Wykład 6

STRUKTURY SPOŁECZNE

DZIAŁANIA MASOWE I RUCHY SPOŁECZNE

Problematyka wykładu:

1. Struktura jako forma społeczna (przykłady): konflikt, współzawodnictwo, władza, kooperacja

2. Mikrostruktury i makrostruktury

3. Strukturalne kryterium podziału organizacji (3 rodzaje): struktury pokrewieństwa, komunikacyjne i socjometryczne

4. Determinacja strukturalna - rola struktury, funkcje, dynamika

5. Cztery formalne aspekty struktury: normatywna, idealna, interesów, komunikacyjna (interakcyjna)

6. Społeczeństwo masowe i działania masowe

7. Zachowania zbiorowe - pojęcie i 4 odmiany: tłum, audytorium (widownia), publiczność, pokolenie

8. Działania zbiorowe (5 warunków)

9. Ruchy społeczne - przyczyny i 8 uwarunkowań: urbanizacja, industrializacja, umasowienie edukacji, rozwój nowoczesnych technologii, niezadowolenie, ideologia aktywistyczna, ideologia demokratyczna, pula wolnego czasu i energii

10. Klasyfikacja ruchów społecznych (4 rodzaje): ruchy reformatorskie, radykalne, stare i nowe, antyglobalizacyjne

11. Dynamika ruchów społecznych (4 warunki): sprzyjający kontekst strukturalny, pojawienie się strukturalnego napięcia, przekonania (świadomość własnej sytuacji), zdarzenie inicjujące

12. Rekrutacja członków (3 typy): model wulkaniczny, model mobilizacji zasobów, syndrom pasażera na gapę

13. Rola przywódcy charyzmatycznego

14. Rutynizacja i instytucjonalizacja charyzmy

15. Rozpad (koniec) ruchu społecznego

STRUKTURA SPOŁECZNA - czysta konfiguracja, forma wielokierunkowych stosunków społecznych, niezależnie od tego, między kim występują i czego dotyczą

PRZYKŁADY (Georg Simmel: Socjologia): konflikt, współzawodnictwo, władza, kooperacja, hierarchia

MIKROSTRUKTURY (małe struktury społeczne) - sieć powiązań między elementarnymi składnikami życia społecznego (np. rodzina, krąg przyjaciół)

MAKROSTRUKTURY (wielkie struktury społeczne) - sieć powiązań między złożonymi obiektami społecznymi (np. struktura polityczna, struktura gospodarcza)

STRUKTURALNE KRYTERIUM PODZIAŁU ORGANIZACJI:

STRUKTURY POKREWIEŃSTWA - swoisty układ relacji między członkami węższych czy szerszych rodzin, wytwarzający się przez urodzenie lub akt małżeństwa (powinowactwo)

STRUKTURY KOMUNIKACYJNE (interakcyjne: amerykański psycholog społeczny Harold Leavitt) - typowe kierunki inicjowania interakcji, a także dostępne kanały komunikacyjne między osobami zajmującymi różne pozycje w organizacji czy grupie

STRUKTURY SOCJOMETRYCZNE (włoski socjolog Jakob Moreno) - układ wzajemnych sympatii, antypatii czy obojętności, jakie występują pomiędzy członkami grupy

DETERMINACJA STRUKTURALNA (w odróżnieniu od genetycznej, przyczynowej czy funkcjonalnej) - sama struktura, niezależnie od wszelkich innych czynników istotnych dla funkcjonowania organizacji społecznych, w bardzo dużym stopniu decyduje o tym, co się w organizacji dzieje, jak ona funkcjonuje, jak realizuje swoje cele

PRZEDSIĘBIORSTWA I KORPORACJE - struktura pionowa (hierarchiczna) i struktura pozioma (płaska)

