Bezwzględna dewolutywność i względna suspensywność środków zaskarżenia
Cofnięcia środka odwoławczego.
Cofnięcie środka zaskarżenia a odstąpienie od oskarżenia
Czynności dokonywane przez sąd w postępowaniu przygotowawczym.
Czynności sądu po rozpoczęciu rozprawy i decyzje w związku z niestawiennictwem się stron
Czynności zabezpieczenia dowodowego.
Dewolutywność (względna i bezwzględna) i suspensywność (względna i bezwzględna) środka odwoławczego
Dewolutywność i suspensywność środków zaskarżenia.
Domniemanie prawne wzruszalne i niewzruszalne
Dopuszczalność odczytywania na rozprawie protokołów
Dopuszczalność odwołania decyzji procesowej przez organ.
Dopuszczalność ścigania z urzędu przestępstw prywatnoskargowych.
Dopuszczalność wydania wyroku na posiedzeniu ( a nie na rozprawie).
Doręczenie zastępcze a fikcja doręczenia
Dwie drogi procedury ułaskawieniowe
Dwie procedury rozstrzygnięcia o roszczeniach majątkowych z powodu niesłusznego skazania (art. 552 -559 oraz art. 8 z 23.11.91)
Essentalia negoti aktu oskarżenia
Granice środka odwoławczego i możliwość przekroczenia granic przez sąd odwoławczy.
Immunitet dyplomatyczny i immunitet konsularny (podstawa prawna, zakres podmiotowy i przedmiotowy, nietykalność i udział w procesie)
Inny skład tego samego sądu jako organ odwoławczy.
Kiedy orzeczenie staje się prawomocne
Konsekwencje naruszenia właściwości rzeczowej.
Konwalidacja i konwersja w procesie karnym
Kryteria odróżniające śledztwo i dochodzenie.
Kształtowanie składów sędziowskich w drodze wyznaczania i w drodze losowania
Kumulacja ról procesowych
List żelazny dla oskarżonego, dla świadka i biegłego.
Mankamenty konstrukcji instytucji świadka koronnego
Mechanizmy czynności przedstawienia zarzutów.
Mediacja i porozumienie w postępowaniu przygotowawczym.
Mediacje i porozumienia pokrzywdzonego z oskarżonym
Nałożenie obowiązku naprawienia szkody w procesie karnym
Następstwa oczywistej bezzasadnej kasacji
Niedopuszczalność trybu nakazowego
Niedopuszczalność trybu uproszczonego
Noviter producta i noviter repreta jako podstawy wznowienia procesu
Nowe fakty i dowody jako przyczyna odwołania.
Obecność oskarżonego tymczasowo aresztowanego przy poszczególnych czynnościach procesowych
Obligatoryjność śledztwa
Odmowa przyjęcia kasacji a pozostawienie jej bez rozpoznania
Odpłatność za proces karny.
Odpowiedź na akt oskarżenia.
Odpowiedź na apelację
Odstępstwa od zasady bezpośredniości
Odstępstwa od zasady prawdy
Ograniczenie podsądności sprawy sądom karnym.
Ograniczenie postępowania dowodowego
Ograniczenie zasady niezawisłości sędziowskiej
Organy prowadzące uproszczone dochodzenie i zróżnicowanie ich kompetencji.
Oskarżenie wzajemne (istota, warunki, niedopuszczalność)
Pełnomocnik a obrońca (pozycja procesowa
Pisemna odpowiedź na środek odwoławczy.
Podstawy cywilno - prawne odpowiedzialności Państwa z powodu niesłusznego skazania (ryzyko - wina - kontrakt
Podstawy i konsekwencje uchybienia właściwości miejscowej
Podstawy kasacji a podstawy wznowienia postępowania
Podstawy stosowania środków zapobiegawczych
Policja sesyjna sądu na tle kar porządkowych
Pomoc sądowa w sprawach karnych
Posiedzenie pojednawcze i postępowanie mediacyjne w sprawach prywatnoskargowych
Postępowanie sprawdzające (podstawy, procedura, decyzje
Postępowanie szczególne, odrębne, ponowne
Pozostawienie powództwa cywilnego bez rozpoznania
Prawa przewodniczącego składu sędziowskiego a prawa całego składu sądowego
Prawomocność formalna i materialna
Prawomocność formalna i materialna
Procedura sprostowania protokołu
Procedura strasburska
Procedura stwierdzenia nieważności orzeczenia
Procedura zakończenia postępowania przygotowawczego.
Procesowe znaczenie choroby psychicznej
Procesowe znaczenie przyznania się do winy
Prokurator jako organ odwoławczy w postępowaniu przygotowawczym.
Przejaw udziału stron w postępowaniu przygotowawczym.
Przejawy oportunizmu ścigania.
Przejęcie i przekazanie ściganego
Przekroczenie granic odwołania przez sąd odwoławczy
Przerwa a odroczenie.
Przesłanki materialnoprawne i ich procesowe znaczenie
Przyczyny oddalenia i pozostawienia bez rozpoznania wniosków dowodowych
Przypadki jednoosobowego orzekania przez sąd pierwszej instancji.
Przypadki obligatoryjnego sporządzenia uzasadnienia orzeczenia.
Quasi-sprzeciwy.
Rażąca niesprawiedliwość orzeczenia jako przyczyna odwoławcza.
Rodzaje rozstrzygnięć sądu kasacyjnego
Rodzaje rozstrzygnięć sądu w sprawach o wykroczenia
Rodzaje rozstrzygnięć sądu.
Rodzaje wyroków
Rola pełnomocnika w procesie karnym
Rozpoznanie przez sąd zażaleń na postanowienia prokuratora.
Rozpoznanie skargi odwoławczej poza granicami środka odwoławczego
Rozstrzygnięcie sądu w razie wznowienia
Rozszerzenie oskarżenia ( podmiotowe i przedmiotowe) na rozprawie
Samodzielność jurysdykcyjna sądu karnego
Sądowa kontrola (bezpośrednia i pośrednia) postępowania przygotowawczego
Sądowa kontrola oskarżenia.
Skutki niestawiennictwa na rozprawę poszczególnych uczestników
Skutki procesowe śmierci uczestnika procesu
Sposoby i metody nadzoru prokuratora nad śledztwem i dochodzeniem
Sprzeciwy i quasi-sprzeciwy
Sprzeciwy w procesie karnym
Surogaty czyli skróty dowodzenia w procesie karnym.
Szczególne przywileje procesowe niektórych stron.
Szczególne strony postępowania karnego
Środek odwoławczy od orzeczenia co do kosztów
Termin zgłoszenia o wyłączenie sędziego i skutki procesowe nie wyłączenia sędziego
Terminie prekluzyjne a terminy zawite
Tryb tworzenia składów orzekających przez sąd.
Udział stron w posiedzeniu sądu I instancji.
Udział stron w posiedzeniu sądu zażaleniowego.
Ugoda pojednanie i mediacja w procesie karnym
Umorzenie procesu tzw. absorpcyjne.
Uprawnienia pokrzywdzonego w poszczególnych stadiach procesu
Uproszczenia dochodzenia uproszczonego.
Uproszczenia i przyśpieszenia trybu uproszczonego
Warianty procedury związane ze zgłaszaniem o przestępstwie.
Warianty zakazu reformationis in peius.
Warunki przyjęcia kasacji
Warunki wszczęcia postępowania o wydanie wyroku łącznego.
Warunki wydania nakazu karnego
Warunki wzruszania prawomocnych postanowień o umorzeniu postępowania przygotowawczego
Właściwość funkcjonalna sądu apelacyjnego
Właściwość sądu z delegacji
Właściwość sądu z łączności spraw karnych
Właściwość sądu z tzw. przekazania sprawy
Wpływ organów niepolskich na polski proces karny
Wpływ orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego na wznowienie procesu
Wstępna kontrola aktu oskarżenia
Wstępna kontrola aktu oskarżenia.
Wyjątki od zasady jawności rozprawy
Wyjątki od zasady legalizmu i bezpośredniości
Wyjątki od zasady skargowości na rzecz działania z urzędu
Wyłączenie jawności rozprawy.
Wyłączenie odszkodowania z przyczyn art. 553 i 555
wymień przypadki niedopuszczalności powództwa adhezyjnego
Wymień przypadki obligatoryjnego doręczenia wyroku stronom z uzasadnieniem
Wymogi treściowe uzasadnienia wyroków.
Wypadki rozpoznania kasacji na posiedzeniu
Wyrokowanie zaoczne
Wznowienie a podjęcie umorzonego postępowania.
Wznowienie postępowania i kasacja jako środki nadzwyczajne
Zabezpieczenie majątkowe a tymczasowe zajęcie mienia
Zakaz reformationis in peius.
Zakazy dowodowe związane z wprowadzeniem i wykorzystaniem dowodu
Zakres dopuszczalności zwrotu sprawy przez sąd z rozprawy do uzupełnienia śledztwa.
Zakres międzynarodowy pomocy prawnej
Zakres ograniczenia uprawnień procesowych oskarżyciela posiłkowego
Zakres stosowania przepisów k.p.c. w procesie karnym
Zakres stosowania przez sąd materialnego prawa wykroczeń
Zażalenia na czynności i zaniechane czynności.
Zażalenia wydawane przez sąd na postanowienie z postępowania przygotowawczego
Znaczenie wyroku Trybunału w Strasburgu dla procesu karnego
Zróżnicowanie uprawnień stron do zaskarżania orzeczeń
Zwyczajne i nadzwyczajne środki zaskarżenia: wyroków, postanowień, zarządzeń.
1. Odstępstwa od zasady bezpośredniości
Dyrektywa bezpośredniości zajmuje się tym, aby między poznającym przeszłość sędzią a samą przeszłością ogniwa dowodowe były zredukowane do minimum, bowiem z doświadczenia wynika, że im więcej ogniw pośrednich, tym większe niebezpieczeństwo zniekształceń na drodze poznania prawdy. Odstępstwa od zasady: 1 W odniesieniu do wyjaśnień oskarżonego ( art. 389 §1), jeżeli oskarżony: a odmawia wyjaśnień b wyjaśnia wyraźnie odmiennie niż poprzednio c oświadcza, że pewnych okoliczności nie pamięta - wtedy wolno na rozprawie odczytywać, ale tylko w odpowiednim zakresie, protokoły jego wyjaśnień złożonych poprzednio w charakterze oskarżonego w tej lub innej sprawie, w postępowaniu przygotowawczym lub przed sądem. Nie wolno odczytywać zeznań złożonych wcześniej przez aktualnego oskarżonego w charakterze świadka, choćby złożył je w postępowaniu przygotowawczym czy sądowym, gdyż nastąpiła zmiana ról procesowych tej osoby. Wolno natomiast odczytywać protokoły wyjaśnień oskarżonego złożonych wcześniej w charakterze podejrzanego. 2 Protokoły zeznań świadka wolno na rozprawie odczytywać, jeżeli świadek: a bezpodstawnie odmawia zeznań b zeznaje wyraźnie odmiennie niż poprzednio c oświadczy, że pewnych okoliczności nie pamięta d przebywa za granicą e nie można mu było doręczyć wezwania f nie stawił się z powodu nie dających się usunąć przeszkód g prezes sądu zaniechał wezwania świadka na podstawie art. 333 §2 (Prokurator może wnieść o zaniechanie wezwania i odczytanie na rozprawie zeznań świadków przebywających za granicą lub mających stwierdzić okoliczności, którym oskarżony w wyjaśnieniach swych nie zaprzeczył, a okoliczności te nie są tak doniosłe, aby konieczne było bezpośrednie przesłuchanie świadków na rozprawie. Nie dotyczy to osób najbliższych) h gdy świadek umarł. 3 Odstępstwa od zasady bezpośredniości zostały poszerzone przez art. 392, który stanowi: sąd może odczytywać na rozprawie głównej wszelkie protokoły przesłuchania świadków i oskarżonych sporządzone przed sądem, gdy bezpośrednie przeprowadzenie dowodu jest utrudnione, a wszystkie obecne strony wyrażają na to zgodę. 4 Zgodnie z art. 393 wolno odczytywać na rozprawie protokoły oględzin, przeszukania i zatrzymania rzeczy, opinie biegłych, instytutów, zakładów lub instytucji, dane o karalności, wyniki wywiadu środowiskowego oraz wszelkie dokumenty urzędowe, złożone w postępowaniu przygotowawczym lub sądowym. Odnosi się to także do świadka incognito, dopuszczając odczytywanie na rozprawie protokołów zeznań świadka. 5 Pomoc sądowa ( art.. 396) urzeczywistniana jest w dwóch formach: a tzw. Sędzia wyznaczony - to sędzia będący członkiem składu orzekającego, któremu powierza się dokonanie określonej czynności a sporządzony przez niego protokół zostaje przedstawiony całemu składowi orzekającemu b tzw. Sąd wezwany - to sąd, do którego sąd orzekający zwraca się o dokonanie czynności i również w tym wypadku protokół sporządzony z czynności jest następnie przedstawiany całemu składowi orzekającemu 6 odstępstwa od zasady bezpośredniości mogą też przybierać formę rezygnacji w różnym zakresie z przeprowadzania dowodów na rozprawie. Jeżeli wyjaśnienia oskarżonego, co do winy nie budzą wątpliwości to za zgodą wszystkich sąd może przeprowadzić postępowanie dowodowe tylko częściowo.
2. Wyjątki od zasady skargowości na rzecz działania z urzędu
Zasada skargowości to dyrektywa zgodnie, z którą kierowniczy organ procesowy prowadzi postępowanie tylko na żądanie innego uprawnionego podmiotu. Jej przeciwieństwem jest zasada postępowania z urzędu. Jest to dyrektywa w myśl, której postępowanie może być prowadzone z własnej inicjatywy organu kierowniczego, niezależnie od czyjegokolwiek żądania i stanowiska. Postępowanie przygotowawcze zostało prawie całkowicie podporządkowana zasadzie postępowania z urzędu. Od zasady skargowości przewidziane są pewne wyjątki: 1 w postępowaniu w sprawach nieletnich czynności odpowiadające zakresowi stadium przygotowawczego dokonywane są przez sędziego rodzinnego, który po ich zakończeniu decyduje o dalszych losach sprawy. Nie jest sporządzany akt oskarżenia, postanowienie sędziego nie spełnia tych funkcji aktu oskarżenia, które wypływają zasady skargowości 2 dochodzenie w postępowaniu karnym roszczeń majątkowych wynikających z przestępstwa wymaga wniesienia i popieranie przez powoda cywilnego pozwu, który jest jedną z zasadniczych skarg. Wówczas respektowana jest zasada skargowości. Artykuł 415 §5 dopuszcza jednak, że w razie skazania albo warunkowego umorzenia postępowania sąd może zasądzić odszkodowanie na rzecz poszkodowanego także z urzędu. W tych przypadkach mamy do czynienia z odstępstwem zasady skargowości na rzecz postępowania z urzędu. 3 Z urzędu mogą być także wszczynane i przeprowadzane m.in. postępowania: a o zabezpieczenie wykonania orzeczenia na mieniu oskarżonego oraz roszczeń o naprawienie szkody ( art. 291) b o wydanie osób ściganych przebywających za granicą (art. 593 i n.) c o odtworzenie akt (art. 160 i n.) Z urzędu postępowanie o ułaskawienie może wszcząć Prokurator Generalny (art. 567§1)
3. Wyjątki od zasady jawności rozprawy
Zasada jawności oznacza, że proces ma być jawny. Przede wszystkim niejawna jest ta część rozprawy, którą nazywa się naradą. Poza tym na jawnej części rozprawy mogą być oprócz osób biorących udział w postępowaniu tylko osoby pełnoletnie, nieuzbrojone. Niejawna jest również rozprawa, która dotyczy wniosku prokuratora o umorzenie postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy i zastosowania środka zabezpieczającego oraz wówczas, gdy chodzi o sprawę o pomówienie lub znieważenie; na wniosek pokrzywdzonego rozprawa odbywa się jednak jawnie ( art. 359).Sąd wyłącza jawność rozprawy w całości lub w części, jeżeli jawność mogłaby wywołać zakłócenie spokoju publicznego, obrażać dobre obyczaje, ujawnić okoliczności, które ze względu na ważny interes państwa powinny być zachowane w tajemnicy bądź naruszyć ważny interes prywatny. Sąd wyłącza jawność całość lub część rozprawy także na żądanie osoby, która złożyła wniosek o ściganie. Sąd może wyłączyć jawność części lub całości rozprawy jeżeli choćby jeden z oskarżonych jest nieletni. Przewodniczący poucza obecnych o obowiązku zachowania w tajemnicy okoliczności ujawnionych na rozprawie toczącej się z wyłączeniem jawności i uprzedza o skutkach niedopełnienia tego obowiązku (art. 241 §2).ogłoszenie wyroku odbywa się jawnie. Jeżeli jednak jawność rozprawy wyłączono w całości lub w części, przytoczenie powodów wyroku może nastąpić również z wyłączeniem jawności w części lub w całości. O jawności rozprawy i wyłączeniach jawności mówi też art.. 45 Konstytucji RP.
4. Odstępstwa od zasady prawdy
Zasady prawdy materialnej to dyrektywa, wg której rozstrzygnięcia organów procesowych powinny być oparte na prawdziwych ustaleniach faktycznych. Zasada ta doznaje pewnych ograniczeń. Przede wszystkim chodzi o to, że w niektórych sprawach mimo dołożenia wszelkiej staranności, organom procesowym nie udaje się w pełni poznać badanej rzeczywistości i dokonać ustaleń faktycznych. Konieczność wydania jednego z dwóch orzeczeń (wyroków) merytorycznych ( polskie prawo nie zna wyroków pośrednich typu ab instantia czy pozostawienia w podejrzeniu) powoduje, że w związku z zasadą domniemania niewinności oraz zasady in dubio pro reo, trzeba wydać wyrok uniewinniający, choć sąd nie dokonał prawdziwych ustaleń faktycznych, bezpośrednio wskazujących niewinność oskarżonego. Wyrok skazujący może być wydany tylko w razie dokonania ustaleń faktycznych, świadczących o winie oskarżonego. Wyrok uniewinniający wydawany jest wtedy, gdy niewinność została udowodniona lub gdy nie udowodniono ani winy ani niewinności. Również do wszczęcia postępowania przygotowawczego wystarczy uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa ( art. 303); do zatrzymania osoby zaś uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo (art. 224 §1 )
5. Wyjątki od zasady legalizmu i bezpośredniości
Zasada legalizmu to dyrektywa nakazująca organowi procesowemu bezwzględne wszczynanie i kontynuowanie ścigania każdego przestępstwa, jeżeli ściganie z urzędu jest prawnie dopuszczalne i faktycznie zasadne. Przeciwieństwem tej zasady jest zasada oportunizmu, w myśl której organ procesowy może zaniechać ścigania (jako niecelowego), mimo że ściganie z urzędu jest prawnie dopuszczalne i faktycznie zasadne. Rzeczywiste prawne odstępstwa od zasady legalizmu na rzecz zasady oportunizmu w polskim systemie prawa karnego mają zakres niewielki. KPK dopuszcza je w art. 11, który stanowi: postępowanie w sprawach o występek, zagrożony karą pozbawienia wolności do 5 lat, można umorzyć, jeżeli orzeczenie wobec oskarżonego kary byłoby oczywiście niecelowe ze względu na rodzaj i wysokość kary prawomocnie orzeczonej za inne przestępstwo, a interes pokrzywdzonego temu się nie sprzeciwia. Jeżeli kara za inne przestępstwo nie została prawomocnie orzeczona, postępowanie można zawiesić. Zawieszone postępowanie należy umorzyć w ciągu 3 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia w sprawie o inne przestępstwo. Oczywista niecelowość wynikać powinna z wyraźnej dysproporcji pomiędzy wysokością kary za przestępstwo poważne a spodziewaną łagodną reakcją karną za inne przestępstwo. Sytuacja taka zachodzi w szczególności wtedy, gdy można przewidywać, że w razie orzeczenia kary za drugie przestępstwo kara łączna byłaby nie wyższa niż wymierzona za poważne przestępstwo. Następnym warunkiem jest uwzględnienie w możliwym zakresie interesu pokrzywdzonego. W toku prac nad KPK zgłaszane były postulaty wprowadzenia szerszych odstępstw na rzecz zasady oportunizmu, nie zostały one jednak zaakceptowane przez Komisję ds. reformy Prawa Karnego. Na zasadę bezpośredniości składają się trzy dyrektywy: 1 sąd powinien opierać się wyłącznie na dowodach przeprowadzanych na rozprawie; sformułowana została w art. 410 wprost i nie ma od niej żadnych wyjątków 2 sąd powinien zetknąć się bezpośrednio ze źródłami i środkami dowodowymi; jeżeli zapoznanie się z dowodem rzeczowym lub przeprowadzanie oględzin przez pełny skład sądu napotyka pewne trudności to sąd wyznacza do tej czynności sędziego ze swojego składu albo sąd wezwany. 3 Sąd powinien opierać się przede wszystkim na dowodach pierwotnych; wyjątkowo ustawodawca dopuszcza dowody pochodne gdy: a dowód pierwotny jest nieosiągalny lub zbyt trudny do przeprowadzenia np. świadek zmarł b zachodzi potrzeba sprawdzenia przy pomocy dowodu pochodnego wiarygodność i wartość dowodu pierwotnego np. porównuje się kopię z oryginałem. Dowód z opinii biegłego zawsze ma charakter wtórny. Dowody pochodne powstawać mogą poza postępowaniem prawnym albo w toku postępowania i dla jego potrzeb.
6. Przesłanki materialnoprawne i ich procesowe znaczenie
Przesłanki o charakterze materialnym są przede wszystkim ustanowionymi przez prawo karne materialne warunkami odpowiedzialności karnej. Równocześnie prawo karne procesowe czyni je warunkami dopuszczalności postępowania karnego. Zaliczamy tu: 1 brak dostatecznych podstaw faktycznych do ścigania karnego „czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia”; przesłanka ta ma wielkie znaczenie jako przyczyna odmowy wszczęcia postępowania karnego i umorzenia postępowania przygotowawczego. 2 Nieprzestępczość czynu - z powodu braku ustawowych znamion czynu zabronionego lub z powodu okoliczności wyłączającej przestępność; w fazie przed jurysdykcyjnej w razie stwierdzenia takiej przeszkody procesowej odmawia się wszczęcia postępowania lub umarza się postępowanie; w postępowaniu jurysdykcyjnym do otwarcia przewodu postępowanie się umarza; po otwarciu przewodu sądowego wydaje się wyrok uniewinniający. 3 Znikoma społeczna szkodliwość czynu - reguluje to art. 17 §1 pkt3 i powoduje to zawsze umorzenie postępowania, nawet gdy została stwierdzona po otwarciu przewodu sądowego. 4 Niekaralność czynu - art. 17 §1 pkt4 rodzi obowiązek odmowy wszczęcia postępowania lub jego umorzenia, także na rozprawie po odczytaniu aktu oskarżenia; nie może to być spowodowane przedawnieniem.
7. Podstawy i konsekwencje uchybienia właściwości miejscowej
Właściwość miejscowa sądów to prawo sądów do rozpoznania danej sprawy z uwagi na miejsce zdarzenia, które jest podstawą podejmowania danych czynności. Właściwość miejscowa sądu określa więc, który z sądów danego rzędu, rzeczowo i funkcjonalnie właściwy, jest uprawniony do orzekania w danej sprawie. Jeżeli miejsca popełnienia przestępstwa nie da się ustalić, albo gdy popełniono je za granicą, miejscowo właściwym jest sąd, w okręgu którego: 1 ujawniono przestępstwo 2 ujęto oskarżonego 3 oskarżony przed popełnieniem przestępstwa stale mieszkał bądź czasowo przebywał, w zależności od tego, gdzie najpierw wszczęto postępowanie przygotowawcze Gdyby żadna z powyższych reguł nie dała możliwości ustalenia właściwości miejscowej sądu, sprawę rozpoznaje sąd właściwy dla dzielnicy Śródmieście gminy Wawa Centrum. Odstępstwa od właściwości miejscowej: 1 Właściwość z łączności spraw jest odstępstwem od właściwości miejscowej, wywołanym względami ekonomiki i potrzebą wszechstronnego zbadania, pozostających ze sobą w związku spraw, niezbędnego do trafnego orzekania. Uzasadnia to połączenie kilku spraw karnych w jedno wspólne postępowanie karne przed jednym sądem. Wyróżniamy tu: a łączność podmiotowa: gdy elementem łączącym sprawy jest podmiot (oskarżony) odpowiadający za kilka czynów; jeżeli tę samą osobę oskarżono o kilka przestępstw, to sądem właściwym jest ten, w którym okręgu wszczęto postępowanie przygotowawcze b łączność przedmiotowa: gdy elementem łączącym sprawy są czyny, jakich dopuściły się różne osoby; np. sprawca kradzieży i paser c łączność mieszana: gdy jeden oskarżony odpowiada za kilka czynów a drugi lub pozostali za czyn pozostające w ścisłym związku z przestępstwem sprawcy 2 właściwość z delegacji (nadzwyczajna): powstaje w wyniku decyzji odpowiedniego sądu wyższego rzędu. Wyróżniamy: a sąd wyższego rzędu nad sądem właściwym może przekazać sprawę innemu sądowi równorzędnemu, jeżeli większość osób, które należy wezwać na rozprawę, mieszka blisko tego sądu a z dala od sądu właściwego; b SN może, z inicjatywy właściwego sądu, przekazać sprawę do rozpoznania innemu sądowi równorzędnemu, jeżeli wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości; c jeżeli z powodu wyłączenia sędziów rozpoznanie sprawy w danym sądzie jest niemożliwe, sąd wyższego rzędu przekazuje sprawę sądowi innemu równorzędnemu; 3 spór o właściwość: rozstrzyga je ostatecznie sąd wyższy nad sądem, który jako pierwszy wszczął spór. Orzeczenie to wiąże sąd niższy, nawet należący do okręgu innego sądu wyższego. Rozróżniamy: a spór pozytywny: to sytuacja gdy więcej niż jeden sąd uważa się za właściwy do rozpoznania danej sprawy b spór negatywny: gdy żaden z sądów, do którego sprawa trafia, nie uznaje się za właściwy do jej rozpoznania
8.Samodzielność jurysdykcyjna sądu karnego
Konstytucja zastrzega, że sądy są władzą niezależną i odrębną od innych władz. Jest to ustrojowa zasada niezależności sądów od władzy ustawodawczej i wykonawczej, wynikająca z przyjętego trójpodziału władz i ich równowagi jako podstawy ustroju Polski. Z kolei sędziowie a także członkowie TS przy wykonywaniu swoich czynności są niezawiśli. Sąd spełnia w postępowaniu karnym kilka ról, choć za każdym razem działa tu jako organ procesowy. Sąd jest więc przede wszystkim organem rozstrzygającym w kwestii przedmiotu procesu, czyli o odpowiedzialności karnej oskarżonego. Sąd jest także organem kontrolnym wobec niektórych decyzji procesowych organów postępowania przygotowawczego. Sąd kontroluje też orzeczenia wydane przez niesądowe organy orzekające np. kolegia ds. wykroczeń. Jest wreszcie sąd organem, który podejmuje w toku postępowania przygotowawczego pewne czynności np. zarządzanie podsłuchu. Ustawa o ustroju sądów powszechnych przyjmuje, że sądami powszechnymi są sądy rejonowe, wojewódzkie i apelacyjne. Konstytucja stwierdza, że sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeżonych dla właściwości innych sądów. Samodzielność jurysdykcyjna sądu karnego oznacza samodzielność w rozstrzyganiu spraw. Ograniczenie tylko na podstawie wyraźnych przepisów. W KPK uregulowane to jest w sposób wyraźny expresis verbis - art. 8 §1, tzn. sąd nie jest związany ustaleniami prawomocnego wyroku dotyczącego tego samego przedmiotu ale w sprawie przeciwko innej osobie ani orzeczeniami prokuratora ani ustaleniami faktycznymi czy treścią orzeczenia w sprawie jednego ze współuczestników, gdy rozpoznaje odrębnie sprawę innego współuczestnika. Wyraźny wyjątek ustawowy - art. 8 §2 tzw. prejudycjalność , dotycząca postępowania sądowego i orzeczeń. Uchwała SN w konkretnej sprawie zawierająca zasadniczą wykładnię ustawy wydana w związku z przedstawieniem zagadnienia prawnego budzącego wątpliwości. Uchwała ta jest wiążąca w danej sprawie.
9. Właściwość sądu z tzw. przekazania sprawy
Sąd bada swoją właściwość i w razie stwierdzenia swej niewłaściwości przekazuje sprawę innemu sądowi lub organowi. Jeżeli jednak dopiero na rozprawie ustalono, że sąd jest miejscowo niewłaściwy lub że właściwy jest sąd niższego rzędu sprawę można przekazać sprawę można przekazać innemu sądowi jedynie, gdy powstaje konieczność odroczenia rozprawy. Na postanowienie w kwestii właściwości służy zażalenie. Rozwiązanie powyższe podyktowane jest ekonomiką procesową, gdyż przekazanie sprawy innemu sądowi z rozprawy oznacza, że rozpoczyna on postępowanie od początku. Jedynie gdy sąd na rozprawie ustali, iż właściwym jest sąd wyższego rzędu lub sąd szczególny, musi niezależnie od okoliczności, przekazać sprawę. Wydanie takiego orzeczenia przez sąd powszechny w sprawie należącej do sądu wyższego rzędu jest bezwzględnym powodem uchylenia orzeczenia w trybie odwoławczym. Sąd nie przekazuje sprawy, gdy dopiero po rozpoczęciu przewodu sądowego ujawni się, że czyn oskarżonego stanowi jedynie wykroczenie. W takim przypadku sąd rozpoznaje sprawę na zasadach ogólnych w procesie karnym ale stosuje materialne normy prawa wykroczeń. Sąd powszechny jest związany przekazaniem sprawy przez sąd wojskowy, w tym również, gdy sąd wojskowy nie przyjął sprawy przekazanej mu uprzednio przez sąd powszechny, nawet gdyby przekazanie sprawy było niezasadne. W tym przypadku chodzi o powrót do reguły, e sprawy karne z założenia rozpoznają sądy powszechne. Wyróżniamy dwa rodzaje sporów o właściwość: spór pozytywny; spór negatywny
10. Policja sesyjna sądu na tle kar porządkowych
Organizacyjnie w skład Policji wchodzi także tzw. policja sądowa, która funkcjonuje faktycznie w sądach i prokuraturach powszechnych, ale organizacyjnie w strukturze komend wojewódzkich Policji. Zadaniem policji sądowej jest: 1 Ochrona bezpieczeństwa i porządku w budynkach sądów i prokuratur 2 Ochrona życia i zdrowia sędziów, ławników, prokuratorów i innych osób w czasie wykonywania przez nich czynności z zadań wymiaru sprawiedliwości 3 Doprowadzenie osób na zarządzenie sądu lub prokuratora, gdy nie powierzono tego Policji 4 Wykonywanie zarządzeń porządkowych sądu wydanych w celu utrzymania powagi sądu 5 Wykonywanie czynności procesowych zlecanych przez sąd lub prokuratora. W istocie policja sądowa pełni raczej funkcje ochronne i rolę pomocnika organu procesowego. Główną bowiem rolą policji sądowej jest doprowadzanie osób wezwanych i wykonywanie zarządzeń organu dla utrzymania powagi sądu (np. w zakresie wydalenia osoby z sali rozpraw czy dla opróżnienia tej sali po wyłączeni zasady jawności rozprawy) Nie jest natomiast jasny zakres czynności procesowych, które mogą być zlecane funkcjonariuszom policji sądowej. Kary porządkowe mają na celu wymuszenie określonego zachowania się w toku postępowania karnego osób, na których ciążą pewne obowiązki. Kary porządkowe zbliżone są w swojej istocie do środków stosowanych dla utrzymania powagi sądu
11. Rażąca niesprawiedliwość orzeczenia jako przyczyna odwoławcza.
Jeżeli utrzymanie orzeczenia byłoby rażąco niesprawiedliwe, podlega ono zmianie na korzyść oskarżonego albo uchyleniu niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów. Nie jest to samodzielna przyczyna odwoławcza. Stanowi ona wypadkową uchybień będących względnymi podstawami odwoławczymi, tyle że zaistniałymi poza granicami zaskarżenia. Chodzi tu o takie uchybienia, które w sposób rażący naruszają poczucie sprawiedliwości; 1 orzeczenie zostanie zaskarżone, ale jedynie w części, np. co do jednego tylko z przypisanych czynów czy jedynie do środka karnego 2 w granicach zaskarżenia nie ma uchybień, które mogłyby spowodować uchylenie orzeczenia 3 brak jest też poza granicami zaskarżenia uchybień o charakterze bezwzględnych przyczyn odwoławczych, które nakazywałyby uchylenie go 4 uchybienie o charakterze względnych przyczyn odwoławczych stwierdzono poza granicami zaskarżenia 5 są one tego rodzaju, że utrzymanie orzeczenia w mocy byłoby rażąco niesprawiedliwe. / Stwierdzenia takiej sytuacji może doprowadzić bądź to do zmiany orzeczenia, ale jedynie na korzyść oskarżonego, niezależnie od kierunku środka odwoławczego, albo też do uchylenia zaskarżonego orzeczenia.
12. Udział stron w posiedzeniu sądu zażaleniowego.
Zażalenie rozpoznawane jest przez sąd na posiedzeniu. Strony, obrońcy i pełnomocnicy mają prawo wziąć udział w posiedzeniu sądu odwoławczego, jeżeli rozpoznaje on zażalenie: a na postanowienie kończące postanowienie b na postanowienie, przy wydaniu, którego w I instancji, podmiotom tym przysługiwało prawo do udziału w posiedzeniu sądu. Przy rozpatrywaniu innych zażaleń, sąd odwoławczy może zezwolić stronom lub obrońcy albo pełnomocnikowi na wzięcie udziału w posiedzeniu.
