. Podstawy integracji
W pedagogice specjalnej integracja rozumiana jest jako wielokierunkowe, zespolone działanie, mające na celu rewalidację jednostek odbiegających od normy ] lub też proces integrowania (włączania) osób niepełnosprawnych (w miarę możliwości i w odpowiednich warunkach) w zwykłe formy życia osobistego i społecznego, a także jako cel kształcenia ogólnego oraz specjalnego bądź wynik procesu rehabilitacji niepełnosprawnych Integracja jako włączenie osób niepełnosprawnych w zwykłe formy życia społecznego odbywa się na różnych poziomach i w różnorodnym zakresie ludzkiej działalności, dając szansę pełnej samorealizacji dzięki umożliwieniu realizacji różnych funkcji
Jednym z warunków powodzenia realizacji idei integracji jest tworzenie właściwego klimatu społecznego ułatwiającego naturalne, w miarę bezkonfliktowe, współżycie poszczególnych grup ludzi. By zwiększyć szanse rzeczywistej integracji społecznej osób niewidomych i pełnosprawnych, należy zacząć od wzajemnych relacji dzieci i młodzieży szkolnej, jako grupy podatnej na działanie.
Nauczanie w integracji umożliwia pozostanie dziecka w domu rodzinnym, co przynosi takie korzyści jak:
- umożliwienie dziecku pobierania nauki w szkole znajdującej się w miejscu jego zamieszkania,
- stworzenie możliwości posiadania przez dziecko wielu pełnosprawnych kolegów,
- nie pozbawianie korzeni - nie dodawanie uczuciowej separacji do niepełnosprawności, która sama w sobie jest trudna.
ZASADY
Kształcenie integracyjne według A. Hulka wymaga realizacji następujących zasad:
- właściwego poziomu rewalidacji ucznia,
- odpowiedniej wielkości oraz charakteru integrowanych grup,
- przygotowania nauczycieli,
- przygotowania rodziców,
- zapewnienie specjalistycznych pomocy naukowych.
FORMY Istnieją różne formy i stopnie integracji. Jak dotąd znawcy przedmiotu wyróżnili następujące modele kształcenia integracyjnego:
-włączanie dzieci i młodzieży niepełnosprawnej do zwykłych klas w szkołach ogólnodostępnych,
- klasy specjalne w szkołach ogólnodostępnych,
- klasy „sąsiedzkie” lub ośrodki pomocnicze,
- szkoły specjalne bez internatu (dzieci mieszkają w swoich domach),
- szkoły specjalne z możliwością mieszkania w internacie od poniedziałku do piątku,
- nauczanie w domu.
Pierwszy model kształcenia integracyjnego, polegający na włączeniu dziecka z dysfunkcją wzroku do zwykłej klasy w szkole ogólnodostępnej.
Zdaniem T. Majewskiego, aby integracja szkolna niewidomego lub słabo widzącego dziecka zakończyła się sukcesem, powinno ono:
- samodzielnie załatwiać, a przynajmniej sygnalizować, swoje potrzeby fizjologiczne,
- umieć samodzielnie poruszać się i mieć poczucie kierunku,
- orientować się w środowisku społecznym - rozpoznawać nowych ludzi, a w środowisku fizycznym - rozpoznawać znane miejsca,
- chodzić do szkoły bez specjalnych lęków, a raczej z przyjemnością,
- szybko przyswajać sobie nowe doświadczenia oraz wykazywać pewną elastyczność i zdolność do adaptacji,
- umieć wyrażać się zrozumiale.
Jeśli dziecko niewidome lub słabo widzące nie spełnia większości z tych wskazań, wówczas będzie wymagać specjalnej pomocy w przystosowaniu się do nauki w szkole ogólnodostępnej.