ROBERT KING MERTON (1910-2003): ,,Teoria socjologiczna i struktura społeczna'' - centralną perspektywę socjologii definiuje jako poszukiwanie niezamierzonych następstw (efektów strukturalnych, funkcji ukrytych) indywidualnych i zbiorowych działań ludzi

CZTERY FORMALNE ASPEKTY STRUKTURY:

STRUKTURA NORMATYWNA - konfiguracja występujących w obrębie organizacji reguł działania różnych osób zajmujących odmienne pozycje

STRUKTURA IDEALNA - konfiguracja występujących w obrębie organizacji przekonań i poglądów osób zajmujących różne pozycje

STRUKTURA INTERESÓW - charakterystyczny dla grupy czy organizacji rozkład szans dostępu jej członków do społecznie cenionych dóbr

STRUKTURA INTERAKCYJNA - typowe kierunki inicjowania interakcji, a także dostępne kanały komunikacyjne między osobami zajmującymi różne pozycje w organizacji czy grupie

DYNAMIKA STRUKTUR

NORBERT ELIAS (1897-1990) - prekursor dynamicznego spojrzenia na struktury społeczne; wprowadził pojęcie ,,figuracji''

FIGURACJA - struktura widziana dynamicznie, w jej nieustannej, płynnej zmienności, procesie krystalizowania się i rozpadu

ANTHONY GIDDENS (1938-) - wprowadził pojęcie ,,strukturacji''

STRUKTURACJA - proces wytwarzania się, reprodukowania i wykorzystywania struktur w działaniach członków społeczeństwa

SPOŁECZEŃSTWO MASOWE I DZIAŁANIA MASOWE

DZIAŁANIA MASOWE (wielość i równoczesność) - gdy wielu ludzi, w podobnym czasie, ale osobno i dla indywidualnych celów, podejmuje podobne działania, które przynoszą zagregowane i skumulowane skutki wykraczające poza zakres prywatny i jednostkowy, a uzyskujące znaczenie ogólnospołeczne

ZACHOWANIA ZBIOROWE - gdy wielu ludzi działa w pojedynkę, na własną rękę, ale w bliskości przestrzennej z innymi, w tych samych warunkach sytuacyjnych, co prowadzi do modyfikacji zachowania każdego z nich w kierunku opisywanym przez ,,psychologię tłumów''

CZTERY ODMIANY ZACHOWAŃ ZBIOROWYCH:

TŁUM - duża zbiorowość ludzi, którzy znaleźli się w bezpośrednim kontakcie przestrzennym i reagują spontanicznie, bezrefleksyjnie i naśladowczo na wspólne bodźce i na współobecność innych

AUDYTORIUM (widownia) - działanie ludzi zebranych razem, aby brać udział w przedstawieniu teatralnym, koncercie, seansie filmowym, meczu piłkarskim itp. Są to jednak kontakty chwilowe, przelotne, pozbawione głębszej treści. Po wyjściu z sali czy stadionu uczestnicy znów stają się anonimowi

PUBLICZNOŚĆ - zbiorowość obserwatorów, widzów lub słuchaczy, którzy równocześnie, choć w rozproszeniu przestrzennym, skupiają uwagę na tym samym zdarzeniu, programie telewizyjnym czy radiowym, i doznają podobnych wrażeń i przeżyć

POKOLENIE - zbiorowość ludzi, którzy choć osobno i niezależnie od siebie, doświadczyli takich samych, ważnych wydarzeń historycznych, przeżyli te same sytuacje i reagowali na te same wyzwania, co znalazło wyraz w ich przekonaniach, regułach i wartościach, oraz wytworzyło poczucie wspólnego losu

DZIAŁANIA ZBIOROWE - wspólna aktywność, pojawiająca się wtedy, gdy ludzie zdają sobie sprawę, że celów, jakie sobie postawili, nie da się zrealizować w pojedynkę, a jedynie razem z innymi, z udziałem innych, przy pomocy innych