13. Udział stron w posiedzeniu sądu I instancji.
Prawo do udziału stron w posiedzeniu sądu rozstrzygającego kwestię w I instancji przysługuje w odniesieniu do posiedzeń: 1 przy rozstrzyganiu w przedmiocie nieważności 2 poprzedzających zastosowanie środka zapobiegawczego oraz przedłużenia stosowna tymczasowego aresztowania. 3 w kwestii przepadku przedmiotu doręczenia. 4 w kwestii warunkowego umorzenia postępowania przed rozprawą 5 w kwestii umorzenia i zastosowania środka zabezpieczającego 6 w kwestii uzupełnienia wyroku o pewne rozstrzygnięcia 7 w kwestii wznowienia prawomocnie zakończonego procesu 8 w kwestii podjęcia postępowania warunkowo umorzonego 9 w przedmiocie wniosku państwa obcego o ekstradycję 10 w przedmiocie przejęcia skazanego oraz ustalenia dla przejętego kwalifikacji prawnej, kary i środka wychowawczego lub poprawczego wg. prawa polskiego 11 w przedmiocie przekazania skazanego cudzoziemca. Udział w posiedzeniu sprowadza się do składania wniosków, oświadczeń i przedstawiania argumentacji. Możliwe jest też zwrócenie uwagi na dostrzeżone uchybienia powodujące potrzebę rozpoznania środka poza granicami zaskarżenia.
14. Rozpoznanie przez sąd zażaleń na postanowienia prokuratora.
Zażalenie na postanowienie prokuratora rozpoznaje prokurator nadrzędny, a w wypadkach wskazanych w ustawie sąd, zaś na postanowienia prowadzącego postępowanie przygotowawcze, który nie jest prokuratorem prokurator sprawujący nadzór nad tym postępowaniem. Sąd rozpoznaje zażalenia na postanowienia prokuratora w odniesieniu do następujących postanowień:, 1co do zabezpieczenia roszczenia cywilnego. 2 w sprawie utajnienia świadka 3 dotyczące kontroli i utrwalania rozmów telefonicznych i treści innych przekazów 4 o zatrzymaniu i przymusowym doprowadzeniu osoby zatrzymanej 5 w przedmiocie środka zapobiegawczego, wyłączeniem postanowień w przedmiocie wniosku o uchylenie lub zmianę takiego środka 6 o zabezpieczeniu majątkowym w toku postępowania przygotowawczego 7 o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego lub o jego umorzeniu, jeżeli zażalenia w tej materii nie uwzględnił prokurator nadrzędny
15. Zażalenia na czynności i zaniechane czynności.
Stosuje się tu przepisy dotyczące rozpoznawania zażaleń na postanowienia i zarządzenia. Ustawa musi przewidywać ich zaskarżalność, a więc chodzi tu czynności nie będące decyzjami procesowymi. Zażalenie przewidziano tu na takie niedecyzyjne czynności jak zatrzymanie, niepowiadomienie w ustawowym terminie zawiadamiającego o przestępstwie o sposobie załatwienia zawiadomienia, jak i wszelkie czynności dochodzenia lub śledztwa naruszające prawa stron (podejrzanego i pokrzywdzonego) lub osób nie będących stronami. Tylko przy zażaleniu na zatrzymanie organem odwoławczym jest zawsze sąd; jest to sąd rejonowy miejsca zatrzymania lub prowadzenia postępowania. Zażalenie obejmuje żądanie zbadania zasadności, legalności i prawidłowości wykonania zatrzymania; przekazuje się je sądowi niezwłocznie, a i rozpoznanie zażalenia powinno być niezwłoczne. W pozostałych wypadkach zażalenie służy tu do prokuratora nadzorującego postępowanie, a gdy chodzi o czynność prokuratora - do prokuratora nadrzędnego. Przy zażaleniach na czynności (ich zaniechanie) zmienia się charakter decyzji organu odwoławczego. Organ ten stwierdza niezgodność czynności z prawem (np. zatrzymania, zajęcia przedmiotów) lub brak czynności (np. niepowiadomienia zawiadamiającego o przestępstwie) i zarządza co należy, zwłaszcza w celu naprawienia skutków uchybienia oraz zapobieżenia podobnym uchybieniom w przyszłości, a także podejmuje inne przewidziane w ustawie środki. Stwierdzając nielegalność lub bezzasadność zatrzymania albo poważne nieprawidłowości w jego wykonaniu, sąd zawiadamia o tym prokuratora i organ przełożony nad organem, który dokonał zatrzymania. Prokurator stwierdzający fakt niepowiadomienia zawiadamiającego o przestępstwie o wszczęciu lub odmowie wszczęcia dochodzenia, mimo upływu ustawowego terminu, powinien nakazać przesłanie stosownego zawiadomienia i poinformować przełożonego funkcjonariusza, który nie dopełnił tego obowiązku, o naruszeniu przezeń przepisów kodeksu, co będzie służyć jednocześnie zapobieżeniu podobnym uchybieniom w przyszłości. Stwierdzając zaś bezprawność zajęcia określonych przedmiotów, winien nakazać ich zwrot, co stanowi naprawienie skutków czynności.
16. Kiedy orzeczenie staje się prawomocne.
W świetle kpk można przyjąć, że orzeczenie staje się prawomocne, gdy: 1upłynął termin do wniesienia środka odwoławczego i strona nie wniosła w tym terminie środka 2 stronie odmówiono przyjęcia środka odwoławczego a nie zaskarżyła ona tego zarządzenia lub zaskarżyła go wprawdzie, ale zarządzenie to utrzymano w mocy 3 strona cofnęła środek odwoławczy, a brak jest podstaw do rozpoznania go mimo cofnięcia 4 orzeczenie zostało wydane przez sąd odwoławczy w wyniku wniesienia środka odwoławczego 5 gdy upłynął termin do złożenia wniosku o sporządzenie i doręczenie uzasadnienia, a strona nie złożyła tego wniosku 6 wyrok zaoczny - w razie niewniesienia, w terminie 7 dni od jego doręczenia oskarżonemu, sprzeciwu lub wniosku o uzasadnienie wyroku, albo nieusprawiedliwionego nastawienia się na rozprawę po uwzględnieniu sprzeciwu 7 nakaz karny - jeśli ani oskarżony (lub jego obrońca), ani oskarżyciel nie wniosą nań sprzeciwu w ciągu 7 dni od doręczenia nakazu lub sprzeciw taki cofną. / Orzeczenie, które staje się prawomocne w wyniku nieskorzystania przez stronę z środka odwoławczego, jest prawomocnym jedynie w zakresie rozstrzygnięć dotyczących tej strony. Zatem przy wielości oskarżonych, z których tylko niektórzy zaskarżyli wyrok, wyrok jest prawomocny jedynie w stosunku do oskarżonych, którzy go nie skarżyli, ale kodeks wyjątkowo upoważnia sąd w pewnych sytuacjach do uchylenia lub zmiany orzeczenia także na korzyść oskarżonych, którzy nie wnosili środka zaskarżenia.
17. Immunitet dyplomatyczny i immunitet konsularny (podstawa prawna, zakres podmiotowy i przedmiotowy, nietykalność i udział w procesie)
Podstawa prawna: konwencje wiedeńskie o stosunkach dyplomatycznych z 18 kwietnia 1961r. oraz o stosunkach konsularnych z 24 kwietnia 1963 r. To immunitety formalnoprawne. Nie uchylają one przestępczości czynu, a jedynie uniemożliwiają ściganie osoby, która jest nimi objęta, gdyż nie podlega ona orzecznictwu sądów polskich. Osoba ta może ponosić odpowiedzialność karną za czyn przed sądem państwa własnego. Immunitet nie działa, jeżeli państwo obce, a w przypadku funkcjonariuszy organizacji międzynarodowych korzystających z immunitetu, w sposób wyraźny zrzeknie się immunitetu. Immunitet dyplomatyczny obejmuje: 1 uwierzytelnionych w Polsce szefów przedstawicielstw dyplomatycznych obcych państw 2 osoby należące do personelu dyplomatycznego, administracyjnego i technicznego tych przedstawicielstw 3 członków rodzin wyżej wymienionych osób, jeżeli pozostają z nimi we wspólnocie domowej 4 inne osoby korzystające z immunitetów np. pracownicy ONZ - Jest nieograniczony przedmiotowo i obejmuje wszelkie czyny zabronione popełnione przez nich, niezależnie od tego, czy wiążą się one z ich funkcjami, w tym i czyny popełnione przed uzyskaniem immunitetu. Uniemożliwia on zatrzymanie lub tymczasowe aresztowanie osoby objętej immunitetem. Nie jest ona zobowiązana do składania zeznań w charakterze świadka czy występowania w roli biegłego lub tłumacza, może jednak na to wyrazić zgodę. Immunitet konsularny obejmuje: 1 kierowników urzędów konsularnych i innych urzędników konsularnych państw obcych 2 osoby zrównane z nimi na podst. umów lub powszechnie uznanych zwyczajów międzynarodowych - Przedmiotowo obejmuje tylko czyny zabronione popełnione w zakresie czynności pełnionych podczas i w związku z wykonywaniem swych funkcji urzędowych. Wymienione osoby mogą być zatrzymane i aresztowane, ale jedynie w razie popełnienia zbrodni, a o zastosowaniu wobec nich tych środków należy niezwłocznie zawiadomić MSZ. Osoby te mogą być pozbawione wolności jedynie w wykonaniu prawomocnego wyroku sądu polskiego. Korzystają one ze zwolnienia od składania zeznań, ale tylko gdy okoliczności, których zeznania lub opinie mają dotyczyć, związane są z wykonywaniem przez nich funkcji służbowych, a w odniesieniu do innych okoliczności tylko na zasadzie wzajemności. Immunitety nie zabraniają prowadzenia czynności pozaprocesowych, operacyjnych, jak i czynności procesowych o charakterze zabezpieczającym dowody. / Przeszukanie pomieszczeń przedstawicielstwa dyplomatycznego - tylko za zgodą szefa tego przedstawicielstwa, a pomieszczeń konsularnych - za zgodą kierownika tego urzędu. W odniesieniu do pomieszczeń konsularnych konwencje dwustronne przewidują niekiedy wyjątki, w jakich władze danego państwa mogą wkraczać na ich teren. Wystąpienie o zgodę winno być poparte faktami uzasadniającymi potrzebę przeszukania; następuje ono za pośrednictwem MS. Niewyrażenie zgody - wyklucza możliwość wejścia na teren i do pomieszczeń misji.
18. Zakres międzynarodowy pomocy prawnej
W zakresie pomocy prawnej w sprawach karnych w stosunkach międzynarodowych mogą być dokonywane niezbędne czynności, a szczególnie; 1 doręczanie pism osobom przebywającym za granicą lub instytucjom mającym siedzibę za granicą, 2 przesłuchiwanie osób w charakterze oskarżonych, świadków lub biegłych, 3 dokonywanie oględzin oraz przeszukiwanie pomieszczeń, innych miejsc i osób, zajęcie przedmiotów i wydawanie przedmiotów tych za granicę, 4 wzywanie osób przebywających za granicą do osobistego dobrowolnego stawiennictwa przed sądem lub prokuratorem w celu przesłuchania świadka lub konfrontacji, jak również doprowadzanie w tym celu osób pozbawionych w tym czasie wolności, 5 udostępnianie akt i dokumentów oraz informacji o karalności oskarżonych, 6 udzielanie informacji o prawie.
19. List żelazny dla oskarżonego, dla świadka i biegłego.
Jeżeli oskarżony przebywający za granicą złoży oświadczenie, że stawi się do sądu lub prokuratora w oznaczonym terminie pod warunkiem odpowiadania z wolnej stopy, właściwy miejscowo sąd wojewódzki może wydać oskarżonemu list żelazny. Zapewnia on oskarżonemu pozostawanie na wolności aż do prawomocnego ukończenia postępowania, jeżeli oskarżony: 1 będzie stawiał się w oznaczonym terminie na wezwania sądu, a w post. przygotowawczym też na wezwanie prokuratora 2 nie będzie się wydalał bez pozwolenia sądu z obranego miejsca pobytu w kraju 3 nie będzie nakłaniał świadków do fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób starał się utrudniać postęp. karne. / W razie nieusprawiedliwionego niestawienia się oskarżonego na wezwanie lub naruszenia innych warunków, właściwy miejscowo sąd wojewódzki orzeka o odwołaniu listu żelaznego. Wydanie listu żelaznego można uzależnić od złożenia poręczenia majątkowego. Wartości majątkowe udzielone z tytułu poręczenia ulegają przepadkowi lub ściągnięciu w razie odwołania listu żelaznego. / Wezwany z zagranicy świadek lub biegły nie będący obywatelem polskim, który stawi się dobrowolnie przed sądem, nie może być ani ścigany, ani zatrzymany, ani też tymczasowo aresztowany z powodu przestępstwa będącego przedmiotem danego postępowania karnego i jakiegokolwiek innego przestępstwa popełnionego przez przekroczeniem polskiej granicy państwowej. Nie może być także w stosunku do niego wykonana kara orzeczona za takie przestępstwo. Świadek lub biegły traci tę ochronę, jeżeli nie opuści terytorium Polski, chociaż mógł to uczynić w ciągu 7 dni, gdy sąd oznajmił mu, że obecność jego stała się zbędna.
20. Przejęcie i przekazanie ścigania karnego
Instytucja przejęcia (przekazania) ścigania jest ściśle związana z zakresem jurysdykcji krajowej sądów polskich w sprawach karnych. Unormowanie to ma na celu rozgraniczenie jurysdykcji w sprawach karnych na podstawie kryterium obywatelstwa sprawcy lub miejsca stałego zamieszkania. W sprawie o przestępstwa popełnione za granicą przez obywatela polskiego lub) osobę mającą na terytorium RP stałe miejsce zamieszkania, osobę, która odbywa lub będzie odbywać w RP karę pozbawienia wolności, osobę, przeciwko której zostało wszczęte w RP postępowanie karne MS zwraca się do właściwego organu państwa obcego z wnioskiem o przekazanie ścigania albo może przejąć taki wniosek od właściwego organu państwa obcego. W razie przejęcia ścigania podejrzanego tymczasowo aresztowanego, terminy tymczasowego aresztowania biegną od chwili przejęcia tej osoby przez właściwe organy na terytorium Polski ) Przejęcie ścigania karnego uważa się za wszczęcie postępowania karnego według prawa polskiego. Po przejęciu ścigania postępowanie karne przed polskimi organami ścigania odbywa się od początku. Nie jest tutaj możliwa kontynuacja procesu w stosunku do czynności dokonanych przed organami ścigania państwa obcego. Jednak zebrany materiał dowodowy przed organami ścigania państwa obcego może być wykorzystany w postępowaniu przed polskim sądem, w przeciwnym razie przekazywanie akt sprawy byłoby bezcelowe i z reguły prowadziłoby do uniewinnienia oskarżonego wobec braku wystarczających dowodów jego winy, do dowodów zebranych za granicą przed przejęciem ścigania stosuje się odpowiednio art. O postep dowodowym jeżeli sposób przeprowadzania czynności nie jest sprzeczny z zasadami polskiego porządku prawnego. Korzystając z dowodów zebranych przez organy ścigania państwa obcego, zwłaszcza gdy chodzi o odczytanie protokołów, należy zwrócić uwagę na możliwości zniekształceń informacji, wynikających z nieznajomości przez oskarżonego języka obcego. MS zawiadamia właściwy organ państwa obcego o sposobie prawomocnego zakończenia postępowania karnego W sprawach o przestępstwo popełnione na terytorium Polski przez cudzoziemca MS zwraca się, jeżeli wymaga tego interes wymiaru sprawiedliwości, do właściwego organu państwa, którego podejrzany jest obywatelem lub w którym ma stałe miejsce zamieszkania, oraz pozostałym osobom z wnioskiem o przejęcie ścigania karnego albo może przyjąć taki wniosek od właściwego organu państwa obcego. Jeżeli pokrzywdzony jest obywatelem polskim, złożenie wniosku o przejęcie ścigania może nastąpić tylko za jego zgodą Przed rozstrzygnięciem wniosku, osoba ścigana przebywająca na terytorium RP ma prawo do wysłuchania jej przez właściwy organ, o czym należy ją pouczyć W razie pozytywnego rozstrzygnięcia wniosku o przejęcie ścigania. MS zarządza niezwłocznie przekazanie osoby ściganej, jeżeli jest ona tymczasowo aresztowana MS zwraca się do właściwego organu państwa obcego o informację co do sposobu prawomocnego zakończenia post. karnego Przekazanie ścigania karnego uważa się za umorzenie postępowania wg prawa polskiego. Nie stoi to na przeszkodzie ponownemu post. karnemu w razie bezpodstawnego zaniechania ścigania podejrzanego za granicą, Jeżeli co do tego samego czynu tej samej osoby, wszczęto post. Karne w Polsce i w państwie obcym, MS przeprowadza konsultację z właściwym organem państwa obcego i gdy wymaga tego interes wymiaru sprawiedliwości, występuje z wnioskiem o przejęcie albo przekazanie ścigania karnego.
21. Przyczyny oddalenia i pozostawienia bez rozpoznania wniosków dowodowych
Oddalenie wniosku dowodowego może nastąpić tylko w wypadkach wskazanych w ustawie. ich rozszerzenie jest niedopuszczalne. Wniosek dowodowy może być oddalony jedynie jeżeli: 1 Przeprowadzenie dowodu jest niedopuszczalne: chodzi tu przede wszystkim o zakazy dowodowe 2 Okoliczność, która ma być udowodniona nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy: chodzi tu o sytuacje, gdy strona chce dowodzić okoliczności, które nie mają i nie będą miały znaczenia przy rozstrzyganiu danej sprawy, ani dla ustalania sprawstwa i winy, jak i dla stosowania kary lub innych środków karnych 3 Okoliczność, która ma być udowodniona, jest już udowodniona zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy: nie można oddalić wniosku dowodowego na podstawie, że dotychczasowe dowody wykazały przeciwieństwo tego, co wnioskodawca chce udowodnić. Chodzi tu o umożliwienie oddalenia kolejnego wniosku odnośnie tej samej, udowodnionej już, okoliczności. 4 Dowód jest nieprzydatny do stwierdzenia danej okoliczności: chodzi tu o wnioski co do dowodów wprawdzie możliwych, ale nieprzydatnych np. powołanie jako eksperta osoby nie z tej dziedziny specjalistycznej co trzeba 5 Dowodu nie da się przeprowadzić: chodzi tu o faktyczną niemożność przeprowadzenia, bądź w ogóle, bądź w przewidywanym naturalnym terminie. Wniosek może być zatem oddalony od razu po złożeniu, jeżeli niemożność przeprowadzenia dowodu jest już organowi znana lub po dokonaniu stosownych ustaleń, z których wyniknie, iż dowodu nie da się przeprowadzić.
22. Obecność oskarżonego tymczasowo aresztowanego przy poszczególnych czynnościach procesowych
Tymczasowo aresztowany oskarżony ma prawo do nieskrępowanego kontaktu z obrońcą. W postępowaniu przygotowawczym gdy apelację wniesiono na niekorzyść oskarżonego co do winy albo domagając się wymierzenia lub zaostrzenia kary pozbawienia wolności a oskarżony jest pozbawiony wolności i sąd nie uważa za wskazane zarządzenie doprowadzenia go na rozprawę uznając za wystarczający udział obrońcy. Jeżeli oskarżony nie ma obrońcy z wyboru sąd ustanawia mu obrońcę z urzędu dla postęp. Odwoławczego. W rozprawie odwoławczej udział oskarżonego jest z założenia tylko jego uprawnieniem Powinien być zatem powiadomiony o jej terminie ale jego niestawiennictwo nie tamuje toku rozprawy Sąd może uznać jego obecność za obowiązkową, jeżeli oskarżony jest pozbawiony wolności sąd może zarządzić sprowadzenia go na rozprawę Uczestnicząc w rozprawie głównej oskarżony ( tak ja pozostałe strony) może wypowiadać się w każdej kwestii podlegającej rozstrzygnięciu, przy czym zachowuje tu prawo repliki, składać na rozprawie wnioski dowodowe zadawać pytania osobom przesłuchiwanym i wypowiadać się w końcowych głosach stron z prawem repliki.
23. Zabezpieczenie majątkowe a tymczasowe zajęcie mienia
Celem zabezpieczenia majątkowego jest zagwarantowanie wykonania przyszłego orzeczenia przez zabezpieczenie na mieniu oskarżonego. Spełnia ważną rolę w procesie. Ma znaczenie gwarancji prawidłowego wymiaru sprawiedliwości, zmierza do zapewnienia wykonalności przyszłym wyrokom skazującym oskarżonego na kary grzywny, przepadku przedmiotów, urealnia też egzekucję zasądzonych roszczeń cywilnych. Zabezpieczenie upada gdy nie zostaną prawomocnie orzeczone: grzywna, przepadek przedmiotów, nawiązka lub nie zostanie nałożony obowiązek naprawienia szkody, ani nie zostaną zasądzone roszczenia o naprawienie szkody a powództwo o to roszczenie nie zostanie wytoczone przed upływem 3 miesięcy od daty uprawomocnienia się orzeczenia. W razie popełnienia przestępstwa z artykułu 291 (paserstwo), Policja albo organy kontroli finansowej jeśli ujawniły przestępstwo - mogą dokonać tymczasowego zajęcia mienia ruchomego osoby podejrzanej, jeżeli zachodzi obawa usunięcia tego mienia. Takie zajęcie wymaga zatwierdzenia prokuratora, postanowieniem wydanym w ciągu 5 dni od daty jego dokonania. Tymczasowe zajęcie upada, jeżeli prokurator nie wyda postanowienia o jego zatwierdzeniu lub jeśli w ciągu 14 dni od daty jego dokonania nie zostanie wydane postanowienie o zabezpieczeniu majątkowym.
24. Zakazy dowodowe związane z wprowadzeniem i wykorzystaniem dowodu
Zakaz zabraniający przeprowadzenia jakiegokolwiek dowodu na daną okoliczność określa się mianem zakazu zupełnego. Natomiast zakaz, który zabrania jedynie przeprowadzenia dowodu w pewnych warunkach, korzystania z określonego źródła lub środka dowodowego albo uzyskiwania środka dowodowego w określony sposób, czyli zakaz dowodzenia za pomocą pewnych dowodów lub z zastosowaniem pewnych metod to tzw. zakaz niezupełny. 1 Zakazy zupełne: a Zakaz dowodzenia prawa lub stosunku prawnego wbrew ustaleniom konstytutywnego rozstrzygnięcia innego sądu, które wiąże sąd karny b Zakaz dowodzenia przebiegu narady i głosowania nad orzeczeniem, które objęte tajemnicą nie podlegają uchyleniu c Zakaz dowodzenia zasadności lub bezzasadności uprzedniego prawomocnego skazania jako okoliczności decydującej o powrocie do przestępstwa d Zakaz wykorzystywania i odtwarzania uprzednio złożonych zeznań, która następnie skorzystała z prawa do odmowy zeznań lub została zwolniona od zeznawania e Zakaz przeprowadzania jakiejkolwiek czynności dowodowej zmierzającej do ujawnienia okoliczności objęcia świadka koronnego i osoby mu najbliższe ochroną osobistą lub pomocą w postaci zmiany miejsca pobytu, zatrudnienia lub wydania nowych dokumentów tożsamości 2 Zakazy niezupełne bezwzględne dają się pogrupować w kilka kategorii: a Zakaz przesłuchiwania w charakterze świadka: *obrońcy co do faktów, o których się dowiedział udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę *duchownego co do faktów, o których się dowiedział przy spowiedzi *osób zobowiązanych do zachowania tajemnicy w zakresie ochrony zdrowia psychicznego na okoliczność przyznania się osoby z zaburzeniami psychicznymi do popełnienia czynu zabronionego b zakazy korzystania z niektórych innych niż świadek źródeł i środków dowodowych: *zakaz powoływania w charakterze biegłego: obrońców i duchownych, osób najbliższych dla oskarżonego, osób powołanych w charakterze świadków, osób będących świadkami czynu, choćby nie byli powołani na świadków, osób, do których odnoszą się odpowiednio wyłączenia sędziego *zakaz wykorzystywania opinii złożonej przez biegłego, wobec którego po powołaniu ujawniły się powody uzasadniające nie powoływanie go w tym charakterze * zakaz przesłuchiwania w charakterze biegłego lekarza z zakresu ochrony zdrowia psychicznego na okoliczność przyznania się osoby z zaburzeniami psychicznymi do popełnienia czynu zabronionego *zakaz korzystania z oświadczeń oskarżonego dotyczących zarzucanego mu czynu, złożonych wobec biegłego lub wobec lekarza udzielającego mu pomocy medycznej *zakaz wykorzystywania przy przesłuchaniu oskarżonego oświadczeń złożonych uprzednio w charakterze świadka c zakazy związane z uzyskaniem oświadczenia dowodowego przy zastosowaniu niedopuszczalnych metod przesłuchania *zakaz korzystania z wyjaśnień, zeznań i innych oświadczeń uzyskanych poprzez użycie wobec przesłuchiwanego przymusu lub groźby bezprawnej *zakaz stosowania hipnozy, środków chemicznych oraz środków technicznych wpływających na procesy psychiczne przesłuchiwanego lub mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji jego organizmu w związku z przesłuchaniem d zakaz z artykułu 6 ustawy o świadku koronnym, który zakłada, że nie mogą stanowić dowodu wyjaśnienia złożone przez podejrzanego e zakaz zastępowania wyjaśnień i zeznań treścią pism, zapisków lub notatek urzędowych 3 Zakaz niezupełny względny należą: a zakaz przesłuchiwania w charakterze świadka osoby, która skorzystała z prawa do odmowy zeznań b zakaz przesłuchiwania świadka, który uzyskał zwolnienie od zeznawania c zakaz przesłuchiwania osób korzystających z immunitetu dyplomatycznego oraz osób objętych immunitetem konsularnym d zakaz przesłuchiwania osób zobowiązanych do zachowania tajemnicy państwowej e zakaz przesłuchiwania osób obowiązanych do zachowania tajemnicy służbowej lub tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu bądź funkcji
25. Zakres ograniczenia uprawnień procesowych oskarżyciela posiłkowego
Oskarżyciel posiłkowy jest pełnoprawną stroną procesową. Jest zawsze podmiotem niezależnym nawet gdy działa obok oskarżyciela publicznego. Z uwagi na interes, jaki reprezentuje może jedynie popierać oskarżenie i nie może podejmować jakichkolwiek czynności na korzyść oskarżonego. Działa zatem wyłącznie we własnym interesie, czyli na niekorzyść oskarżonego. Obecny kodeks nie ogranicza oskarżyciela posiłkowego w zakresie zaskarżania orzeczeń, może on więc skarżyć każde rozstrzygnięcie i ustalenie, które narusza jego prawa lub szkodzi jego interesom. Ma zatem możliwość zaskarżenia wyroku także wyłącznie co do kary, gdyż jego procesowym interesem jest doprowadzenie do sprawiedliwego, w jego odczuciu, ukarania sprawcy przestępstwa. W odróżnieniu od prokuratora udział oskarżyciela posiłkowego w postępowaniu nie jest jednak obowiązkowy, a jego niestawiennictwo nie hamuje procesu. Jednakże w razie należytego usprawiedliwienia nieobecność i wnioskowania o nie przeprowadzania rozprawy bez jego obecności, sąd powinien rozprawę odroczyć lub przerwać; to samo dotyczy nieobecności wywołanej nie zawiadomieniem o rozprawie albo wynikłej z przeszkody żywiołowej lub innej ważnej przyczyny. Oskarżyciel posiłkowy może w toku postępowania korzystać z pomocy pełnomocnika. Jeżeli jest nim instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna; pełnomocnikiem może być także radca prawny albo inny pracownik tej instytucji bądź jej organu nadrzędnego, w innych wypadkach musi to być adwokat. Oskarżyciel, który sam wniósł oskarżenie, pokrywa koszty procesu jak oskarżyciel prywatny, a więc w razie uniewinnienia oskarżonego lub umorzenia postępowania. Nie dotyczy to oskarżyciela posiłkowego ubocznego, gdzie koszty ponosi SP. Oskarżyciel posiłkowy może zawsze odstąpić od oskarżenia.