Stosunek widzących do niewidomych
W świadomości ludzi zdrowych wciąż istnieją błędne stereotypy odnoszące się do wyglądu, funkcjonowania i możliwości wzajemnych kontaktów z niewidomymi. Społeczeństwo na ogół mało wie o faktycznych możliwościach niewidomych. Jedni uważają, że niewidomi posiadają nadzwyczajne zdolności w zakresie muzyki albo też cudowny dotyk pozwalający odróżniać im barwy. Inni z kolei łączą defekt wzroku z niepełnosprawnością intelektualną lub chorobą psychiczną. Konsekwencją tego jest przekonanie o niemożliwości kształcenia osób niewidomych, wykonywania przez nich pracy zawodowej, a także aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym
Postawy widzących oddziałują silnie na osobowość niewidomego. E. Nowicka-Rusek wyróżnia trzy zasadnicze modele stosunku ludzi pełnosprawnych do niewidomych:
- postawy odpychające - dążenie do izolowania się od niewidomych, przekonanie, że do opieki nad nimi są zobowiązane pewne instytucje a ich to nic nie obchodzi,
- postawy opiekuńczo-paternalistyczne - tutaj dominują przekonania, że osoby niewidome wymagają przede wszystkim pomocy, wsparcia instytucji i poszczególnych członków społeczeństwa. W tym przypadku dystans jest bardziej wyraźny niż w pierwszym przypadku,
- zespół postaw przedmiotowo-rzeczowych. Jest to model pożądany. Dominują tutaj przekonania, że niewidome osoby są członkami naszej zbiorowości, mają własne problemy życiowe, ale te trudności powinny być rozwiązane przez wzajemną adaptację oraz pogłębienie kontaktów między osobami widzącymi i niewidomymi. Postrzega się tu niewidomego jako jednostkę dążącą do pełni swego rozwoju
Na podstawie powyższych rozważań można uogólnić, że w klasie integracyjnej traktowanie dziecka z dysfunkcją wzroku zarówno przez rówieśników, jak i nauczycieli zależy od stopnia jego zrewalidowania, od uświadomienia przez rodziców, nauczycieli i społeczności klasowej, na czym polega istota dysfunkcji wzroku.
Stosunek niewidomych do widzących
Człowiek niewidomy dość wcześnie odczuwa swoją izolację - przedział jaki istnieje między nim, a osobami pełnosprawnymi. Przeżywa tę sytuację jako zagrożenie dla siebie. To zmusza go do wypracowania pewnych wzorów zachowania, które przywracałyby poczucie bezpieczeństwa i integrowały z grupą społeczną.
Na stosunek niewidomego do innych ludzi ma wreszcie wpływ postrzeganie samego siebie. Samoakceptacja bowiem stanowi punkt wyjścia dla uzyskania akceptacji innych. Pozwala wyzwolić się z poczucia niższości
Rola rodziców
Stosunek rodziców do dziecka wpływa na jego wyobrażenia o sobie i na jego samoocenę. Jeżeli dla rodziców niepełnosprawność dziecka jest sprawą drugorzędną i nie zaburza emocjonalnego stosunku do niego, to jest ono zdolne akceptować swoją inność i integrować się z ludźmi. Brak akceptacji dziecka bywa natomiast poważną przyczyną frustracji, agresywności i postaw aspołecznych bądź roszczeniowych.
Istotnym warunkiem powodzenia edukacji dzieci niepełnosprawnych w systemie integracyjnym jest duże zaangażowanie rodziców we wspieranie procesu dydaktycznego ich dziecka. Szczególnym ich zadaniem jest przygotowanie samego dziecka jak też jego środowiska społecznego do zintegrowanego nauczania w szkole.
Zadaniem rodziców jest nawiązanie ścisłej współpracy z nauczycielami. Dysponują oni już wiedzą o możliwościach kształcenia i rozwoju swego dziecka. Zdają sobie sprawę z funkcji rehabilitacyjnej dziecka niepełnosprawnego wśród rówieśników pełnosprawnych. Znają też trudności związane z jego integracją.
Rodzice, którzy utrzymywali kontakt z Poradnią Wczesnej Interwencji, otrzymali tam zapewne wskazówki do pracy z dzieckiem, na przykład ćwiczenia sprawności fizycznej i orientacji przestrzennej, posiedli umiejętność nauczenia dziecka wykonywania czynności samoobsługowych, poznali metody usprawniania widzenia. Dziecko, podejmując naukę w szkole masowej, zostaje częściowo oderwane od rodziców i zdane na własne umiejętności przystosowania się do nowego środowiska. Im większą samodzielność uzyskało dziecko w okresie przedszkolnym w poruszaniu się i samoobsłudze, tym w większym stopniu będzie niezależne od pomocy kolegów.
