Termin filozofia pochodzi z języka greckiego i dosłownie oznacza "umiłowanie mądrości" bądź miłość do mądrości" (od file - miłować, lubić, sofia - mądrość)jest proba inteligentnego opisania otaczającego nas świata
Tales - uważany za tego który pierwszy przeszedł od mitologii i umiejętności praktycznych do nauki. Był podróżnikiem, inżynierem. Umiał obliczać wysokości piramid i odległość statków na morzu, przewidział zaćmienie słońca, ale nie uważa się go za twórce matematyki i astronomii. Nauka jest to umienie i rozumienie ówi że jego filozofia była pierwszą teorią naukową. Zajmował się teorią świata (jaki było przed jego powstaniem) uważał że świat składa się z wody i tłumaczył to tym że to co żywe żyje wilgocią a to co martwe usycha.
Anaksymander - Był uczniem talesa, miał napisać pierwsze w Grecji dzieło filozoficzne pochodził z Melitu. Anaksymender jako pierwszy zaczął używać terminu początek twierdził że to co było na początku nie zniknie tylko będzie przybierało inną postać, początek - zasada, natura czyli to co nie uległo zmianie. Nie uważał żywiołów za początek świata, przyjął inną zasadę - był to bezkres. Zasada jest bezgraniczna bo inaczej wyczerpała by się - ustalił to na podstawie dedukacji a nie obserwacji czyli przez rozumowanie. Proces zmiany przyrody tłumaczy tak że jest to wyłanianie się przeciwieństw. Proces ten powoduje wieczny ruch, był pierwszym grekiem który wykonał mapę i obliczał wielkości i odległości gwiazd.
Heraklit - uważał ogień jako zasadę świata zmienność to zasadnicza własność przyrody „nie podobna wstąpić dwukrotnie do tej samej rzeki” nie ma bytu jest tylko stawanie się zmiennośc jest własnością przyrody, stały jest porządek wedle którego się dokonuje. Był pierwszym filozofem który miał zainteresowania humanisty.
Anaksymenes - zasadą dla niego jest powietrze, powietrze jest nieskończone i wypełnia bezkres powietrze czyli zasada zamienia się we wszystko, jest rozcieńczone - ogień, skupione - chmura, woda, ziemia. Czuł temperament raczej fizyka a nie filozofa
Preimedes - Grek - teoria bytu. Byt ma cechę konieczności, byt jest - niebytu nie ma. Byt nie ma początku nie mógł powstać z niebytu. Materia jest wieczna. Byt ciągły niepodzielny, wykluczał przeciwieństwa. Poznanie poprzez rozum. Nierozłączność bytu i myśli.
Zenon z Elei - Grek - Dialektyka, całą przyroda zbudowana z atomów.
Pitagoras i pitagorejczycy - najpierw był to związek etyczno religijny. Kultywowali misteria i naukę uważali to za sposób oczyszczenia duszy, uważali że dusza istnieje oddzielnie od ciała i że jest w ciele uwięziona za wcześniejsze grzechy. Będzie wyzwolona z ciała gdy się oczyści. Prace naukowe jakie wprowadzano w związku pitagorejskim dotyczyły przede wszystkim matematyki, w geometrii odkryli dwa twierdzenia, o sumie kątów w trójkącie i twierdzenie pitagorasa( które jednak nie on wymyślił). Zajmowali się akustyką odkryli ż przyczyną dźwięku jest ruch i ż edżwięki muzyczne wykazują matematyczną prawidłowość. Uważali że zasadniczym czynnikiem świata jest nie woda czy powietrze lecz liczba, „ona jest życia zasadą i kierownikiem” liczbie świat zawdzięcza swój ład i porządek. Uwarzali że ziemia ma kształt wypukły. Twierdzili że powietrze otacza tylko ziemię a kosmos to próżnia. Gwiazdy ich zdaniem poruszają się nie przez nacisk powietrza lecz przez ich własną siłe wewnętrzną. Twierdzili że ziemia porusza się dookoła idealnego środka systemu planetarnego. Uważali że skoro dźwięk to ruch to planety też wydają dźwięk. - muzyka stref.