26. Szczególne przywileje procesowe niektórych stron.
Stronami postępowania karnego są ci uczestnicy, którzy działają w procesie we własnym imieniu, mając interes prawny w określonym rozstrzygnięciu. Stronami są: 1 w postępowaniu przed sądem: oskarżyciel publiczny, posiłkowy, prywatny, powód cywilny i oskarżony. 2 w dochodzeniu i śledztwie : podejrzany i pokrzywdzony. Są to strony zasadnicze. W szczególnych odmianach procesu mogą występować też strony szczególne, charakterystyczne jedynie dla tego typu postępowania karnego. Oskarżyciel Publiczny organ państwowy, który we własnym imieniu wnosi i popiera oskarżenie w sprawach o przestępstwa, które ustawa nakazuje lub zezwala ściągać skarga publiczną. Chodzi o tu o przestępstwa ścigane z urzędu, z urzędu na wniosek a także niekiedy o przestępstwa prawno- skargowe. Oskarżyciel publiczny działa jak strona, jest stroną postęp., która nie reprezentuje w nim swego prywatnego interesu jak pozostałe strony, ale interes publiczny, który z uwagi na rozdział kompetencji między organami państwowymi staje się jakby „własnym” interesem prawnym oskarżyciela. Od oskarżyciela publicznego wymaga się zachowania obiektywizmu. Podlega on zatem ex rege wyłączeniem ok. oskarżenia z powodów podobnych jak sędzia od udziału w sprawie może on być także wyłączony na wniosek, W razie uzasadnionej wątpliwości co do jego bezstronności. Podstawowym zadaniem oskarżyciela publicznego jest realizacja procesowej funkcji ścigania karnego, a więc doprowadzenie do sprawiedliwego ukarania osoby winnej popełnienia przestępstwa. Na oskarżycielu publicznym ciąży więc ciężar dowodu, a więc udowodnienie sprawstwa i winy oskarżonemu i obalenie domniemania niewinności. Oskarżyciel publiczny powinien zatem występować z oskarżeniem jedynie, gdy jest przekonany o sprawstwie i winie danej osoby odnośnie do określonego przestępstwa. Stąd też prokuratorowi jako zasadniczemu oskarżycielowi publicznemu powierza się jako organowi ścigania prowadzenie lub nadzorowanie postęp. Przygotowawczego. W tym etapie postępowania karnego prokurator - jako organ prowadzący lub nadzorujący postęp, - jest gospodarzem procesu. Do niego należy decyzja, czy postęp. Będzie umorzone czy też wystąpi jednak do sądu z oskarżeniem lub wnioskiem o warunkowe umorzenie. Prokurator może objąć swym ściganiem także przestępstwa prywatnoskargowe. Może to uczynić wszczynając dochodzenie w sprawie o takie przestępstwo, albo wstępując do postępowania już wszczętego, jeżeli wymaga tego interes społeczny. Prokurator może wstąpić do toczącego się już postępowania prywatnoskargowego, które z tą chwilą staje się postęp. z urzędu. Kodeks przyjmuje, że udział prokuratora w rozprawie w sprawach z oskarżenia publicznego jest obowiązkowy, chyba, że ustawa stanowi inaczej. Oznacza to obowiązek uczestnictwa także wtedy, gdy prokurator jako oskarżyciel odstąpił od oskarżenia; w takim wypadku realizuje on swoją funkcję rzecznika praworządności ( interesu społecznego). Prokurator w zasadzie nie musi brać udziału w posiedzeniach sądu, ale ma prawo także zagwarantowane, z tym , że może też zgłosić swe wnioski na piśmie , a w sprawie mniej istotnej kwestii - także w inny sposób przekazać swe oświadczenie, które zamieszcza się w protokole Prokurator jest jednak zobowiązany do wzięcia udziału w posiedzeniu sądu przed rozprawą, gdy jego przedmiotem jest wniosek prokuratora o zastosowaniu środka zabezpieczającego; warunkowe umorzenie postęp., skazanie bez rozprawy lub przekazanie sprawy do postęp. mediacyjnego albo umorzenie lub zawieszenie procesu., zwrot spr. Do postęp. przygotowawczego, stwierdzenie niewłaściwości sądu, do którego skierował on akt oskarżenia, wydanie nakazu karnego bądź innego środka przymusu. Pokrzywdzony - osoba fizyczna lub prawna, a także instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna, choćby nie miała osobowości prawnej, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo Pokrzywdzony działa w zasadzie w postęp. Karnym samodzielnie i bezpośrednio. Jeżeli nie jest on os. fiz. czynności procesowe dokonuje uprawniony organ do działania w jego imieniu. Jeżeli zaś pokrzywdzonym jest osoba małoletnia, ubezwłasnowolniona, prawa pokrzywdzonego wykonuje przedstawiciel ustawowy lub osoba, pod którą stałą pieczą pokrzywdzony pozostaje tj. małżonek, wstępni, zstępni, rodzeństwo, powinowaci w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca ze zmarłym we wspólnym pożyciu W razie braku najbliższych lub ich nieujawnienia prawa te może wykonywać prokurator. Pokrzywdzony z samego faktu pokrzywdzenia go przestępstwem jest uznawany za stronę postęp. przygotowawczego. W spr. O przestępstwa ścigane na wniosek, od jego woli zależy już wszczęcie dochodzenia lub śledztwa, gdy wniosek o ściganiu jest szczególną przesłanką procesową pokrzywdzony może cofnąć wniosek unicestwiając postępowanie, z tym, że skuteczność tego oświadczenia jest uzależniona w postępowaniu przygotowawczym od zgody prokuratora. Przy przestępstwach spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu , naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia lub przeciwko przestępstwu w komunikacji, przeciwko środowisku, mieniu, bądź obrotowi gospodarczemu pokrzywdzony może wystąpić o nałożenie na skazywanego obowiązku naprawienia szkody wniosek o naprawienie szkody może być złożony aż do udania się sądu na naradę, czyli do zamknięcia przewodu sądowego, a gdy pokrzywdzony jest stroną - także w końcowych głosach stron. Wniosek taki jest też aktualny przy przestępstwach, które spowodowały śmierć. W spraw. o każde przestępstwo ścigane ex officio pokrzywdzony może wystąpić z zawiadomieniem o przestępstwie, ale też niezależnie od tego, kto złożył takie zawiadomienie, ujawniony pokrzywdzony powinien być zawiadomiony o wszczęciu i odmowie wszczęcia dochodzenia lub śledztwa, a także o umorzeniu wszczętego postęp. Przyg. wraz z pouczeniem o przysługujących im uprawnieniach. W przypadku wielości pokrzywdzonych, gdyby liczba ich była taka, ze poważnie utrudnia indywidualne powiadomienie, dopuszczalne jest zawiadomienie przez masowe środki przekazu. Pokrzywdzony ma prawo zaskarżyć postanowienia odmawiające wszczęcia lub umarzające postępowanie, a pokrzywdzony, który złożył zaświadczenie o przestępstwie może też wnieść zażalenie na opieszałość ( bezczynność ) organów ścigania jeżeli w ciągu 6 tygodni od wystąpienia z zawiadomieniem nie powiadomiono go o wszczęciu lub o odmowie wszczęcia dochodzenia lub śledztwa. Pokrzywdzony posiada również możliwość samodzielnego wniesienia oskarżenia w sprawie o czyn ścigany z urzędu w razie powtórnego prawomocnego odmówienia wszczęcia postęp przyg lub umorzenia go, po uprzednim uchyleniu pierwszych takich postanowień przez sąd. W toku postęp przyg pokrzywdzony może: 1 składać samodzielnie lub przez pełnomocnika wnioski dowodowe 2 uczestniczyć we wnioskowych czynnościach dowodowych 3 domagać się sądowego przesłuchania świadka w toku dochodzenia, śledztwa w razie niebezpieczeństwa niemożności przesłuchania go później w postępowaniu sądowym. 4 Uczestniczyć też w innych niepowtarzalnych dowodowych czynnościach śledczych i dochodzeniowych 5 żądać dopuszczenia do każdej czynności dowodowej postęp przyg 6 ma też prawo przeglądania akt w toku tego post. Wprawdzie tylko za uprzednią zgodą prowadzącego dochodzenie lub śledztwo ale też i z możliwością zaskarżenia decyzji odmawiającej ich udostępnienia. 7 Może również na zasadach ogólnych, zaskarżać postanowienia i zarządzenia wydane w post. Przyg, a także żalić się na inne nie będące postanowieniami lub zarządzeniami - czynności, jeżeli naruszają one jego prawa. 8 Zawiadamia się go o zamknięciu dochodzenia lub śledztwa oraz o przesłaniu do sądu aktu oskarżenia lub wniosku o warunkowe umorzenie postępowania. Pokrzywdzony z racji samego pokrzywdzenia nie jest jeszcze generalnie stroną sądowego postęp. Karnego i aby się nią stać musi z zasady podjąć kroki prawne w celu wejścia w rolę oskarżyciela posiłkowego (prywatnego) lub powoda (albo obu tych stron). Pokrzywdzony może realizować we wstępnej fazie postęp. Sądowego jedynie takie uprawnienia jakie kodeks wyraźnie mu nadaje, a więc: a udział we wskazanych posiedzeniach b możliwość porozumienia się z oskarżonym, co do naprawienia szkody i zadośćuczynienia krzywdzie c możliwość zaskarżenia postanowienia sądu o warunkowym umorzeniu d udział pokrzywdzonego z racji samego pokrzywdzenia w posiedzeniu w przedmiocie podjęcia postępowania warunkowo umorzonego e w posiedzeniu w przedmiocie wydania nakazu karnego ale bez doręczenia mu tego nakazu i bez możliwości złożenia sprzeciwu. Pokrzywdzony z racji samego pokrzywdzenia może także uczestniczyć w rozprawie Obecny kodeks nie wymaga od pokrzywdzonego statusu strony. Jeżeli pokrzywdzony występuje w charakterze świadka, przesłuchuje się go w pierwszej kolejności. Oskarżyciel posiłkowy: 1 oskarżyciel subsydiarny - podejmuje swą działalność, gdy oskarżyciel zasadniczy (publiczny) nie realizuje funkcji ścigania czyli nie wnosi oskarżenia albo odstępuje od niego. 2 oskarżyciel konkurujący (pomocniczy) - dysponuje prawem samoistnej skargi niezależnie od oskarżyciela publicznego 3 oskarżyciel uboczny - włącza się do postępowania obok oskarżyciela publicznego. Oskarżycielem posiłkowy m - jest pokrzywdzony, który w sprawie o przestępstwo ścigane z urzędu występuje z oskarżeniem obok prokuratora albo - w określonych prawem sytuacjach - także zamiast tego podmiotu. Oskarżycielem posiłkowym staje się pokrzywdzony przez samo złożenie oświadczenia, że będzie działał w tym charakterze. Pokrzywdzony może stać się oskarżycielem posiłkowym z mocy samego prawa. Pokrzywdzony może też samodzielnie wystąpić z aktem oskarżenia, w sprawie o czyn ścigany z urzędu, jako oskarżyciel posiłkowy, w razie powtórnej odmowy wszczęcia postęp przyg lub powtórnego umorzenia tego postęp przez prokuratora Pokrzywdzony może samodzielnie wnieść akt oskarżenia i wystąpić jako oskarżyciel posiłkowy w terminie msc od doręczenia mu postanowienia prokuratora nadrzędnego. Termin ten nie podlega przywróceniu. Do oskarżenia posiłkowego subsydiarnego dochodzi zatem w sytuacji swoistego sporu pomiędzy pokrzywdzonym i sądem uznającym jego racje z jednej strony, a prokuraturą z drugiej. Oskarżyciel posiłkowy jest pełnoprawną stroną procesową. Jest zawsze podmiotem niezależnym, nawet gdy działa obok oskarżyciela publicznego. Z uwagi na interes, jaki reprezentuje może jedynie popierać oskarżenie i nie może podejmować jakichkolwiek czynności na korzyść oskarżonego. Działa on wyłącznie we własnym interesie, czyli na niekorzyść oskarżonego. Oskarżyciel posiłkowy może skarżyć każde rozstrzygnięcie i ustalenie, które narusza jego prawa lub szkodzi jego interesom. Ma on również możliwość zaskarżenia wyroku także wyłącznie co do kary gdyż jego procesowym interesem jest doprowadzenie do sprawiedliwego, w jego odczuciu ukarania sprawcy przestępstwa. W odróżnieniu o prokuratora udział oskarżyciela posiłkowego w postęp nie jest obowiązkowy, a jego niestawiennictwo nie tamuje toku procesu. Jednakże w razie należytego usprawiedliwienia nieobecności i wnioskowaniu o nieprzeprowadzenie rozprawy bez jego obecności , sąd powinien rozprawę odroczyć lub przerwać , to samo dotyczy nieobecności wywołanej niezawiadomieniem o rozprawie albo wynikłej z przeszkody żywiołowej lub innej ważnej przyczyny np. losowej. Oskarżyciel posiłkowy może w toku postępowania korzystać z pomocy pełnomocnika Oskarżyciel posiłkowy może wnieść o ustanowienie mu przez sąd pełnomocnika z urzędu, w razie wykazania, że nie jest w stanie ponieść kosztów pełnomocnictwa bez uszczerbku dla koniecznego utrzymania siebie i rodziny. Oskarżyciel posiłkowy może zawsze odstąpić od oskarżenia. Jeżeli oskarżyciel posiłkowy odstąpił od oskarżenia w sprawie, w której nie bierze udziału oskarżyciel publiczny, sąd zawiadamia o tym prokuratora, nieprzystąpienie przez niego do oskarżenia w terminie post. Nie wywołuje natomiast żadnych skutków dla postępowania odstąpienie od oskarżenia oskarżyciela posiłkowego, działającego obok oskarżyciela publicznego, a więc oskarżyciela typu ubocznego. Postęp trwa tu nadal. Dotyczy to także sytuacji gdy oskarżyciel publiczny wcześniej też odstąpił od oskarżenia, gdyż odstąpienie sądu nie wiąże. Oskarżyciel posiłkowy, który odstąpił od oskarżenia nie może już ponownie przyłączyć się do postęp. Oskarżyciel prywatny-jest pokrzywdzony, który w sprawach o przestępstwa przekazane przez przepisy prawa karnego materialnego do ścigania z oskarżenia prywatnego, wnosi i popiera takie oskarżenie. Zakres przestępstw ściganych tzw. skargą prywatną określają przepisy pr. Karnego i ustaw szczególnych. Każdy z wielu działających jednocześnie oskarżycieli prywatnych zachowuje samodzielność w postępowaniu. Każdy z nich może zatem odstąpić od oskarżenia, ale nie wywołuje to skutku wobec pozostałych i postęp. może toczyć się dalej. Sąd umorzy wówczas proces jedynie w zakresie dotyczącym oskarżyciela, który od oskarżenia odstąpił. Oskarżyciel prywatny w odróżnieniu od oskarżyciela publicznego pozostaje gospodarzem procesu Może on zatem skutecznie odstąpić od oskarżenia w tym i w sposób dorozumiany a sąd musi wówczas postępowanie umorzyć. Możliwe też jest i zalecane przez ustawodawcę pojednanie się oskarżyciela z oskarżonym i zawieranie ugod. Status oskarżyciela prywatnego nabywa się przez: 1 wniesienie skargi prywatnej 2 złożenie oświadczenia o przyłączeniu się do wszczętego już przez innego pokrzywdzonego postęp prywatnoskargowego 3 Oświadczenie o podtrzymaniu oskarżenia wniesionego uprzednio przez prokuratora, od którego ten ostatni odstąpił jako prywatnego 4 przez złożenie oświadczenia o wstąpieniu w prawa zmarłego oskarżyciela prywatnego. Status oskarżyciela prywatnego uzyskuje się przez samo dokonanie czynności wymaganej przez pr. Procesowe. Powód cywilny- powodem cywilnym w procesie karnym jest podmiot dochodzący od oskarżonego zgodnie z prawem karnym procesowym, roszczeń majątkowych wynikających z popełnienia przestępstwa. Podmiotem uprawnionym do występowania z takimi roszczeniami jest pokrzywdzony. Dla wytoczenia powództwa uprawniony - poza prokuratorem może ustanowić pełnomocnika. Gdyby zasądzone odszkodowanie w wyniku przeprowadzonego powództwa nie pokrywało całej szkody lub nie stanowiło pełnego zadośćuczynienia powód cywilny może dochodzić dodatkowo dodatkowych roszczeń w postępowaniu cywilnym. Powód cywilny z chwilą przyjęcia powództwa przez sąd zaczyna być stroną postępowania karnego. Może on dowodzić jedynie istnienie tych okoliczności, na których opiera swe roszczenie. Może on zatem wypowiadać się w kwestii winy i kwalifikacji prawnej, gdy ma to znaczenie dla istnienia albo wysokości jego roszczenia. Nie może natomiast w ogóle dowodzić okoliczności mających wpływ jedynie na rodzaj i rozmiar kary ani wypowiadać się w tych kwestiach, nie wiąże się to bowiem z jego roszczeniem Powód cywilny może jednak połączyć tę rolę z funkcją oskarżyciela posiłkowego lub prywatnego i wówczas działając jako oskarżyciel może wypowiadać się we wszystkich kwestiach mających znaczenie dla rozstrzygnięcia w przedmiocie procesu karnego w tym i o karze. Powód cywilny może: 1 1 zadawać pytania osobom przesłuchiwanym podczas rozprawy jako ostatnia ze stron czynnych chyba, że jest to świadek dopuszczony na jego wniosek, kiedy to zadaje pytania przed pozostałymi stronami.2 Jako ostatnia ze stron czynnych powód wypowiada się też w ramach głosów stron 3zawsze zaskarżyć wyrok w zakresie rozstrzygnięć naruszających jego prawa lub szkodzącym jego interesom Powód cywilny jest tylko tymczasowo zwolniony od uregulowania wpisu od powództwa cywilnego a także od apelacji. Jeżeli powództwo zostanie oddalone albo powód cofnie apelację, ponosi on koszty wynikłe z oddalonego powództwa i cofniętej apelacji. Oskarżony - jest stroną postęp. karnego, którego przedmiot. Jest kwestia jego odpowiedzialności prawnej za zarzucany mu czyn zabroniony przez prawo karne. Oskarżonym może być wyłącznie osoba fizyczna, która ukończyła 17 lat, ale przy niektórych zbrodniach i występkach można ponosić odpowiedzialność już od 15 roku życia. Oskarżony sensu stricto - osoba przeciwko której wniesiono do sądu oskarżenie. Oskarżony sensu largo - osoba też podejrzana w postęp Przyg. Podejrzany jest obok pokrzywdzonego stroną postęp przyg. Oskarżony, zaś w ścisłym znaczeniu tego słowa - stroną. Podstawowym prawem oskarżonego jest prawo do obrony w tym do korzystania z pomocy obrońcy Oskarżony ma prawo zarówno do obrony materialnej tzn. obrony przed zarzutem jak i obrony formalnej tzn. prawa do posiadania obrońcy. Prawo do obrony formalnej wyczerpuje się z chwilą ustanowienia obrońcy Prawo do obrony formalnej może jednak niekiedy przerodzić się w obowiązek posiadania obrońcy. Oskarżony musi mieć obrońcę generalnie w dwu grupach sytuacji. Pierwsza grupa odnosi się do całego postępowania karnego, obejmuje zatem postępowanie przygotowawcze, druga to jedynie przypadki, gdy obrona formalna jest obowiązkowa tylko w sądowym etapie procesu karnego. Oskarżony musi mieć obrońcę w całym postęp. karnym, jeżeli 1 jest nieletni 2 jest głuchy , niemy lub niewidomy 3 zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności 4 nie włada językiem polskim. Ponadto oskarżony musi mieć obrońcę w całym postęp, gdy sąd uzna to za niezbędne ze względu na okoliczności utrudniające obronę. Oskarżony musi mieć obrońcę ale jedynie w postęp przed sadem gdy: 1 postęp. toczy się przed sądem wojewódzkim jako przed sądem I instancji , a oskarżonemu zarzucono zbrodnię lub został pozbawiony wolności. 2 Postęp. toczy się przed sądem wojskowym, a oskarżonym jest żołnierz , odbywający zasadniczą służbę wojskową, lub pełniący służbę w charakterze kandydata na żołnierza zawodowego. 3 Postępowanie toczy się przed wojskowym sądem okręgowym, a oskarżonym nie jest żołnierz, o którym wyżej mowa, lecz sprawa dotyczy czynu, który w postęp przed sądami powszechnymi należy do właściwości sądu wojewódzkiego podżegania i pomocnictwa dezercja za granicę lub za granicą, czynna napaść na przełożonego z użyciem broni lub posiadanie niebezpiecznego narzędzia 4 postępowanie toczy się przed wojskowym sądem okręgowym jako apelacyjne, obrona formalna nie była dotąd obowiązkowa ale prezes sądu lub sąd uznali ją za niezbędne 5 We wszystkich wypadkach, gdy posiadanie obrońcy jest obowiązkowe, a oskarżony nie ma obrońcy z wyboru, prezes sądu właściwego do rozpoznania sprawy ustanawia mu obrońcę z urzędu. Obrona formalna jest obowiązkowa ponadto w postęp. wznawianym na korzyść oskarżonego , a prowadzonym po jego śmierci lub gdy w postęp. takim zachodzi przyczyna do zawieszenia procesu. Obrońca z urzędu może pojawić się w postęp. także, gdy obrona jest jedynie dobrowolna ale oskarżony wnosi o ustanowienie mu obrońcy , albo sąd uznaje to za niezbędne Może to nastąpić: 1 gdy oskarżony w należyty sposób wykaże , że nie jest w stanie ponieść kosztów obrony, bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny 2 obrońca z urzędu mimo braku tzw. obrony przymusowej może pojawić się także w razie złożenia przez oskarżonego, nie posiadającego obrońcy z wyboru, na rozprawie lub przed jej rozpoczęciem wniosku o skazanie go z wymierzeniem określonej kary lub środka karnego bez postępowania dowodowego, gdy oskarżony ten wnosi jednocześnie o wyznaczenie mu obrońcy. Obrońcę ustanawia tu sąd, ale jedynie, gdy dostrzega przesłanki umożliwiające rozpoznanie wniosku oskarżonego o skazanie bez postępowania dowodowego. 3 W postępowaniu odwoławczym, gdy apelację wniesiono na niekorzyść oskarżonego, co do winy albo domagając się wymierzenia lub zaostrzenia kary pozbawienia wolności, a oskarżony jest pozbawiony wolności i sąd nie uważa za wskazane zarządzenie doprowadzenia go na rozprawę uznając za wystarczający udział obrońcy, a oskarżony ten nie ma obrońcy z wyboru, sąd ustanawia mu obrońcę z urzędu dla postęp. Odwoławczego Oskarżony korzysta z domniemania niewinności, nie ma, zatem obowiązku dowodzenia swej niewinności ani dostarczania dowodów na swoją niekorzyść. Oskarżony ma prawo do obrony biernej tzn. oczekiwać na udowodnienie mu przez oskarżyciela sprawstwa i winy lub podjąć aktywną obronę, w tym korzystając z pomocy obrońcy z wyboru lub z urzędu. swoje prawo do obrony oskarżony realizuje poprzez zapewnienie mu w kpk uprawnienia do : 1 składania i odmowy złożenia wyjaśnień 2 wypowiadania się co do wszelkich kwestii podlegających rozstrzygnięciu 3 składania wniosków dowodowych i innych wniosków procesowych ( np. o wyłączenie sędziego , o uchylenie środka zapobiegawczego) 4 udziału w czynnościach dowodowych postępowania przygotowawczego oraz w rozprawie i ( gdy przewiduje to ustawa ) w posiedzeniach sądu 5 zaskarżania orzeczeń i zarządzeń naruszających jego prawa lub szkodzących jego interesom . Kpk gwarantuje też oskarżonemu prawo do znajomości zarzutów i ich odstaw faktycznych, prawo znajomości aktu oskarżenia z możliwością odpowiedzi na ten akt, prawo przeglądania akt sprawy, wydawania na jego żądanie bezpłatnie odpisu każdego orzeczenia, gdy nie włada on językiem polskim - doręczenie podstawowych aktów wraz z tłumaczeniem. Uprawnienia te mają ułatwić mu obronę. W razie tymczasowego aresztowania gwarantuje mu się możliwość nieskrępowanego kontaktu z obrońcą. Z prawem do obrony i brakiem obowiązku dostarczania dowodów wiąże się tzw. prawo oskarżonego do milczenia. Może on bez podania jakichkolwiek powodów odmówić zarówno odpowiedzi na poszczególne pytania jaki i składania wyjaśnień w ogóle, o prawie tym winien być pouczony. Skorzystanie zaś z tego prawa nie może w żadnym wypadku być uznane za okoliczność obciążającą. Oskarżony musi się jednak liczyć z tym, że w razie uprzedniego złożenia wyjaśnień w postęp przyg odmowa ich złożenia w sądzie pociągnie za sobą odczytanie protokołu z dochodzenia lub śledztwa. Składając wyjaśnienia oskarżony nie ponosi odpowiedzialności karnej za zatajenie prawdy lub mówienie nieprawdy, nie składa, bowiem zeznań lecz wyjaśnienia, a kk penalizuje jedynie fałszywe zeznania. Obecność oskarżonego na rozprawie głównej w postępowaniu zwyczajnym jest wręcz obowiązkowa Kodeks zapewnia oskarżonemu uczestniczącemu w rozprawie prawo do obecności przy wszystkich czynnościach postępowania dowodowego. Można go jednak czasowo wydalić z sali sądowej jeżeli: 1 należy się obawiać, że jego obecność może krępująco oddziaływać na wyjaśnienia współoskarżonego lub zeznania świadka bądź biegłego 2 jeżeli mimo upomnienia, oskarżony zachowuje się nadal w sposób zakłócający porządek rozprawy lub godzący w powagę sądu.27. Niedopuszczalność trybu uproszczonego
Postępowanie uproszczone jest niedopuszczalne (art.470) gdy:
Zachodzą okoliczności wskazane w artykule 79 § 1 tj. uzasadniające obronę obowiązkową w toku całego postępowania karnego, co wiązać należy z założeniem, że w trybie tym dochodzi do poważnych uproszczeń proceduralnych, w tym i w sferze gwarancji oskarżonego, nie powinien on zatem obejmować osób, które z ustawowego założenia nie mogą bronić się same
Oraz gdy oskarżony jest pozbawiony wolności w tej lub w innej sprawie, chyba że zatrzymanie lub tymczasowe aresztowanie nastąpiło wobec ujętego na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem sprawcy przestępstwa:
lekkiego uszkodzenia ciała lub uszkodzenia innego niż ciężkie, ale popełnionego nieumyślnie
zmuszania
publicznego znieważania
naruszenia nietykalności cielesnej
publicznego znieważenia innych na tle różnic rasowych, wyznaniowych, narodowościowych lub etnicznych
uszkodzenie albo zniszczenie cudzej rzeczy
28. Szczególne strony postępowania karnego
Interwenientem jest osoba, która nie będąc oskarżonym zgłasza w postępowaniu karnym skarbowym swe roszczenia do przedmiotów podlegających przepadkowi. W procesie karnym powszechnym osoba roszcząca takie pretensje może ich dochodzić jedynie na drodze postępowania cywilnego, w tym także, gdy przepadek orzeczono tytułem środka zabezpieczającego. Interwencję zgłasza się na piśmie lub ustnie do protokołu. Z chwilą zgłoszenia interwencji interwenientowi przysługują prawa strony w granicach interwencji. Odpowiedzialny posiłkowo to podmiot, który wezwano do postępowania z uwagi na możliwość nałożenia na niego odpowiedzialności za grzywnę wymierzoną sprawcy przestępstwa skarbowego. Odpowiedzialność posiłkowa zatem to swoista odpowiedzialność majątkowa osób trzecich za „winę w wyborze” swego zastępcy. Podmiot staje się odpowiedzialnym posiłkowo od momentu wezwania go w tym charakterze przez organ prowadzący postępowanie przygotowawcze lub organ orzekający, w tym i przez sąd. Odpowiedzialny posiłkowo jest stroną postępowania karnego skarbowego, zarówno przed organami finansowymi, jak i przed sądem. Odpowiedzialny posiłkowo nie może być przesłuchiwany w charakterze świadka w sprawie, w której jest stroną postępowania. Ma on natomiast prawo składania wyjaśnień tak jak oskarżony. Odpowiedzialny jest zobowiązany składać wyjaśnienia, gdy organ postępowania tego zażąda. Quasi - stronę potraktować należy jako podmiot, co do którego prokurator wnosi o zobowiązanie do zwrotu SP uzyskanej z przestępstwa oskarżonego korzyści majątkowej mamy zatem do czynienia z odpowiedzialnością majątkową osoby nie będącej oskarżonym, która to odpowiedzialność dotyczy jej praw majątkowych do korzyści, jakie miało jej przynieść przestępne działanie oskarżonego i która uzależniona jest od rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności karnej samego oskarżonego za przestępstwo. Odpowiedzialny za zwrot korzyści SP pojawia się w postępowaniu dopiero poprzez złożenie przez prokuratora wniosku o nałożenie na określony podmiot obowiązku takiego zwrotu. Pokrzywdzony jako quasi - strona występuje w niektórych posiedzeniach sądu przed rozprawą, a także w samej rozprawie.
29. Wymień przypadki niedopuszczalności powództwa adhezyjnego
Do powodów odmowy przyjęcia powództwa cywilnego (o czym decyduje sąd postanowieniem przed rozpoczęciem przewodu sądowego) zalicza: 1 Niedopuszczalność z mocy przepisów szczególnych; chodzi tu o przepisy wyłączające możliwość wniesienia tego powództwa w postępowaniach w sprawach o wykroczenia, oraz w sprawach nieletnich 2 Brak bezpośredniego związku z zarzutem oskarżenia, co wynika z samej definicji powództwa adhezyjnego 3 Wniesienie powództwa przez osobę nieuprawnioną 4 Fakt, iż to samo roszczenie jest przedmiotem innego postępowania lub o roszczeniu tym prawomocnie orzeczono 5 Występowanie współuczestnictwa koniecznego z instytucją państwową, samorządową lub społeczną albo z osobą, która nie występuje w charakterze oskarżonego. Jeśli pozew odpowiada warunkom formalnym i nie zachodzą przesłanki negatywne z artykułu 65 § 1 KPK, sąd orzeka a przyjęciu powództwa adhezyjnego. Jednakże po przyjęciu tego powództwa sąd karny może orzec o pozostawieniu go bez rozpoznania w następujących sytuacjach: 1 Okoliczności, które powinny skutkować odmową przyjęcia powództwa cywilnego, ujawnią się dopiero po rozpoczęciu przewodu sądowego 2 Powód cywilny zmarł a żadna z uprawnionych osób nie wstąpiła w jego prawa 3 Materiał dowodowy ujawniony w toku rozprawy nie wystarcza do rozstrzygnięcia powództwa cywilnego, a jego uzupełnienie spowodowałoby znaczną przewlekłość postępowania 4 W razie uniewinnienia oskarżonego bądź bezwarunkowego umorzenia postępowania karnego wobec niego/ Na odmowę przyjęcia powództwa cywilnego lub pozostawienie go bez rozpoznania pokrzywdzonemu nie przysługuje zażalenie, lecz w takich przypadkach powód cywilny może dochodzić swych roszczeń przed sądem cywilnym. Od momentu powiadomienia go przez sąd karny o negatywnej decyzji w tej mierze przysługuje mu zawity, 30 dniowy termin na przekazanie pozwu do sądu cywilnego, który za dzień wniesienia powództwa uznaje datę zgłoszenia go do sądu karnego.
30. Podstawy stosowania środków zapobiegawczych
Do najważniejszych i najbardziej kontrowersyjnych środków przymusu należą środki zapobiegawcze. Kodeks przewiduje w rozdziale 28, następujące środki zapobiegawcze: 1 Tymczasowe aresztowanie: Oddziaływanie ogólno prewencyjne, Zapobieganie popełnianiu przez oskarżonego dalszych przestępstw (prewencja szczególna), Represja, Antycypacja kary, Ochrony osoby oskarżonego np. przed samosądem, wychowawcza, Zaspokojenie potrzeb społecznych, danie satysfakcji opinii społecznej 2 Poręczenie jest środkiem zapobiegawczym samodzielnym; stosowane jest gdy zachodzi potrzeba zapewnienia stawiennictwa oskarżonego na każde wezwanie w toku postępowania oraz lojalnego zachowania się w tym postępowaniu 3 Dozór Oddany pod dozór ma obowiązek stosowania się do wymagań zawartych w postanowieniu sądu lub prokuratora. Może on polegać np. na zakazie opuszczania z określonego miejsca pobytu 4 Zawieszenie oskarżonego w czynnościach służbowych lub w wykonywaniu zawodu Artykuł 276 przedłużać ten środek może prokurator lub sąd w gestii którego jest sprawa 5 Zakaz opuszczania kraju stosowany jest w razie uzasadnionej obawy ucieczki oskarżonego / Środki stosuje się w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania a wyjątkowo także w celu zapobiegnięcia popełnieniu przez oskarżonego nowego ciężkiego przestępstwa można je stosować tylko wtedy, gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił przestępstwo.
31 Surogaty czyli skróty dowodzenia w procesie karnym.
Ustawodawca wprowadza niekiedy ułatwienia dowodowe w postaci tzw. notoryjności, czyli założenia znajomości określonych faktów, których nie trzeba już dowodzić. Występuje ona jako notoryjność sądowa lub powszechna. Notoryjność nie wyklucza jednak dowodu przeciwnego. Notoryjność powszechna ma miejsce wówczas, gdy dany fakt jest znany tak szerokiemu kręgowi osób i łatwo sprawdzalny, że dowodzenie go byłoby stratą czasu. Dlatego też fakty powszechnie znane nie wymagają dowodu. Notoryjność powszechna obejmuje też fakty historyczne utrwalone w piśmiennictwie naukowym, w tym także relacje o zdarzeniach natury politycznej, które w sposób zgodny z zasadami metodologii naukowej, czyli z wykorzystaniem różnorodnych źródeł, zostały ujawnione przez historyków. Notoryjność sądowa to znajomość danego faktu sądowi z urzędu, z racji jego działalności. O notoryjności można tu mówić jedynie, gdy całemu składowi sądzącemu dany fakt jest znany. Notoryjność sądowa może wynikać z wiedzy uzyskanej przy prowadzeniu innej sprawy. Przyjmuje się też w orzecznictwie, że tzw. nagminność określonego typu przestępstw na danym terenie podlega udowodnieniu, chyba że jest to fakt powszechnie znany lub sądowi znany z urzędu i po poinformowaniu o tym żadna ze stron go nie zakwestionowała. Wyższym stopniem notoryjności powszechnej jest oczywistość, czyli powszechna i bezsporna znajomość danego faktu, wykluczająca możliwości nieznajomości go przez przeciętnie wykształconego i rozumnego człowieka. Zalicza się do nich powszechne prawo przyrody, datę rozprawy itp. Oczywistość zwalnia do obowiązku zwracania storom uwagi, chyba że istnieją uzasadnione podstawy do przypuszczenia, że ów oczywisty fakt nie jest danej stornie znany. Dowód przeciwny jest tu możliwy. Domniemanie faktyczne to sądy o faktach wynikające z doświadczenia życiowego i obserwacji określonych prawidłowości życiowych. Pozwalają one przyjąć prawdziwość danego faktu w oparciu o to, że jest on niejako naturalny. Domniemanie takie można obalić przeciwdowodem. Domniemanie prawne to domniemania wynikające z norm prawnych. Mogą przybrać formę domniemań prawnych wzruszanych, czyli względnych, lub niewzruszalnych, tzn. bezwzględnych. Domniemanie prawne niewzruszalne, z uwagi na zasadę prawdy materialnej, występują rzadko w postępowaniu karnym. Domniemanie prawne wzruszane to takie domniemanie wynikające z norm prawnych, które można obalić dowodem przeciwnym.
32. Warunki wydania nakazu karnego
Postępowanie nakazowe w procesie karnym to tryb, w którym sad orzeka bez rozprawy na podstawie materiałów zebranych w postępowaniu przygotowawczym. O zastosowaniu tego trybu decyduje wstępnie prezes sądu, który po zapoznaniu się z aktem oskarżenia może skierować sprawę na posiedzenie sądu, gdy uznaje, ze zachodzi możliwość wydania nakazu karnego. W postępowaniu tym sąd orzeka na posiedzeniu wydając nakaz karny. W posiedzeniu może wziąć udział oskarżony i jego obrońca oraz pokrzywdzony i jego pełnomocnik. W postępowaniu nakazowym może być orzeczona jedynie kara ograniczenia wolności w pełnym jej rozmiarze albo grzywna do 100 stawek dziennych. Przesłankami dodatnimi, warunkującymi ten tryb są: 1 uznanie w oparciu o materiał dowodowy dochodzenia, że prowadzenie rozprawy nie jest konieczne 2 dokonanie na podstawie tego materiału niewątpliwych ustaleń co do sprawstwa i winy oskarżonego, tak że „okoliczności czynu i wina oskarżonego nie budzą wątpliwości” 3 uznanie, że kara ograniczenia wolności lub grzywna w rozmiarach, jakie wolno orzekać w tym trybie, będą wystarczającą reakcją prawną na czyn oskarżonego
33 Domniemanie prawne wzruszane i niewzruszalne.
Domniemanie prawne to domniemanie wynikające z norm prawnych. Mogą przybrać postać domniemań wzruszanych, czyli względnych, lub niewzruszalnych, tzn. bezwzględnych. Domniemanie prawne niewzruszalne, z uwagi na zasadę prawdy materialnej, występują w postępowaniu karnym niezmiernie rzadko. Należą do nich np.- jeżeli strona nie powiadomiła o zmianie adresu, to pismo wysłane pod ostatni znany organowi jej adres uważa się za doręczone, a gdyby była to strona przebywająca za granicą i nie wskazała adresata w kraju, to-przy braku jej adresu krajowego -za doręczone uznaje się pismo dołączone do akt sprawy. Domniemanie wzruszalne dopuszcza dowód przeciwny. Może on wykazać, że fakt nie zaistniał. Domniemanie prawne wzruszalne to wynikające z norm prawnych, które można obalić dowodem przeciwnym. Zaliczyć do nich należy przede wszystkim domniemanie niewinności na obalenie którego nastawiona jest cała działalność oskarżyciela i które zostaje obalone dopiero prawomocnym orzeczeniem skazującym lub warunkowo umarzającym postępowanie. Do tej kategorii należy też domniemanie prawidłowości prawomocnego orzeczenia sądowego, które wyprowadza się z norm ograniczających wzruszanie takich orzeczeń.
34 Konsekwencje naruszenia właściwości rzeczowej.
Właściwość rzeczowa sądów to uprawnienie danego sądu do orzekania w sprawach o określone czyny zabronione. W systemie sądów powszechnych jedynym kryterium jest tu rodzaj przestępstwa, w sądach wojskowych dochodzi dodatkowo kryterium podmiotowe, tzn. osoba, której dany czyn zarzucono. Właściwość rzeczową kodeks określa dla sądów I instancji, co rzutuje na kompetencje sądów wyższych. Podstawowym sądem orzekającym w I instancji jest sąd rejonowy. Sąd bada swą właściwość z urzędu i w razie stwierdzenia swej niewłaściwości przekazuje sprawę innemu sądowi lub organowi. Jeżeli jednak dopiero na rozprawie ustalono, że sąd jest miejscowo niewłaściwy lub że właściwy jest sąd niższego rzędu, można przekazać sprawę innemu sądowi jedynie, gdy powstaje konieczność odroczenia sprawy. Na postanowienie w kwestii właściwości służy zażalenie. O właściwości rzeczowej decyduje czyn przestępny, tak jak się on przedstawia w świetle okoliczności danej sprawy, a nie błędna kwalifikacja prawna podana przez oskarżyciela w akcie oskarżenia. Stąd też w przedmiocie właściwości sąd może orzekać na posiedzeniu przed rozprawą. Sąd nie może jednak dla celów swej właściwości narzucać oskarżycielowi zakresu czy sposobu formułowania zarzutów. W odniesieniu do właściwości rzeczowej obowiązkowe jest przekazanie sprawy przez sąd niższej instancji, który uznaje się za niewłaściwy rzeczowo, sądowi drugiej instancji. W przeciwnym razie, gdy przekazanie takie nastąpi, mamy do czynienia z bezwzględną przesłanką uchylenia orzeczenia.
