WYCHOWANIE KOMUNISTYCZNE
Edyta Cichocka
Karolina Jaworska
SUM rok II
Pedagogika
GENEZA I ROZWÓJ
U podstaw ukształtowania się i rozwoju systemu wychowania komunistycznego leży ruch robotniczy aktywny w drugiej połowie XIX wieku. Jego twórcy to m.in. Krupska, Szacki, Błoński, Makarenko, Marks. Ruch robotniczy rozwinął prace oświatowe mając na celu podniesienie poziomu kultury mas robotniczych i ukształtowanie przyszłych przywódców partyjnych.
Ogromy wpływ na wychowanie w ideach komunistycznych miał również Włodzimierz Lenin. To właśnie on w 1903 roku opracował program oświatowy opierający się na następujących zasadach:
- bezpłatna nauka w języku narodowym,
- oddzielenie religii ( cerkwi) od państwa i szkoły,
- obowiązek nauki do 16 roku życia
- zakaz pracy do 16 roku życia,
- wprowadzenie stypendiów państwowych,
- organizacja żłobków przyfabrycznych.
Kolejnym etapem rozwoju systemu wychowania komunistycznego było określenie w 1920 roku na III Zjeździe Związku Młodzieży Komunistycznej następujących zadań stojących przed oświatą:
Nauka komunizmu podczas praktyki życiowej poprzez realizację zadań partyjnych, głównie poprzez zwalczanie analfabetyzmu, dbałość o higienę itp.
Wyeliminowanie z programów szkolnych wszystkich elementów podkreślających klasowość i służących interesom burżuazji
Nauka wieloaspektowa mająca na uwadze przyswojenie wszystkiego co nagromadziła wiedza ludzka.
Tworzenie kultury proletariackiej w celu rozwoju zasobów wiedzy już wytorzonej.
Wzbogacanie umysłu poprzez krytyczne opanowanie wiedzy
Stosowanie zdobytej wiedzy w celu rozwoju rolnictwa i przemysłu opierając się na nowoczesnej technice
Wychowanie na dobrych komunistów, których moralność podporządkowana jest interesom walki klasowej.
Wiązanie wykształcenia, nauki i wychowania ze wspólną pracą proletariatu.
To właśnie Lenin rozwinął teorie klasowości szkoły, wiązał politykę z wychowaniem, formułował teorię rewolucji kulturalnej, rozwinął teorię kształcenia politechnicznego, wychowania moralnego i walki z religijnymi przeżytkami. Za wartość uznawał walkę młodych o cele partii robotniczych.
Wyodrębnić można dwie główne teorie będące podstawą naukową takiego stanu rzeczy.
Teoria obumierania szkoły W.N. Szulgina- w trakcie rozwoju społeczeństwa bezklasowego szkoła jako narzędzie ucisku kapitalistycznego będzie znikała aż obumrze całkowicie, wychowanie natomiast będzie polegało na uczestnictwie w życiu społecznym, produkcyjnym i kulturalnym.
Teoria pracy produkcyjnej szkoły P. Błońskiego- nauczanie i wychowanie najlepiej realizuje się w praktyce przy bezpośredniej pracy produkcyjnej.
W 1930 roku nastąpił zwrot w polityce szkolnej. Partia, która w tamtych latach miała realną władzę w państwach komunistycznych, wprowadziła uchwałę mówiącą o powszechnym obowiązku szkolnym w zakresie 7- letniej szkoły początkowej, następnie odbudowano szkołę średnią, ujednolicono podręczniki oraz program nauczania. U podstaw powrotu do systemu nauki klasowo- lekcyjnej była „ pięciolatka stalinowska”, manifestująca, iż „technika decyduje o wszystkim” szybko unowocześniając i rozbudowując przemysł. . Odbudowa szkoły programowej dała zwycięstwo nad teorią obumierania szkoły i teorią szkoły pracy produkcyjnej, nauce o fizycznym i psychicznym rozwoju dziecka, czyli pedagogii, która na podstawie obserwacji swobodnego rozwoju dzieci oraz selekcji ich poziomu inteligencji oraz pomocy testów starała się zorganizować życie odnowionej szkoły.
