Pierwsza pomoc w wypadkach i zachorowaniach u zwierząt
Obrażenia są to uszkodzenia tkanek powstałe na skutek urazu.
Dzielimy je w zależności od siły i rodzaju urazu na:
a) obrażenia zamknięte (zmiażdżenie lub zniszczenie tkanek bez przerwania ciągłości skóry, bł. śl., puszki rogowej).
b) rany, o których mówimy w przypadku przerwania ciągłości tkanek.
Do powstania rany dochodzi, gdy czynnik zewnętrzny przekracza siłę elastyczności tkanek.
Rany mogą być wywoływane przez czynniki mechaniczne, chemiczne, biologiczne, elektryczne, promieniowanie RTG.
Praktycznie jedyną wewnętrzną przyczyną powstawania ran są złamane kości i ich odłamy.
*Jeśli przy zranieniu dojdzie do oderwania tkanek od ciała mówimy wówczas o ranie z ubytkiem.
Podział ran:
wg lokalizacji -r. głowy, kończyn, tułowia itd.
w zależności od uszkodzonych tkanek lub narządów -r. języka, gardła...
w zależności od ilości uszkodzonych tkanek -r. proste (uszkodzenie jednej tkanki), złożone (dotyczy wielu tkanek)
w zależności od sposobu zadania ran -r. przypadkowe, operacyjne
w zależności od kontaktu ran z jamami ciała -r. przenikające, nieprzenikające
w zależności od stadium gojenia -r. krwawiące, ziarninujące, ropiejące
w zależności od czasu jaki minął od zadania ran -r. świeże -do 36 godzin w okolicach dobrze ukrwionych i do 12 godzin w słabo ukrwionych oraz tzw. rany stare.
Podział kliniczny ran:
r. Cięta - spowodowana jest ostrym przedmiotem (brzegi gładkie, ściany gładkie, krwawienie duże, ból niewielki, rozziew mały)
r. Rąbane - powstają pod działaniem ostrych przedmiotów ale oprócz siły cięcia równocześnie działa ugniatania (uszkodzenie jest znaczne, ból też znaczny, krwotok niewielki, rozziew zwykle duży)
r. Kłuta - powstają po nakłuciu ostrymi przedmiotami i charakteryzuje ja mały otwór (kanał jest głęboki). Jeżeli przedmiot był tępy to występuje strefa zmiażdżenia i zniszczenia tkanek
r. Tłuczona - po uderzeniu ciężkimi przedmiotami, upadkach ... (brzegi są nierówne, tkanki tworzące ściany i dno są zgniecione, ból niewielki krwotok mały)
r. Miażdżona - do powstania takiego rodzaju ran dochodzi w skutek działania sił nacisku i miażdżenia . Podobne są do ran tłuczonych (brzegi nierówne, rozległe ubytki, zmiażdżenia tkanek, krwotok niewielki, ból nieznaczny)
r. Darta -powstaje przy zaczepieniu o wystające przedmioty. Uszkodzeniu ulega skóra i tkanki miękkie (brzegi postrzępione, ściany i dno są nierówne, występują liczne zachyłki)
r. Kąsana -po pogryzieniu przez psy, koty, zw. futerkowe. Mają charakter kłuto -miażdżony (koń miażdżony)- ból duży, krwotoku nie ma lub mały.
r. Zatruta -po ukąszeniu żmii, szerszeni, pszczół ... Po ukąszeniu przez żmiję widoczne jest miejscowe zasinienie i ślady po ukąszeniu w postaci 2 punktów. *Na jady zwierząt najbardziej wrażliwe są owce, konie i świnie; ptaki są praktycznie niewrażliwe.
Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach i zachorowaniach zwierząt:
rany należy przemyć wodą utlenioną w dużej ilości lub roztworem KMnO4 (w kolorze różowo-łososiowym), rany oczyścić z zanieczyszczeń i założyć jałowy opatrunek zabezpieczający ranę przed dalszym jej zanieczyszczaniem. Do przemywania ran nie wolno używać alkoholu ani jodyny !
W przypadku ran zatrutych powinno się usunąć żądło(a), truciznę (możliwe jest odessanie ale jest to niebezpieczne), należ więc rozcieńczyć dużą ilością płynów aseptycznych lub wypalić (?).
W każdym przypadku należy wezwać lekarza weterynarii w celu przeprowadzenia fachowych oględzin i ewentualnego podania surowicy p. tężcowej lub anatoksyny p. jadowej. Możliwe są też powikłania (zakażenie, wstrząs) czego odzwierciedleniem są zaburzenia stanu ogólnego.
Krwotok (haemorrhagia) - wydostanie się krwi w pełnym składzie poza obręb naczynia po przerwaniu jego ciągłości.
a) krwotoki zewnętrzne:
żylny - krew jest ciemna (odtlenowana) i wypływa jednostajnie
tętniczy - krew jest jasno-czerwona (utlenowana) - wypływa pulsującym strumieniem
kapilarne - występują w przypadkach, gdy uszkodzeniu uległy powierzchnie (zwykle po określonej głębokości otarciach skóry). Widoczne są początkowo kropelki krwi, które następnie łączą się z sobą pokrywając całą uszkodzoną powierzchnię.
b) krwotoki wewnętrzne są często przyczyną zejść śmiertelnych, przy czym śmierć może nastąpić po różnym czasie, który jest zależny od intensywności i miejsca krwawienia. Objawy krwotoków wewnętrznych często nie są związane z urazem, któremu uległo zwierzę (tętniczy, żylny, miąższowy-narządowy).
Krew gromadzącą się pod skórą nazywamy krwiakiem.
Średni czas krzepnięcia krwi: Konie - 10-30 min.
Bydło - 8-10 min.
Owce - 4-8 min.
Ptaki i 1-2 min.
Ludzie - 2-6 min.
Postępowanie w przypadku krwotoku ma na celu zapobieżenie zbyt dużej utracie krwi. W tym celu należy tymczasowo zablokować krwawienie- jeśli są to odcinki końcowe ciała typu ogon, kończyny- to można założyć opaski uciskowe powyżej rany w kierunku przyśrodkowym (przy krwotoku tętniczym) lub w kier. zewnętrznym (przy krwotoku żylnym). Do tego celu użyć można taśmy gumowej, paska skórzanego, powrozu lub tzw. krępulca. Nie należy używać cienkich, mocnych sznurków, drutów itp. Ponieważ mogą one doprowadzić do przecięcia tkanek lub ich martwicy. Podwiązka typu doraźnego nie powinna być utrzymywana dłużej niż do 1,5 godz. (bo martwica!). Jeśli w tym czasie nie uda się nam spowodować ostatecznego zatamowania krwotoku, wówczas po upływie 20-30 min. należy zwolnić opaskę na 1-2 minuty, po czym ponownie ją założyć. Półgodzinne okresy utrzymania opaski są najbezpieczniejsze. Przy ranach perforujących do jam ciała należy założyć jałowy opatrunek i wezwać lekarza weterynarii. Do krwawiących błon śluzowych można przyłożyć lód.
Złamanie (fractura) - podział na fragmenty lub przerwanie ciągłości tkanki kostnej. (*pęknięcie - złamanie niezupełne).
Złamania najczęściej są następstwem nagłych urazów, wypadków komunikacyjnych, uderzeń, poślizgnięć, kopnięć... Do złamań dochodzić może też na skutek silnego, długotrwałego skurczu mięśni, a także zaburzeń metabolicznych. Inną przyczyną złamań może być toczący się proces chorobowy, np. gruźlica kości, zapalenie szpiku kostnego, krzywica, osteoporoza, choroby nowotworowe. Z wiekiem kości staja się bardziej twarde, ale jednocześnie również bardziej kruche i mniej elastyczne.
Złamania zależą od:
Siły i kierunku działania urazu
Powierzchni na jaką działają te siły
Elastyczności i twardości kości
Podział złamań: A. proste i złożone, B. otwarte i zamknięte.
Postępowanie: Zwierzęta bardzo wartościowe (duże) można próbować leczyć metodami chirurgicznymi ale są one bardzo kosztowne i należy liczyć się z dużym ryzykiem, gdyż powodzenie leczenia zależy od wielu różnych czynników. Najczęściej jednak zwierzęta kieruje się na ubój z konieczności, gdyż w tym przypadku mamy dość duże szanse na utrzymanie wartości rzeźnej.
Oparzenia (combusio)
Następstwem bezpośredniego działania na tkanki (najczęściej skórę) temperatury przekraczającej wytrzymałość cieplną tkanek jest powstanie oparzenia. Do powstania oparzeń dochodzić może również po zadziałaniu związków chemicznych, pary, promieniowania UV i prądu elektrycznego. Zmiany niejscowe, jak również nasilenie zaburzeń ogólnych, mogących występować po oparzeniach, zależą od głębokości oraz rozległości uszkodzonych tkanek. W związku z tym oparzenia dzielimy na IV stopnie:
I°- oparzenia tego stopnia są najlżejszą postacią termicznego(chemicznego, fizycznego) uszkodzenia tkanek i powstają wskutek krótkiego działania niezbyt wysokiej temperatury. Występuje wówczas przekrwienie skóry, obrzęk, podwyższona miejscowo temperatura, bolesność i uszkodzenie (martwica) powierzchownych warstw naskórka.
II°- sięga w głąb tkanek i cechuje się martwicą naskórka oraz wysiękowym zapaleniem skóry. W kilka godzin po oparzeniu powstają pęcherze.
III°- powstaje na skutek działania temperatury 100° C, wyższej lub niższej przez dłuższy czas. Martwe tkanki tworzą suchy, ciemno-brązowy strup. W okolicy oparzonej skóra jest bolesna. Część tkanek ulega martwicy.