35 Ograniczenie zasady niezawisłości sędziowskiej.
Konstytucja zastrzega, że sądy są władzą odrębną i niezależną od innych władz; jest to ustrojowa zasada niezależności sądów od władzy ustawodawczej i wykonawczej, wynikająca z przyjętego trójpodziału władz i ich równowagi jako podstawy ustroju Polski. Z kolei sędziowie przy wykonywaniu swych funkcji niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji i ustawom. W ten sposób ujęto zasadę niezawisłości sędziów. Jest to ustrojowa zasada ogólno prawna, odnosząca się do wszelkich procedur zakładających orzekanie przez sądy, a zapewniająca sędziom swobodę w podejmowaniu decyzji procesowych w granicach nakreślonych przez Konstytucję i ustawy. Orzekanie nie jest zatem dowolne, ale sędziów w orzekaniu wiąże jedynie Konstytucja, jako najwyższe prawo stanowione Rzeczypospolitej.
36 Przypadki obligatoryjnego sporządzenia uzasadnienia orzeczenia.
Regułą jest, że sąd I instancji uzasadnia wyrok tylko na żądanie strony, które należy złożyć na piśmie w terminie zawitym 7 dni od jego ogłoszenia. Sąd doręcza wówczas wyrok wraz z uzasadnieniem. W pewnych przypadkach kodeks przewiduje uzasadnienie wyroków sądu I instancji z urzędu. Ma to miejsce: 1 w razie złożenia zdania odrębnego, czyli tzw. votum separatum, przy czym uzasadnienie sporządza się tu w terminie 7 dni, chyba że z innych powodów ma być sporządzone wraz z wyrokiem, 2 zawsze gdy jest to sąd wojskowy. Sporządzanie uzasadnienia z urzędu nie zwalnia jednak strony, która chce dysponować tym uzasadnieniem, od złożenia wniosku o jego doręczenie. Z urzędu uzasadnia się poza tym wyroki sądów odwoławczych i wyroki wydane w wyniku rozpoznania kasacji, w obu wypadkach w terminie 14 dni od daty wydania. Tam gdzie wyrok wydawany jest wraz z uzasadnieniem ogłaszając go, ogłasza się też uzasadnienie; w pozostałych wypadkach przewodniczący lub jeden z członków składu orzekającego podaje ustnie najważniejsze powody wyroku.
37 Kumulacja ról procesowych.
Kumulacja ról procesowych jest możliwa w ograniczonym zakresie. Wchodzi ona w grę po stronie pokrzywdzonego, który może w jednym procesie wystąpić jednocześnie w roli oskarżyciela posiłkowego i powoda cywilnego, albo oskarżyciela prywatnego i powoda cywilnego. Kodeks dopuszcza też wytoczenie przez prokuratora, będącego oskarżycielem publicznym, powództwa cywilnego na rzecz pokrzywdzonego, gdy wymaga tego interes społeczny; prokurator taki dysponuje wówczas także prawami służącymi powodowi cywilnemu, ale działa tu jako rzecznik interesu społecznego, łącząc te dwie role w postępowaniu, choć nie jest to połączenie roli dwu stron, lecz roli strony i innego uczestnika postępowania. Obecny k.p.k. dopuszcza tzw. oskarżenie wzajemne w ramach oskarżenia prywatnego, zezwala zatem, aby oskarżony stał się w tym samym postępowaniu oskarżycielem prywatnym, z tym że są to dwie sprawy rozpatrywane łącznie; gdyby zaś prokurator objął oba oskarżenia wzajemne, oskarżeni stają się przeciwstawnymi sobie oskarżycielami posiłkowymi w jednym postępowaniu. Nie jest całkowicie wykluczona kumulacja roli strony z rolą innego uczestnika postępowania. Jest to niedopuszczalne, gdy chodzi o oskarżonego i oskarżyciela publicznego, choć wyjątkowo przy prokuratorze może mieć miejsce, gdy wytoczy on powództwo adhezyjne na rzecz pokrzywdzonego. Jest to natomiast w pełni możliwe w przypadku pokrzywdzonego, który może połączyć funkcje strony i świadka. Tak więc pokrzywdzony zarówno w postępowaniu przygotowawczym, jak i przed sądem gdy występuje jako oskarżyciel posiłkowy lub prywatny albo powód cywilny, może być jednocześnie przesłuchany w charakterze świadka; nie może natomiast być biegłym, gdyż od biegłego wymaga się zachowania obiektywizmu.
38 Ograniczenie podsądności sprawy sądom karnym.
Podsądność to najważniejsza z przesłanek wszczęcia postępowania. Art. 17§1 pkt 8 stanowi, że nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, gdy sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów karnych. W naszym systemie występują dwa rodzaje sądów karnych - powszechne i wojskowe- niezbędne jest ustalenie w sprawie podsądności określonemu rodzajowi sądów; ogólne istnienie podsądności polskim sądom karnym nie wystarcza. Podsądność sądom powszechnym stanowi regułę, sądy wojskowe zaś orzekają na zasadzie wyjątku od tej reguły. Art.177 Konstytucji RP stanowi, że „ sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeżonych dla właściwości innych sądów” zgodnie z tą zasadą ustawodawca określił szczegółowo podsądność sądom wojskowym; pozostałe sprawy jeżeli w ogóle podlegają orzecznictwu polskich sądów należą do kompetencji sądów powszechnych. W pewnych sytuacjach ustawodawca wprowadza odstępstwa od przyjętego rozgraniczenia podsądności sądom powszechnym i wojskowym. Na przykład jeżeli sprawca przestępstwa podlegającego orzecznictwu sądów wojskowych popełnił przestępstwo podlegające orzecznictwu sądów powszechnych, a przestępstwa pozostają ze sobą w pewnym związku, że dobro wymiaru sprawiedliwości wymaga ich łącznego rozpoznania, rozpoznaje je łącznie sąd wojskowy. Ponadto pamiętać trzeba, że zgodnie z art. 39, jeżeli sąd wojskowy przekaże sprawę sądowi powszechnemu lub nie przyjmie sprawy przekazanej mu przez sąd powszechny, sprawę rozpoznaje sąd powszechny. Niemożliwy jest zatem tzw. negatywny spór sądowy. Decydujący charakter stanowiska sądu wojskowego nie wynika z jakiejkolwiek wyższości czy nadrzędności tego sądu nad sądem powszechnym, lecz z wspomnianego już faktu, że orzecznictwo sądów powszechnych stanowi regułę, orzecznictwo sądów wojskowych zaś wyjątek od tej reguły.
39 Pełnomocnik a obrońca (pozycja procesowa).
Ponieważ obrońca jest przedstawicielem oskarżonego jedynie jako strony przeto, nie może wykonać takich czynności, przy których oskarżony występuje jako dowód, czyli np. złożyć wyjaśnień, poddać się badaniom, zostać skazanym. Korzysta on też z pewnych uprawnień własnych, niezbędnych dla prawidłowego wykonywania funkcji obrońcy. Nie wolno więc przesłuchiwać go co do faktów, o których dowiedział się prowadząc sprawę lub udzielając porady prawnej, nie wolno też zajmować mu pism lub dokumentów, obejmujących okoliczności związane z wykonywaniem funkcji obrońcy; jest to tzw. tajemnica obrończa. Granice działań obrończych obrońcy wyznacz z jednej strony interes prawny oskarżonego, jako stymulujący te działania, a z drugiej zaś publiczny charakter działalności obrończej, jako ograniczający tę działalność. Obrońca nie może, zatem fałszować dowodów, wymuszać zeznań o określonej treści, usuwać dowodów rzeczowych czy nakłaniać do tego inne osoby, ani też korzystać z dowodów, o których wie, że są sfałszowane. Tego typu działania mogą być oceniane jako podżeganie do przestępstwa, nie można też wykluczyć przestępstwa poplecznictwa po stronie obrońcy. Od razu jednak należy zastrzec, że za dopuszczalne należy uznać przewlekanie postępowania poprzez zadawanie zbędnych pytań przesłuchiwanym czy wysuwanie zbędnych wniosków procesowych. Dopuszczalne jest też udzielanie przez obrońcę klientowi rady, aby odmówił on złożenia wyjaśnień czy też nie przyznawał się do winy. Obrońca będąc procesowym przedstawicielem oskarżonego zachowuje niezależność w ustalaniu linii obrony, działa samodzielnie, a jego udział w postępowaniu nie wyłącza osobistego działania oskarżonego. Oskarżony nie może skutecznie uchylać działania obrońcy, chyba że kodeks wyraźnie na to pozwala. Kodeks może też ograniczyć samodzielność obrońcy, który wyklucza możliwość cofnięcia środka odwoławczego wniesionego na korzyść oskarżonego bez jego zgody, a więc samodzielnie przez wnoszącego. Samodzielność obrońcy nie wchodzi też w rachubę tam gdzie ustawa pozostawia wyłącznie woli oskarżonego skuteczność czynności. W takich przypadkach sąd winien brać pod uwagę wolę oskarżonego, którą może on przekazać także poprzez obrońcę; nie może tu jednak dojść skutecznie do sprzeczności między czynnościami obrońcy i oskarżonego. Poza takimi sytuacjami oba podmioty realizujące funkcje obrony mogą samodzielnie podejmować dopuszczalne czynności procesowe, każda z nich jest skuteczna, a sąd winien uwzględniać tę z nich, która idzie dalej w kierunku obrony. Jeżeli zatem oskarżony i obrońca wnoszą oddzielnie apelacje od wyroku, obie one są skuteczne, o ile wniesiono je na korzyść oskarżonego, a sąd odwoławczy powinien zbadać orzeczenie w takim zakresie, w jakim zaskarżyła go apelacja dalej idąca. Samodzielność obrońcy oznacza, bowiem, że możliwa jest sprzeczność jego działań z czynnościami samego oskarżonego, byle tylko były by to działania w kierunku obrony. Obrońca może, więc kwestionować prawdziwość przyznania się oskarżonego, może też ujawnić, także wbrew woli klienta, jego alibi, gdy ten z uwagi np. na miejsce, gdzie przebywał wolałby zachować w tajemnicy, i powołać określony dowód na tę okoliczność. Obrońca, który z uwagi na wolę klienta zachowa taki fakt w tajemnicy, może narazić się na odpowiedzialność karną za zatajenie dowodu niewinności. Obrońca powinien w miarę możności unikać takich sytuacji. Obrona wymaga wzajemnego zaufania klienta oraz adwokata i obrońca winien starać się omówić z oskarżonym swoje kroki obrończe i przekonać go do swych racji. Obrońca może przedsiębrać czynności wyłącznie na korzyść oskarżonego. Dostosowanie się do tego warunku wymaga posiadania odpowiedniej informacji procesowej co do tego, kiedy i jakie kroki obrończe należy podjąć. Kodeks zakłada w związku z tym, że orzeczenia, zarządzenia, zawiadomienia i odpisy, które ustawa nakazuje doręczać oskarżonemu, doręcza się również obrońcy. Zapewnia się też obrońcy możliwość nieskrępowanego kontaktu z aresztowanym podejrzanym już w toku postępowania przygotowawczego. Obrońca może uczestniczyć w czynnościach dowodowych dochodzenia i śledztwa na podobnych zasadach jak podejrzany, faktycznie zaś w zakresie potencjalnie szerszym, gdyż podejrzanego aresztowanego można nie sprawdzać, gdyby to spowodowało poważne trudności. Ma też, podobnie jak podejrzany, prawo wglądu w akta postępowania i zawiadamia się go o terminie końcowego zapoznania z materiałami śledztwa czy dochodzenia, zapewniając stosowny termin na zapoznanie się z aktami sprawy. Już bez jakichkolwiek ograniczeń może on przeglądać akta w toku postępowania sądowego. Obrońca może też kontaktować się z osobowymi źródłami dowodowymi, które chce zgłosić w postępowaniu. Może też zasięgać informacji u specjalistów z danej dziedziny wiedzy, aby poznać reguły określonej specjalności, niezbędnej np. przy udziale w przeprowadzeniu dowodu z opinii biegłego. Wszystko to ma służyć stworzeniu potencjalnej możliwości podejmowania czynności, które będą korzystne dla oskarżonego. Z zakazem działania przez obrońcę na nie korzyść oskarżonego, którego broni, wiąże się zakaz reprezentacji przez tego samego obrońcę kilku oskarżonych, jeżeli ich interesy pozostają w sprzeczności. W obecnym kodeksie zastrzeżono wyraźnie, iż stwierdzając sprzeczność sąd wydaje postanowienie, zakreślając oskarżonym termin do ustanowienia innych obrońców, a wypadku obrońcy z urzędu wyznacza innego obrońcę. Na postanowienie sąd służy zażalenie. Sąd, jako mający lepszą orientację w tej kwestii z racji prowadzenia sprawy, nie powinien być uzależniany w swych działaniach od decyzji rady adwokackiej. W razie zatem uprawomocnienia się postanowienia sądu stwierdzającego sprzeczność i zakreślającego termin ustanowienia nowych obrońców, oskarżenie winni się dostosować do tego, a adwokat-dotychczasowy obrońca- nie powinien dopuścić, by nie ustanowili oni innych obrońców. Skoro obrońca jest przedstawicielem procesowym oskarżonego i ma ustawowy obowiązek działania wyłącznie na jego korzyść, a jednocześnie jest samodzielny w swych działaniach procesowych, działalność owa zaś ma przy tym charakter publiczny, to pojawia się pytanie, jaki ma być sposób obrony w sytuacji, gdy obrońca wie, że oskarżony jest winny, zarzucanego mu czynu. Obrońcą w postępowaniu karnym może być jedynie osoba uprawniona do obrony według przepisów o ustroju adwokatury. Obrońcą jest z zasady adwokat; wyjątkowo może funkcję tę wykonywać także aplikant adwokacki, który po 6 miesiącach aplikacji może zastępować adwokata przed sądami rejonowymi, a po roku i 6 miesiącach aplikacji może zastępować także przed innymi sądami, z wyjątkiem SN. Wykonując funkcję obrony, adwokat korzysta z materialnoprawnego immunitetu w zakresie przestępstwa zniewagi lub zniesławienia strony, jej przedstawiciela, świadka, biegłego lub tłumacza, które to zachowanie w trakcie postępowania może być jedynie dyscyplinarnie. Wiąże go też tajemnica adwokacka; jest to tajemnica zawodowa wiążąca każdego adwokata w odniesieniu do informacji, jakie uzyskał udzielają porady prawnej, także w kwestiach nie związanych z obroną w sprawie karnej. W odróżnieniu od tajemnicy obrończej ma ona charakter względny, gdyż możliwe jest, dla celów postępowania karnego, wyjątkowe zwolnienie od niej i przesłuchanie adwokata w charakterze świadka. Nie powinien też podejmować się obrony adwokat, który był świadkiem czynu, w razie wezwania go na świadka nie będzie mógł być jednocześnie obrońcą. Nie powinien też czynić tego adwokat powołany już w danym postępowaniu w charakterze świadka. Nie można łączyć tych ról, tym bardziej że jako świadek dana osoba musi oświadczać prawdę, a następnie musiałby oceniać te zeznania jako przedstawiciel strony. Ponieważ posiadanie obrońcy jest prawem oskarżonego, pierwszeństwo ma tzw. obrońca z wyboru. Obrońcę może ustanowić sam oskarżony. Jeżeli jest on nieletni lub ubezwłasnowolniony, obrońcę może ustanowić jego przedstawiciel ustawowy. Gdyby oskarżony był pozbawiony wolności może go ustanowić inna osoba o czym niezwłocznie zawiadamia się oskarżonego. Jest to tzw. Pełnomocnictwo tymczasowe, wymagające potwierdzenia przez oskarżonego. Działa ono „do czasu ustanowienia obrońcy przez oskarżonego”. Czyli potwierdzenia tego upoważnienia lub udzielenia go innemu adwokatowi, po niezwłocznym powiadomieniu pozbawionego wolności o fakcie ustanowienia ma obrońcy. Obrońca dysponujący takim pełnomocnictwem ma prawo podejmować wszelkie czynności obrończe, jakie okazują się aktualnie w danym momencie, przede wszystkim zaś wystąpić o umożliwienie mu osobistego kontaktu z pozbawionym wolności klientem, aby uzyskać od niego „ potwierdzenie” upoważnienia do obrony. Upoważnienie do obrony może być udzielone na piśmie albo przez oświadczenie złożone do protokołu organu prowadzonego postępowanie karne tj. prokuratura, policja, sądu. W sądowym postępowaniu w sprawach o wykroczenia pełnomocnictwa udzielone adwokatowi przed kolegium zachowuje jednak swoją moc. Obrońca z urzędu. Gdy z uwagi na niezamożność oskarżonego nie może on pokryć kosztów występowania adwokata i wnosi o ustanowienie obrońcy albo gdy wnosi o to, występując z wnioskiem o skazanie go bez postępowania dowodowego oraz jeżeli w razie tzw. Obrony obowiązkowej oskarżony nie posiada obrońcy z wyboru. Obrońcę takiego ustanawia wówczas prezes sąd, a wypadkach wskazanych w art.387§1 i 451§2 - sąd. W tych sytuacjach akt ustanowienia obrońcy z urzędu jest jego upoważnieniem do obrony danego oskarżenia, a jednocześnie obliguje go do dołożenia należytej staranności w działalności obrończej i uprawnia do wynagrodzenia za obronę. Zarówno ustanowienie obrońcy z wyboru, jak i wyznaczenie go z urzędu upoważnia obrońcę do działania w całym postępowaniu, nie wyłączając czynności po uprawomocnieniu się orzeczenia. Dotyczy to jedynie postępowań unormowanych w kodeksie k.p.k. i nie obejmuje postępowania wykonawczego, w którym skazany musi odrębnie ustanowić sobie obrońcę. Ponadto kodeks wyraźnie wyłącza spod czynności obrońcy po uprawomocnieniu składanie wniosku o wyrok łączny, co jest zrozumiałe, gdyż chodzi tu o łączenie wyroków w różnych sprawach i czasowo odległych. Przyjmuje też , że wyznaczenie obrońcy z urzędu obliguje go jedynie do podejmowania czynności tylko do prawomocnego zakończenia postępowania. Pełnomocnik to przedstawiciel procesowy, z pomocy którego w postępowaniu karnym korzystać może strona inna niż oskarżony oraz osoba nie będąca stroną. Strona nie będąca oskarżonym może korzystać zawsze z pomocy pełnomocnika. Nie dotyczy to jednak prokuratora jako oskarżyciela publicznego, który działa zawsze osobiście nieprokuratorscy oskarżycie publiczni jako organy lub instytucje działają poprzez swych pracowników lub funkcjonariuszy. Natomiast osoba nie będąca stroną może ustanowić wprawdzie pełnomocnika, ale jedynie, gdy wymagają tego jej interesy w toczącym się postępowaniu. Stąd też sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, może odmówić dopuszczenia do udziału pełnomocnika osoby nie będącej stroną, jeżeli uzna, że wymaga tego obrona interesów tej osoby. W postępowaniu przygotowawczym na odmowę taką osobie tej służy zażalenie; w postępowaniu sądowym nie należy ona do grupy decyzji zaskarżalnych. Z pomocy pełnomocnika korzystać zatem może pokrzywdzony już w postępowaniu przygotowawczym jako storna tego postępowania, a także we wstępnej fazie postępowania sądowego, gdy zachowuje pewne uprawnienia strony oraz gdy występuje jako oskarżyciel posiłkowy, prywatny czy powód cywilny. Poprzez pełnomocnika może on zgłosić swój udział w postępowaniu, a więc złożyć pisemne zawiadomienie o przestępstwie, oświadczenie o działaniu jako oskarżyciel posiłkowy uboczny, wnieść prywatny akt oskarżenia lub pozew adhezyjny. Jeżeli zaś chce wystąpić z własnym oskarżeniem w sprawie o czyn ścigany z urzędu jako oskarżyciel posiłkowy subsydiarny, to musi skorzystać z pomocy pełnomocnika, gdyż akt ten sporządzić może jedynie adwokat lub, wyjątkowo radca prawny. Z pomocy pełnomocnika może skorzystać jedynie podmiot nie będący pokrzywdzonym i stroną postępowania. Uprawniony podmiot może korzystać z pomocy nie więcej niż trzech pełnomocników. Pełnomocnikiem w postępowaniu karnym może być tylko osoba uprawniona do udzielania pomocy prawnej według przepisów o ustroju adwokatury, a więc adwokat. Instytucję państwową, samorządową lub społeczną może jednak reprezentować radca prawny albo inny pracownik tej instytucji lub jej organu nadrzędnego. Pełnomocnictwo może być udzielone na piśmie lub przez oświadczenie do protokołu organu prowadzącego postępowanie karne; w sprawach o wykroczenia pełnomocnictwo udzielone w postępowaniu przed kolegium adwokatowi lub radcy prawnemu zachowuje jednak swą moc także po przekazaniu sprawy sądowi Do ustanowienia pełnomocnictwa upoważniony jest przede wszystkim sam zainteresowany, czyli strona lub osoba nie będąca stroną. Jeżeli nie jest to osoba fizyczna, pełnomocnictwa udzielić może organ uprawniony do działania w jej imieniu. W przypadku pokrzywdzonego małoletniego lub ubezwłasnowolnionego całkowicie lub częściowo, pełnomocnika może ustanowić przedstawiciel ustawowy. Gdyby uprawniony podmiot był pozbawiony wolności, pełnomocnika- do czasu ustanowienia go osobiście przez niego -może ustanowić mu także inna osoba niekoniecznie najbliższa. Również na gruncie pełnomocnictwa możliwe jest wyznaczenie pełnomocnika z urzędu. Strona lub osoba nie będąca stroną może wnosić o wyznaczenie jej pełnomocnika z urzędu, jeżeli należycie wykaże, iż nie jest w stanie ponieść kosztów pełnomocnictwa bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny. Pełnomocnictwo może wystąpić jako tzw. pełnomocnictwo procesowe ogólne lub do prowadzenia skargi kasacyjnej. Pełnomocnictwo procesowe obejmuje z mocy samego prawa umocowanie do wszelkich czynności procesowych łączących się ze sprawą. Ustanowienie pełnomocnika dla postępowania karnego oznacza, że jest on uprawniony do działania w całym postępowaniu, nie wykluczając czynności po uprawomocnieniu się orzeczenia, chyba że upoważnienie zawiera ograniczenia. Wyznaczenie pełnomocnika z urzędu uprawnia go do występowania także po uprawomocnieniu się orzeczenia, ale obliguje do działania jedynie do prawomocnego zakończenia procesu. Wypowiedzenie pełnomocnictwa przez mocodawcę wywołuje swój skutek wobec organu procesowego z momentem zawiadomienia go o tym, a w odniesieniu do innych uczestników postępowania - z chwila doręczenia im tego zawiadomienia przez organ. Adwokat pełnomocnik może wypowiedzieć pełnomocnictwo na tych samych zasadach jak obrońca. W razie pełnomocnika z urzędu może on być odwołany podobnie jak obrońca z urzędu. Jako przedstawiciel procesowy pełnomocnik może dokonywać czynności, do których uprawniony jest jego mocodawca jako strona lub osoba nie będąca stroną. W odróżnieniu od obrońcy pełnomocnik nie jest samodzielny w prowadzeniu reprezentacji interesów mocodawcy. Może on być związany wewnętrznymi instrukcjami i musi się liczyć z życzeniami klienta. Za szkody wyrządzone przez czynności niekorzystne, pełnomocnik może wówczas odpowiadać cywilnie, gdy przekroczył swe upoważnienie, działał niezgodnie z umową lub nie dołożył należytej staranności w wykonaniu zlecenia reprezentacji. Mocodawca, jeżeli występuje jednocześnie z pełnomocnikiem, może jednak niezwłocznie prostować lub odwoływać oświadczenia pełnomocnika.
40 Umorzenie procesu tzw. absorpcyjne.
Istotnym novum, stanowiącym wyjątek od zasady legalizmu ścigania, jest instytucja umorzenia absorpcyjnego, uregulowana w art. 11 k.p.k. Umorzenie takie może być fakultatywnie zastosowane w sprawach o występki, zagrożone karą pozbawienia wolności do lat 5, jeżeli orzeczenie wobec oskarżonego kary byłoby oczywiście niecelowe ze względu na rodzaj i wysokość kary prawomocnie orzeczonej za inne przestępstwo art.11§1. przesłanką negatywną stosowania tej instytucji jest naruszenie przez umorzenie interesu pokrzywdzonego. Przepis art. 11§2 przewiduje możliwość zawieszenia postępowania, jeśli kara za inne przestępstwo nie jest jeszcze prawomocnie orzeczona. Takie zawieszone postępowanie należy podjąć lub umorzyć przed upływem 3 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia w sprawie o inne przestępstwo. U podstaw nowej regulacji leży niewątpliwie założenie oszczędzenia sił i środków przeznaczonych na ściganie przestępstw, co umożliwi ich koncentrację na najpoważniejszej przestępczości.
41. Noviter producta i noviter repreta jako podstawy wznowienia procesu
Postępowanie może być wznowione wyłącznie na korzyść oskarżonego jeżeli: 1 po wydaniu orzeczenia ujawnią się nowe fakty lub dowody nie znane przedtem sądowi, wskazujące na to, że a skazany nie popełnił czynu albo czyn nie stanowił przestępstwa lub nie podlegał karze b skazano go za przestępstwo zagrożone karą surowszą albo nie uwzględniono okoliczności zobowiązujących do nadzwyczajnego złagodzenia kary albo też błędnie przyjęto okoliczności wpływające na nadzwyczajne obostrzenie kary c sąd umorzył lub warunkowo umorzył postępowanie karne, błędnie przyjmując popełnienie przez oskarżonego zarzuconego mu czynu 2 w wyniku orzeczenia TK stracił moc lub uległ zmianie przepis prawny będący podstawą skazania lub warunkowego umorzenia 3 potrzeba wznowienia wynika z rozstrzygnięcia organu międzynarodowego, działającego na mocy umowy międzynarodowej ratyfikowanej przez Polskę. Nowe fakty lub dowody mogące stanowić podstawę do wznowienia to fakty nie znane wcześniej sądowi ( noviter producta) a ujawnione dopiero obecnie, czyli nowo zgłoszone. Kodeks nie wymaga natomiast, aby były to fakty w ogóle nie znane nawet stronie, czyli jedynie fakty nowo ujawnione (noviter repreta). Jest to zatem przejaw realizacji zasady prawdy materialnej, a wnioskujący nie musi wykazywać, że fakt lub dowód nie znany dotąd sądowi nie był znany również jemu. Nie każdy nowy dowód jest podstawą do wznowienia. Może do tego dojść tylko wtedy, gdy z dowodu wynika, ze oskarżonemu niesłusznie przypisano czyn albo że skazano go za czyn nie będący przestępstwem lub nie podlegający karze. Obecny kodeks zakłada wznowienie w razie wykazania, że: 1 skazany w ogólne nie popełnił czynu zabronionego 2 popełniony przez niego czyn nie stanowił przestępstwa 3 czyn ten był wprawdzie przestępstwem, ale nie podlegał karze 4 skazany popełnił przestępstwo, ale skazano go za czy zagrożony kara surowszą niż ten, który rzeczywiście popełnił 5 nie uwzględniono okoliczności zobowiązującej do nadzwyczajnego złagodzenia kary 6 umorzono lub warunkowo umorzono, a więc oskarżony nie został wprawdzie skazany, ale błędnie przyjęto, że popełnił on zarzucany czyn.
42. Wpływ orzeczenia TK na wznowienie procesu
Podstawa ujęta w art. 540 § 2 wiąże się z założeniem zawartym w Konstytucji RP, w myśl którego orzeczenie TK o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, stanowi podstawę do wznowienia postępowania na zasadach ogólnych i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania. O stwierdzeniu niezgodności określonego przepisu prawa z Konstytucją lub ustawą może wystąpić każdy obywatel, w ramach swej skargi konstytucyjnej a ponadto w szerszym zakresie m.in. Prezydent, Prezes RM, Marszałkowie Sejmu i Senatu, Pierwszy Prezes SN, RPO i inne podmioty wskazane w art. 191 Konstytucji. Orzeczenia TK są ostatecznym wchodzą w życie z dniem ogłoszenia, ale TK może określić inny termin utraty mocy obowiązującej danego aktu normatywnego.
43. Znaczenie wyroku Trybunału w Strasburgu dla procesu karnego
Podstawa wznowienia z art. 540 § 3 wiąże się z kolei m.in. z ratyfikacją przez Polskę Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i przyjęciem możliwości występowania obywateli do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu, którego wyroki są wiążące dla państwa. Od 1992r. możliwe jest tez wystąpienie ze skargą indywidualną do Komitetu Praw Człowieka w Genewie; decyzje tego organu przybierają jedynie postać poglądu dla państwa - strony tzw. Protokołu Fakultatywnego. Artykuł 540 § 3 nie wskazuje bliżej charakteru organu, czy ma to być organ w postaci trybunału międzynarodowego, czy też inny organ międzynarodowy. Wystarczające jest, ze działa na podstawie umowy, której Polska jest stroną, i by potrzeba wznowienia (wyłącznie na korzyść oskarżonego) wynikała z rozstrzygnięcia tego organu. Charakter rozstrzygnięcia, jego postać, nie jest tu istotny; nie musi to więc być wyrok.
44. Rozstrzygnięcie sądu w razie wznowienia
Orzekając o wznowieniu sąd może od razu, na posiedzeniu w przedmiocie wznowienia, wyrokiem uniewinnić oskarżonego, jeżeli nowe fakty lub dowody wskazują na to, że zaskarżone orzeczenie jest oczywiście niesłuszne albo postępowanie umorzyć. Uniewinnienie wchodzi w rachubę, gdy ocena wszystkich zebranych dowodów, dokonana z uwzględnieniem nowych faktów lub dowodów ujawnionych w postępowaniu o wznowienie, prowadzi do ustalenia, że orzeczenie było w oczywisty sposób niesłuszne, że skazano osobę niewinną, a więc gdy z oceny tej wyraźnie wynika, ze oskarżony czynu nie popełnił lub gdy czyn nie stanowił przestępstwa. Jeżeli postępowanie wznowiono na korzyść oskarżonego, a toczy się ono po jego śmierci lub gdy zachodzi przyczyna zawieszenia postępowania, prezes sądu wyznacza do obrony praw oskarżonego obrońcę z urzędu, chyba ze wnioskodawca ustanowił obrońcę. Oskarżony, który w wyniku wznowienia postępowania zostanie uniewinniony lub skazany na łagodniejszą karę albo wobec którego nastąpi umorzenie postępowania wskutek okoliczności poprzednio nie wziętych pod uwagę, służy odszkodowanie do Skarbu Państwa za szkodę i krzywdę doznaną w wyniku wykonania względem niego całości lub części kary albo środka zabezpieczającego, których nie powinien ponieść.
45. Procedura stwierdzenia nieważności orzeczenia
Nieważność orzeczenia stwierdza sąd wojewódzki lub wojskowy sąd okręgowy. Stwierdzenie nieważności następuje na wniosek osoby represjonowanej lub osoby uprawnionej do składania na jej rzecz środków zaskarżenia, a w razie śmierci, nieobecności w kraju lub choroby psychicznej osoby represjonowanej - także na wniosek jej krewnego w linii prostej, przysposabiającego lub przysposobionego, rodzeństwa oraz małżonka: wniosek mogą też złożyć RPO, Minister Sprawiedliwości, prokurator oraz osoba zrzeszająca osoby represjonowane. Koszty postępowania ponosi SP. Sąd orzeka na podstawie akt postępowania organu, który wydał orzeczenie, a w miarę potrzeby przeprowadza dalsze postępowanie dowodowe. Rozpoznając wniosek o stwierdzenie nieważności sąd nie jest uprawniony do zajmowania się uchybieniami materialnoprawnymi lub procesowymi orzeczenia, gdyż jego zadaniem jest jedynie ustalenie, czy osoba, której wniosek dotyczy prowadziła działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego i była z tej przyczyny represjonowana. W wyniku przeprowadzonego postępowania sąd postanowieniem stwierdza nieważność orzeczenia albo też odmawia stwierdzenia nieważności lub pozostawia wniosek bez rozpoznania. Na postanowienie to służy stronom zażalenie. Sąd pozostawia wniosek bez rozpoznania, gdy oskarżonego uniewinniono już albo umorzono wobec niego postępowanie z powodów wskazanych w art. 17 § 1 pkt 1-2. Sąd odmawia stwierdzenia nieważności orzeczenia, gdy nie dopatrzył się przesłanek uzasadniających nieważność orzeczenia. Sąd stwierdza nieważność orzeczenia, jeśli ustalono zaistnienie przesłanek określonych w art. 1 i 14 ustawy z 1991r. stwierdzenie nieważności orzeczenia jest równoważne z uniewinnieniem oskarżonego. Stwierdzając nieważność sąd może - na wniosek uprawnionych do wnioskowania o jej stwierdzenie - orzec o podaniu treści do publicznej wiadomości. W razie stwierdzenia nieważności orzeczenia możliwe jest wystąpienie o odszkodowanie za szkodę i zadośćuczynienie za krzywdę wynikłą z wydania nieważnego już orzeczenia.