5 WARUNKÓW KONIECZNYCH (aby takie działanie było skuteczne):

• wyraźna artykulacja celów działania

• określenie strategii postępowania

• podział funkcji między uczestników

• koordynacja różnych funkcji

• wyłonienie się przywództwa

Tę złożoną formę aktywności zbiorowej cechuje to, że jest: wspólna, bardziej trwała i celowo, strategicznie motywowana

Bardzo interesująca dziedzina, w której występują zjawiska z wszystkich trzech kategorii - działania masowe, zachowania zbiorowe, działania zbiorowe - to

RUCHLIWOŚĆ POZIOMA (przestrzenna) - przemieszczanie się ludzi w przestrzeni geograficznej

Najważniejsze formy:

• migracje

• turystyka

• podróże

• dojazdy do pracy

RUCHY SPOŁECZNE - akcje zbiorowe zmierzające do wywołania lub powstrzymania zmiany społecznej

Dwie istotne cechy:

• są one ukierunkowane na szczególny cel, jakim jest zrealizowanie jakiegoś rodzaju zmiany społecznej

• przebiegają w ramach niezinstytucjonalizowanych i niesformalizowanych

Żyjemy w erze ruchów społecznych, co wiąże się z pewnymi fundamentalnymi właściwościami społeczeństwa nowoczesnego. Stworzyło ono sprzyjające warunki formowania się, mobilizowania i rozwijania ruchów społecznych (8 uwarunkowań):

• proces urbanizacji

• proces industrializacji

• umasowienie edukacji

• rozwój nowoczesnych technologii

• wzrost niezadowolenia

• ideologia aktywistyczna i progresywistyczna

• ideologia demokratyczna

• pula wolnego czasu i energii

KLASYFIKACJA RUCHÓW SPOŁECZNYCH (4 rodzaje)

RUCHY REFORMATORSKIE - akcje zbiorowe o celach ograniczonych do modyfikacji zasad, reguł czy norm (np. prawnych) przy zachowaniu nienaruszonych podstaw ustrojowych czy organizacyjnych

RUCHY RADYKALNE - akcje zbiorowe, których celem jest zmiana fundamentów panującego ustroju, a w szczególności panujących wartości

STARE RUCHY SPOŁECZNE - ruchy społeczne występujące w imię interesów ekonomicznych lub politycznych wyraźnie wyodrębnionych segmentów społeczeństwa - klas społecznych, grup zawodowych, etnicznych, rasowych

NOWE RUCHY SPOŁECZNE - ruchy o szerokim, heterogenicznym składzie uczestników, walczących o realizację uniwersalnych, postmaterialistycznych wartości: harmonii z przyrodą, ochrony środowiska, pokoju, emancypacji kobiet, zapewnienia praw mniejszości i grup eksploatowanych, obrony życia poczętego itp.

RUCHY ANTYGLOBALIZACYJNE - nowa fala ruchów społecznych o charakterze radykalnym i lewicowym, która pojawiła się na przełomie XX i XXI stulecia jako protest przeciwko dominacji wielkich korporacji i centrów finansowych, konsumpcyjnemu stylowi życia, uderzającym nierównościom społecznym i endemicznej biedzie w skali globalnej

TU WSTAWIĆ ARTCLIPY ANTY- i ALTERGLOBALISTÓW !!!

DYNAMIKA RUCHÓW SPOŁECZNYCH

Ruchy społeczne rodzą się, rozwijają, odnoszą sukcesy lub porażki, ale w końcu rozpadają się i zanikają

NEIL SMELSER (amerykański socjolog) - skupił uwagę na okresie wyłaniania się ruchu społecznego, wskazując na cztery warunki:

• sprzyjający kontekst strukturalny - zakorzeniona w kulturze i mentalności zbiorowej, przekazywana przez wieki, tradycja kontestacji

• pojawienie się strukturalnego napięcia - w społeczeństwie pojawić się muszą sprzeczności interesów i wartości pomiędzy jego segmentami oraz związane z tym antagonizmy i konflikty