IV°- przebiega ze zwęgleniem i martwicą głębiej leżących tkanek, np. powięzi, mięśni, ścięgien... W praktyce niemal zawsze, zanim tkanki ulegną zwęgleniu następuje śmierć.
W zależności od tego, jaki % powierzchni skóry został oparzony, rozróżniamy oparzenia o małej (do 5% powierzchni ciała), średniej (5-15%) i dużej (powyżej 15%) rozległości - te ostatnie zagrażają życiu.
Postępowanie: szybkie chłodzenie uszkodzonych tkanek i wezwanie lek. wet. Pomocy można udzielać zwierzęciu jedynie przy oparzeniu I i II stopnia, gdy jest ono odgraniczone i nie przekracza 1/5 powierzchni ciała.
Początkowo oparzone miejsca można polać strumieniem zimnej wody, gdyż zmniejsza to progresywne działanie ciepła, a następnie przemyć np. alkoholem etylowym, błękitem metylenowym, pioktaniną lub taniną i posmarować maścią obojętną (np. wazeliną), po czym należy założyć opatrunek.
Leczenie polega nie tylko na leczeniu samych oparzeń ale i na zapobieganiu skutkom zatruć CO, gdyż do oparzeń dochodzi często w czasie pożarów.
Odmrożenia. Skutkiem działania zimna jest przede wszystkim uszkodzenie naczyń krwionośnych. Stopień zmian miejscowych w tkankach zależy od czasu trwania i natężenia zimna, wilgotności powietrza, siły wiatru, kondycji i zahartowania oraz grubości tkanki podskórnej zwierząt. Na działanie zimna najbardziej narażone są obwodowe lub słabo owłosione części ciała.
Podział odmrożeń opiera się na stopniu głębokości uszkodzeń tkanek:
I°- odwracalne, miejscowe zaburzenie krążenia. Początkowo skóra jest blada i niewrażliwa na dotyk. Następnie naczynia ulegają silnemu rozszerzeniu, a miejsca te stają się przekrwione, bolesne i może wystąpić niewielki obrzęk.
W następnym okresie w wyniku bezwładu naczyń krwionośnych zahamowaniu ulega odpływ krwi, co objawia się zasinieniem skóry.
II°- cechuje martwica powierzchownych warstw naskórka i powstawanie pęcherzy wypełnionych przeźroczystym lub przeźroczysto - krwistym płynem. Po pewnym czasie pęcherze pękają i łatwo dochodzi do zakażeń.
III°- martwica obejmuje całą grubość skóry (powstają strupy).
IV°- to głęboka martwica, mogąca obejmować nawet kości. Odmrożona skóra jest obrzękła i czerwono zabarwiona. Reakcja bólowa pojawia się po ok. 3 dniach od chwili zadziałania zimna.
Postępowanie: zapobieganie i jeśli wystąpią zmiany- przy I° powoli ogrzewać, w pozostałych przypadkach wezwać lekarza weterynarii.
Omdlenie (syncope) - krótkotrwała utrata przytomności wywołana niedotlenieniem mózgu, związanym ze spadkiem ciśnienia tętniczego krwi najczęściej na podłożu reakcji naczynioruchowych.
Pierwsza pomoc: zapewnić drożność dróg oddechowych i dopływ świeżego powietrza.
Wstrząs (shock) - stan wielonarządowych zmian powstałych na skutek przedłużającego się upośledzenia przepływu krwi i niedotlenienie tkanek.
Przyczyny: krwotok, oparzenia, wymioty, biegunki, niedrożność jelit, zatrucia różnymi toksynami (również bakteryjnymi), alergie, urazy ...
Objawy: bladość skóry i błon śluzowych, spadek ciepłoty wewnętrznej ciała, wzrost liczby tętna i oddechów, zimne poty, rozszerzone źrenice (objawy niedotlenienia mózgu).
We wstrząsie ciśnienie krwi jest jeszcze w granicach normy, przy zapaści natomiast ulega obniżeniu. Wstrząs, jeżeli nie zakończy się śmiercią, prowadzi do zapaści, którą uważa się za końcowe stadium wstrząsu.
Pierwsza pomoc: wezwać lekarza weterynarii, (zapobiegać nie dopuszczając do wystąpienia ww. czynników).
Zapaść (collapsus) - niewydolność krążenia obwodowego wywołana porażeniem ośrodków lub nerwów naczynioworuchowych.
Pierwsza pomoc: natychmiast wezwać lekarza weterynarii.
APTECZKA WETERYNARYJNA
I. Środki odkażające
a.) stosowane na rany:
Woda utleniona
Nadmanganian potasu
Jodyna (okolice rany)
Rivanol
b.) do dezynfekcji sprzętu i środowiska:
Pollena Jod K
Pollena Jod M
Virkon
II. środki opatrunkowe
Wata
Gaza
Lignina
Bandaże
III. Inne
Rękawiczki jednorazowe
Igły jednorazowe
Strzykawki
Nożyczki