Sokrates - uważał że cnota jest dobrem bezwzględnym. Sprawiedliwość odwaga i panowanie nad sobą uważał za cnotę. Cnota to coś co wywodzi się z natury człowieka. Cnota wiąże się z pożytkiem szczęściem. Uważał że pożytek zależny jest od dobra. To co dobre jest pożyteczne. Szczęście związane jest z cnotą bo z cnoty wynika, mówił że cnota jest wiedzą i że jeśli wiedza nie wystarcza do cnoty to jest ona powierzchowna i niedojrzała. Kto posiada wiedzę pełną ten nie może czynić inaczej niż dobrze. Cnoty można się uczyć bo jest ona wiedzą a wiedzy można się uczyć.
Platońska teoria idei - Platon postawił nowe zagadnienie: co jest rzeczywistością którą poznajemy przez pojęcia? Własnością pojęć jest jedność i stałość, przedmioty według których pojęcia są urabiane muszą mieć te same własności co pojęcia tym czasem wszystkie rzeczy, jakie znamy z doświadczenia właśnie tych cech nie posiadają są bowiem złożone i zmienne stąd wniosek. Nie rzeczy są przedmiotami pojęć. Wszystkie pojęcia muszą mieć swój przedmiot, przedmiotem tym zaś nie mogą być rzeczy lecz musi być nim jakiś byt inny , którego cechą jest niezmienność. Takie rozumowanie skłoniło Platona do przyjęcia że istnieje byt który bezpośredni nie jest dany, ten odkryty przez się byt nazwał ideą. Idei jest wiele, stanowią odrębny świat. Stosunki między nimi są takie same jak między pojęciami, podział idei jest hierarchiczny. Najwyższa idea - idea dobra.
Platońska teoria duszy - dusza jest to to co się samo wprowadza w ruch, dusza jako czynnik życia jest przeciwieństwem materii bo materia jest bezwładna a dusza jest źródłem ruchu. Poznanie jest funkcją duszy bo idee znamy, choć ciało wcale z nimi nie ma i nie może mieć styczności. Platońskie pojmowanie duszy które do jej funkcji biologicznej dodało funkcję poznawczą było wtedy związane z nauką o ideach, ciało i jego zmysły są dla duszy urządzeniem poznania. Poznaje sama bezpośrednio bądź pośrednio posługując się tymi urządzeniami.
Arystoteles - formą nazwał własności pojęciowe, ogólne gatunkowe rzeczy a pozostałe rzeczy nazwał materią, forma u Arystotelesa stwarzała swe pierwotne pojęcia i zamieniła je na przenośnie. W przeciwieństwie do formy przestrzennej Arystoteles wytworzył szczególne a dziejowo doniosłe pojęcie, formy pojęciowej. I w pojęciu materii dokonywało się u Arystotelesa podobne przesunięcie. Materia objęta u niego to co w substancji nie jest formą stała się więc tym.
//Materia i forma są połączone w jedno, stąd byt jest jednorodny i jednostkowy. Połączenie materii i formy to system zwany hilemorfizmem. Odwołując się do formy, materii, przyczyny sprawczej i celu i poznawszy któryś z nich możemy powiedzieć czym, jest substancja. Być wg Arystotelesa znaczy działać, czyli urzeczywistniać wszystkie możliwości zawarte w formie. Cnota, doskonałość, to urzeczywistnienie wszystkich własnych możliwości w zależności od tego czym się jest: zwierzęciem, człowiekiem, itd. Dla człowieka forma jest duszą, stąd dążenie do doskonałości, to spełnienie tego, co w człowieku istotne z punktu widzenia jego duchowości (dusza ludzka jest rozumna), urzeczywistnienie wszystkich możliwości duszy ludzkiej.
Stoicy uważali, że rzeczywistość jest materialna. Człowiek zaś jest częścią przyrody i podlega jej prawom. Człowiek żyjący zgodnie z naturą to mędrzec, zaś ten kto się przeciw niej buntuje to szaleniec a jego bunt zakończy się klęską. Człowiek powinien pogodzić się z tymi prawami, powinien rozumieć ograniczenia. Mędrzec osiąga szczęście poprzez życie w cnocie to znaczy zgodnie z przyrodą. Poprzez życie etyczne, rozumne, zgodne z naturą. Człowiek żyje tyle ile żyje pięknie. Odczuwali braterstwo ze wszystkim co znajduje się w naturze.
