjonowaniu układu krwionośnego itp.
Stan dziecka po porodzie ocenia się wg skali Apgar, która jest oparta na pięciu parametrach. W Polsce oceny dokonuje się zwykle natychmiast po odcięciu pępowiny, a następnie po 15 minutach i po godzinie od porodu. Skala ta pomaga ocenić lekarzowi czy dziecko wymaga natychmiastowej interwencji pediatry, czy też można je bezpiecznie zostawić przy matce.
Trzeci etap (okres) porodu
Karmienie piersią w trzecim okresie porodu.
Ostatni etap odbywa się około 15 minut do godziny po urodzeniu dziecka. W tym etapie macica wypycha łożysko. Zazwyczaj w tym czasie matka traci nie więcej niż 500 ml krwi. Bardzo ważne jest, aby organizm wydalił całe łożysko, gdyż fragmenty pozostające w macicy po porodzie mogą powodować infekcje.
MASA CIAŁA
Spada u wszystkich noworodków w pierwszych dniach po urodzeniu. Fizjologiczny spadek masy ciała może stanowić 10% wagi urodzeniowej i ulega zahamowaniu w 3 lub 4 dobie życia dziecka. Cztero- lub pięciodniowy noworodek zwykle jada 8-12 razy na dobę, i śpi od 16 do 18 godzin na dobę.
LITERATURA
H. Bee, Psychologia rozwój człowieka., 1998
B. Harwes- Napierała, J. Trempała (red) , Psychologia rozwoju człowieka., Warszawa 2006
Jeffrey S. Tuner & Donald B. Helms, Rozwój człowieka, wyd. Szkolne i Pedagogiczne Spółka Akcyjna, Warszawa 1999
Ross Vesta, Marshall M. Haith, Scott A. Miller, Psychologia Dziecka, wyd. Wsip, 1999
Strelau, J. (red.) (2007). Psychologia. Podręcznik akademicki. T.1. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo