2.3 Klasyfikacja zespołów nerwicowych

Ich nazwy zmieniają się wciąż. Obecnie (w nawiązaniu do klasyfikacji ICD-10 (2000)) wyróżnia się następujące rodzaje zaburzeń nerwicowych:

Nerwica lękowa, inaczej zaburzenia lękowe uogólnione:

- chroniczny lęk bezprzedmiotowy, napady lęku, liczne objawy wegetatywne,

- może wystąpić już u młodszych dzieci,

- u dorastających wytwarzają się postawy lękowe wobec teraźniejszości i przyszłości związane z nadmiernym uogólnianiem pojedynczych wydarzeń (nadgeneralizacja bodźców),

- powoduje zahamowanie w funkcjonowaniu poznawczym i społecznym,

- osoby z tą nerwicą mają słabe wyniki w szkole, w sytuacji problemowej paraliżuje je lęk, wykazują też trudności w kontaktach interpersonalnych (są milczące i onieśmielone).

Lęk to objaw występujący w wielu nerwicach. W zaburzeniach lękowych może pojawić się jako objaw wtórny depresja, czyli obniżenie nastroju, co jest konsekwencją stałego niepokoju i lękowego oczekiwania na zagrożenie.

Fobie, inaczej zaburzenia lękowe w postaci fobii:

- mogą pojawić się już w wieku przedszkolnym (ale w tych przypadkach rzadko mają charakter patologiczny i mogą przeminąć bez śladu),

- osoby zdają sobie sprawę z bezzasadności lęku, ale nie potrafią sobie z nim poradzić, więc unikają określonych sytuacji,

Fobie dzieli się na:

1. specyficzne- lęk przed różnymi zwierzętami, wysokością, zamkniętymi pomieszczeniami, otwartymi przestrzeniami, zjawiskami atmosferycznymi, krwią, chorobą ;

2. społeczne- lęk przed występem, publicznym zabraniem głosu, spotkaniem towarzyskim, spożywaniem posiłku w szerszym gronie, [osoby takie boją się krytycznych ocen, kompromitacji]

fobia szkolna- szczególna odmiana fobii społecznej, lęk przed szkołą;

Nerwica natręctw, inaczej zaburzenia obsesyjno- kompulsyjne:

- cechuje się myślami i czynnościami natrętnymi

Myśli natrętne (obsesje)- myśli uporczywie nawracające i często pojawiające się wbrew woli jednostki. Obejmują przypominanie sobie jakichś stwierdzeń, niekończące się rozważania, wyobrażanie sobie nieprzyjemnych sytuacji.

Czynności natrętne (kompulsje)- obejmują różne uporczywie przetwarzane zachowania np. liczenie przedmiotów, ciche powtarzanie słów, wielokrotne sprawdzanie czegoś, pedantyczne porządkowanie, stałe mycie rąk, przymusowe ruchy, określone rytuały.

Zaburzenia stresowe pourazowe

- wyodrębniane jako jedyny zespół nerwicowy głównie z uwagi na przyczynę (przeżycie ciężkiego stresu)

- po przeżyciu zdarzenia pojawia się ostra reakcja na stres, której towarzyszy silny lęk, zaburzenia orientacji, osłupienie, niepamięć. Stan ten przechodzi po pewnym czasie w zależności od cech osobowości,

Zaburzenie stresowe pourazowe- może pojawić się niekiedy po kilku miesiącach. Charakteryzuje się on stałym przeżywaniem sytuacji traumatycznej, unikaniem bodźców przypominających, napadami paniki, zmniejszona wrażliwością emocjonalną, objawami wegetatywnymi, zaburzeniami uwagi i pamięci, spadkiem aktywności, poczuciem winy lub kary.

Zaburzenia konwersyjne, inaczej nerwica konwersyjna

- nowe określenie nerwicy histerycznej

- nieświadome przekształcanie przykrych przeżyć i konfliktów w objawy somatyczno- wegetatywne (zaburzenia uczucia, ruchu pomimo braku choroby)

- okresowa niepamięć, chwiejność nastrojów, teatralne zachowanie (koncentrowanie na sobie uwagi)

Hipochondria

- nadmierne zainteresowanie własnym zdrowiem,

- uporczywe przekonanie o istnieniu jakiegoś schorzenia, któremu towarzyszą doznania bólowe,

- cechy hipochondryczne mogą występować w przebiegu innych nerwic,

- osoby cierpiące na hipochondrię dążą do ustalenia diagnozy swojej choroby,

- przyczynami hipochondrii mogą być nadopiekuńczość rodziców lub brak troski o dziecko,

Nerwica neurastatyczna, inaczej zespół asteniczny lub zespół chronicznego zmęczenia

- stałe uczucie zmęczenia, zniechęcenia,

- mała odporność na stres,

- trudności w podejmowaniu decyzji,

- wycofywanie się z kontaktów społecznych,

- niepokój, przygnębienie

- nadmierny krytycyzm wobec siebie,

- objawy zbliżone do objawów depresji,

- zaburzenia snu, bóle głowy i mięśni,

Nerwica depresyjna

- uporczywe zaburzenia nastroju polegające na obniżeniu nastroju uczuciu smutku, przygnębienia i rezygnacji, zmniejszeniu aktywności, poczuciu niższej wartości.

Wyróżnia się depresję:

1. endogenną- zaliczana jest do chorób psychicznych afektywnych

2. egzogenną (psychogenną)- nerwica depresyjna,

- brak definicji depresji dziecięcej, obniżony nastrój u dzieci zazwyczaj oznacza nerwicę lękową,

- depresji w okresie dojrzewania sprzyja nieadekwatna samoocena, nieumiejętność radzenia sobie w sytuacjach trudnych, brak oparcia w rodzinie. Młodzież nie potrafi rozwiązać problemów typowych dotyczących poszukiwania sensu życia i swojego miejsca w świecie.

- dorastający z depresją mają trudności w skupieniu uwagi i zapamiętywaniu, chwiejność nastrojów, niepokój, trudności w podejmowaniu decyzji, agresja, zachowania aspołeczne,

- Seligmann twierdzi, że istotą depresji jest negatywne myślenie tzw. pesymistyczny styl wyjaśniania, który rzutuje na budowanie obrazu świata i samego siebie.

- Aleksandrowicz widział związek anoreksji i bulimii z depresją (geneza i objawy).

3. Trudności w rozwoju społecznym

U młodszych dzieci zazwyczaj łącznie traktuje się trudności w rozwoju emocjonalnym i społecznym. U dzieci starszych i młodzieży wyodrębnia się zaburzenia emocjonalne od procesu socjalizacji.

Trudności w rozwoju społecznym można podzielić na tendencje do:

1. Zachowań wycofujących (zahamowanie społeczne, bierność społeczna)- unikanie kontaktów społecznych. Ich podłożem są zahamowania psychoruchowe lub zaburzenia nerwicowe;

2. Zachowań antysocjalnych- charakteryzują się agresją, przeciwstawieniem się innym lub manipulacją. Prowadzi to do rozwoju osobowości nieprawidłowej zw. socjopatyczną, psychopatyczną lub antysocjalną.

3.1 Agresja

Agresja - zachowanie fizyczne lub werbalne skierowane przeciwko komuś lub czemuś. Zachowanie podejmowane z zamiarem skrzywdzenia lub zniszczenia. Jeżeli przedmiotem agresji jest podmiot mówimy o autoagresji. Agresja obejmuje atak fizyczny, słowny, krzyk, wyzwiska, groźby, upokarzanie, wyśmiewanie itp.

Agresywność- stała tendencja do zachowań agresywnych.

Agresja prospołeczna- związana z działaniem innej osoby, instytucji itp.

Agresja antyspołeczna- inicjowanie ataku i niezgodnym z normami społecznymi.