Sofiści - byli przedstawicielami zupełnie nowej filozofii zupełnie innej niż dotychczasowa, a ich najwybitniejszym przedstawicielem był Protagoras. Kształcili ludzi młodzież i dorosłych. Spełniali funkcje dzisiejszej publicystyki i uniwersytetów. Jednak później życzliwy stosunek do sofistów uległ zmianie, przyczyn było kilka. Społeczeństwo zarzuciło im że uczą za pieniądze zarzucano im że ucząc burzą wiarę i tradycje najbardziej przeciw nim wystąpił Platon. Protagoras prowadził badania humanistyczne zajmował postawę pozytywistyczną, chciał trzymać się faktów i unikać konstrukcji w nauce, byli tymi którzy kierowali na człowieka jego czynności i wytwory największy nacisk.
Epikur - hedonizm; obiecywał on ludziom wolność wewnętrzną, przez oswobodzenie ich od strachu przed bogami, śmiercią i cierpieniem. Strach przed bogami jest absurdalny, ponieważ bogowie nie mogą czynić ludziom dobra ani też zła. Człowiek winien żyć według własnego uznania, nie troszcząc się o bogów ani o swe losy w przyszłym życiu. Człowiek szczęście osiąga jedynie w spokoju wewnętrznym. Istota przyjemności polega bowiem na wolności od cierpień i niepokojów. Synonimem cnoty jest używanie wszelkich doczesnych rozkoszy. Nie odwraca się jednak od państwa - toleruje je i uznaje jego wartości: państwo jest pożyteczne, bo zapewnia minimum moralności, gwarantuje zewnętrzny spokój, chroni jednostkę przed zawiścią innych.
Tomasz z Akwinu - Chrześcijanin (nie akceptowali epikureizmu) XIII w. - Tworzył kryteria heretyki. Adoptował filozofię Arystotelesa do chrześcijaństwa (myśleć i wierzyć). Oddzielił rozum od objawienia, Tajemnice wiary nie są sprzeczne z rozumem. Zło jest rozumiane jako mniejsze dobro.
Augustyn myśli analogicznie do Platona. Świat („słowo”) jest wewnętrznym światem umysłu boskiego. Bóg jest nosicielem idei. Stworzenie świata przez Boga polega na rekonstruowaniu siebie samego w świecie materialnym. Tylko to, co jest w Bogu (w wyobrażeniu Jego intelektu) może być na świecie. Świat jest wierną, zróżnicowaną reprodukcją nieskończonego uniwersum boskich myśli. Bóg tworzy świat przez powołanie go do istnienia w całości, stoi poza czasem. W chwili stworzenia w Jego intelekcie ukazuje się cała historia stworzenia. Wszystko stało się przez słowo - Bóg widzi to jako początek i koniec jednocześnie w wiecznej perspektywie. Jedne rzeczy stwarza w skończonej postaci, inne jako racje, które nastąpią. Opatrzność czuwa, by to, co się stało w Bogu, stało się też na świecie.
Augustyn twierdził, że człowiek poznaje świat rozumem (jak twierdzili prawie wszyscy starożytni). Tyle że nie ufał w potęgę rozumu. Człowiek nie jest w stanie samodzielnie przeniknąć tajemnic natury, nie mówiąc już o tajemnicach religijnych. Ich poznanie zawdzięcza tylko objawieniu i olśnieniu umysłu zesłanemu przez Boga. Takie olśnienie nazywany iluminacją. Pojawia się tu trzeci rodzaj poznania. Poprzednie to poznanie wysiłkiem rozumu (racjonalizm) oraz przez doświadczenie (empiryzm). Teraz dochodzi poznanie intuicyjne. Iluminacja to intuicja z nadprzyrodzonego źródła.
Nie ma sprzecznosci po miedzy rozumem a wiara. Rozum poznaje nie tylko rzeczy materialne ale i sakrum, wiedze duchowa. Tajemnice wiary przekraczaja granice rozumu. Czlowiek stwozony jest z materii i formy(duszy) Zlo jest nastepstwem grzechu i swiadomym pomijaniem przez rozum dobra.