Makarenko wprowadził z kolei spore zmiany w nauczaniu poprzez dyscyplinę, porządek zajęć, tradycję. Inspiracją do takiego kształtowania systemu szkolnego było wojsko. Kulminacja rozwoju i zmian w systemie wychowania komunistycznego wykreowała następujące zasady systemu wychowawczego:
Partyjność komunistyczna w kulturze, wychowaniu, nauce i moralności
Powiązanie szkoły oraz wychowania z ideologią naukowego poglądu na świat
Powiązanie teorii z praktyką poprzez wychowanie przez pracę społecznie użyteczną.
Wychowanie w kolektywie i dla kolektywu
Wszechstronny rozwój ucznia zgodnie z jego indywidualnymi cechami, dostosowany do wieku ucznia.
Podstawowym założeniem światopoglądowym tego okresu jest idea walki rewolucyjnej mająca na celu obalenie ustroju klasowego. Zatem celem wychowania komunistycznego jest przygotowanie młodego pokolenia do aktywnego udziału w budowaniu społeczeństwa komunistycznego. Największy wpływ wywiera tu filozofia materializmu dialektycznego oraz historycznego w skład którego wchodzi materializm, dialektyzm i teoria rozwoju społeczeństwa.
IDEOLOGIA SYSTEMU WYCHOWANIA SOCJALISTYCZNEGO
Założenia światopoglądowe i filozoficzne w zetknięciu z potrzebami wychowania przybierają postać kierowniczych idei pedagogicznych, dostosowanych odpowiednio do problemów epoki i społeczeństwa. Po II wojnie światowej wyodrębniły się trzy kwestie formułujące „nowego człowieka”:
Wychowanie moralne dla odnowy moralności publicznej (moralizm)
Poszanowanie osoby ludzkiej (personalizm
Realizacja właściwych ludzkich stosunków (humanizm)
W systemie wychowania komunistycznego pomimo początkowych oporów i trudności pryncypialnych rozwój dziejowy musiał doprowadzić do procesów wyrównawczych, które wprowadziły powszechnie występujące problemy wychowania i skłoniły do szukania rozwiązań problemu moralności, osoby człowieka i stosunków międzyludzkich w myśl założeń światopoglądowych marksizmu-leninizmu.
Po pierwsze - moralizm socjalistyczny. Kształtował się on od wystąpienia Marksa i Engelsa w „Manifeście komunistycznym”, w którym jego twórcy, atakując moralność mieszczańską, równocześnie bronili się przed zarzutem amoralności. W praktyce zaś ruchów robotniczych zaczęły tworzyć się nowe, obowiązujące normy moralne postępowania jak solidarność, wzajemna pomoc i współpraca, wierność towarzyszom itp. Ogólnie twierdząc można powiedzieć że moralność socjalistyczna jest moralnością historyczną, społeczną, klasową i laicką. Po roku 1956 w Polsce Ludowej rozwinęła się dyskusja na tematy etyczne, dotyczące okresu błędów i wypaczeń ideologicznych, w wyniku której sformułowano postulaty uzupełnienia etyki marksistowskiej:
zasadami moralności ogólnoludzkiej
rozciągnięciem zasad etyki społecznej na etykę prywatną
szukanie nowej motywacji dla etyki laickiej
b) Ideologia wychowania komunistycznego pogłębia znacznie zagadnienie wpływu historii na rozwój osobowości ludzi oraz alienację. Chrześcijaństwo pierwsze zwróciło uwagę na alienacje pieniądza i pracy, powodując deprywację moralną człowieka przez siłę rozkładowa bogactwa. W ujęciu komunistów alienacja jest wyłącznie zjawiskiem historycznym i społecznym, które powstało w warunkach ustroju kapitalistycznego, a w socjalizmie ma być już wyeliminowane, chociaż notuje się trudności w procesie formowania się współczesnej młodzieży.
Ideologia marksizmu omija termin „personalizm”, który gwałtownie krytykuje za chrześcijańskie ujęcie osobowości w tomizmie, przeciwstawiając się także strukturalizmowi i egzystencjalizmowi. Przeciwnie wysuwa własną materialistyczną koncepcję osobowości dynamicznej, w której „dialektyczny stosunek między światem osobowym a społecznością” postuluje, by w społeczeństwie przyszłości „dążenie do wszechstronnego rozwoju osobowości zharmonizowane byłoby z uspołecznieniem postaw jednostek, z zakorzenieniem ich w życiu autentycznej wspólnoty”.
c) Idea humanizmu w komunizmie staje się z kolei naczelną ideą całego systemu wychowania, ponieważ tworzy tu najwyższą normę moralności, regulującą stosunek do najbliższego otoczenia, stanowi drogę wychowania osobowości i charakteru człowieka socjalizmu oraz jest regulatorem stosunków międzyludzkich.