46. Dwie procedury rozstrzygnięcia o roszczeniach majątkowych z powodu niesłusznego skazania (art. 552 -559 oraz art. 8 z 23.11.91)
W polskim systemie prawnym funkcjonują dwa postępowania, w których rozstrzyga się o roszczeniach majątkowych z tytułu niesłusznego skazania. Pierwsze z nich to postępowanie unormowane przepisami z art. 552-559, które obejmuje także roszczenie za niesłuszne tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie. Drugie to postępowanie przewidziane w art. 8 ustawy z 23 lutego 1991 o uznaniu za nieważne orzeczeń wydawanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Odszkodowanie za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie jest roszczeniem o charakterze cywilnym, które dochodzone jest w trybie procesu karnego. Kodeks mówi o odszkodowaniu za: 1 niesłuszne skazanie lub niesłuszne zastosowanie środka zabezpieczającego; odszkodowanie przysługuje tylko wówczas, gdy w wyniku wznowienia postępowania, kasacji lub stwierdzenia nieważności orzeczenia, osoba która wcześniej została skazana, i wykonano karę w części lub w całości, teraz jest uniewinniona lub skazana na łagodniejszą karę albo umorzono wobec niej postępowanie wskutek okoliczności, których nie uwzględniono we wcześniejszym postępowaniu. Jeżeli jednak kary nie odbył, odszkodowanie mu nie przysługuje 2 niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie; podstawa dochodzenia roszczeń może być tylko prawomocny wyrok uniewinniający lub orzeczenie umarzające proces zapadłe w toku instancji. 3 za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie; zachodzi, gdy do zatrzymania osoby doszło przy braku przesłanek wskazanych w art. 244, ale także gdy przesłanki te odpadły w trakcie zatrzymania, a mimo to trwało ono nadal / zasadzenie odszkodowania nie następuje z urzędu, lecz na żądanie uprawnionego podmiotu. Sąd wojewódzki orzeka na rozprawie w składzie trzech sędziów rozstrzygając wyrokiem. Osoba uprawnioną do wystąpienia z żądaniem odszkodowania i zadośćuczynienie jest przede wszystkim sam niesłusznie skazany, tymczasowo aresztowany lub zatrzymany. Roszczenie swe powinien on zgłosić nie później niż przed upływem roku od daty uprawomocnienia się orzeczenia dającego podstawę do odszkodowania. W razie śmierci oskarżonego prawo do odszkodowania przysługuje temu, kto wskutek wykonania kary lub niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania utracił: 1 należne mu od uprawnionego z mocy ustawy utrzymanie lub 2 stale dostarczane mu przez zmarłego utrzymanie
47. Podstawy cywilno - prawne odpowiedzialności Państwa z powodu niesłusznego skazania (ryzyko - wina - kontrakt)
Porównanie art. 552 z normami kodeksu cywilnego wskazuje, że odpowiedzialność państwa z tytułów określonych w k.p.k. oparta jest na zasadzie ryzyka, zatem zbędne jest udowadnianie winy konkretnemu funkcjonariuszowi, wystarcza więc samo stwierdzenie zaistnienia faktu będącego podstawą do odszkodowania. Jednakże w razie przyznania odszkodowania Skarb Państwa ma roszczenie zwrotne (regres) do osób, które swoim bezprawnym działaniem spowodowały niesłuszne skazanie. W świetle kodeksu cywilnego Skarb Państwa odpowiada za szkodę wyrządzoną przez funkcjonariuszy państwowych na zasadach określonych w art. 417 - 420 K.C.
48. Wyłączenie odszkodowania z przyczyn art. 553 i 555
Roszczenie o odszkodowanie lub zadośćuczynienie nie przysługuje temu, kto w zamiarze wprowadzenia w błąd sądu lub organu ścigania złożył fałszywe zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa lub fałszywe wyjaśnienie i spowodował tym niekorzystne dla siebie orzeczenie. Roszczenia te przedawniają się po upływie roku od daty uprawomocnienia się orzeczenia dającego podstawę do odszkodowania i zadośćuczynienia
49. Dwie drogi procedury ułaskawieniowej
Kodeks przewiduje dwa rodzaje postępowania ułaskawieniowego: 1 na podstawie prośby o łaskę 2 z urzędu. Prośbę o ułaskawienie przedstawia się sądowi, który wydał wyrok w I instancji. Jeśli złożono ją w innym organie należy ją przekazać do sądu I instancji. Sąd I instancji powinien rozpoznać prośbę o ułaskawienie w ciągu 2 miesięcy od daty jej otrzymania. Sąd ten pozostawia ją bez rozpoznania jeżeli wniosła ją osoba nieuprawniona lub jeśli jest niedopuszczalna z mocy ustawy. Sąd rozpoznaje ja w takim samym składzie, w jakim orzekał, z tym że jeżeli orzekano jednoosobowo, prośbę rozpoznaje się w składzie dwóch sędziów i dwóch ławników. Obecny kodeks wymaga aby sąd wydał opinię pozytywną lub negatywną odnośnie do tej prośby. W razie opinii pozytywnej sad przekazuje sprawę dalej, przy negatywnej może dojść do wydania postanowienia o pozostawieniu prośby bez dalszego biegu. Na to postanowienie nie służy zażalenie. W razie pozostawienia prośby bez dalszego biegu, ponowna prośba, złożona przed upływem roku od negatywnego załatwienia poprzedniej prośby, może być przez sąd pozostawiona bez rozpoznania. Złożenie prośby o ułaskawienie nie wstrzymuje wykonania prawomocnego orzeczenia. Uznając jednak, że szczególne względy przemawiają za ułaskawieniem, sąd wydający opinię, a także Prokurator Generalny, mogą wstrzymać wykonanie kary lub zarządzić przerwę w jej wykonaniu do czasu ukończenia postępowania o ułaskawienie. Postępowanie o ułaskawienie z urzędu wszcząć może Prokurator Generalny z własnej inicjatywy albo wszcząć je na żądanie Prezydenta. W takim przypadku Prokurator może żądać przedstawienia sobie akt sprawy z opiniami sądów albo przedstawić te akta Prezydentowi bez zasięgania opinii sądów. Na żądanie Prezydenta Prokurator jest też zobowiązany przedstawić mu akta każdej sprawy w celu skorzystania z prawa łaski, bez zasięgania jakichkolwiek opinii.
50 Czynności dokonywane przez sąd w postępowaniu przygotowawczym.
Udział sadu w postępowaniu przygotowawczym unormowany jest w rozdziale 38 oraz poszczególnych przepisach zamieszczonych w innych rozdziałach. Wykluczono z nowego kodeksu instytucje śledztwa sądowego ( śledztwa prowadzonego bezpośrednio przez sąd lub sędziego śledczego) i nie wprowadził też instytucji sędziego śledczego, lecz nowy kodeks przewiduje ingerencję sądu w postępowanie przygotowawcze w wypadkach, w których jest to wskazane ze względu na gwarancje procesowe stron i lepsze przygotowywanie sprawy dla sądu orzekającego na rozprawie. W szczególności ma to miejsce w drodze rozpoznawania przez sąd zażaleń na postanowienia i niektóre inne czynności organów postępowania przygotowawczego, wskazanego w ustawie. W tym zakresie chodzi przede wszystkim o przyznanie pokrzywdzonemu oraz instytucji, która zawiadomiła o przestępstwie, zażalenie na odmowę wszczęcia śledztwa lub dochodzenia, a stronom- na postanowienie o umorzeniu postępowania przygotowawczego. Jeżeli prokurator nadrzędny nie przychylił się do takiego zażalenia, kieruje je do sądu. W wypadku uchylenia postanowienia o umorzeniu postępowania przygotowawczego lub odmowie jego wszczęcia, sąd wskazuje powody uchylenia, a w miarę potrzeby także okoliczności, które należy wyjaśnić lub czynności, które należy przeprowadzić. Wskazania te są dla prokuratora wiążące. Jeżeli prokurator nadal nie znajduje podstaw do wniesienia aktu oskarżeni, wydaje ponownie postanowienie o umorzeniu postępowania lub odmowie jego wszczęcia postanowienie to podlega zaskarżeniu tylko do prokuratora nadrzędnego. W razie utrzymania w mocy zaskarżonego postanowienia, pokrzywdzony, który wykorzystał uprawnienia przewidziane w art. 306 §1i2, może wnieść akt oskarżenia jako oskarżyciel posiłkowy- o czym należy go pouczyć. W wypadku wniesienia przez pokrzywdzonego aktu oskarżenia prezes sądu przesyła jego odpis prokuratorowi, wzywając go do nadesłania w terminie 14 dni akt postępowania przygotowawczego. Istotna rola jaka przypada sądowi ma sprzyjać podejmowaniu trafnych decyzji w kwestii ścigania i zaniechania ścigania, ponadto powinna ona gwarantować, że instytucja oskarżyciela posiłkowego, działającego zamiast oskarżyciela publicznego nie będzie w praktyce przez pokrzywdzonych nadużywania. Poza tym sąd rozpoznaje zażalenia m in. na: 1 postanowienia prokuratora w przedmiocie środków zapobiegawczych innych niż tymczasowe aresztowanie 2 zatrzymanie osoby. 3 postanowienia prokuratora dot. kontroli i utrwalania rozmów telefonicznych oraz przekazów innych niż rozmowy telefoniczne; 4 postanowienie prokuratora o zabezpieczeniu majątkowym. Spośród czynności nie będących rozpoznawaniem zażaleń należą do sądu postanowienia: 1 o skierowaniu podejrzanego na obserwacje psychiatryczną w zakładzie leczniczym lub o przedłużeniu tej obserwacji 2 o wprowadzeniu kontroli i utrwalaniu rozmów telefonicznych oraz treści przekazów informacji innych niż rozmowy telefoniczne i o zatwierdzaniu wyjątkowych postanowień prokuratora w tym przedmiocie 3 o zastosowaniu lub o przedłużeniu tymczasowego aresztowania; 4 przepadku przedmiotu poręczenia lub ściągnięciu sumy poręczenia; 5 o wydaniu lub odwołaniu listu żelaznego; 6 o stosowaniu aresztowania jako kary porządkowej w toku postępowania przygotowawczego na wniosek prokuratora 7 o zezwoleniu na przesłuchanie adwokata, lekarza, dziennikarza. Pamiętać trzeba, że obecnie sąd decyduje: 1 o umorzeniu postępowania w razie stwierdzenia popełnienia czynu w stanie niepoczytalności i zastosowaniu środków zabezpieczających; 2 o warunkowym umorzeniu postępowania na wniosek prokuratora, złożony po zakończeniu postępowania przygotowawczego. / Przewidziane w ustawie czynności w postępowaniu przygotowawczym dokonywane są na posiedzeniu przez sąd powołany do rozpoznania sprawy w I instancji. Sąd dokonuje czynności jednoosobowo także wtedy, gdy rozpoznaje zażalenie na czynności postępowania przygotowawczego, chyba że ustawa stanowi inaczej.
51 Zakres dopuszczalności zwrotu sprawy przez sąd z rozprawy do uzupełnienia śledztwa.
Celem postępowania przygotowawczego jest wyjaśnienie okoliczności sprawy, w tym ustalenie rozmiarów szkody oraz zabezpieczenie i w niezbędnym zakresie utrwalenie dowodów. Jeżeli sąd stwierdzi, że akta sprawy wskazują istotne braki tego postępowania, zwłaszcza na potrzebę poszukiwania dowodów, dokonanie zaś niezbędnych czynności przez sąd powodowałoby znaczne trudności, to ustawa nadal dopuszcza przekazanie sprawy prokuratorowi w celu uzupełnienia śledztwa. Braki te mogą polegać przede wszystkim na lukach w materiale dowodowym, ale także pominięciu albo wadliwym wykonaniu czynności procesowych. Sąd nie może narzucać prokuratorowi ani zakresu, ani sposobu formułowania zarzutów aktu oskarżenia, zwłaszcza że sąd nie jest związany opisem czynu zarzucanego, ani jego kwalifikacją zawartą w akcie oskarżenia. Postanowienie o zwrocie sprawy do postępowania przygotowawczego powinno wskazywać, w jakim kierunku ma nastąpić uzupełnienie, a w razie potrzeby także odpowiednie czynności, jakie należy przedsięwziąć. Na postanowienie to służy stronom zażalenie. Po uzupełnieniu śledztwa oskarżyciel publiczny składa nowy akt oskarżenia albo podtrzymuje poprzedni, albo zwraca sądowi akta sprawy z wnioskiem o warunkowe umorzenie postępowania lub postępowanie umarza; może je także zawiesić. Oznacza to, że związanie oskarżyciela decyzją sądu ma charakter ograniczony, bowiem po zwrocie sprawy oskarżycie publiczny staje się znów „gospodarzem postępowania”, a więc nie dochodzi do naruszenia istoty zasady skargowości.
52. Odpowiedź na akt oskarżenia.
Oskarżony ma prawo do wniesienia w terminie 7 dni od doręczenia mu aktu oskarżenia pisemnej odpowiedzi na akt oskarżenia, o czym należy go pouczyć. Uprawnienie to rozwija kontradyktoryjność postępowania i pogłębia prawo oskarżonego do obrony jeszcze przed rozprawą (względnie posiedzenia sądu). Jeżeli zachodzi niebezpieczeństwo ujawnienia tajemnicy państwowej, oskarżonemu doręcza się odpis aktu oskarżenia bez uzasadnienia. Uzasadnienia aktu oskarżenia udostępnia się, jednak z zachowaniem rygorów określonych przez prezesa sądu lub sąd. Jeżeli w danej sytuacji wskazane jest wyznaczenie posiedzenia sądu w celu rozważenia np. umorzenia postępowania z powodu braku skargi uprawnionego oskarżyciela, stanu rzeczy osądzonej albo braku zezwolenia na ściganie itp. to wówczas dokonywanie czynności byłoby zbędne albo co najmniej przedwczesne. W innych natomiast sytuacjach ta kolejność- najpierw dokonanie czynności przewidzianej w art. 338§1, a następnie wyznaczenie i odbycie posiedzenia, o którym mowa w art. 339- staje się konieczna w razie potrzeby rozważenia warunkowego umorzenia postępowania albo ewentualności skazania oskarżonego w ramach tzw. postępowania skróconego, w związku z wnioskiem prokuratora przewidzianym w art.335.
53 Organy prowadzące uproszczone dochodzenie i zróżnicowanie ich kompetencji.
Dochodzenie uproszczone różni się od dochodzenia zwykłego poszerzonym kręgiem podmiotów, które mogą je prowadzić oraz możliwością rezygnacji z niektórych czynności procesowych. Dochodzenie uproszczone mogą prowadzić: 1 z mocy samego kodeksu, policja oraz Straż Graniczna mająca uprawnienia Policji; 2 z mocy ustaw szczególnych: a Straż Leśna Lasów Państwowych i podmioty mające uprawnienia strażników leśnych, gdy przedmiotem czynu jest drewno z lasów stanowiących własność SP, b Organy parków narodowych w sprawach o czyny z art. 278, 290, 291 k.k., jeżeli przedmiotem jest drewno z parku narodowego; c Państwowa Straż Łowiecka, jeżeli przedmiotem czynu jest zwierzyna; 3 z mocy rozporządzenia wykonawczego MS do k.p.k. A organy Państwowej Inspekcji Handlowej w sprawach o ujawnione przez nie w czasie inspekcji przestępstwa z art. 306 k.k. oraz art. 20 ust. 2 i 22 ust. 4 ustawy o oznaczeniu wyrobów znakami skarbowymi akcyzy z 1993 r.; B organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej w sprawach o przestępstwa z art.30 ust.1-3 i art.31 ust. 1 ustawy o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia z 1970 r.; C urzędy skarbowe i inspektorzy kontroli skarbowej w sprawach o przestępstwa z art. 77 ustawy o rachunkowości z 1994 r.; D organy Państwowej Agencji Radiokomunikacyjnej w sprawach o przestępstwa określone w art. 75a ustawy o łączności z 1990r. / Uproszczenia proceduralne dochodzenia mają charakter fakultatywny, mogą zatem, ale nie muszą wystąpić. I tak w przypadku konieczności sprawdzenia zawiadomienia o przestępstwie, organ dochodzeniowy nie ma obowiązku powiadomienia prokuratora o podjęciu postępowania sprawdzającego, który to obowiązek istnieje w dochodzeniu zwykłym. Musi on natychmiast przesyłać prokuratorowi niezwłocznie odpis postanowienia o wszczęciu dochodzenia, co umożliwić ma prokuratorowi nadzór nad dochodzeniem. W dochodzeniu tym nie jest też wymagane wydanie postanowienia o przedstawieniu zarzutów oraz o zamknięciu dochodzenia, chyba że oskarżony jest zatrzymany lub tymczasowo aresztowany. W sytuacjach, w których możliwa jest rezygnacja z wydawania postanowienia o przedstawieniu zarzutów, zarzut przedstawia się ustnie, rozpoczynając przesłuchanie osoby podejrzanej od powiadomienia jej o jego treści i wpisując zarzut do protokołu przesłuchania. Od momentu rozpoczęcia przesłuchania, czyli ustnego sformułowania zarzutu, osobę tę uważa się za podejrzanego. Zmiana zarzutów następuje w ten sam sposób. Podejrzany może aż do końcowego zaznajamiania z materiałem dochodzenia żądać podania mu ustnie podstaw zarzutów, a także sporządzenia uzasadnienia na piśmie. Kolejnym uproszczeniem dochodzenia jest założenie, że końcowe zapoznanie podejrzanego z materiałami sprawy, które w dochodzeniu zwykłym jest obowiązkowe, następuje tu jedynie na wniosek podejrzanego lub obrońcy; o prawie występowania z takim wnioskiem podejrzany winien być pouczony już podczas pierwszego przesłuchania.
54 Wymień przypadki obligatoryjnego doręczenia wyroku stronom z uzasadnieniem.
W terminie zawitym 7 dni od daty ogłoszenia wyroku, strona może złożyć wniosek o sporządzenie na piśmie i doręczenie uzasadnienia wyroku. Sporządzenie wyroku z urzędu nie zwalnia strony od złożenia wniosku o doręczenie uzasadnienia. Wniosek składa na piśmie; nie jest możliwe zgłoszenie go np. do protokołu rozprawy bezpośrednio po ogłoszeniu wyroku. Zgodnie z orzeczeniem SN wniosek doręcza się obrońcy oskarżonego lub jej pełnomocnikowi. W wypadku gdy oskarżony nie miał obrońcy, pozbawiony wolności lub był nieobecny przy wydaniu wyroku sąd doręcza mu wyrok bez uzasadnienia. Na wniesienie wniosku ma termin 7 dni na złożenie wniosku o uzasadnienie wyroku. W wypadku wyroku zaocznego jest taka sama procedura. Jeżeli orzeczenie zostało wydane na posiedzeniu termin 7 dni na składanie wniosku o uzasadnienie wyroku biegnie od ogłoszenia wyroku. Przy nakazie karny uzasadnienie jest integralną jego częścią doręcza się je z urzędu
55 Rozszerzenie oskarżenia (podmiotowe i przedmiotowe) na rozprawie
Rozszerzenie oskarżenia przeciwko osobie, która występuje w postępowaniu i na rozprawie w charakterze oskarżonego (tzw. proces wpadkowy). Jeżeli na podstawie okoliczności, które wyszły na jaw w toku rozprawy: 1 oskarżyciel zarzucił (ustnie) oskarżonemu inny czyn oprócz objętego aktem oskarżenia (zaprotokołowane), 2 nie zachodzi konieczność przeprowadzenia postępowania przygotowawczego co do nowego czynu, 3 oskarżony wyraził zgodę (w sposób nie budzący wątpliwości) na bezzwłoczne rozpoznanie nowego zarzutu, 4 sad może (lecz nie musi) rozpoznać nowe oskarżenie na tej samej rozprawie./W razie odroczenia rozprawy, np. z powodu braku zgody oskarżonego na rozpoznanie łącznie nowego zarzutu albo w razie konieczności przeprowadzenia po przygotowawczego- oskarżyciel wnosi nowy dodatkowy akt oskarżenia. Można także przeprowadzić toczące się postępowanie do końca, w sprawie zaś nowego zarzutu oskarżyciel będzie mógł wnieść z zwykłym trybie odrębny akt oskarżenia. Przepis dopuszcza przedmiotowe rozszerzenie oskarżenia o nowy, inny odmienny co do swej istoty, związany z innym zdarzeniem faktycznym czyn oskarżonego, różniący się od czynu zarzucanego w akcie oskarżenia. Nie chodzi zatem o sytuacje innego opisu lub innego prawnego ujęcia czynu dotychczas zarzucanego. Konstrukcja nie narusza zasady skargowości, ponieważ warunkiem rozpoznania nowego czynu jest zarzucenie go przez oskarżyciela. Brak jest tylko nowego czy dodatkowego aktu oskarżenia. Zmienia się zatem wyłącznie forma „ żądania uprawnionego oskarżyciela”, mieszcząca się jednak w zasady skargowości. W obowiązującym k.p.k. nie ma możliwości podmiotowego rozszerzenia, natomiast w k.p.k. z 1969r. istniała taka możliwość i sąd w takim wypadku zwracał sprawę do postępowania przygotowawczego.
56 Nałożenie obowiązku naprawienia szkody w procesie karnym
W nowym kodeksie przyjęto zasadę, że w razie skazania albo warunkowego umorzenia postępowania sąd może zasądzić odszkodowanie na rzecz pokrzywdzonego także z urzędu, chyba że ustawa stanowi inaczej. Przede wszystkim odszkodowanie może nastąpić na rzecz każdego pokrzywdzonego w rozumieniu art.49, jeśli poniósł on szkodę w wyniku popełnionego przestępstwa przez sprawcę, niezależnie od tego, w jakim mieniu i na skutek jakiego przestępstwa ona powstała. Zasądzenie odszkodowania pieniężnego obejmuje oczywiście wyłącznie tę część szkody, która od chwili wyrokowania nie została naprawiona. Poza tym zasądzenie odszkodowania jest tylko fakultatywne. Ponadto, w razie skazania lub warunkowego umorzenia postępowania, w wypadku wskazanych w ustawie sąd orzeka nawiązkę lub obowiązek naprawienia szkody; Kodeks przyjmuje założenie, iż należy w miarę możliwości pozbawić sprawcę korzyści pochodzących bezpośrednio lub pośrednio z przestępstw. Spełnienie tego założenia oddziałuje prewencyjnie znacznie skuteczniej niż nawet surowe kary. Wśród środków karnych znajduje się naprawienie szkody spowodowanej przestępstwem przeciwko życiu lub zdrowiu, środowisku naturalnemu, bezpieczeństwu w komunikacji, mieniu lub obrotowi gospodarczemu, dokonywane na wniosek pokrzywdzonego lub osoby uprawnionej. Pokrzywdzony nie musi więc w tym zakresie wytaczać powództwa cywilnego w procesie karnym. Według kodeksu karnego sąd jest zobowiązany orzec naprawienie szkody w całości lub części na wniosek pokrzywdzonego. Nie musi być to odszkodowanie, ale także inny sposób naprawienia szkody, np. restytucja. W pozostałym zakresie pokrzywdzony może dochodzić naprawienia szkody na zasadach ogólnych. Ponieważ kodeks liczy się z trudnościami, które mogą nastąpić w zakresie udowodnienia wielkości szkody, przewiduje, że zamiast obowiązku naprawienia szkody sąd może orzec nawiązkę w celu zadośćuczynienia za ciężki uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynności narządu ciała, rozstrój zdrowia, a także doznaną krzywdę. Nawiązka ma charakter zryczałtowanego naprawienia szkody. Obejmuje on trzy sposoby reagowania za pomocą środków ekonomicznych na przestępstwo. 1 powództwem cywilnym, 2 zasądzenie odszkodowania z urzędu 3 zastosowanie środków karnych z katalogu przewidzianego w art. 39 k.k. Kodeks karny wprowadza instytucję orzekania zwrotu korzyści majątkowej uzyskanej przez inną niż sprawca osobę fizyczną prawną lub jednostkę organizacyjną nie posiadającą osobowości prawnej, w wyniku przestępstw popełnionych przez jej przedstawicieli. Zwrot następuje na rzecz SP.
58.Niedopuszczalność trybu nakazowego.
Postępowanie nakazowe w procesie karnym to tryb, w którym są orzeka bez rozprawy na podstawie materiałów zebranych w postępowaniu przygotowawczym. O zastosowaniu tego trybu decyduje wstępnie prezes sądu, który po zapoznaniu się z aktem oskarżenia może skierować sprawę na posiedzenie sądu, gdy uznaje, że zachodzi możliwość wydania nakazu karnego oskarżyciel publiczny nie ma wpływu na decyzję sądu o wyborze tego postępowania. Postępowanie nakazowe możliwe jest jedynie w sprawach o przestępstwa podlegające rozpoznaniu w trybie uproszczonym, z tym że nie może być stosowane: 1 wobec osoby pozbawionej wolności; 2 w sprawach o czyny ścigane z oskarżenia prywatnego; 3 gdy zachodzą okoliczności skutkujące obowiązkową obroną w toku całego procesu, określone w art.79§1 (art.501).
60. Sprzeciwy i quasi-sprzeciwy
Należą do zwyczajnych środków zaskarżenia (Służą od decyzji nieprawomocnych lub od czynności nie będących decyzjami procesowymi i mają na celu wywołanie ich kontroli, spowodowanie uchylenia lub pozbawienie mocy prawnej. Służą one stronom, a niekiedy też innym uczestnikom postępowania). Sprzeciwy to takie środki zaskarżenia, które służą od decyzji nieprawomocnej i mają skutek kasacyjny. Należą do nich sprzeciw od wyroku zaocznego, którego celem jest pozbawienie mocy prawnej tego orzeczenia oraz sprzeciw od nakazu karnego, którego samo złożenie powoduje, że nakaz ten traci moc. Do tej kategorii należy zaliczyć też tzw. usprawiedliwienie się osoby ukaranej porządkową karą pieniężną, skutkujące uchylenie postanowienia o karze. Sprzeciwy mogą też wystąpić w ustawach amnestyjnych jako wniosek (żądanie) rozpoznania sprawy mimo objęcia jej amnestią. Quasi-sprzeciwy to środki zbliżone do sprzeciwów, choć nie mają wszystkich ich cech. Powodują efekt zbliżony do sprzeciwów, choć decyzja, której dotyczą formalnie, nie traci swej mocy, mimo że już nie egzystuje. Do tego grona zalicza się: 1wniosek o przywrócenie terminu zawitego, który w razie uwzględnienia umożliwia dokonanie czynności, której terminowi uchybiono, ale nie wymaga to formalnego uchylania ewentualnej wcześniejszej decyzji o odmowie 2 tzw. żądanie skierowania sprawy na drogę sądową, które występuje w postępowaniu skarbowym i sprowadza się do tego, że strona może od orzeczenia organu finansowego żądać przekazania sprawy do sądu 3 tzw. wniosek o rozstrzygnięcie sprawy przepadku rzeczy , który oskarżony i interwenient mogą złożyć w razie umorzenia dochodzenia skarbowego w sprawie o czyn należący do orzecznictwa sądów, gdy w postępowaniu umarzającym orzeczono także o przepadku, a nie składają oni zażalenia na to postanowienie. W takich sytuacjach sąd rozpoznaje wniosek stosując odpowiednio przepisy o rozpoznaniu żądania skierowania sprawy do sądu, a na wydane postanowienie służy jeszcze zażalenie. Pozostałe zwyczajne środki zaskarżenia to: środki odwoławcze, odwołania, inne środki zaskarżenia (m.in. wnioski o przeprowadzenie kontroli z urzędu, wniosek oskarżonego o uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego, wniosek strony o stwierdzenie nieważności).
61. Przekroczenie granic odwołania przez sąd odwoławczy.
Sąd (organ) odwoławczy rozpoznaje sprawę w granicach środka odwoławczego, a w zakresie szerszym o tyle, o ile ustawa to przewiduje. Granice środka odwoławczego wyznaczane są przez granice zaskarżenia. Zakres orzekania organu odwoławczego w granicach środka odwoławczego dodatkowo zakreślany jest przez podniesione zarzuty, kierunek środka odwoławczego i związany z nim zakaz reformationis in peius oraz tzw. reguły ne peius, które ograniczają merytoryczne orzekanie sądu odwoławczego. Granice zaskarżenia (wyznaczające granice środka odwoławczego) to zakres, w jakim zaskarżono dane orzeczenie lub zarządzenie. Mogą to być granice rzeczowe (przedmiotowe) i osobowe (podmiotowe).Granice przedmiotowe zaskarżenia określa skarżący, wskazując, jakie rozstrzygnięcie zawarte w orzeczeniu (zarządzeniu) lub ustalenia zawarte w uzasadnieniu poddaje kontroli organu odwoławczego, gdyż naruszają one jego prawa lub szkodzą one jego interesom. Granice przedmiotowe nie występują w przypadku odwołania od orzeczenia kolegium do sądu, gdyż odwołanie takie oznacza poddanie kontroli całego rozstrzygnięcia w odniesieniu do danej osoby.Granice podmiotowe występują jedynie w procesach wieloosobowych, przy czym przez proces wieloosobowy rozumieć należy takie postępowanie, w którym występuje wprawdzie jeden oskarżony, ale obok niego także np. osoba odpowiedzialna posiłkowo (w procesie karnym skarbowym) lub zobowiązana do zwrotu korzyści SP w procesie powszechnym. Granice te wyznaczane są przez osobę, której środek ten dotyczy. Złożenie środka przez kilku współoskarżonych oznacza, że sąd odwoławczy rozpatruje tylko te rozstrzygnięcia zaskarżonego orzeczenia, które dotyczą skarżących. Jeżeli w takiej sprawie środek składa oskarżyciel, może on zaskarżyć wyrok w całości, obejmując wszystkich oskarżonych, bądź jedynie wskazać, w odniesieniu do których z nich (i w jakim przedmiotowo zakresie) orzeczenie to skarży. Zaznaczy w ten sposób podmiotowe granice swego środka odwoławczego.Art.433 kpk dopuszcza wyjątkowo orzekanie poza granicami środka w wypadkach wskazanych w ustawie. Oznacza to możliwość orzekania poza określonymi granicami zaskarżenia, którą łączy się z możliwością orzekania także niezależnie od podniesionych zarzutów. Kodeks zna tylko jeden przypadek wyjścia poza podmiotowe granice zaskarżenia, przy czym jest to także orzekanie niezależnie od podniesionych zarzutów. Art.435 kpk : sąd odwoławczy uchyla lub zmienia orzeczenie na korzyść współoskarzonych, choćby nie wnieśli oni środka odwoławczego, jeżeli uchylił je lub zmienił na korzyść oskarżonego, którego środek dotyczył, gdy te same względy przemawiają za uchyleniem lub zmianą na rzecz tamtych. Wyjście poza granice jest tu możliwe tylko w razie orzekania na korzyść oskarżonego, którego środek dotyczył. Nie ma znaczenia, kto wniósł środek i czy był on na korzyść czy na niekorzyść, byle wywołał on orzeczenie sądu odwoławczego na korzyść osoby, której dotyczył. Ponadto muszą istnieć „te same względy”, które zaważyły na decyzji odnośnie do skarżącego. Chodzi tu o względy tożsame z tymi, które nakazują uchylić lub zmienić orzeczenie na korzyść skarżącego (tzw. gravamem commune). Orzekanie poza przedmiotowymi granicami zaskarżenia i jednocześnie niezależnie od podniesionych zarzutów jest możliwe w 3 sytuacjach: przy tzw. bezwzględnych podstawach odwoławczych, a ściślej bezwzględnych powodach uchylenia orzeczenia (art.439) w razie tzw. rażącej niesprawiedliwości orzeczenia, tzn. gdy jego utrzymanie byłoby rażąco niesprawiedliwe, a zaskarżono je tylko w części (art. 440) w razie potrzeby poprawienia jedynie błędnej kwalifikacji prawnej czynu (art. 455)- kodeks dopuszcza taką możliwość niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów pod dodatkowym warunkiem, że sąd odwoławczy nie dokonuje zmian w ustaleniach faktycznych. Poprawienie błędnej kwalifikacji prawnej poza granicami środka na surowszą jest możliwe tylko przy środku odwoławczym na niekorzyść oskarżonego.
62. Konwalidacja i konwersja w procesie karnym.
Czynności w procesie muszą być dopuszczalne, tzn. nie zabronione przez kpk i ważne, tzn. odpowiadające kpk co do czasu, miejsca, sposobu itp. Jeżeli nie spełniają tych warunków formalnych to są one wadliwe, ale dopuszczalne. Można je konwalidować lub konwertować. KONWALIDACJA - inaczej sanacja; to uzdrowienie wadliwości czynności o ile nie zachodzi jej nieusuwalność bez korzystania ze środków odwoławczych. Może dotyczyć poszczególnych czynności lub całego postępowania; z reguły nie dotyczy orzeczeń, ale wyjątkiem jest uzupełnienie wyroku. Zachodzi: z mocy prawa ani strona, ani organ nie muszą podejmować żadnych czynności, aby wadę usunąć. gdy zmienił się przepis prawa np. w czasie trwania procesu zniesiono nierespektowane dotąd wymaganie. gdy zmieniła się sytuacja procesowa na skutek upływu czasu np. małoletni wniósł akt oskarżenia w sprawie prywtno-skargowej; sąd wszczął postępowanie z obrazą przepisów, w toku procesu małoletni skończył lat 18 i potwierdził swe dotychczasowe czynności. gdy zadziałały inne czynniki np. uchylenie ubezwłasnowolnienia osoby, która wniosła akt oskarżenia z inicjatywy stron lub organu powtórzenie wadliwej czynności np. ponowne przesłuchanie świadka w postępowaniu przygotowawczym z wcześniejszym uprzedzeniem go o odpowiedzialności za fałszywe zeznania korektura uzupełniająca wadliwą czynność (nie trzeba powtarzać całej czynności, ale tylko dopełnić niektóre jej wymagania) np. uzupełnienie wyroku co do nieprawidłowego zaliczenia tymczasowego aresztowania na poczet orzeczonej kary. Nie konwaliduje się, gdy: popełniono uchybienie powodujące nieważność lub będące bezwzględną przyczyną odwoławczą gdy powstał stan nieodwracalny, np. bezzasadne tymczasowe aresztowanie gdy nieusuwalna wadliwość czynności np. na skutek upłynięcia terminu, w którym czynność mogła być konwalidowana. Konwalidacja powoduje, że dana czynność jest ważna i wywiera skutki prawne od chwili podjęcia tej czynności, tzn. jakby wady wogóle nie było. KONWERSJA - czynność prawna jest wadliwa i nie wywołuje skutków prawnych jakie powinna, ale jednocześnie wywołuje skutki innej czynności, czyli przemiana czynności wadliwej w inną i osiągnięcie dzięki tej nowej określonych skutków prawnych. np. złożenie apelacji bez wcześniejszego wniosku o uzasadnienie wyroku w I instancji, ale przy zachowaniu terminu do takiego wniosku, wywołuje skutki tego wniosku.