Odrodzenie: w miejsce sakrum stawiany jest czlowiek, dominuje doswiadczenie, prawdziwe jest tylko to co poznane, rozumowe, humanizm- wplyw czlowieka na srodowisko, preferowanie rozumu dzieki któremu czlowiek uniezaleznia się od przyrody.
Helwecius- umysl nie ma innych wlasnosci niż te które nabywa. „nie wszystko jest cnota co za nia uchodzi” „nie należy czekac az czlowiek stanie się dobry , trzeba go do tego naklonic”
.Sady apriory- niezalezne od doswiadczenia, maja zrodlo w umysle, sa pewne i konieczne, sa to twierdzenia które wystepuja w umysle.
Sady aposteriory- uzyskiwane na podstawie doswiadczenia, sady empiryczne
.Myślenie wyobrażeniowe- opierane na wiedzy empirycznej, doświadczenia empiryczne, są względne powierzchowne, wiedza o danej rzeczy zależy od naszych zmysłów.
Myślenie pojęciowe- dokonywanie analizy myślowej danej rzeczy, ujawnia obiektywny sens istniejących realnie rzeczy.
Materializm historyczny- wyjaśnia w nim ludzkie dzieje z punktu widzenia dialektyki i odwołując się do teorii ekonomicznych. Jaki wpływ na jej rozwój ma poziom ekonomiczny. Historia to nie tylko następujące po sobie wydarzenia. Zmiany muszą zachodzić także w innych dziedzinach życia (finansach, prawie, organizacji państwa). Ludzie uprzywilejowani chcą rozwoju, ale nie chcą zmian a to ten rozwój hamuje.
Materializm dialektyczny- przeciwstawienie się filozofii idealistycznej.swiat w calosci jest materialny, pierwotna i samoistna jest materia, duch nie jest w zwiazku z cialem i nie jest pierwotny. Swiat materialny jest rzeczywisty, duch jest wytworem materii, praktyka jest weryfikatorem obiektywnosci danej rzeczy.
Bacona wszelka wiedza pochodzi z przyrody. Klasyfikacja nauk wedle przydatności. Człowiek czerpie wiedzę z przyrody i w przyrodzie ma oparcie w zdobywaniu tej wiedzy. Po za tym człowiek nic nie wie i nic nie może. Uważał, że trzeba wsłuchać się w przyrodę i zbyt pochopnie się o niej nie wypowiadać bo to może być zgubne. Rola filozofów miała być taka, że mieli oni wsłuchać się w głosy przyrody, poznać prawa nią rządzące i przez to opanować, podporządkować i używać do praktycznych celów. Uważał, że trzeba sięgnąć po nowe metody badawcze. Opowiada się za indukcją jako za metodą prowadzącą do prawdy. Trzeba dokonać obserwacji pewnych zjawisk, zdarzeń, doświadczeń, wyciągnąć z nich poprawne wnioski i w oparciu o nie uogólnić na wszystkie zdarzenia podobne, wykryć pewne wspólne właściwości. I to jest dopiero najwłaściwsza droga dochodzenia do prawdy.
John Locke - Francja - Doświadczenie, badanie przyrody i ciała ludzkiego. Sądy prawdziwe, gdy oparte o doświadczenie. Uważał, że materialne nie może poznać rzeczy niematerialnych. Metody poznawcze: psychologia; genetyczne uwarunkowania do zachowania; powinna referować empirię. Zwalczał pojęcie dziedziczenia.
Nicoolo Maciaveli-(cel uswieca srodki) interesowala go władza i mechanizmy jej zdobywania. Czlowiekiem kieruje obluda, zachlannosc egoizm, niewiernosc. Wladca powinien budzic strach być wiarygodny, być lisem.
Michael de Mon nie interesowal się bogiem ani dusza, interesowal go czlowiek jako jednostka (rozumna czescia przyrody)
Heveretus - Odrodzenie, Francja - Przyroda i nauka o niej może być źródłem dobra. Nie ma innych właściwości umysłu, tylko nabyte. Moralność to dążenie do własnego dobra, ale interes ogółu jest upragniony. Należy dokonywać rewizji poglądów (Benzyna, pensja prezesa orlenu; biurokracja).