Humanizm zapewnił wszechstronny rozwój dzieci i młodzieży w następujących dziedzinach:
1) wychowanie umysłowe (podstawy wiedzy, rozwój myślenia i wykształcenie światopoglądu naukowego),
2) kształcenie politechniczne (znajomość podstaw produkcji i opanowanie narzędzi) ,
3) wychowanie moralne (wyrabianie cech charakteru takich, jak patriotyzm z internacjonalizmem, kolektywizm, socjalistyczny stosunek do obowiązku pracy i własności społecznej, świadoma dyscyplina pracy, siła woli, inicjatywa, odwaga),
4) wychowanie fizyczne (zdrowie i tężyzna dla wydajności pracy i obrony państwa),
5) wychowanie estetyczne (przetwarzanie świadomości w oparciu o dzieła sztuki, literatury pięknej i filmu).
Wychowanie takie ma przebudować naturę człowieka, ukształtowaną przez ustrój kapitalistyczny jako istoty egoistycznej, wyzyskującej innych, leniwej.
Komunistyczne wychowanie zakłada również wyzwolenie świadomości religijnych, przesądów i zabobonów, które ciągle jeszcze nie pozwalają poszczególnym obywatelom na przejawianie w całej pełni ich sił twórczych. Konieczne jest wprowadzenie przemyślanego i harmonijnego systemu wychowania naukowo - ateistycznego, który obejmowałby wszystkie warstwy i grupy ludności i zapobiegał rozpowszechnianiu się poglądów religijnych, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży. Wydobycie humanizmu jako idei naczelnej wychowania przede wszystkim rozbudowano olbrzymi problem badawczy pedagogiki (radzieckiej), w wyniku którego ustawa o szkole średniej ogólnokształcącej odstąpiła od schematu pięciu kierunków wychowania (umysłowego, politechnicznego, moralnego, fizycznego i estetycznego) we wszechstronnym rozwijaniu ucznia, a zadania szkoły ujęła w trzy grupy:
nauczania ogólnego,
wychowania ideowego,
kształcenia wszechstronnego rozwoju.
PRZEDSTAWICIELE
Anton Makarenko twierdził, że zadania wychowawcze wynikają z ogólnych zadań budownictwa komunizmu, a podstawowa forma wychowania, jaką stanowi kolektyw, z charakteru nowych socjalistycznych stosunków. Według niego, styl kolektywu - połączenie wysokich wymagań z zaufaniem i szacunkiem dla ludzi - to tylko odbicie stylu życia społecznego, a jego rozwój dokonuje się przez wytwarzanie systemu więzi społecznych, opartego na dążeniu do wspólnego celu, na solidarności jego uczestników we wspólnej pracy i organizacji życia społecznego. Za ważny element kolektywu Makarenko uważał dobrą organizację, opartą nawet do pewnego stopnia na wzorach wojskowych.
Karol Marks- ujmował wychowanie w trzech głównych aspektach:
1) Wychowanie umysłowe
2) Wychowanie fizyczne
3) Nauczanie politechniczne i technologiczne
Wniosło to dwa zupełnie nowe punkty do wychowania, wychowanie fizyczne i nauczanie praktyczne.
Za główne wady tego systemu można uznać:
popełnianie licznych błędów pedagogicznych
brak kształtowania społeczeństwa elastycznego
brak indywidualności poszczególnych ludzi
praktycyzm edukacyjny (ludzie nadawali się tylko do jednej pracy)
odrzucenie tradycji
charakter pedagogiki dworskiej (wąski krąg potakiwaczy formułował twierdzenia dla polityków)
BIBLIOGRAFIA
1. Kunowski S. (2007) „ Podstawy współczesnej pedagogiki”,wyd. Salezjańskie, Warszawa
2. Ratyński J.( 1937) „ O wychowaniu nowego człowieka”, Płock
3. Suchodolski B (1936) „ Wychowanie moralno-społeczne”.