Uczeń z dysfunkcją wzroku a jego miejsce w społeczności klasowej
Dziecko z defektem wzroku powinno mieć swoje własne, odpowiednie miejsce w klasie. Nauczyciel powinien je posadzić wśród dzieci, które będą się nim w razie potrzeby opiekowały. Posiadanie kolegów, później przyjaciół, utrzymywanie z nimi systematycznych, przynoszących satysfakcję kontaktów społecznych jest wyrazem prawidłowego społecznego rozwoju dziecka.. Dziecko dojrzewa społecznie, zwłaszcza kiedy osiągnie wiek 8-10 lat. Chce obcować z kolegami nie tylko w szkole, ale i poza nią. Zaczyna oceniać i wybierać tych, którzy odpowiadają jego potrzebom i zainteresowaniom. Badania nad dziećmi w wieku szkolnym wykazały, że jedne są częściej wybierane na partnerów do zabaw, a inne mniej lubiane w swojej grupie rówieśniczej. Wyodrębniono kilka grup dzieci:
- dzieci popularne, które są bardzo lubiane i często wybierane do kontaktów społecznych,
- dzieci kontrowersyjne, które mają i zwolenników, i przeciwników,
- dzieci lekceważone, które nie mają ani zwolenników, ani przeciwników,
- dzieci odrzucane, które nie są lubiane.
Rodzice i nauczyciele powinni zorientować się jak najszybciej, do której grupy należy dziecko niewidome. Dzieci należące do trzeciej i czwartej grupy mają tendencje do zaburzeń w zachowaniu. Dzieci niewidome, uczęszczające do szkół ogólnodostępnych, mogą być szczególnie narażone na lekceważenie i odrzucenie przez uczniów widzących. Niewidomy częściej czeka by być wybranym na kolegę niż sam zdecyduje się wybierać przyjaciół.
1.7. Urządzenie klasy
Klasa jako środowisko fizyczne, nie wymaga zwykle specjalnych przystosowań dla potrzeb ucznia niewidomego. Nauczyciele i uczniowie widzący powinni raczej przestrzegać pewnych zasad postępowania. Oto niektóre z nich:
- zapoznać niewidomego ucznia z pomieszczeniem klasy i ze znajdującymi się tam na stałe przedmiotami.
- nie zostawiać sprzętów w rejonach przeznaczonych do poruszania się.
- drzwi do klasy pozostawiać albo zamknięte, albo całkowicie otwarte.
- informować niewidomego o przybyciu lub opuszczeniu danego pomieszczenia.
- powiadamiać o wszelkich zmianach w urządzeniu klasy.
- umożliwiać niewidomemu uczniowi dotykowe oglądanie organizowanych wystaw.
- nie zabraniać mu samodzielnego poruszania się po szkole.
- nie dziwić się, jeśli niewidomy uderzy się o jakiś przedmiot.
- wygospodarować w określonych godzinach pokój na dodatkowe zajęcia.
Dla ucznia słabo widzącego najważniejsze jest właściwe oświetlenieBiurko powinno być oświetlone w miarę równomiernie, bez płaszczyzn zbytnio zacienionych lub przesadnie jaskrawych, wywołujących odblaski.
Dla dzieci z nadwrażliwością na światło musi być zachowana możliwość zmiany jego natężenia i zastosowane inne środki ochrony oczu. Biurko powinno mieć regulację wysokości i kąta ustawienia blatu stosownie do potrzeb wzrokowych ucznia.
Dziecko niewidome i słabo widzące powinno zostać zaopatrzone w odpowiednie podręczniki, które umożliwią mu samodzielne zdobywanie wiedzy. podręczniki wydane w wersji brajlowskiej lub drukiem powiększonym można pożyczać w bibliotekach Polskiego Związku Niewidomych lub w szkołach specjalnych.