• wspólne przekonania (świadomość zbiorowa) - rozbieżność interesów czy wartości musi zostać dostrzeżona, zdefiniowana, zinterpretowana i przeżyta emocjonalnie

• zdarzenie inicjujące - jest to jakieś zdarzenie indywidualne, partykularne, ale o takim wydźwięku symbolicznym czy emocjonalnym, że stanowi wstrząs dla zbiorowości i wyprowadza ludzi na ulicę

W tle wielu ruchów społecznych odnajdziemy trzy charakterystyczne doznania:

• nierówności, niesprawiedliwości i deprywacji

Opierają się one zawsze na porównywaniu własnej sytuacji z sytuacją innych lub porównywaniu możliwości z aspiracjami

Amerykańscy badacze ruchów społecznych: TED GURR i JAMES DAVIS mówią o poczuciu ,,relatywnej deprywacji''

RELATYWNA DEPRYWACJA - odczuwana jako niesprawiedliwa i niesłuszna, rozbieżność między rzeczywistymi osiągnięciami a aspiracjami w dziedzinie standardu życia, zarobków, władzy czy prestiżu

Zdarzenie inicjujące zamyka genezę ruchu społecznego. Zaczyna się właściwa ,,kariera'' ruchu. Jej pierwszym etapem jest REKRUTACJA CZŁONKÓW

modele rekrutacji członków:

• MODEL WULKANICZNY - przekonanie, że ruch społeczny wybucha oddolnie, na skutek nagromadzenia napięcia i niezadowolenia wśród mas społecznych

• MODEL MOBILIZACJI ZASOBÓW - przekonanie, że ruch społeczny jest efektem manipulatorskich zabiegów działaczy czy ideologów, którzy propaguja ideologię kontestacji i mobilizują bierne skądinąd i nieświadome masy społeczne do działań zbiorowych

• SYNDROM PASAŻERA NA GAPĘ - powstrzymywanie się od wspierania działań zbiorowych zmierzających do zdobycia dóbr publicznych, oparte na egoistycznie racjonalnej kalkulacji, w myśl której ryzyko działania jest nieopłacalne, gdy wywalczenie tych dóbr przez innych i tak przyniesie równe korzyści także biernym

W toku rekrutacji wyróżniają się na ogół dwie kolejne fale:

REKRUTACJA PIERWOTNA - przystąpienie do ruchu społecznego z autentycznych pobudek ideowych i chęci walki o realizację celów ruchu

REKRUTACJA WTÓRNA - przystąpienie do ruchu społecznego, który się rozwija i odnosi sukcesy, w poszukiwaniu satysfakcji wspólnotowych i towarzyskich, a także spełnienia własnych egoistycznych celów karierowych

Gdy ruch społeczny rozpoczyna działalność, otwiera się ważna rola

mobilizująca, koordynująca, organizująca dla przywódcy ruchu

Postać centralna:

PRZYWÓDCA CHARYZMATYCZNY

CHARYZMA - szczególne, wyjątkowe talenty, umiejętności, wiedza, konsekwencja w działaniu, siła moralna, moc perswazji itp., które dostrzeżone zostają i zdefiniowane przez zwolenników przywódcy jako niemal ponadludzkie i wymagające pełnego podporządkowania się jego władzy

Charyzma jest więc pewna relacją między jednostką a jej zwolennikami, fanami, poplecznikami

RUTYNIZACJA CHARYZMY (Max Weber) - utrata charyzmy przez przywódcę na skutek włączenia go w rutynowe, codzienne działania administracyjne czy organizatorskie, w których ujawnia swoje słabości, popełnia błędy i okazuje się zastępowalny przez innych

KONTRRUCH SPOŁECZNY - mobilizacja działań zbiorowych skierowanych przeciwko rozwijającemu się wcześniej ruchowi społecznemu, mająca na celu demobilizację lub uniemożliwienie skutecznego działania

---