63. Dopuszczalność odwołania decyzji procesowej przez organ.
To przewidziana przez prawo możliwość zaskarżenia danego orzeczenia, zarządzenia lub innej czynności. Kodeks przyjmuje jako regułę, że od orzeczenia wydanego w I instancji przysługuje środek odwoławczy (art.425 * 1), w tym że od wyroków sądu I instancji przysługuje apelacja (art. 444), a od postanowień, zarządzeń i innych czynności - w określonych wypadkach - zażalenie (art. 459). Nie są natomiast zaskarżalne orzeczenia wydane przez sąd (organ) odwoławczy na skutek odwołania, a więc w wyniku rozpoznania środka odwoławczego (art. 426 * 1). Jest to przejaw funkcjonowania zasady kontroli instancyjnej, a jednocześnie realizacja konstytucyjnej zasady dwuinstancyjności postępowania sądowego. WYJĄTKI: 1 wyrok sądu rejonowego wydany po rozpoznaniu odwołania od orzeczenia kolegium, mimo że wydany przez sąd po raz pierwszy, nie jest zaskarżalny, chyba że sąd orzeknie karę aresztu lub zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych na okres ponad rok, a więc kary, których kolegium w ogóle orzec nie mogło (art. 512 * 6). 2 zażalenie służy jedynie wobec: postanowień i zarządzeń zamykających drogę do wydania wyroku, i to jeżeli ustawa nie stanowi inaczej decyzji procesowych dotyczących środków zabezpieczających przewidzianych w prawie karnym na inne postanowienia, zarządzenia, a także inne niż decyzje czynności, tylko gdy przepis szczególny tak stanowi Orzeczenia wydane przez sąd odwoławczy w toku postępowania odwoławczego są z założenia niezaskarżalne, chyba że ustawa stanowi inaczej.
64. Postępowanie szczególne, odrębne, ponowne.
Postępowaniem (trybem) szczególnym jest w postępowaniu karnym taka jego odmiana, która zakłada rozstrzyganie kwestii odpowiedzialności karnej w sposób istotnie różniący się w swym przebiegu od modelowego, zasadniczego rodzaju procesu. Może być ono tworzone na dwu etapach. Pierwszy stanowią tryby szczególne pierwszego stopnia, czyli takie postępowanie, w których normuje się odmiennie pewne kwestie procesowe, odsyłając w pozostałym zakresie do przepisów trybu zasadniczego. Na niższym poziomie tworzone są tryby szczególne drugiego stopnia, które zawierają odstępstwa od postanowień szczególnych stopnia pierwszego; poza tymi odrębnościami stosuje się tu normy trybu szczególnego pierwszego stopnia, a w kwestiach tam nie uregulowanych przepisy trybu zasadniczego. Do postępowań szczególnych pierwszego stopnia zaliczyć można : tryb uproszczony postępowanie karne skarbowe (w ujęciu zasadniczym) Postępowaniami szczególnymi drugiego stopnia są: postępowanie nakazowe postępowanie prywatnoskargowe postępowanie sądowe w sprawach o wykroczenia postępowanie karne w sprawach o wykroczenia żołnierzy postępowanie w stosunku do nieobecnych w sprawach karnych skarbowych. Postępowania szczególne dzielić można wg. różnych kryteriów. W doktrynie wyodrębnia się wśród postępowań szczególnych: postępowanie ekwiwalentne (równoważne) to takie, w którym formalizm nie odbiega w zdecydowany sposób od postępowania zwyczajnego, ale formalizm trybu zwykłego zastępują tu instytucje szczególne; zaliczyć tu można postępowanie karne skarbowe w ujęciu zwykłym postępowanie zredukowane ograniczony jest formalizm procesu z reguły też do procesowych uprawnień stron; zaliczają się tu wszystkie pozostałe tryby szczególne. postępowanie wzbogacone formalizm postępowania zwyczajnego ulega poszerzeniu; aktualnie postępowań takich w polskim procesie karnym nie ma. Innym kryterium klasyfikowania trybów szczególnych może być czynnik powodujący wyodrębnienie danego postępowania szczególnego. Można więc wyróżnić postępowania wyodrębniane z uwagi na: czynniki przedmiotowe (charakter lub waga sprawy) czynniki podmiotowe Możliwe jest też uwzględnienie jako kryterium kwestii obowiązku sięgania po dany tryb szczególny. Tryby szczególne mogą być : obligatoryjne fakultatywne Kryterium podziału trybów szczególnych może być też rodzaj aktu prawnego, który je statuuje. Można w tym wypadku mówić o postępowaniach szczególnych kodeksowych i pozakodeksowych, które niekiedy określa się też mianem postępowań „odrębnych”. Do kodeksowych postępowań szczególnych obecny kpk zalicza: postępowanie uproszczone (art. 468-484) postępowanie w sprawach z oskarżenia prywatnego (art. 485-498) postępowanie nakazowe (art. 500-507) postępowanie w sprawach o wykroczenia (art. 508-517) postępowanie w sprawach o wykroczenia żołnierzy (art. 674-682) Postępowaniami szczególnymi pozakodeksowymi są obecnie postępowanie karne skarbowe oraz, istniejące wewnątrz tej procedury, postępowanie wobec nieobecnych, oba unormowane w ustawie karnej skarbowej.
65. Rozpoznanie skargi odwoławczej poza granicami środka odwoławczego.
W postępowaniu apelacyjnym istnieje możliwość objęcia zaskarżeniem szerszego zakresu orzeczenia, aniżeli by to wynikało z treści samej skargi. Tak się dzieje, dlatego że apelację wniesioną co do winy uważa się za zwróconą przeciwko całości wyroku, zaś co do kary, traktuje się za skierowaną przeciwko całości rozstrzygnięcia o karze środkach karnych. Brak określenia we wniesionym środku odwoławczym jego granic zmusza do ich poszukiwania w treści wniesionej skargi, Jeżeli strona - nie określając granic środka odwoławczego - domaga się kontroli orzeczenia np. ze wzgl. „na jego oczywistą niesprawiedliwość” należy uznać, że zaskarżono orzeczenie w całości. Niezwykle istotnym wyjątkiem od zasady, że sąd II instancji rozpoznaje sprawę w granicach środka odwoławczego, - sąd odwoławczy uchyla lub zmienia orzeczenie na korzyść współoskarżonych, choćby nie wnieśli środka odwoławczego, jeżeli je zmienił lub uchylił na rzecz współoskarżonego, którego środek odwoławczy dotyczył, gdy te same względy przemawiają za uchyleniem lub zmianą na rzecz tamtych. Możliwość modyfikacji obwarowana jest szeregiem istotnych warunków: 1 orzeczenie zostało uchylone lub zmienione na korzyść współoskarżonego, który wniósł środek odwoławczy, przy czym nie jest istotne, czy był on złożony na jego korzyść bądź niekorzyść 2 przyczyny powodujące uchylenie bądź zmianę orzeczenia dotyczą wszystkich współoskarżonych 3 tych uchybień nie można względem pozostałych współoskarżonych wyeliminować w ramach wniesionych przez nich środków odwoławczych. /wyjątek od powyższej zasady; sąd odwoławczy - niezależnie od granic środka odwoławczego i podniesionych zarzutów - ma obowiązek ex officio, czy nie dopuszczono się owych uchybień. Nie oceniając, czy uchybienia miały wpływ na treść orzeczenia, sąd II instancji uchyli je, o ile: W wydaniu orzeczenia brał udział sędzia podlegający wyłączeniu z następujących przyczyn: 1 był świadkiem czynu, o który sprawa się toczy, albo w tej samej sprawie był przesłuchany w charakterze świadka lub występował jako biegły 2 brał udział w sprawie jako prokurator, obrońca, pełnomocnik, przedstawiciel ustawowy strony, albo prowadził postępowanie przygotowawcze 3 brał udział w wydaniu orzeczenia, które zostało uchylone lub stwierdzono jego nieważność 4 brał udział w wydaniu postanowienia o warunkowym umorzeniu postępowania 5 brał udział w wydaniu postanowienia, co do którego wniesiono sprzeciw / Sąd był nienależycie obsadzony lub którykolwiek z jego członków nie był obecny na rozprawie. Uchybienie nie obejmuje sytuacji, kiedy w wydaniu orzeczenia brała udział osoba nieuprawniona do orzekania bądź podlegająca wyłączeniu na podstawie art. 40 * 1 pkt 1-3 lub 6 oraz * 2 i 3 kpk, bowiem wówczas zachodzi przypadek nieważności orzeczenia z mocy samego prawa. Sąd powszechny orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu szczególnego, albo odwrotnie. Sąd niższego rzędu orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu wyższego rzędu. Zachodzi okoliczność wyłączająca postępowania, a mianowicie: 1 oskarżony zmarł 2 nastąpiło przedawnienie karalności 3 brak skargi uprawnionego oskarżyciela 4 brak wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie pochodzącego od osoby uprawnionej 5 zachodzi inna okoliczność wyłączająca ściganie To katalog otwarty Oskarżony nie miał obrońcy, lub obrońca nie brał udziału w czynnościach, w których jego udział był obowiązkowy. Sprawę rozpoznano podczas nieobecności oskarżonego, którego obecność jest obowiązkowa. Art. 440 wskazuje, że jeśli utrzymanie orzeczenia w mocy byłoby rażąco niesprawiedliwe, to podlega ono zmianie na korzyść oskarżonego albo uchyleniu niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów. Istotnym wyjątkiem jest art. 455 kpk - możliwość poprawienia przez sąd błędnej kwalifikacji czynu. Ma ona nastąpić - niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów - o ile nie zachodzi potrzeba zmiany ustaleń faktycznych. Ostatnią podstawę, kiedy sąd odwoławczy odstępuje od zasady rozpoznania sprawy w granicach środka odwoławczego, stanowi uchybienie będącego przyczyną nieważności orzeczenia z mocy samego prawa. Taka podstaw może być wskazana w środku odwoławczym lub zostać stwierdzona przez sąd odwoławczy z urzędu.
66 Procesowe znaczenie choroby psychicznej
Art. 31§1kk . Niepoczytalność i poczytalność ograniczona. Nie popełnia przestępstwa kto z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zaklócenia czynności psychicznych, nie mógł w czasie czynu rozpoznac jego znaczenia, lub pokierować swoim postępowaniem. §2 jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. §3 Przepisów §2 i 3 nie stosuje się gdy sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości lub odurzenia, powodujący wyłączenie lub ograniczenie poczytalności które przewidywał lub mógł przewidzieć
67. Sądowa kontrola oskarżenia.
Wstępna kontrola oskarżenia jest poszukiwaniem odpowiedzi na pytanie, czy wniesione do sądu oskarżenie nadaje się do merytorycznego rozstrzygnięcia w ramach rozprawy głównej bądź posiedzenia. Ustawodawca założył, że będzie odbywać się ona w dwóch etapach: 1 formalnej kontroli aktu oskarżenia (art. 337 kpk) 2sądowej kontroli oskarżenia FORMALNA KONTROLA OSKARŻENIA Skierowanie do sądu aktu oskarżenia nakłada na prezesa sądu obowiązek ustalenia czy odpowiada on wzorcowi nakreślonemu przez ustawodawcę. Warunki formalne skargi inicjującej postępowanie sądowe zostały określone w art. 332 i 333 kpk, a nadto w art. 119 kpk, który to przepis określa elementy składowe każdego pisma procesowego. Przeprowadzona kontrola aktu oskarżenia nie wymaga, aby prezes sądu wydał w tym zakresie decyzję pozytywną, w której stwierdzono by, iż skarga nie zawiera braków. W razie ich stwierdzenia organ ten zarządzeniem zwraca go oskarżycielowi w celu usunięcia braków w terminie 7 dni (art. 337 * 1 kpk). MERYTORYCZNA KONTROLA AKTU OSKARŻENIA Pozytywny wynik formalnej kontroli aktu oskarżenia pozwala przejść do następnego etapu postępowania, w ramach którego następuje wstępne badanie sprawy. Jest ono sprawdzane dwuetapowo, a mianowicie przez prezesa sądu oraz sąd. Przesłanki skierowania sprawy na posiedzenie można podzielić na te, które noszą charakter obligatoryjny oraz na te, które cechuje fakultatywność. Bezwzględnie należy sprawę skierować na posiedzenie, jeżeli: prokurator złożył wniosek o orzeczenie wobec podejrzanego środków zabezpieczających Taką konieczność stanowi art. 323 * 1 kpk. Jeżeli w toku postępowania przygotowawczego zostanie ustalone, że podejrzany dopuścił się czynu w stanie niepoczytalności, a istnieją podstawy do zastosowania środków zabezpieczających, to prokurator - po zamknięciu śledztwa lub dochodzenia - nie podejmuje samodzielnie decyzji procesowych, lecz kieruje sprawę do sądu z wnioskiem o umorzenie postępowania i zastosowanie środków zabezpieczających. Wniosek kieruje się na rozprawę, chyba że prezes sądu na wniosek obrońcy, uzna za celowe rozpoznanie sprawy na posiedzeniu z udziałem obrońcy i podejrzanego. Ten ostatni nie bierze w nim udziału, jeżeli z opinii biegłych wynika, że byłoby to niewskazane, chyba że sąd uzna jego udział za konieczny. Ma natomiast prawo uczestniczenia w tym posiedzeniu pokrzywdzony (art. 324 i 354 kpk). Udział prokuratora w posiedzeniu o orzeczenie wobec podejrzanego środków zabezpieczających jest obowiązkowy (art. 339 * 5 kpk). zachodzi konieczność rozważenia kwestii warunkowego umorzenia postępowania Przesłanki zawarte są w art. 66 i n. kk. Są one następujące: a zagrożenie czynu karą nie przekraczającą 3 lat pozbawienia wolności bądź 5lat pozbawienia wolności, o ile pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, sprawca naprawił szkodę lub pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody b wina i społeczna szkodliwość nie są znaczne c okoliczności popełniania czynu nie budzą wątpliwości d dotychczasowa niekaralność sprawcy za przestępstwo umyślne e pozytywna prognoza, tzn. że właściwości i warunki osobiste sprawcy oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie on przestrzegał porządku prawnego, a w szczególności nie popełni przestępstwa f brak sprzeciwu sprawcy na zastosowanie wobec niego instytucji warunkowego umorzenia postępowania. Inicjatywa skierowania sprawy na posiedzenie celem warunkowego umorzenia postępowania może być efektem wniosku prokuratora lub prezesa sądu i musi odpowiadać wymogom aktu oskarżenia. We wniosku prokurator może wskazać proponowany okres próby, obowiązki, które należy nałożyć na oskarżonego oraz wnioski co do dozoru. Prezes sądu może skierować na posiedzenie każdą inną sprawę wniesioną do sądu z aktem oskarżenia w trybie publicznoskargowym, o ile zostały spełnione przesłanki stosowania wobec sprawcy instytucji warunkowego umorzenia postępowania. W posiedzeniu, na którym ewentualnie może zapaść postanowienie o warunkowym umorzeniu postępowania, udział oskarżonego jest obowiązkowy, jeżeli prezes sądu lub sąd tak zarządzi. W innym wypadku należy go zawiadomić o terminie posiedzenia i pozostawić kwestię uczestnictwa jego woli. Udział prokuratora w tym posiedzeniu jest obowiązkowy. Udział w tym posiedzeniu oskarżonego jest pożądany, o ile protokół przesłuchania oskarżonego jest lakoniczny, a zwłaszcza wtedy, kiedy nie korzysta z pomocy obrońcy. Bezsprzecznie udział oskarżonego w tym posiedzeniu będzie konieczny, jeżeli sąd będzie analizował możliwość porozumienia się oskarżonego z pokrzywdzonym w kwestii naprawienia szkody lub zadośćuczynienia. Kiedy oskarżony i pokrzywdzony złożą w toku posiedzenia stosowny wniosek, sąd zarządza przerwę lub odracza posiedzenie, umożliwiając im poczynienie adekwatnych uzgodnień, które są brane pod uwagę w toku dalszego procesu decyzyjnego. Na postępowanie o warunkowym umorzeniu postępowania zażalenie przysługuje prokuratorowi, pokrzywdzonemu i oskarżonemu. Na orzeczenie w części dotyczącej rozstrzygnięcia o dowodach rzeczowych zażalenie przysługuje podejrzanemu, pokrzywdzonemu i osobie, od której przedmioty te odebrano lub która zgłosiła do nich roszczenia. Merytoryczne rozpoznanie wniosku o warunkowe umorzenie postępowania nie jest możliwe, jeżeli: * wydaniu tego orzeczenia sprzeciwia się oskarżony * sąd uznaje, że warunkowe umorzenie postępowania nie byłoby uzasadnione. Wówczas sprawę kieruje się na rozprawę, a wniosek prokuratora o warunkowe umorzenie postępowania zastępuje akt oskarżenia. prokurator złożył wniosek o skazanie oskarżonego bez kierowania sprawy na rozprawę. Stosownie do zawartej w art. 335 kpk prokurator może - za zgodą oskarżonego - dołączyć do aktu oskarżenia wniosek o skazanie oskarżonego za zarzucany mu występek zagrożony karą nie przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, bez przeprowadzania rozprawy i wymierzenie mu kary z zastosowaniem nadzwyczajnego jej złagodzenia, orzeczenia środka karnego ( z wyłączeniem przepadku przedmiotów), odstąpienie od wymierzania kary lub warunkowe zawieszenie wykonania kary. Zgoda oskarżonego musi być wyrażona osobiście i w formie pisemnej. Ocena zasadności powyższego wniosku dokonywana jest przez sąd na posiedzeniu. Biorą w nim udział obowiązkowo prokurator oraz oskarżony i pokrzywdzony, jeżeli prezes sądu lub sąd tak zarządzi. Gdy brak tego zarządzenia należy zawiadomić oskarżonego i pokrzywdzonego o terminie posiedzenia, skoro przysługuje im prawo do wzięcia w nim udziału. Ich obecność będzie szczególnie pożądana w związku ze złożonym przez pokrzywdzonego wnioskiem o naprawienie szkody, oczekiwaniem złożenia przez oskarżonego zapewnienia, że przyjmie na siebie zobowiązanie prowadzenia stosownego trybu życia, albo też o ile sąd uzna za celowe doprowadzenie do porozumienia oskarżonego z pokrzywdzonym w kwestii naprawienia całości lub części szkody. akt oskarżenia wniósł oskarżyciel posiłkowy Chroni to oskarżonego przed nieuzasadnionym stawianiem go w stan oskarżenia, zwłaszcza że prokurator musiał wcześniej trzykrotnie wypowiedzieć się o braku podstaw do oskarżenia. zachodzi potrzeba wydania postanowienia w kwestii tymczasowego aresztowania stosowanego w sprawie. Fakultatywnie kieruje się sprawę na posiedzenie, jeżeli zachodzi potrzeba wydania rozstrzygnięcia przekraczającego uprawnienia prezesa sądu, a w szczególności gdy (art. 339 * 3 i 4 kpk): a zachodzi potrzeba wydania postanowienia o umorzeniu postępowania na podst. art. 17 * 1 pkt 2-11 kpk z powodu niedopuszczalności procesu. B konieczne jest wydanie orzeczenia o umorzeniu postępowania z uwagi na oczywisty brak faktycznych podstaw oskarżenia. Okoliczność ta musi być ewidentna i nie może być wynikiem odmiennej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego, aniżeli to uczynił prokurator c zachodzi konieczność wydania postanowienia o niewłaściwości sądu lub o zmianie wskazanego w akcie oskarżenia trybu postępowania d rysuje się potrzeba zwrotu sprawy oskarżycielowi celem usunięcia istotnych braków postępowania przygotowawczego. Orzekając w tym przedmiocie, sąd ma obowiązek wskazania kierunku uzupełnienia, a w razie potrzeby też odpowiednie czynności. F istnieje potrzeba wydania postanowienia o zawieszeniu postępowania g należy orzec w przedmiocie tymczasowego aresztowania lub innego środka przymusu h zaistnieje potrzeba wydania nakazu karnego i zachodzi konieczność rozważenia możliwości przekazania sprawy do postępowania mediacyjnego. We wszystkich tych sytuacjach udział prokuratora w posiedzeniu jest obowiązkowy. Inne strony mogą w nich wziąć udział, jeżeli się stawią. Brak przesłanek, o których mowa w art. 339 kpk, obliguje prezesa sądu do skierowania sprawy do merytorycznego rozpoznania na rozprawie.
68. Pozostawienie powództwa cywilnego bez rozpoznania.
Skierowanie sprawy na rozprawę główną wcale nie musi oznaczać konieczności merytorycznego rozpoznania jej wyrokiem. Sąd umarza postępowanie jeżeli: 1 wystąpiło nie usprawiedliwione niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego i jego pomocnika na pierwszej rozprawie głównej 2 oskarżyciel prywatny odstąpił od oskarżenia przed rozpoczęciem przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej (na tę czynność wymagana jest zgoda oskarżonego, o ile ma ona miejsce po rozpoczęciu przewodu sądowego) 3 nastąpiło pojednanie się stron. - To decyzja o charakterze formalnym, gdyż decyduje się tu o niemożności jego dochodzenia przed sądem karnym, ale nie wyklucza to skierowania sprawy przed sąd cywilny. Jeśli pozew odpowiada warunkom formalnym i nie zachodzą przesłanki negatywne z art. 65 * 1, sąd orzeka o przyjęciu powództwa cywilnego. Jednakże po przyjęciu tego powództwa sąd karny może orzec o pozostawieniu go bez rozpoznania w następujących sytuacjach: 1 okoliczności, które powinny skutkować odmową przyjęcia powództwa cywilnego, ujawnią się dopiero po rozpoczęciu przewodu sądowego (powództwo zostało omyłkowo przyjęte) 2 powód cywilny zmarł, a żadna z osób uprawnionych nie wstąpiła w jego prawa 3 materiał dowodowy ujawniony w toku rozprawy nie wystarcza do rozstrzygnięcia powództwa cywilnego, a jego uzupełnienie spowodowałoby znaczną przewlekłość postępowania 4 w razie uniewinnienia skarżonego bądź bezwarunkowego umorzenia postępowania karnego wobec niego. /Na pozostawienie powództwa bez rozpoznania pokrzywdzonemu nie przysługuje zażalenie jednakże powód cywilny może dochodzić swoich roszczeń przed sądem cywilnym. Od momentu zawiadomienia go przez sąd karny o negatywnej decyzji w tej mierze przysługuje mu zawity, 30-dniowy termin na przekazanie pozwu do sądu cywilnego, który za dzień wniesienia powództwa uznaje datę zgłoszenia go do sądu karnego. Jeżeli powództwo zostało pozostawione bez rozpoznania w formie wyroku, powód cywilny może wnieść apelację do sądu wyższej instancji.
69. Czynności sądu po rozpoczęciu rozprawy i decyzje w związku z niestawiennictwem się stron.
Każdą rozprawę główną rozpoczyna wywołanie sprawy. Jest to czynność polegająca na głośnym oznajmieniu, iż będzie rozpoznawana sprawa (wskazuje się sygnaturę akt), dotycząca (podaje się nazwisko i imię oskarżonego) o czyn (wskazuje się przyjętą w akcie oskarżenia kwalifikację prawną czynu). Wywołanie sprawy następuje na zarządzenie przewodniczącego. Dokonuje tej czynności przed salą rozpraw woźny sądowy lub protokolant. Następnie wszyscy uczestnicy postępowania wchodzą na salę rozpraw, na którą udaje się również skład orzekający. W związku z jego wejściem, wszyscy obecni powstają z miejsc. Zajmują je ponownie, kiedy za stołem sędziowskim równocześnie zasiądą sędziowie. Od tego momentu zaczyna działać zasada ciągłości procesu, co oznacza, iż może on zostać przerwany tylko przez zarządzenie przerwy lub przez jej odroczenie. Następnie przewodniczący sprawdza, czy wszyscy wezwani się stawili, oraz czy nie ma przeszkód w rozpoznaniu sprawy. W razie nieusprawiedliwionego niestawiennictwa oskarżonego, którego obecność jest obowiązkowa, przewodniczący zarządza jego natychmiastowe doprowadzenie lub przerywa w tym celu rozprawę, albo też ją odracza. Niestawiennictwo zaś jego obrońcy rodzi konieczność odroczenia rozprawy tylko w sytuacji, kiedy jest ona obowiązkowa. Natomiast w innych sytuacjach oskarżony winien złożyć oświadczenie, czy domaga się, aby proces toczył się z udziałem obrońcy (wówczas rozprawa podlega odroczeniu), czy też będzie bronił się sam (można wówczas konstytuować proces). Proces karny - pod nieobecność oskarżonego - może być przeprowadzony tylko w szczególnych przypadkach: 1jeśli oskarżony wprawił się ze swej winy w stan niezdolności do udziału w rozprawie 2 gdy oskarżony oświadcza, że nie weźmie w niej udziału, albo uniemożliwia doprowadzenie go na rozprawę 3 w postępowaniu uproszczonym 4 w przedmiocie wydania wyroku łącznego / Rozprawa nie może się odbyć także pod nieobecność oskarżyciela, albowiem jego udział w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego jest obowiązkowy, chyba że ustaw stanowi inaczej. Niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego (oraz jego pełnomocnika) bez usprawiedliwionych powodów uważa się za odstąpienie od aktu oskarżenia i skutkuje umorzeniem postępowania. W razie niestawiennictwa powoda cywilnego do chwili rozpoczęcia przewodu sądowego, sąd pozostawia powództwo cywilne bez rozpoznania, chyba że powód złożył wniosek o jego rozpoznanie pomimo jego nieobecności. Niestawiennictwo świadka będzie stwarzało podstawę do nałożenia kary pieniężnej oraz przymusowego doprowadzenia, co nie musi być konieczne, bo strony mogą zgodzić się na odczytanie zeznań tego świadka. Niestawiennictwo biegłego będzie rodziło konieczność odroczenia rozprawy w sytuacji, kiedy zaistnieje konieczność złożenia opinii na rozprawie. Jeżeli wcześniej załączono ją do akt, a nie będą zachodzić wątpliwości co do poczynionych ustaleń, to również można ją odczytać i wtedy odraczanie rozprawy staje się z tego tytułu zbędne. Po sprawdzeniu obecności przewodniczący zarządza opuszczenie sali przez świadków, przy czym pokrzywdzony ma prawo wziąć udział w rozprawie i pozostać na sali, choćby miał składać zeznania jako świadek (w tym wypadku przesłuchuje się go w pierwszej kolejności).Sąd może też - uznając to za celowe - zobowiązać pokrzywdzonego do obecności na rozprawie lub jej części z uwagi na potrzebę konfrontacji. Podobnie jest w przypadku biegłych. Realizacja tych wszystkich postulatów umożliwia przejście do następnego etapu postępowania - rozpoczęcia przewodu sądowego.
70. Odpowiedź na apelację.
Sąd odwoławczy rozpoznaje apelację na rozprawie, a jedynie w wypadkach wskazanych w ustawie na posiedzeniu. Na posiedzeniu sąd apelacyjny może uchylić wyrok w wyniku stwierdzenia bezwzględnych przyczyn odwoławczych. Na posiedzeniu sąd ten dokonuje też kontroli warunków skuteczności apelacji, a także pozostawia ją bez rozpoznania z powodu cofnięcia, jeżeli nastąpiło to przed rozprawą. W postępowaniu apelacyjnym sąd stosuje odpowiednio przepisy o postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, o ile przepisy kpk o apelacji nie stanowią inaczej. W rozprawie odwoławczej obowiązkowy jest udział: prokuratora , obrońcy niezbędnego w wypadkach, gdy obrona formalna jest obowiązkowa z art. 79 i 80 Udział pozostałych stron i ich pełnomocników w rozprawie odwoławczej jest obowiązkowy tylko, gdy prezes sądu lub sąd uzna to za konieczne. W przypadku nieobowiązkowego udziału niestawiennictwo (gdy zostali prawidłowo poinformowani) nie tamuje rozpoznania sprawy. Brak potwierdzenia zawiadomienia osoby uprawnionej do udziału w rozprawie prowadzić musi jednak do jej odroczenia. Szczególna regulacja dotyczy obecności oskarżonego pozbawionego wolności na rozprawie apelacyjnej. Przyjmuje się tutaj że : 1 sąd zarządza (obowiązkowo) sprowadzenie oskarżonego pozbawionego na rozprawę, jeżeli apelacja wniesiona jest na jego niekorzyść co do winy albo żąda zaostrzenia kary pozbawienia wolności, chyba że sąd uzna za wystarczającą obecność obrońcy. 2 w innych wypadkach (apelacja na niekorzyść w innym zakresie, apelacja na korzyść) sąd może jedynie zarządzić sprowadzenie oskarżonego pozbawionego wolności na rozprawę odwoławczą. Apelacyjny przewód sądowy rozpoczyna ustne sprawozdanie sędziego sprawozdawcy, w którym przedstawia on przebieg i wyniki dotychczasowego postępowania, w szczególności zaś przedstawia treść zaskarżonego wyroku oraz zarzuty i wnioski apelacyjne, a także kwestie wymagające rozstrzygnięcia z urzędu. W miarę potrzeby odczytuje się z akt poszczególne ich części, mogą o to wnosić strony. Sąd odwoławczy nie może przeprowadzać postępowania dowodowego co do istoty sprawy. W wyjątkowych wypadkach- przeprowadzenie dowodu na rozprawie, jeżeli przyczyni się to do przyspieszenia postępowania, a nie jest konieczne przeprowadzanie na nowo dowodu w całości lub w znacznej części. Przedmiotem czynności dowodowej w sądzie odwoławczym może być zarówno dowód nowy, jak i ponawiany przy którym nie jest wykluczana rekwizycja, czyli pomoc prawna. W toku przewodu apelacyjnego strony mogą składać wyjaśnienia, oświadczenia i wnioski ustnie lub na piśmie, te ostatnie podlegają odczytaniu. Można je uznać za ujawnione bez odczytywania, jeżeli obecne na rozprawie strony zgodnie o to wnoszą. O kolejności udzielania głosu stronom na rozprawie odwoławczej decyduje przewodniczący składu sądzącego, przy czym najpierw udziela głosu skarżącemu. Oskarżonemu i obrońcy nie można odmówić zabrania głosu po przemówieniach innych stron, choćby wcześniej już przemawiali. Sąd apelacyjny orzeka wyrokiem, jeżeli utrzymuje w mocy, uchyla lub zmienia wyrok sądu I instancji; przy pozostawieniu apelacji bez rozpoznania wydaje się postanowienie. Przy ogłaszaniu wyroku sąd podaje jedynie ustnie najważniejsze powody wyroku. Sąd apelacyjny sporządza z urzędu uzasadnienie wyroku w każdym wypadku w terminie 14 dni, w sprawie zawiłej termin ten może być przedłużony na czas oznaczony przez prezesa sądu. W uzasadnieniu należy podać: a czym kierował się sąd wydając wyrok b dlaczego zarzuty i wnioski apelacji uznał za zasadne albo niezasadne Strona może uzyskać prawomocny wyrok sądu odwoławczego wraz z uzasadnieniem jedynie po złożeniu, w zawitym terminie 7 dni od jego ogłoszenia, stosownego wniosku. Jest to niezbędne przy występowaniu z kasacją.
71. Środek odwoławczy od orzeczenia co do kosztów
Na orzeczenie w przedmiocie kosztów służy zażalenie, jeżeli nie wniesiono apelacji. Jeżeli odwołujący się złoży wniosek o sporządzenie na piśmie i doręczenie uzasadnienia wyroku, zażalenie można wnieść w terminie przewidzianym do wniesienia apelacji. Legitymowanym do wniesienia zażalenia są strony i ich przedstawiciele (obrońcy, pełnomocnicy) oraz osoba, której postanowienie bezpośrednio dotyczy, chyba że ustawa stanowi inaczej
Pyt 72.Pomoc sądowa w sprawach karnych
W drodze pomocy prawnej mogą być dokonywane niezbędne czynności postępowania karnego, a w szczególności: 1 doręczanie pism osobom przebywającym za granicą lub instytucją mającym siedzibę za granicą 2 przesłuchiwanie osób w charakterze oskarżonych, świadków lub biegłych 3 dokonywanie oględzin oraz przeszukiwanie pomieszczeń, innych miejsc i osób, zajęcie przedmiotów i wydawanie przedmiotów tych za granicę 4 wzywanie osób przebywających za granicą do osobistego dobrowolnego stawiennictwa przed sadem lub prokuratorem w celu przesłuchania świadka lub konfrontacji, jak również doprowadzenie w tym celu osób pozbawionych w tym czasie wolności, 5 udostępnienie akt i dokumentów oraz informacji o karalności oskarżonych 6 udzielenie informacji o prawie/ Sądy i prokuratorzy udzielają pomocy prawnej na wniosek sądów i prokuratorów państw obcych. Sąd i prokurator odmawiają udzielenia pomocy prawnej i przekazują odmowę właściwym organom obcego państwa, jeżeli żądana czynność byłaby sprzeczna z zasadami porządku prawnego RP albo naruszałaby jej suwerenność. Sąd i prokurator mogą odmówić udzielenia pomocy prawnej, jeżeli: a wykonanie żądanej czynności nie należy do zakresu działania sądu lub prokuratora wg prawa polskiego państwo, od którego wniosek o udzielenie pomocy prawnej pochodzi, nie zapewnia w tym zakresie wzajemności b wniosek dotyczy czynu, który nie jest przestępstwem wg prawa polskiego
Pyt73. Procesowe znaczenie przyznania się do winy
W sprawie o wysepek zagrożony karą nie przekraczającą 8 lat pozbawienia wolności, sąd może na wniosek oskarżonego i za zgodą prokuratora oraz pokrzywdzonego skazać oskarżonego bez przeprowadzenia postępowania dowodowego, jeżeli okoliczności czynu nie budzą wątpliwości i wniosek oskarżonego został złożony do chwili zakończenia jego pierwszego przesłuchania na rozprawie głównej. Oskarżony powinien zawrzeć odpowiedni układ z pokrzywdzonym w kwestii odszkodowania. W zamian skorzysta z nadzwyczajnego złagodzenia kary. Mamy wówczas do czynienia z tzw. skróconą rozprawa sadową, radykalnie przyśpieszającą proces.