Jan Leonard D'Alamberg , Francja- wiedza jest empirium - faktem a fakty można poznać doświadczeniem. Dążył do twierdzeń absolutnie pewnych. Nowoczesne nauki; Nauka to tworzenie zasad, podwaliny etyki. Zaczął zbierać wiedzę w encyklopedie. Umysł za słaby, aby poznać zło i wszechświat. Nie możemy przewidzieć, co „tam” jest.
La Metrit - Francja - materialne wszystko, próbował dowieść, że dusza też materia i że wraz z ciałem umiera dusza. Dusza - czynny rodzaj materii, myślenie materialne, wszystko można zmierzyć. Wszystko ma swoje prawa, człowiek jest maszyną, eliminując duszę eliminowali boga i wiarę. Ateiści to idea, Hedonizm.
Candilac - Francja - Umysł jest fundamentem, nie posiada wrodzonej wiedzy. Rozwój człowieka poprzez poznanie. Uważał, że mowa, tworzone pojęcia to podstawa tworzenia nauki.
Woltaire - Francja - Popularyzował naukę oświecenia. Racjonalizm jest miarą prawdy. Odrzucał autorytety objawione. Naturalizm, jest tylko świat przyrody a religia jest wrogiem bo przeciw nauce. Zwolennik etyki sprawiedliwej, wieść należy tak życie aby prawo stanowione przez się uważać za słuszne, aby umierając wiedzieć, że było się dobrym.
Jean Cusso - Potępiał cywilizacje, bo stworzyła zło. Cywilizacja Nie czyni dobra => natura jest dobra. Ustrój społeczny tworzy nierówności a to największe zło. Wróg intelektualizmu, nie rozum ale uczucie. Filozofia społeczna powinna ustalać normy postępowania.
Manuel Camp - Twórca sądów syntetycznych, sądy apriory. Punktem wyjścia dla sądów jest nauka, która musi analizować czy sąd został stworzony racjonalnie czy empirycznie. Cenił zmysły, ale nie wierzył im do końca. Przestrzeń jest konieczna, bo tylko w niej możemy sobie coś wyobrazić np. przedmiot. Towarzyszy jej czas i nic nie mogło wejść pomiędzy.
Kartezjusz - starał się znaleźć metodę która ułatwi zdobywanie wiedzy i zapewni jej niezawodność. Miarą niezawodnej wiedzy była dla Kartezjusza jasność i wyraźność. Uważał że nauce potrzebna jest metoda, która wykrywa proste składniki myśli i uważał że metoda analityczna stosowana w arytmetyce będzie odpowiednia. Kartezjusz posługiwał się sceptycyzmem metodycznym. Metoda ta polegała na udowadnianiu różnych rzeczy przez rozmywanie wątpliwości odnośnie nich. W wątpieniu znalazł ostoję pewności „myślę więc jestem” uważał że to co myślę jest pewne istnienia rzeczy nie jesteśmy pewni ale tego że myślimy tak. Kartezjusz wskazał że fundamentu wiedzy należy szukać nie w świecie zewnętrznym lecz w człowieku. Istnienie jaźni wynika z istnienia myśli. Istnienie boga: jaźń jako doskonała musi mieć przyczynę a tą przyczyną jest bóg. Istnienie boga wynika z samej idei jaką mamy o bogu, idea ta jest doskonała więc jaźń ludzka nie może być przyczyną tej idei, nie człowiek wymyślił ideę boga więc została ona wytworzona przez istotę doskonałą więc boga. Traktował ciało jak maszynę w której jest dusza. Odzielał duszę od ciała. Ciało jest rozciągliwe a dusza nie. Ciało może przestac istnieć a dusza istnieje nadal, życie traktował jako proces mechaniczny.