Istnieje wiele koncepcji dot. genezy agresywnego zachowania:

- agresja jako wrodzony instynkt tzw. instynkt walki. Później rozbito tę teorię na instynkt agresji i zachowanie agresywne;

- Lorenz wiąże agresję z ewolucją zaznaczając , że z jednej strony jest ona czynnikiem wyzwalającym ewolucję, a jednocześnie ewolucji poddanym;

- pod koniec lat 30. powstała koncepcja psychologów z Yale zw. hipotezą frustracji- agresji (zakłada nierozłączny związek tych zjawisk- frustracja zawsze prowadzi do agresji, a agresja jest zawsze skutkiem frustracji) później dowiedziono, że nie jest to regułą;

- Bandura- agresja jest wynikiem społecznego uczenia się- środowisko dostarcza wzorów agresywnego zachowania;

- rola procesów biologicznych

a) właściwości jednostki: wrodzone lub nabyte uszkodzenia ukł. nerwowego, czynniki hormonalne i zakłócenia w działaniu neuroprzekaźników;

b) uwarunkowane sytuacyjnie: zmiany w organizmie po spożyciu alkoholu, substancji psychoaktywnych, bodźce bólowe;

Różne podziały agresji:

Reykowski (1992)

- a. reaktywna (spowodowana przez frustracje i bodźce drażniące lub bólowe)

- a. spontaniczna (wywołana zbytnim zapotrzebowaniem na stymulacje)

- a. wytwarzana przez wzory społeczne

Skorny (1987)

- a. frustracyjna

- a. naśladowcza

- a. instrumentalna

- a. patologiczna

Ranschburg (1980) jako źródła agresji wymienia:

- frustrację

- agresywne modele i normy kulturowe

Zimbardo (1994)

- a. patologiczna

- a. frustracyjna

Grochulska (1993) siła i czestość występowania agresji zależą od

- czynników wrodzonych

- czynników doświadczeniowych

Aronson, Wilson, Alert (1997)

- a. wroga (jedynym celem jest skrzywdzenie kogoś)

- a. instrumentalna (dąży do osiągnięcia celu)

Podstawowe rodzaje agresji:

Agresja patologiczna- powstaje na skutek zaburzeń funkcjonowania systemu nerwowego, wynikających z czynników anatomicznych, fizjologicznych i hormonalnych.

Agresja frustracyjna- jest jedną z reakcji na frustrację.

Frustracja- stan będący następstwem udaremnienia osiągnięcia celu, np. zaspokojenia potrzeby realizacji zadania.

Źródła frustracji:

- wewnętrzna (tkwią w jednostce np. brak zdolności wokalnych)

- zewnętrzne (przeszkody fizyczne np. zgubienie czegoś)

Frustracja wywołuje negatywne emocje tj. gniew, złość, lęk, rozczarowanie, przygnębienie, poczucie winy. Następstwem są zachowania obronne (ucieczka, fantazjowanie, fiksacja, represja)

W agresji frustracyjnej może dojść do przemieszczenia agresji, czyli skierowania jej na inne obiekty niż źródło frustracji (tzw. kozioł ofiarny).

Agresja wyuczona społecznie- rezultat nagród i kar oraz modeli i norm. Do tego typu agresji zalicza się agresję instrumentalną i naśladowczą.

Agresja instrumentalna- motywem są określone cele, a zachowanie agresywne odgrywa rolę instrumentu umożliwiającego ich osiągnięcie

Modelowanie- wywoływanie określonych zachować przez dostarczanie odpowiednich wzorów- modeli, powoduje wystąpienie agresji naśladowczej.

Hipoteza katharsis

Pojęcie to Freud zaczerpnął od Arystotelesa. Zarówno otwarte demonstrowanie agresji, jak i symboliczne (np. poprzez obserwację) prowadzi do oczyszczenia z tendencji agresywnych.

Generalizacja agresji- agresywne odnoszenie się do większości obiektów.

---