Pyt 74. Skutki procesowe śmierci uczestnika procesu
Oskarżony 1 art. 17§ l pkt5 - nie wszczyna się postępowania a wszczęte umarza, gdy oskarżony zmarł 2 art.548 - jeżeli postępowanie wznowiono na skutek wniosku na korzyść oskarżonego i toczy się ono po jego śmierci lufa jeżeli zachodzi przyczyna zawieszenia postępowania, prezes sądu wyznacza do obrony praw oskarżonego obrońcę z urzędu, chyba że wnioskodawca ustanowił już obrońcę 3 art.556 - w razie śmierci oskarżonego prawo do odszkodowania przysługuje temu, kto wskutek wykonania kary lub niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania utracił: a) należne mu od uprawnionego z mocy ustawy utrzymanie, b) stale dostarczane mu przez zmarłego utrzymanie, jeżeli względy słuszności przemawiają za przyznaniem odszkodowania. Żądanie odszkodowania należy zgłosić w terminie przewidzianym w art.555 lub w ciągu roku od śmierci oskarżonego. Żądający odszkodowania może ustanowić pełnomocnika. Pokrzywdzony 1 art.52 - w razie śmierci pokrzywdzonego prawa, które by mu przysługiwały, mogą wykonywać osoby najbliższe, a w wypadku ich braku lub nie ujawnienia - prokurator. 2 Art.63§ l - w razie śmierci pokrzywdzonego osoby najbliższe mogą w terminie określonym w art.62 wytoczyć powództwo cywilne o przysługujące im roszczenia wynikające z popełnienia przestępstwa Oskarżyciel posiłkowy 1 art.58§ l - śmierć oskarżyciela posiłkowego nie tamuje biegu postępowania; osoby najbliższe mogą przystąpić do postępowania w charakterze oskarżyciela posiłkowego w każdym stadium postępowania w razie śmierci oskarżyciela posiłkowego, który samodzielnie popierał oskarżenie, Oskarżyciel prywatny 1 art.61 - w razie śmierci oskarżyciela prywatnego postępowanie zawiesza się, a osoby najbliższe mogą wstąpić w prawa zmarłego 2 jeżeli w terminie zawitym 3 miesięcy od dnia śmierci oskarżyciela prywatnego osoba uprawniona nie wstąpi w prawa zmarłego, sąd umarza postępowanie Powód cywilny 1 an.63§2 - w razie śmierci powoda cywilnego osoby najbliższe mogą wstąpić w prawa zmarłego i dochodzić przysługujących im roszczeń; 2 niewstąpienie tych osób nie tamuje biegu postępowania; sąd wydając orzeczenie kończące postępowanie pozostawia wówczas powództwo cywilne bez rozpoznana Skazany 1 542 - wznowienie postępowania może nastąpić na wniosek strony 2 wniosek o wznowienie na korzyść złożyć może w razie śmierci skazanego osoba najbliższa Członek składu orzekającego 1 art402§2 - rozprawę przerwaną prowadzi się po przerwie w dalszym ciągu, a od początku -jeżeli skład sądu uległ zmianie albo sąd uzna to za konieczne
76. Zróżnicowanie uprawnień stron do zaskarżania orzeczeń.
Zgodnie z art. 425 * 1kpk od orzeczenia (czyli postanowienia lub wyroku) wydanego w I instancji stronom (w postępowaniu przygotowawczym są to pokrzywdzony i podejrzany, zaś w postępowaniu sądowym stanowią je prokurator, oskarżyciel posiłkowy, oskarżyciel prywatny, powód cywilny i oskarżony) i podmiotowi określonemu w art. 416 kpk (odpowiedzialnemu posiłkowo, który w związku z wydaniem wyroku skazującego został zobowiązany do zwrotu w całości lub części korzyści majątkowej) przysługuje prawo wniesienia środka odwoławczego. W myśl art. 425 * 3 kpk odwołujący się może skarżyć jedynie rozstrzygnięcia lub ustalenia naruszające jego prawa lub szkodzące jego interesom, a zatem biorąc pod uwagę wszystkie ewentualności należy zauważyć, że: a oskarżony i jego ustawowi przedstawiciele oraz obrońca mogą wnieść środek odwoławczy tylko na jego korzyść b oskarżyciel posiłkowy i prywatny oraz ich pełnomocnicy upoważnieni są do wniesienia skargi tylko na nie korzyść oskarżonego c powód cywilny i jego pełnomocnicy są legitymowani do wniesienia- w zakresie rozstrzygnięcia dotyczącego powództwa cywilnego- środka odwoławczego na niekorzyść oskarżonego d tylko oskarżyciel publiczny jest władny wnieść skargę na korzyść lub niekorzyść oskarżonego.
77. Cofnięcie środka zaskarżenia a odstąpienie od oskarżenia.
Zgodnie z art 431 *1 kpk środek odwoławczy można cofnąć, przy czym skuteczność owej czynności procesowej zależy od kierunku środka odwoławczego. Jeżeli środek odwoławczy został wniesiony na niekorzyść oskarżonego, zawsze może być przez odwołującego się cofnięty. Jeżeli oskarżony wniósł skargę osobiście, może on zawsze cofnąć środek odwoławczy przez siebie wniesiony. Może również cofnąć wniesiony na jego korzyść środek odwoławczy, chyba, że (art. 431 * 1 i 2 kpk): a wniósł go oskarżyciel publiczny b zachodzą okoliczności z art. 79 kpk Środka odwoławczego wniesionego na korzyść oskarżonego nie można bez jego zgody cofnąć, co jest podyktowane potrzebą ochrony jego interesów (art. 431 * 3 kpk). Taki środek w praktyce może jedynie złożyć oskarżyciel publiczny, obrońca oskarżonego i - w przypadku nielatności i ubezwłasnowolnienia - przedstawiciel ustawowy lub osoba, pod której pieczą oskarżony pozostaje (art. 425 * 4 i 76 kpk). Cofnięty środek odwoławczy pozostawia się bez rozpoznania, chyba że zachodzi jedna z przyczyn stanowiących : a powód nieważności (art. 101) b tzw. bezwzględne powody odwoławcze (art. 439) rażącą niesprawiedliwość orzeczenia w ujęciu art. 440 (art. 432), które to okoliczności sąd bada z urzędu. Odstąpienie od oskarżenia z powództwa prywatnego :Niestawienie się na rozprawę oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika bez usprawiedliwionych powodów uważa się za odstąpienie od oskarżenia, co skutkuje umorzeniem postępowania (art. 496 * 3 w zw. z * 1). Jest to tzw. dorozumiane odstąpienie od oskarżenia, podobnie jak w wypadku niestawienia się tych podmiotów na posiedzenie pojednawcze. Odstąpienie od oskarżenia może też być wyraźne, gdy oskarżyciel prywatny złoży stosowne oświadczenie na piśmie lub ustnie do protokołu rozprawy lub posiedzenia pojednawczego. Uczynić to może przez swego pełnomocnika. Odstąpienie jest możliwe aż do prawomocnego zakończenia postępowania (art. 496 * 1 ), a więc także po wydaniu wyroku w I instancji, w tym w postępowaniu odwoławczym. Jeżeli do odstąpienia dochodzi po rozpoczęciu przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej, do umorzenia postępowania wymagana jest dodatkowo zgoda oskarżonego (art. 496 * 2). Gdy zatem po wydaniu wyroku w I instancji oskarżyciel odstąpił od oskarżenia, a oskarżony nie składając środka odwoławczego wyraził zgodę na umorzenie, postępowanie umarza sąd I instancji. Jeśli oskarżony wniósł apelację i nie zgodził się na umorzenie, sprawa przechodzi w gestię sądu odwoławczego, przed którym może on zmienić zdanie i zgodzić się na umorzenie postępowania karnego. W przypadku oskarżeń wzajemnych odstąpienie jednego z oskarżycieli prywatnych powoduje umorzenie postępowania tylko w części dotyczącej wniesionego przez niego oskarżenia (art. 497 * 2). Nieusprawiedliwione niestawiennictwo, przy wniesieniu oskarżenia wzajemnego, oznacza odstąpienie od oskarżenia, a sąd może, po uzyskaniu wyjaśnień, choćby przez sędziego wyznaczonego lub sąd wezwany, wydać wyrok zaoczny.
78. Podstawy kasacji a podstawy wznowienia postępowania.
Podstawę kasacji stanowić mogą jedynie : a uchybienia będące bezwzględnymi powodami do uchylenia orzeczenia w trybie środka odwoławczego, a wskazane w art. 429 b inne rażące naruszenie prawa, jeżeli mogło ono mieć istotny wpływ na treść orzeczenia, przy czym kasacji nie można wnieść wyłącznie z powodu niewspółmierności kary Dopuszczalna jest kasacja z powodu rażącego naruszenia prawa w zakresie wymiaru kary pod warunkiem, że skarżący łączy to z innymi zarzutami naruszenia prawa materialnego (np. wadliwa kwalifikacja prawa) albo procesowego, w efekcie których doszło też do naruszenia zasad wymiaru kary. Z założenia podstawą kasacji są szczególnie istotne naruszenia prawa procesowego; naruszenie prawa materialnego, aby były taką podstawą muszą mieć charakter rażący i w istotny przy tym sposób wpływać na treść orzeczenia (wyroku). Wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem jest możliwe, gdy wyróżni się 3 zasadnicze grupy podstaw: ex delicto następuje, jeżeli w związku z postępowaniem dopuszczono się przestępstwa, a istnieje uzasadniona podstawa do przyjęcia, że mogło to mieć wpływ na treść orzeczenia. Podstawowym warunkiem uznania tej przyczyny za podstawę wznowienia jest, aby: czyn przestępny był ustalony prawomocnym wyrokiem skazującym zapadło orzeczenie w postępowaniu karnym, stwierdzające niemożność wydania wyroku skazującego z przyczyn wymienionych w art. 17 lub w art. 22 kpk. Do wznowienia postępowania nie jest konieczna pewność, iż popełnienie deliktu wywarło wpływ na treść wydanego w sprawie rozstrzygnięcia, lecz ustawodawca zadowala się pewnym stopniem prawdopodobieństwa istnienia uzasadnionego przypuszczenia. de novis następuje, jeżeli po wydaniu orzeczenia ujawnią się nowe fakty lub dowody nie znane przedtem sądowi, wskazujące na to, że: skazany nie popełnił czynu albo czyn jego nie stanowił przestępstwa lub nie podlegał karze skazano go za przestępstwo zagrożone karą surowszą, albo nie uwzględniono okoliczności zobowiązujących do nadzwyczajnego złagodzenia kary albo też błędnie przyjęto okoliczności wpływające na nadzwyczajne obostrzenie kary sąd umorzył lub warunkowo umorzył postępowanie karne błędnie przyjmując popełnienie przez oskarżonego zarzucanego mu czynu. Wznowienie z tego tytułu jest dopuszczalne, o ile zostało ustalone, że doszło do jednej z wyżej wymienionych nieprawidłowości. Wznowienie postępowania na tych podstawach możliwe jest tylko na korzyść oskarżonego. inne przyczyny Należą do nich: utrata mocy lub zmiana przepisu prawnego będącego podstawą skazania lub warunkowego umorzenia, która nastąpiła w wyniku orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego wynik rozstrzygnięcia organu międzynarodowego działającego na mocy umowy międzynarodowej ratyfikowanej przez Polskę. Przyjęte rozwiązania są efektem rosnącej roli orzeczeń TK i konieczności respektowania realizacji przez nasz kraj orzeczeń Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu.
79. Zwyczajne i nadzwyczajne środki zaskarżenia: wyroków, postanowień, zarządzeń.
Podział: zwyczajne środki zaskarżenia 1 zwykłe środki odwoławcze (dla kontroli decyzji nieprawomocnych i czynności nie będących decyzjami) a apelacja- kontrola wyroków b zażalenie- dla postanowień, zarządzeń i innych - Są dewolutywne i ich wniesienie powoduje przekazanie sprawy do wyższej instancji. 2 sprzeciwy (dot. decyzji nieprawomocnych, mają skutek kasacyjny, tzn. decyzja traci moc prawną) 3 quasi-sprzeciwy (zbliżone; decyzja nie traci swej mocy prawnej, ale nie egzystuje w obrocie prawnym) 4 odwołania (od zarządzeń przewodniczącego na rozprawie do składu orzekającego) 5 inne np. art. 254- wniosek oskarżonego o uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego nadzwyczajne środki zaskarżenia (dla kontroli prawomocnych orzeczeń kończących postępowanie) 1 kasacja 2 wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem 3 stwierdzenie nieważności prawomocnego orzeczenia na podst. ustawy z 91r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wobec osób represjonowanych/ Polski proces opiera się na zasadzie dwuinstancyjności. Decyzje wydane w I instancji mogą być poddane kontroli odwoławczej za pomocą apelacji lub zażalenia. Ale już orzeczenie takie może być zaskarżone zwykłym środkiem odwoławczym / Wyjątek art. 512 * 6 - mianowicie, jeżeli sąd na odwołanie od orzeczenia kolegium orzeka karę aresztu lub zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych na okres powyżej roku, to oskarżony może wnieść od takiego wyroku apelację na zasadach ogólnych
80. Dewolutywność i suspensywność środków zaskarżenia.
W ramach środków zaskarżenia najistotniejszą rolę odgrywają środki odwoławcze. Są to w istocie wnioski stron, a także innych podmiotów uczestniczących w procesie, za pomocą których uprawnieni domagają się kontroli przez organ instancyjnie wyższy orzeczeń, zarządzeń i innych czynności (bądź ich zaniechań) dokonanych w toku postępowania przygotowawczego i sądowego. Zestawiając cechy środków zaskarżenia i odwoławczych trzeba wskazać, że te ostatnie charakteryzują się dewolutywnością, tj. obowiązkiem przeniesienia rozpoznania sprawy przez organ instancyjnie wyższy. W teorii prawa karnego procesowego wskazuje, że ta cecha środków odwoławczych może mieć charakter bezwzględny lub względny. Dewolutywność bezwzględna oznacza, że kontroli na skutek wniesienia środka odwoławczego może dokonać tylko organ instancyjnie wyższy. W przypadku dewolutywności względnej kontrola tego organu jest uzależniona od tego, czy organ instancyjnie niższy, który np. wydał zaskarżone orzeczenie, uwzględni odwołanie. Jeżeli tego nie uczyni, dopiero wówczas odsyła wniesiony środek odwoławczy sądowi II instancji. Apelacja ma charakter bezwzględnie dewolutywny i bezwzględnie suspensywny. Innym pojęciem, charakteryzującym środki odwoławcze, jest zagadnienie suspensywności, tyczące kwestii wstrzymania wykonalności zaskarżonego orzeczenia lub zarządzenia do czasu rozpoznania środka odwoławczego. rozróżniamy suspensywność bezwzględną i względną. W pierwszym wypadku bezwzględnym skutkiem jest wstrzymanie wykonalności orzeczenia lub zarządzenia. W drugiej sytuacji- wstrzymanie realizacji tych decyzji zależy od uznania organu procesowego. Zażalenie jest bezwzględnie dewolutywne, gdy wniesiono je na postanowienie kończące postępowanie, ale względnie dewolutywne, gdy na inne postanowienie. Sprzeciwy, quasi-sprzeciwy oraz odwołania charakteryzuje brak dewolutywności,a a z uwagi na kasacyjność można powiedzieć, że są bezwzględnie suspensywne. Kasacja i wznowienie postępowania - brak pełnej dewolutywności oraz względna suspensywność. Zażalenie jest względnie suspensywne, gdyż samo nie wstrzymuje, ale sąd może wstrzymać. Wyjątkiem jest tu art.290 * 3 kpk: bezwzględnie, gdyż złożenie zażalenia wstrzymuje postanowienie o aresztowaniu.
81. Prawomocność formalna i materialna
Orzeczenie, jako najbardziej istotna forma czynności procesowych staje się prawomocne, jeśli nie może być odwołane, zmienione, bądź uchylone zarówno przez organ, który je wydał, też przez inny organ procesowy w zwykłym trybie postępowania, co oznacza także trwałość wywartych przez nie skutków. Orzeczenie prawomocne stwarza stan pewności prawnej ukształtowanej przez decyzję organu procesowego, która wiąże sam organ, jak i innych uczestników procesu karnego, chyba, że prawomocne orzeczenie zostanie zmienione bądź uchylone przez uwzględnienie nadzwyczajnych środków zaskarżenia jak kasacja bądź wniosek wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądowym. Prawomocność orzeczeń pozwala na wyróżnienie jej dwóch aspektów: 1prawomocność formalna 2prawomocność materialna Ad.1 Oznacza niemożność zmiany bądź uchylenia orzeczenia w drodze zwykłych środków odwoławczych (apelacji, zażalenia), bądź też w inny sposób (np. przez ten sam organ, który je wydał). Orzeczenie prawomocne w tym znaczeniu nie może być skutecznie zaskarżone. Walor prawomocności formalnej orzeczenie może uzyskać przykładowo w następujących sytuacjach: a od danego orzeczenia środek zaskarżenia na mocy ustawy nie przysługuje. Staje się ono nie odwołalne i nie podważalne od momentu jego wydania. B orzeczenie uprawomocniło się wskutek upływu terminu do wniesienia zwykłego środka odwoławczego, zaś strony, ich obrońcy bądź pełnomocnicy nie wykorzystali swego uprawnienia. C nastąpi odmowa przyjęcia środka odwoławczego przez prezesa sądu I instancji w drodze zarządzenia, bądź sąd odwoławczy w drodze postanowienia pozostawił przyjęty środek odwoławczy bez rozpoznania. d został wyczerpany tok odwoławczy, tzn. uprawnione podmioty złożyły środki zaskarżenia, zaś sąd apelacyjny rozpoznał je i wydał orzeczenie w sprawie. E uprawniona strona nie złożyła w terminie wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku. f sąd odwoławczy pozostawił bez rozpoznania cofnięty środek odwoławczy. Gdy do złożenia środków odwoławczych uprawnionych jest kilka osób, np. współoskarżonych lub pokrzywdzonych, a tylko niektórzy z nich nie skorzystali ze swego uprawnienia do zaskarżenia orzeczenia, bądź środki okazały się bezskuteczne, orzeczenie nie uprawomocnia się w stosunku do innych osób, które skutecznie uruchomiły postępowanie odwoławcze. Sąd odwoławczy uchyla lub zmienia orzeczenie na korzyść współoskarżonych, choćby nie wnieśli środka odwoławczego, jeżeli je uchylił lub zmienił na rzecz współoskarżonego, którego środek odwoławczy dotyczył, gdy te same względy przemawiają za uchyleniem lub zmianą na rzecz tamtych. Nie mogą stać się prawomocnymi orzeczenia, które mogą być odwołane, dotknięte nieważnością. Prawomocność formalna oznacza zarówno nie możność prowadzenia dalszego procesu w sprawie, jak i jest stwierdzeniem, iż postępowanie przechodzi ze stadium rozpoznawczego do stadium wykonawczego. Prawomocność formalna może być wzruszona w następujących sytuacjach: w przypadku orzeczeń sądowych kończących postępowanie- za pomocą nadzwyczajnych środków zaskarżenia, jak kasacja, wznowienie postępowania lub podjęcie postępowania warunkowo umorzonego. A w przypadku orzeczeń zamykających proces na etapie postępowania przygotowawczego; może to nastąpić przez: b wznowienie na mocy decyzji prokuratora nadrzędnego c nadzwyczajne wznowienie przez Prokuratora Generalnego d podjęcie na nowo prawomocnie umorzonego postępowania przygotowawczego, jeśli dotyczy osoby innej niż ta, przeciwko której toczyło się postępowanie. Ad. 2 jest ściśle związana z prawomocnością formalną, stanowi jej konsekwencje wykraczające poza sferę prawomocnie zakończonego procesu. Jest ona negatywną przesłanką procesową, przeszkodą uniemożliwiającą toczenie się w przyszłości postępowania karnego przeciwko temu samemu oskarżonemu (tożsamość podmiotu) o ten sam czyn w znaczeniu faktycznym i prawnym (tożsamość przedmiotu). Wiązać ją należy z powagą rzeczy osądzonej (res iudicatae), określoną w art. 17 ust. 1 pkt.7 kpk. Zakres prawomocności materialnej jest węższy niż w przypadku res iudicatae co do prawomocnego umorzenia postępowania karnego na podstawie względnych przesłanek negatywnych. Możliwe jest ponowne toczenie się procesu przeciwko temu samemu oskarżonemu i o ten sam czyn, jednakże w innej konfiguracji procesowej. Prawomocność materialna, podobnie jak formalna dotyczy nie tylko orzeczeń sądowych, lecz jest też cechą orzeczeń kończących postępowanie przygotowawcze
86. Ugoda, pojednanie i mediacja w procesie.
Postępowanie prywatnoskargowe oparte jest na założeniu, że nie zawsze interes społeczny wymaga, aby sięgać po środki represji karnej. W tym celu ustawodawca wprowadził instytucję posiedzenia pojednawczego, które zawsze poprzedza rozprawę główną i alternatywną możliwość przeprowadzenia - na wniosek lub za zgodą stron - postępowania mediacyjnego. Posiedzenie pojednawcze może prowadzić tylko sędzia. Wzywa on strony do pojednania się, przy czym posiedzeniem pojednawczym mogą być objęte również inne sprawy z oskarżenia prywatnego, toczące się między tymi samymi stronami (art. 490 * 1, 493 kpk). Z tych czynności należy sporządzić protokół, odnotowując stanowiska stron w związku ze złożoną propozycją ugodowego załatwienia sprawy oraz przedstawić relację z wyników posiedzenia pojednawczego. Jeżeli doszło do pojednania się stron, tzn. strony zobowiązały się, że nie będą rościć względem siebie żadnych pretensji z racji zaistniałego występku, protokół podpisują też strony, a postępowanie umarza się. Regulacja ta ma odpowiednie zastosowanie w sytuacji, kiedy do pojednania doszło w wyniku mediacji. Strony mogą zawrzeć pojednanie zwykłe (proste), czyli pogodzić się w sprawie karnej i wówczas postępowanie umarza się, a protokół posiedzenia podpisują też strony. Pojednanie może przy tym objąć inne sprawy z oskarżenia prywatnego, toczące się między tymi samymi stronami, tzw. pojednanie poszerzone. Pojednanie nie może być warunkowe ani sprzeczne z prawem. Równocześnie z pojednaniem strony mogą zawrzeć ugodę, której przedmiotem mogą być też roszczenia pozostające w związku z oskarżeniem. Jest ona tytułem egzekucji sądowej po nadaniu przez sąd klauzuli wykonalności. Nie usprawiedliwione niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika na posiedzenie pojednawcze należy uznać za dorozumiane odstąpienie od oskarżenia i w takim wypadku prowadzący posiedzenie postępowanie umarza. W razie nieuspraiwedlionego niestawiennictwa oskarżonego lub też niedojścia stron do pojednania, kieruje się sprawę na rozprawę główną, chyba że zachodzi potrzeba skierowania sprawy na posiedzenie w celu innego rozstrzygnięcia. Konieczność umorzenia postępowania istnieje też wtedy, kiedy oskarżyciel prywatny - w ramach posiedzenia pojednawczego - odstąpi od oskarżenia. Wówczas zgoda oskarżonego na dokonanie takiej czynności nie jest wymagana. Zarówno przy warunkowym umorzeniu postępowania karnego, jak i przy rozpatrywaniu wniosku o skazywaniu podejrzanego bez przeprowadzenia rozprawy dochodzi do głosu funkcja mediacyjno - konsensualna postępowania przygotowawczego. Podstawą realizacji tej funkcji jest uzgodnienie kwestii restytucji, czyli naprawienia szkody lub zadośćuczynienia pokrzywdzonemu. Art. 320 * 1 kpk przewiduje, iż w toku postępowania przygotowawczego prokurator, jeżeli ma to znaczenie dla wystąpienia do sądu ze stosownym wnioskiem, może z własnej inicjatywy albo za zgodą stron skierować sprawę do odpowiedniej instytucji lub osoby godnej zaufania w celu przeprowadzenia mediacji między podejrzanym a pokrzywdzonym. Po przeprowadzeniu postępowania mediacyjnego mediator przedstawia swoje sprawozdanie z przebiegu i wyniku mediacji, które prokurator bierze pod uwagę, podejmując decyzję o wystąpieniu z odpowiednim wnioskiem do sądu. Uzgodnienia zawarte między pokrzywdzonym a podejrzanym w postępowaniu przygotowawczym nie są wiążące dla sądu orzekającego, który może kontrolować ich zasadność zarówno w trakcie posiedzenia przed rozprawą jak i na samej rozprawie.
Zestaw II
1. Sprzeciwy w procesie karnym- patrz pyt. 60.
2. Quasi-sprzeciwy - patrz pyt. 60.
3. Dewolutywność (względna i bezwzględna) i suspensywność (względna i bezwzględna) środka odwoławczego - patrz pyt. 80.
4. Prokurator jako organ odwoławczy w postępowaniu przygotowawczym.
Pokrzywdzonemu oraz instytucji, która zawiadomiła o przestępstwie przysługuje zażalenie na odmowę wszczęcia śledztwa lub dochodzenia, a stronom - na postanowienie o umorzeniu postępowania przygotowawczego. Jeśli prokurator nadrzędny nie przychyli się do takiego zażalenia, kieruje je do sądu. W wypadku uchylenia postanowienia o umorzeniu postępowania lub odmowie jego wszczęcia, sąd wskazuje powody uchylenia, a w miarę potrzeby także okoliczności, które należy wyjaśnić, lub czynności, które należy przeprowadzić. Wskazania te są dla prokuratora wiążące. Jeżeli prokurator nadal nie znajduje podstaw do wniesienia aktu oskarżenia, wydaje ponownie postanowienie o umorzeniu postępowania lub odmowie jego wszczęcia. Postanowienie to podlega zaskarżeniu tylko do prokuratora nadrzędnego. W razie utrzymania w mocy zaskarżonego postanowienia, pokrzywdzony, który wykorzystał uprawnienia przewidziane w art. 306 * 1 i 2, może wnieść akt oskarżenia jako oskarżyciel posiłkowy na podst. art. 55 * 1 - o czym należy go pouczyć.
5. Inny skład tego samego sądu jako organ odwoławczy.
W następstwie wniesienia skutecznie środka odwoławczego dochodzi do jego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym. Organami odwoławczymi są: sąd odwoławczy i prokurator. Wyjątkowo jednak organem odwoławczym może być też inny równorzędny skład tego samego sądu. Jest to jakby wewnętrzny tryb odwoławczy, będący novum w kpk. Inny równorzędny skład tego samego sądu jest organem odwoławczym: 1 w odniesieniu do zażalenia na wydane dopiero w toku postępowania odwoławczego postanowienia o : a przeprowadzeniu obserwacji oskarżonego w zakładzie leczniczym b zastosowaniu środka zapobiegawczego c nałożeniu kary porządkowej 2 w razie zażalenia na wydane przez sąd odwoławczy postanowienie o pozostawieniu środka odwoławczego bez rozpoznania z przyczyn skutkujących odmowę jego przyjęcia. Ponadto zażalenie na postanowienie w przedmiocie środka zapobiegawczego sąd rozpoznaje niezwłocznie.
6. Cofnięcia środka odwoławczego. - patrz pyt. 77
7. Pisemna odpowiedź na środek odwoławczy.
Środek odwoławczy składa się w sądzie (organie), który wydał zaskarżone orzeczenie. Tu podlega on badaniu co do wymogów skuteczności. Prezes sądu bądź to przyjmuje środek i decyzja ta jest niezaskarżalna, bądź też odmawia przyjęcia środka, jeżeli wniesiony został po terminie lub przez osobę nieuprawnioną albo jest niedopuszczalny z mocy ustawy lub gdy z uwagi na nieuzupełnienie w terminie braków pisma, uniemożliwiających nadanie środkowi odwoławczemu biegu, środek ten jest bezskuteczny. Na zarządzenie o odmowie przyjęcia środka odwoławczego przysługuje zażalenia do sądu odwoławczego. Sąd odwoławczy przeprowadza dodatkową kontrolę środka. Sąd ten może pozostawić środek odwoławczy bez rozpoznania, jeżeli uzna, że przyjęto go bezzasadnie, a więc mimo podstaw do odmowy przyjęcia, albo w wyniku niezasadnego przywrócenia terminu. Na postanowienie to służy zażalenie do innego równorzędnego składu sądu odwoławczego, chyba że orzekał SN, kiedy to zażalenie już nie przysługuje. Z uwagi na instytucję nieważności orzeczeń możliwe jest, że jedna ze stron występuje z środkiem odwoławczym, inna zaś z wnioskiem o stwierdzenie nieważności, czyli że następuje kumulacja w jednym postępowaniu środka odwoławczego i wniosku o stwierdzenie nieważności. Prezes sądu I instancji powinien zbadawszy środek odwoławczy i uznawszy go za skuteczny, przyjąć go, ale też w pierwszym rzędzie nadać bieg wnioskowi o stwierdzenie nieważności. Wniosek ten winien być przekazany sądowi apelacyjnemu. Jeżeli sąd ten stwierdzi nieważność, środek odwoławczy staje się nieaktualny. Jeśli zaś nie podzieli poglądu o istnieniu nieważności, nadaje bieg przyjętemu uprzednio środkowi odwoławczemu. Kodeks zapewnia też stronie możliwość wniesienia pisemnej odpowiedzi na środek odwoławczy. Zapewnia się przy tym stronie uprzednie zawiadomienie o złożonym środku, a tam gdzie do środka dołącza się odpisy, doręcza się je stronom. Złożenie odpowiedzi jest jedynie prawem strony, nie jest ograniczone terminem, przeto można odpowiedź taką złożyć też na rozprawie odwoławczej. Sama zapowiedź złożenia takiej odpowiedzi nie tamuje toku postępowania. Odpowiedź na środek odwoławczy innej strony, może złożyć także strona, która sama wniosła już taki środek. Odpowiedź jako pismo powinna odpowiadać rygorom wskazanym w art. 119, ale też, ponieważ nie jest to pismo, któremu z powodu braków nie można nadać biegu, nie stosuje się doń rygorów z art. 120 * 2 (bezskuteczność czynności).
8. Granice środka odwoławczego i możliwość przekroczenia granic przez sąd odwoławczy. - patrz pyt. 61 i 67.
9. Zakaz reformationis in peius
Kierunek środka odwoławczego ogranicza możliwość orzekania przez sąd (organ) odwoławczy na niekorzyść oskarżonego. Może on bowiem orzec w tym kierunku jedynie, gdy wniesiono środek odwoławczy na niekorzyść. Jest to tzw. zakaz pogarszania sytuacji prawnej oskarżonego (zakaz zmiany na gorsze), jeżeli nie złożono środka odwoławczego domagającego się takiej zmiany. Ma on chronić oskarżonego przed narażeniem się na orzeczenie niekorzystne w razie zaskarżenia orzeczenia wyłącznie na korzyść. Orzekanie na niekorzyść w oparciu o niekorzystny dla oskarżonego środek odwoławczy może przy tym nastąpić tylko w granicach zaskarżenia. Środek odwoławczy wniesiony na niekorzyść oskarżonego może jednak spowodować orzeczenie także na jego korzyść. Jeśli środek pochodzi od oskarżyciela publicznego lub pełnomocnika, dodatkowym warunkiem orzekania na niekorzyść jest też stwierdzenie uchybienia podniesionego w środku odwoławczym lub podlegającego uwzględnieniu z urzędu. Przy środku pochodzącym bezpośrednio od innej niż oskarżyciel publiczny strony skarżącej orzeczenie na niekorzyść oskarżonego, wymóg powyższy nie istnieje, nawet gdyby strona ta podniosła określone zarzuty. Sąd winien wówczas i tak zbadać środek pod kątem wszystkich uchybień, i może orzekać na niekorzyść bez względu na to, czy stwierdzono uchybienie podniesione przez stronę, czy tylko dostrzeżone przez sąd. Tylko przy środku na niekorzyść możliwe jest poprawienie błędnej kwalifikacji prawnej na niekorzyść oskarżonego niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów. Kierunek środka rzutuje też na zakaz reformationis in peius wiążący sąd ponownie rozpoznający sprawę po uchyleniu zaskarżonego orzeczenia. Sąd ten może w dalszym postępowaniu wydać orzeczenie surowsze niż uchylone tylko wtedy, gdy orzeczenie było zaskarżone na niekorzyść oskarżonego. Na gruncie tzw. rażącej niesprawiedliwości orzeczenia uchylenie z możliwością orzekania w postępowaniu ponownym na niekorzyść jest możliwe tylko przy środku na niekorzyść oskarżonego. Powyższe ograniczenia nie dotyczą jedynie stosowania w postępowaniu po uchyleniu orzeczenia środków zabezpieczających z art. 93 i 94 kk, tj. umieszczenie oskarżonego w zakładzie zamkniętym dla zapobieżenia ponownego popełnienia przezeń czynu związanego z jego chorobą psychiczną lub upośledzeniem umysłowym albo uzależnieniem od alkoholu bądź innego środka odurzającego, albo umieszczenie w zakładzie psychiatrycznym oskarżonego niepoczytalnego, który dopuścił się czynu o znacznej społecznej szkodliwości, gdy zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, że taki czyn popełni ponownie. Te środki, z uwagi na ich leczniczy charakter, mogą być stosowane nawet po uchyleniu orzeczenia w wyniku rozpoznania środka na korzyść oskarżonego.
10. Nowe fakty i dowody jako przyczyna odwołania
Odwołujący się może wskazać nowe fakty lub dowody. Uprawnienie takie ma każdy odwołujący się, nie wiąże się więc ono tylko z zaskarżaniem wyroków. „Nowe fakty” to nowe, nie analizowane dotąd w postępowaniu, okoliczności, „nowe dowody” to dowody nie przeprowadzane dotąd w procesie. Nie muszą one być nowe dla odwołującego się. Nowe dowody to przy tym tak nowe źródła, jak i nowe środki dowodowe, podobnie jak przy wznowieniu postępowania. Gdyby chodziło o nowe dowody (fakty) znane sądowi, ale pominięte przezeń, to nie są to w ogóle dowody (fakty) nowe, ma natomiast miejsce naruszenie przepisów postępowania, Nova w istocie są wsparciem określonych zarzutów stawianych przez odwołującego w rozstrzygnięciu lub uzasadnieniu, a nie odrębnym powodem odwoławczym. Mogą one zmierzać np. do wykazania uchybień o charakterze bezwzględnych przyczyn odwoławczych, mogą też np. być związane z faktem naruszenia przepisów procedury przez oddalenie wniosku o przeprowadzenie danego dowodu albo prośbą wskazania błędu w ustaleniach faktycznych. Wskazanie nowego dowodu powinno spowodować przeprowadzenie go przez sąd odwoławczy, o ile spełnione są przesłanki art. 452 * 2 kpk, a w konsekwencji zmianę orzeczenia, jeżeli dowody zebrane na to pozwalają, lub jego uchylenie, gdyby nowy dowód (fakt) wskazywał na zaistnienie bezwzględnej przyczyny odwoławczej. Może to doprowadzić do uchylenia orzeczenia, jeżeli jest to rzeczywiście fakt (dowód) nowy, którego nieuwzględnienie mogło mieć wpływ na treść orzeczenia, ale niezbędne jest ponowne przeprowadzenie postępowania dowodowego.