Kant - nowe wyniki w filozofii zawdzięcza temu że postawił sobie pytanie: jak na podstawie przedstawień możemy wiedzieć coś o rzeczach, swe badanie nazwał transcendentalnym badania te były dla niego najważniejsze. Kant przeprowadził podział sądów. Sądy uzyskane na podstawie doświadczeń - aposteriori posteriori sądy od doświadczeń niezależne - apriori. Sądy apriori mogą mieć źródło tylko w samym umyśle, cechami po których można je poznac są konieczność konieczność powszechność. Kant podzielił sądy dalej na analityczne i syntetyczne. Analityczne są to takie które objaśniają nam wiedzę już posiadaną a syntetyczne poszerzają ją. W końcu Kant doszedł do podziału sądów na: analityczne apriori, syntetyczne apriori priori syntetyczne aposteriori. Sądy analityczne apriori i syntetyczne aposteriori są łatwe do zrozumienia bo jedne analizują pojęcia a drugie opierają się na doświadczaniu. Sądy syntetyczne apriori są trudne ale to one stanowią źródło wiedzy. Dla Kanta w pojęciu wiedzy leżało że ma być pewna powszechna i te sądy spełniały wielką rolę w jego filozofii.
Hegl - metoda dialektyczna Hegla: za naczelne prawo Hegel uważał prawo dialektyczne tzn. że każdemu prawdziwemu twierdzeniu odpowiada nie mniej prawdziwe przeczenie. Każdej tezie antyteza z których potem wynika synteza. Żadne twierdzenie nie jest całkowicie prawdziwe. Prawda i fałsz zespalają się ze sobą „nie są stanowczymi przeciwieństwami”. Prawda mieści się zarówno w twierdzeniu jak i w zaprzeczeniu tego twierdzenia. Myśl nie powinna a nawet nie może unikać sprzeczności bo one prowadzą przez dialektyczny proces myśli do pewnej prawdy. Proces przechodzenia z tezy do antytezy stanowi dla Hegla osnowę udanego rozwoju. Przeciwność stanowi najgłębszą naturę rzeczywistośći.
Ludwik Feuerbach - Materializm. Poza przyrodą i człowiekiem nic więcej nie istnieje. Wszelkie zjawiska to przyroda a czego nie widać nie istnieje. Człowiek jest siedliskiem duszy, która jest materialna, świadomość istnieje w mózgu. Wiedza rozumowa polega na doświadczeniu. Przeciwnik religii: Nieszczęście człowieka zawiera się w religii, bo człowiek oddaje Mu to, co najlepsze; to człowiek stworzył Boga na podobieństwo swoje.
Marksizm - od Hegla dialektyzm, od Feuerbacha materializm - Świat jest materialny, duch jest wynikiem rozwoju materii. Przeciwnicy idealizmu. Świat jest rzeczywisty, nie jest wymysłem zmysłów. Materia jest bezwładna, siedlisko ruchu. Miarą rozwoju jest teoria przeciwieństw. Społeczeństwo ulega ciągłej rewolucji. Determinizm - nic się nie dzieje bezwonnie. Ewolucja: Teza - Antyteza -> Synteza.
Nietzche poznanie ludzkie, tak jak wszystkie czynności człowieka, wypływa z potrzeb życiowych i jest im podporządkowane. każdy ma taką moralność, jaką ma naturę. A ponieważ natura jest słaba lub silna, wyróżniał moralność panów i niewolników. Pierwsi cenią: dostojność, godność osobistą, stanowczość, sprawność, pewność działania, bezwzględność w osiąganiu celów. Drugich cechuje: skłonność do litości, miękkość serca, uległość, altruizm, niepewność.
Egzystencjalizm - Jest to filozofia, która swoje naczelne tezy wyprowadza z ludzkiej egzystencji. Jego ideą jest przekonanie, że człowiek, jako jedyny z wszystkich bytów sam, ustawicznie tworzy się tym, czym jest, dokonując własnych wewnętrznych wyborów, w których wyraża swoją wolność. Jesteśmy wręcz na ta wolność skazani, jest ona atrybutem naszego człowieczeństwa. Istnienie ludzkie jest zawieszone między przyszłością, a przeszłością, dlatego towarzyszy nam poczucie przemijalności, braku, niespełnienia..
Neotomizm - Uważał on, że człowiek jest jednostką społeczeństwa i musi stosować się do praw w nim obowiązujących. Ale jest też osobą, której wartość przewyższa wartość społeczeństwa. Więc człowiek może odmówić pewnego sposobu postępowania. Jeżeli państwo chce nam narzucić pewne sposoby postępowania, według nas nie dobre, to możemy się zbuntować.