11. Właściwość sądu z łączności spraw karnych
Właściwość ta jest odstępstwem od właściwości miejscowej lub także i rzeczowej sądów, wywołana względami ekonomiki procesowe i potrzebą wszechstronnego zbadania, pozostających ze sobą w związku spraw, niezbędnego dla trafnego orzekania. Uzasadnia to połączenie kilku spraw karnych w jedno wspólne postępowanie karne przed jednym sądem. Wyróżniamy: 1 łączność podmiotową: występuje wówczas, gdy elementem łączącym sprawy jest podmiot odpowiadający za kilka czynów. jeżeli tę samą osobę oskarżono o kilka przestępstw, a sprawy należą do właściwości sądów tego samego rzędu, właściwym jest sąd, w którego okręgu najpierw wszczynano postępowanie przygotowawcze. Gdy zaś sprawy te należały do właściwości sądów różnych rzędów, sprawę rozpoznaje sąd wyższy. 2 Łączność przedmiotowa: zachodzi wówczas, gdy elementem łączącym sprawy są czyny popełnione przez kilka osób, a więc jest to sytuacja gdy w jednym postępowaniu ma odpowiadać kilka osób, które pozostają ze sobą w związku np. paser i sprawca kradzieży. 3 Łączność mieszana: oba te elementy się krzyżują. Chodzi tu o postępowanie, w którym jeden oskarżony odpowiada za kilka czynów, a drugi lub pozostali za czyn pozostający w związku z choćby jednym czynem pierwszego oskarżonego. Sąd właściwy dla sprawców jest również właściwy dla pomocników, podżegaczy itp. / W sprawach, które podlegają orzecznictwu sądów wojskowych: 1 W sprawie dwu lub więcej oskarżonych, należącej do właściwości sądów wojskowych tego samego rzędu, orzeka sąd wojskowy właściwy dla oskarżonego o przestępstwo zagrożone karą najsurowszą, a w razie niemożności ustalenia właściwości wg tej reguły, sąd wojskowy na obszarze którego najpierw wszczęto postępowanie; jeżeli sprawa należy do właściwości sądów różnego rzędu rozpatruje ją sąd wyższy 2 Gdyby w sprawie przeciwko dwu lub więcej oskarżonym, sąd wojskowy nie był właściwy do jej rozpoznania w całości ze względu na osobę jednego z oskarżonych lub z uwagi na rodzaj jednego z czynów, a dobro wymiaru sprawiedliwości wymaga łącznego rozpoznania sprawy, sąd wojskowy może rozpoznać sprawę łącznie, bądź też przekazać ją w tym celu sądowi powszechnemu.
12. Właściwość sądu z delegacji
Stanowi ona odstępstwo od właściwości miejscowej sądu i powstaje w wyniku decyzji odpowiedniego sądu wyższego rzędu. Wyróżniamy trzy przypadki delegacji: 1 Sąd wyższego rzędu nad sądem właściwym może przekazać sprawę innemu sądowi równorzędnemu, jeżeli większość osób, które należy wezwać na rozprawę, zamieszkuje blisko tego sądu, a z dala od sądu właściwego. Przy tej delegacji należy pamiętać, że nie jest istotne to, czy osoby, które należy wezwać na rozprawę, zamieszkują na terenie właściwości innych sądów, lecz to, w jakiej zamieszkują odległości od tych sądów i czy rzeczywiści są znaczne różnice w stopniu trudności dotarcia do tych sądów i sądu właściwego, także z uwzględnieniem istniejących połączeń komunikacyjnych. 2 SN może, z inicjatywy właściwego sądu, przekazać sprawę do rozpoznania innemu sądowi równorzędnemu, jeżeli wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości. 3 Jeżeli z powodu wyłączenia sędziów rozpoznanie sprawy w danym składzie jest niemożliwe, sąd wyższego rzędu przekazuje sprawę innemu sądowi równorzędnemu. / Kodeks nie zna instytucji wyłączenia całego sądu jako takiego, przyjmuje jedynie, że możliwe jest, w drodze skutecznych wniosków o wyłączenie konkretnych sędziów lub wyłączenie ich ex lege, doprowadzenie do sytuacji, że w danym sądzie nie można w ogóle utworzyć składu orzekającego wymaganego przez ustawę.
13. Właściwość funkcjonalna sądu apelacyjnego
1 Rozpoznanie środków odwoławczych od orzeczeń i zarządzeń wydanych w I instancji w sądzie wojewódzkim 2 Rozstrzyganie sporów między sądami wojewódzkimi w I instancji, a także przekazywanie sprawy sądowi wojewódzkiemu, innemu niż miejscowo właściwy, z uwagi na ekonomikę procesu 3 Orzekanie o wznowienie postępowania sądowego zakończonego prawomocnym wyrokiem sądu wojewódzkiego, dotyczy to także wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem byłego sądu okręgowego, istniejącego przed 1950r. 4 Stwierdzenie nieważności orzeczeń sądów rejonowych i wojewódzkich 5 Wypowiadanie się w przedmiocie ułaskawienia w sprawach, w których orzekał jako sąd odwoławczy
14. Kształtowanie składów sędziowskich w drodze wyznaczania i w drodze losowania
Sędziego lub sędziów powołanych do orzekania w sprawie wyznacza się w kolejności według wpływu sprawy oraz jawnej dla stron listy sędziów danego sądu. Odstępstwo od tej kolejności może nastąpić jedynie poprzez pominięcie danego sędziego z powodu jego choroby lub innej ważnej przeszkody, co należy zaznaczyć w zarządzeniu o wyznaczeniu rozprawy. W razie zarzutu zbrodni zagrożonej karą 25 lat pozbawienia wolności albo dożywotniego pozbawienia wolności, wyznaczenie składu orzekającego następuje, na wniosek prokuratora lub obrońcy, w drodze losowania. Stosowne wnioski mogą być złożone: przez prokuratora nie później niż w ciągu 7 dni od wniesienia do sądu aktu oskarżenia, a przez obrońcę w terminie 7 dni od daty doręczenia mu odpisu tego aktu; losowanie przeprowadza się wówczas w ich obecności. Inaczej kształtuje się skład sądów na posiedzeniach. Zasadą jest, że sąd rejonowy orzeka wówczas jednoosobowo, a sąd wojewódzki, sąd apelacyjny i SN, a także każdy sąd odwoławczy, w składzie trzech sędziów, o ile ustawa nie stanowi inaczej. także TS poza rozprawą orzeka w składzie trzyosobowym. Kodeks przyjmuje, że podstawowym składem orzekającym w sądzie I instancji, tak rejonowym, jak i wojewódzkim, jest skład jednego sędziego i dwóch ławników. Na rozprawie apelacyjnej i kasacyjnej sąd orzeka w składzie trzech, chyba że ustawa stanowi inaczej. Apelację i kasację od wyroku orzekającego karę 25 lat pozbawienia wolności lub karę dożywotniego pozbawienia wolności, sąd rozpoznaje już w składzie pięciu sędziów.
16. Rola pełnomocnika w procesie karnym
15. Uprawnienia pokrzywdzonego w poszczególnych stadiach procesu
Pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, a także instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna, choćby nie miała osobowości prawnej, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. W toku postępowania przygotowawczego pokrzywdzony może składać samodzielnie lub poprzez pełnomocnika wnioski dowodowe, uczestniczyć we wnioskowanych czynnościach dowodowych, domagać się sądowego przesłuchania w toku dochodzenia oraz żądać dopuszczenia do każdej czynności dowodowej postępowania przygotowawczego .We wstępnej fazie postępowania sądowego, w razie rozpatrywania wniosku prokuratora o warunkowe umorzenie, sąd może, uznając to za celowe ze względu na możliwość porozumienia się oskarżonego, z pokrzywdzonym co do naprawienia szkody lub zadośćuczynienia krzywdzie, odroczyć posiedzenie lub nawet zarządzić mediacje. Przy rozpatrywaniu z kolei wniosku o skazanie bez rozprawy, pokrzywdzony ma zapewnione prawo udziału w posiedzeniu sądu, który może tu także odroczyć posiedzenie lub zarządzić mediacje między stronami. Może on również brać udział w posiedzeniu w przedmiocie umorzenia procesu przed rozprawą z uwagi na niepoczytalność oskarżonego i zastosowanie środka zabezpieczenia. Kodeks zapewnia pokrzywdzonemu jedynie udział we wskazanych posiedzeniach, możliwość porozumienia się z oskarżonym, co do naprawienia szkody i zadośćuczynienia krzywdzie, a także możliwość zaskarżenia postanowienia sądu o warunkowym umorzenia. Pokrzywdzony z racji samego pokrzywdzenia może także uczestniczyć w rozprawie.
16. Rola pełnomocnika w procesie karnym
Pełnomocnik to przedstawiciel procesowy, z pomocy którego w postępowaniu karnym korzystać może strona inna niż oskarżony oraz osoba nie będąca stroną (art. 87 §1). Z pomocy pełnomocnika może korzystać pokrzywdzony już w postępowaniu przygotowawczym jako strona tego postępowania, a także we wstępnej fazie postępowania sądowego, gdy zachowuje pewne uprawnienia strony oraz gdy występuje jako oskarżyciel posiłkowy, prywatny czy powód cywilny. Poprzez pełnomocnika może on zgłosić swój udział w postępowaniu, a więc złożyć pisemne zawiadomienie o przestępstwie, oświadczenie o działaniu jako oskarżyciel posiłkowy uboczny, wnieść prywatny akt oskarżenia lub pozew adhezyjny. Uprawniony podmiot może korzystać z pomocy nie więcej niż trzech pełnomocników. Pełnomocnikiem w postępowaniu karnym może być w zasadzie tylko osoba uprawniona, a więc adwokat. Pełnomocnictwo może być udzielone na piśmie lub przez oświadczenie do protokołu organu prowadzącego postępowanie karne. Pełnomocnictwo może być procesowe ogólne lub do prowadzenia poszczególnych spraw lub pełnomocnictwo do określonych czynności procesowych np. sporządzenia skargi kasacyjnej.
17. Procedura sprostowania protokołu
Protokół rozprawy i posiedzenia może być sprostowany na wniosek strony lub innej osoby, mającej w tym interes prawny, jeżeli wskaże ona nieścisłości i opuszczenia w protokole. Wniosek taki pozostawia się jednak bez rozpoznania, jeżeli został on złożony już po wysłaniu akt sprawy do wyższej instancji; kwestia nieścisłości może być wówczas podnoszona w toku postępowania odwoławczego. W pozostałych przypadkach wniosek bada wstępnie przewodniczący składu, który może po wysłuchaniu protokolanta przychylić się doń i zarządzić sprostowanie protokołu. Jeżeli natomiast nie przychyla się on do wniosku, w przedmiocie sprostowania orzeka sąd w składzie, który rozpoznawał sprawę; gdyby zaś tego samego składu nie można było utworzyć, poszczególni jego świadkowie i protokolant składają do akt sprawy oświadczenia co do zasadności wniosku. W razie uwzględnienia wniosku należy w sprostowanym protokole umieścić odpowiednią wzmiankę, którą podpisują przewodniczący i protokolant. Sprostowanie następuje więc w samym podlegającym sprostowaniu protokole. Inny tryb sprostowania, zwłaszcza zaś poprzez sporządzenie na nowo fragmentu protokołu, jest niedopuszczalny i stanowi poważne uchybienie proceduralne. O treści sprostowania powiadamia się strony, o odmowie zaś jedynie osobę, która zgłosiła wniosek o sprostowanie; wniosek dołącza się przy tym do protokołu, którego dotyczył, niezależnie od sposobu załatwienia sprawy. Odmowa sprostowania nie jest zaskarżalna. W ten sam sposób dokonuje się sprostowania oczywistych pomyłek pisarskich i rachunkowych w każdym protokole, przy czym może to nastąpić zarówno na wniosek jak i z urzędu, i w każdym czasie (art. 154)
18. Doręczenie zastępcze a fikcja doręczenia
Kodeks przewiduje trzy rodzaje doręczeń: 1 Bezpośrednie: doręczenie pisma adresatowi osobiście lub pozostawienie go dorosłemu domownikowi, jeżeli podejmie się oddać pismo adresatowi 2 Pośrednie: przekazanie pisma przez organ pośredniczący, co odnosi się do żołnierzy, funkcjonariuszy Policji i UOP, Straży Granicznej i Służby Więziennej, którym pisma można doręczyć za pośrednictwem ich przełożonych, przy czym wezwania przeznaczone dla żołnierzy zasadniczej służby wojskowej przesyła się do dowódcy jednostki wojskowej, w której pełni żołnierz służbę 3 Zastępcze: następuje w wypadku niemożności doręczenia bezpośredniego i polega na pozostawieniu wysłanego pocztą w najbliższym urzędzie pocztowym, a wysłanego inną drogą w najbliższej jednostce Policji albo we właściwym urzędzie administracji samorządowej szczebla podstawowego. Doręczeniem takim jest też pozostawienie pisma administracji domu, dozorcy lub sołtysowi, jeżeli podejmą się oddać pismo adresatowi. / W razie odmowy przyjęcia pisma lub odmowy albo niemożności pokwitowania odbioru przez adresata, doręczając sporządza się na zwrotnym pokwitowaniu odpowiednią wzmiankę; doręczenie uważa się wówczas za dokonane.
19. Terminie prekluzyjne a terminy zawite
Z punktu widzenia skutków procesowych naruszenia terminu wyznaczonego dla czynności procesowej wyróżnia się terminy: 1 Zawite: to terminy nieprzekraczalne, ale przywracane. Ich niedotrzymanie powoduje, że czynność procesowa jest bezskuteczna, ale w określonych wypadkach termin można przywrócić. Terminami zawitymi są jedynie: A terminy do wnoszenia środków zaskarżenia B inne terminy, które ustawa za zawite uznaje. - Uchybiony termin zawity może być przywrócony na wniosek zainteresowanego podmiotu, jeżeli wykaże on, że niedotrzymanie terminu nastąpiło z przyczyn od niego nie zależnych, a wniosek o przywrócenie został złożony w zawitym terminie 7 dni od ustania przeszkody wraz z dokonaniem czynności, której terminowi uchybiono. 2 Prekluzyjne: to terminy nie przekraczalne i nieprzywracalne. Uchybienie im powoduje, że czynność jest bezskuteczna, tak jak przy terminach zawitych, ale w odróżnieniu do nich, nie podlegają przywróceniu. Określa się je też niekiedy mianem materialnoprocesowych. Kierowane są one nie tylko do stron, wiążą również i organy procesowe. Ustalenie czy dany termin ma charakter prekluzyjny, uzależnione jest od kontekstu jego uregulowania. Nieprzywracalnymi są terminy określane dłuższymi okresami, jak termin 6 msc dla Prokuratora Generalnego dla uchylenia decyzji o umorzeniu dochodzenia na niekorzyść podejrzanego, czy podobny termin, zakazujący wniesienia kasacji wniesionej na niekorzyść oskarżonego po upływie 6 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia 3 Instrukcyjne: celem ich jest jedynie przyśpieszenie postępowania. Są to terminy przekraczalne. Czasem są nawet wydłużane.
20. Termin zgłoszenia o wyłączenie sędziego i skutki procesowe nie wyłączenia sędziego
Instytucja wyłączenia sędziego jest podstawową gwarancją zasady obiektywizmu postępowania i ma chronić strony przed stronniczością sędziego. Przepisy kodeksu wyodrębniają dwie grupy, w których dojść może do wyłączenia sędziego. Pierwsza to tzw. wyłączenie z mocy prawa, druga zaś to wyłączenie na wniosek z powodu wątpliwości co do jego bezstronności, czyli podejrzanie sędziego o stronniczość. Wyłączenie sędziego z mocy prawa następuje: 1 Gdy sprawa dotyczy sędziego bezpośrednio 2 Gdy jest on małżonkiem strony lub pokrzywdzonego albo ich obrońcy, pełnomocnika lub przedstawiciela ustawowego bądź pozostaje we wspólnym pożyciu z jedną ze stron 3 Gdy jest on dla strony lub jej procesowego reprezentanta krewnym lub powinowatym w linii prostej, a w linii bocznej aż do stopnia pomiędzy dziećmi ich rodzeństwa lub jest z jedną z tych osób związany węzłem przysposobienia, opieki lub kurateli 4 Gdy był świadkiem czynu, o który spraw się toczy, albo w tej samej sprawie był przesłuchiwany w charakterze świadka lub występował jako biegły 5 Gdy brał udział jako prokurator, obrońca, pełnomocnik, przedstawiciel ustawowy strony, albo prowadził postępowanie przygotowawcze 6 Gdy uczestniczył w niższej instancji w wydaniu zaskarżonego orzeczenia lub wydał zaskarżone zarządzenie 7 Gdy brał udział w wydaniu orzeczenia, które zostało uchylone lub stwierdzono jego nieważność, albo w wydaniu orzeczenia, co do którego wniesiono sprzeciw 8 Gdy brał udział w wydaniu postanowienia o warunkowym umorzeniu / Sędzia ulega także wyłączeniu, jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności w danej sprawie (wyłączenie na wniosek).nie jest wymagane zaistnienie stosunku osobistego pomiędzy sędzią a stroną. Tryb wyłączenia sędziego określa artykuł 52, który zakłada, że sędzia który uznaje, że zachodzi przesłanka z art.40, wyłącza się sam, składając oświadczenie na piśmie do akt, a na jego miejsce wstępuje inny sędzia. „Samowyłączenie” się sędziego nie podlega kontroli sądu poza tym wyłączenie może nastąpić na żądanie sędziego, z urzędu lub na wniosek strony. Strona może także wystąpić z wnioskiem jeżeli zachodzą przesłanki z art.41. wniosek taki musi wykazywać okoliczności uzasadniające wyłączenie. Wniosek strony zgłoszony dopiero po rozpoczęciu przewodu sądowego, pozostawia się bez rozpoznania, chyba że przyczyna powstała lub stała się stronie wiadoma dopiero po rozpoczęciu przewodu. Jeżeli sędzia nie został wyłączony a zachodziły ku temu przesłanki, to orzeczenie które wydał uznawane jest za nieważne z mocy prawa bądź jest to traktowane jako bezwzględna przyczyna do uchylenia wydanego orzeczenia w trybie odwoławczym. Naruszenie obu reguł: wyłączenia z mocy prawa i na wniosek, może być podstawa do kasacji.
21. Wstępna kontrola aktu oskarżenia.
Postępowanie sądowe rozpoczyna się wniesieniem do sądu aktu oskarżenia albo złożeniem wniosku o warunkowe umorzenie postępowania. Z tą chwilą osoba, przeciwko której wniesiono oskarżenie, a także osoba, co do której prokurator złożył wniosek o warunkowe umorzenie postępowania, staje się oskarżonym. Wstępna kontrola aktu oskarżenia będzie więc poszukiwaniem odpowiedzi na pytanie, czy wniesione do sądu oskarżenie nadaje się do merytorycznego rozstrzygnięcia w ramach rozprawy głównej bądź posiedzenia. Ustawodawca słusznie założył, że będzie odbywać się ona w dwóch etapach: 1 kontrola formalna aktu oskarżenia (art.337); 2 sądowa kontrola oskarżenia. Ad. 1 Skierowanie do sądu aktu oskarżenia nakłada na prezesa sądu obowiązek ustalenia czy odpowiada on wzorcowi określonemu przez ustawodawcę. Warunki formalne skargi inicjującej postępowanie sądowe zostały określone w art. 332, 333 119. Nadto dokonujący kontroli zobligowany jest do oceny, czy zostały zrealizowane postulaty zawarte w art.. 334, a w szczególności, czy ze skargą zostały przesłane sądowi akta postępowania przygotowawczego wraz z załącznikami, w tym także po jednym odpisie aktu oskarżenia dla każdego oskarżonego. Przeprowadzana kontrola aktu oskarżenia nie, wymaga, aby prezes sądu wydał w tym zakresie decyzję pozytywną, w której stwierdzono, że skarga nie zawiera braków formalnych. W razie jednak ich stwierdzenia organ ten zarządzeniem zwraca go oskarżycielowi w celu usunięcia braków w terminie 7 dni (art.337§1). Oskarżyciel publiczny, który nie złożył zażalenia, jest obowiązany wnieść w terminie 7 dni poprawiony lub uzupełniony akt oskarżenia. Niezachowanie tego terminu przez oskarżyciela należy rozpatrywać w kontekście regulacji zawartej w art.120§2 i wywieść stąd wniosek, że w praktyce oznacza to brak skargi uprawnionego oskarżyciela, co w konsekwencji -zgodnie z art.17§1 pkt7 - prowadzi do umorzenia postępowania karnego.Jeżeli wydane przez prezesa sądu zarządzenie o zwrocie aktu oskarżenia jest - zdaniem oskarżyciela- jest niesłuszne, to przysługuje mu prawo złożenia zażalenia do sądu. Wnosi się je -zgodnie z art. 337§2- do sądu właściwego do rozpoznawania sprawy. Wydane w tym przedmiocie postanowienie ostatecznie zamyka dyskusję nad kwestią, czy wniesiony akt oskarżenia zawiera braki formalne i obliguje oskarżyciela publicznego - w przypadku niekorzystnego dla niego rozstrzygnięcia - do wniesienia w terminie 7 dni poprawionego lub uzupełnionego aktu oskarżenia. Przekroczenie tego terminu rodzi także konieczność umorzenia postępowania (art.17§1 pkt7). Ten sam skutek nastąpi, jeżeli ujawnionych braków aktu oskarżenia nie uzupełni we wskazanym terminie oskarżyciel posiłkowy bądź prywatny. W odniesieniu di tych stron taką podstawę stwarza art.120§2, którego treść pozwala uznać, że pismo procesowe- a takim jest też akt oskarżenia- zawierające braki uważa się za bezskuteczne, o ile w terminie siedmiodniowym nie usunięto stwierdzonych braków.Przepisy dotyczące wstępnej kontroli aktu oskarżenia nie odnoszą się do spraw, które toczą się w sądzie na podstawie przepisów rozdziału 54 k.p.k.. Nie ma tutaj bowiem do czynienia z aktem oskarżenia, lecz z wnioskiem o ukaranie (art.509§2), który zastępuje akt oskarżenia. Poza kontrolą formalną aktu oskarżenia, prezes sądu bada , czy przed skierowaniem sprawy do rozpoznania na rozprawie nie zachodzi potrzeba wniesienia jej na posiedzenie sądu, w celu podjęcia rozstrzygnięcia przekraczającego jego uprawnienia. W myśl art.339§1 prezes sądu kieruje sprawę na posiedzenie, jeżeli: 1 prokurator złożył wniosek o orzeczenie środków zabezpieczających, 2 zachodzi potrzeba rozważenia kwestii warunkowego umorzenia postępowania, 3 prokurator złożył wniosek, o którym mowa w art.335.
27. Mankamenty konstrukcji instytucji świadka koronnego
Instytucja świadka koronnego jest możliwa tylko w następujących sprawach: 1 przestępstwa popełnione w zorganizowanej grupie przestępczej albo w związku mającym na celu popełnianie przestępstw: a np. zamach na życie Prezydenta RP b przeciwko mieniu, powodujących znaczną szkodę c skarbowych d wytwarzanie, przetwarzanie i obrót środkami odurzającymi lub substancjami psychotropowymi e podrabianie i przerabianie znaków skarbowych akcyzy lub zbywanie ich bądź przekazywanie osobom nieuprawnionym oraz posiadanie tych znaków bez stosownego dokumentu 2 o przestępstwa samego udziału w zorganizowanej grupie albo związku mającym na celu popełnianie przestępstw, w tym i o charakterze zbrojnym / Świadkiem koronnym jest osoba będąca podejrzanym o przestępstwo wyżej wskazane, która zostanie dopuszczona do składania zeznań w charakterze świadka przeciwko innym jego uczestnikom. Świadkiem koronnym nie może być jednak osoba, która: a usiłowała popełnić lub popełniła zabójstwo z artykułu 148 albo współuczestniczyła w jego popełnieniu b nakłaniała inną osobę do popełnienia czynu zabronionego, co do których instytucja świadka koronnego wchodzi w rachubę, w celu skierowania przeciwko niej postępowania c zakładał zorganizowaną grupę lub związek przestępczy bądź grupą taką lub związkiem kierował / O dopuszczenie dowodu z zeznań świadka koronnego występuje do sądu prokurator prowadzący bądź nadzorujący postępowanie przygotowawcze, po uprzednim uzyskaniu zgody na to prokuratora apelacyjnego. W postępowaniu, w którym świadek występuje jako koronny, nie stosuje się wobec niego przepisów o prawie do odmowy składania zeznań, odmowy odpowiedzi na pytanie, zwolnienia od zeznawania oraz o świadku incognito.
28. Uproszczenia i przyśpieszenia trybu uproszczonego
Dochodzenie uproszczone różni się od dochodzenia zwykłego poszerzonym kręgiem podmiotów, które mogą je prowadzić oraz możliwością rezygnacji z niektórych czynności procesowych. Dochodzenie uproszczone mogą prowadzić: 1 z mocy samego kodeksu: Policja i Straż Graniczna 2 z mocy ustaw szczególnych: Straż Leśna, organy parków narodowych i Państwowa Straż Łowiecka 3 z mocy rozporządzenia wykonawczego MS: organy Państwowej Inspekcji Handlowej, organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej, urzędy skarbowe i inspektorzy kontroli skarbowej, organy Państwowej Agencji Radiokomunikacyjnej Uproszczenia proceduralne mają charakter fakultatywny, mogą zatem, ale nie muszą, wystąpić. I tak w przypadku konieczności sprawdzenia zawiadomienia o przestępstwie organ dochodzeniowy nie ma obowiązku powiadamiania prokuratora o podjęciu postępowania sprawdzającego. W dochodzeniu tym nie jest też wymagane wydanie postanowienia o przedstawieniu zarzutów oraz o zamknięciu dochodzenia, chyba że oskarżony jest zatrzymany lub tymczasowo aresztowany. Kolejnym uproszczeniem dochodzenie jest założenie, że końcowe zapoznanie podejrzanego z materiałami sprawy, które w dochodzeniu zwykłym jest obowiązkowe, następuje jedynie na wniosek podejrzanego lub obrońcy; o prawie takim podejrzany musi zostać poinformowany podczas pierwszego przesłuchania. Do grupy uproszczeń należy także możliwość sporządzenia aktu oskarżenia przez organ dochodzeniowy, chyba że prokurator sam to uczyni, oraz przyjęcie, że akt oskarżenia sporządzony w wyniku dochodzenia uproszczonego nie musi zawierać uzasadnienia. Odformalizowania sądowego postępowania uproszczonego sprowadzają się do następujących uproszczeń i przyśpieszeń proceduralnych: 1 odpis aktu oskarżenia można doręczyć oskarżonemu wraz z wezwaniem na rozprawę 2 sąd rozpoznaje sprawę w trybie uproszczonym jednoosobowo 3 oskarżycielem publicznym może być nie tylko prokurator 4 stawiennictwo stron nie jest obowiązkowe 5 przerwania sprawy nie może być dłuższe niż 21 dni (35 dni w trybie zwykłym)
29. Wyrokowanie zaoczne
W postępowaniu uproszczonym możliwe jest wyrokowanie zaoczne. Wyrok zaoczny można wydać, jeżeli na rozprawę, mimo prawidłowych wezwań nie stawili się ani oskarżony ani jego obrońca, a sąd dysponuje wcześniejszymi wyjaśnieniami oskarżonego, które odczytał na rozprawie wyrok nie jest zaoczny, jeśli w rozprawie uczestniczy jego obrońca lub gdy oskarżony po złożeniu wyjaśnień opuścił salę rozpraw bez zezwolenia. Wyrokiem zaocznym można orzec karę i środki karne wskazane w art. 39. Wyrok zaoczny doręcza się z urzędu, może on wówczas w terminie 7 dni od doręczenia wnieść sprzeciw, w którym usprawiedliwi swoja nieobecność. Ze sprzeciwem tym można połączyć wniosek o uzasadnienie wyroku. Sąd nie uzna sprzeciwy, jeśli stwierdzi, że nieobecność nie była usprawiedliwiona. Nie przyjmie jej zaś, gdy złożono go po terminie. Na te postanowienia służy zażalenie. W razie uwzględnienia sprzeciwu, prezes sądu ponownie wyznacza rozprawę a wyrok zaoczny traci moc, ale dopiero w razie stawienia się na nią oskarżonego.
30. Posiedzenie pojednawcze i postępowanie mediacyjne w sprawach prywatnoskargowych
Cechą charakterystyczną postępowania prywatnoskargowego jest poprzedzenie rozprawy posiedzeniem pojednawczym. Posiedzenie pojednawcze prowadzić może jedynie sędzia. Rozpoczyna się ono wezwaniem stron do pojednania, a w protokole należy w szczególności zaznaczyć stanowisko stron wobec tego wezwania oraz wyniki przeprowadzonego posiedzenia. Strony mogą zawrzeć pojednanie zwykłe, czyli pogodzić się i wówczas postępowanie się umarza. Pojednanie może objąć także inne sprawy z oskarżenia prywatnego, toczące się między tymi samymi stronami i wówczas jest to pojednanie poszerzone. Możliwe jest też pojednanie połączone z ugodą, której przedmiotem są roszczenia pozostające w związku z oskarżeniem. Ugoda nie może być sprzeczna z prawem lub niemożliwa do wykonania. W razie niestawienia się oskarżonego na posiedzenie pojednawcze bez usprawiedliwienia, prowadzące je kieruje na rozprawę główną, wyznaczając termin. Natomiast niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika bez usprawiedliwionej przyczyny, uważa się za odstąpienie od oskarżenia i prowadzące je umarza postępowanie. Zamiast posiedzenia pojednawczego możliwe jest tez postępowanie mediacyjne. Sąd może z własnej inicjatywy, ale wówczas za ich zgodą, lub na ich wniosek, wyznaczyć odpowiedni termin do mediacji. Wskazuje się im jednocześnie osobę lub instytucje godną zaufania, która przeprowadzi postępowanie mediacyjne i przedstawi sądowi pisemne sprawozdanie z jego przebiegów i wyników. Jeżeli sprawozdanie mediatora wskazuje, że strony chcą się pojednać, sąd winien wyznaczyć posiedzenie, w protokole którego zawrze to pojednanie, a następnie umorzy to postępowanie. Gdyby strony w toku mediacji ustaliły zgodę, to winno do niej dojść na wyznaczonym pojednawczym posiedzeniu pomediacyjnym, tylko bowiem zgoda zawarta na posiedzeniu stanowi tytuł do egzekucji sądowej.
31. Oskarżenie wzajemne (istota, warunki, niedopuszczalność)
Oskarżenie wzajemne polega na tym, że oskarżony może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej wnieść przeciwko oskarżycielowi prywatnemu, będącemu pokrzywdzonym, wzajemny akt oskarżenia o ścigany z oskarżenia prywatnego czyn będący w związku z czynem zarzuconym temu oskarżonemu. Sąd rozpoznaje wtedy obie te sprawy łącznie. Wzajemny akt oskarżenia jest możliwy tylko przeciw takiemu oskarżycielowi prywatnemu, który jest pokrzywdzony zgodnie z art. 49 §1,2.oskarzenie wzajemne jest niedopuszczalne, jeżeli prokurator wcześniej wszczął postępowanie lub przyłączył się do oskarżenia przeciwko danej osobie, zanim wytoczono oskarżenie wzajemne. Jeżeli prokurator objął oba oskarżenia wzajemne, to postępowanie traci cechy prywatnoskargowego i toczy się z urzędu.
32 Warianty zakazu reformationis in peius.
Istotną gwarancją chroniącą oskarżonego przed ujemnymi skutkami złożenia środka odwoławczego jest zakaz reformationis in peius. Ma ona pełne zastosowanie w sytuacji zaskarżenia orzeczenia wyłącznie na korzyść oskarżonego. W przypadku wniesienia skargi na niekorzyść oskarżonego bądź zbiegu środków ( złożonych na korzyść i niekorzyść tej strony) zakaz ten nie obowiązuje. Zgodnie z art. 434§1 sąd może orzec na niekorzyść oskarżonego tylko wtedy, gdy wniesiono na jego niekorzyść środek odwoławczy i tylko w granicach zaskarżenia. Jeżeli środek odwoławczy pochodzi od oskarżyciela publicznego lub pełnomocnika, sąd odwoławczy może orzec na niekorzyść oskarżonego ponadto tylko w razie stwierdzenia uchybień podniesionych w środku odwoławczym lub podlegającym uwzględnieniu z urzędu. W ramach tego przepisu zakaz ten funkcjonuje niezwykle szeroko, albowiem brak środka odwoławczego wniesionego na niekorzyść oskarżonego uniemożliwia sądowi orzekanie na niekorzyść tej strony. Ma zaś taką możliwość tylko wtedy, gdy wniesiono na niekorzyść środek odwoławczy i tylko w granicach zaskarżenia. Dodatkowo też przyjmuje się, że w wypadku wniesienia środka odwoławczego przez oskarżyciela publicznego lub pełnomocnika wyłącznie zakazu reformationis in peius- z racji na treść art. 427§1- obejmuje tylko obszar objęty sformułowanymi zarzutami. Zakaz reformationis in peius obowiązuje również w razie przekazania sprawy do ponownego rozpatrzenia. Zgodnie z art. 443 w dalszym postępowaniu wolno wydać orzeczenie surowsze niż uchylone tylko wtedy, gdy orzeczenie było zaskarżone na niekorzyść oskarżonego. Nie dotyczy to orzeczenia o środkach wymienionych w art. 93 i 94 kk. Przyjęte przez ustawodawcę rozwiązania w zakresie zakazu reformationis in peius mają zastosowanie w postępowaniu kasacyjnym oraz dotyczącym wznowienia postępowania, o ile toczą się na korzyść oskarżonego.
33. Zakres stosowania przez sąd materialnego prawa wykroczeń
Sąd orzeka w procesie karnym, ale stosuje normy materialnego prawa wykroczeń. Może więc orzekać kary i inne środki jedynie na zasadach określonych przez te przepisy. Stąd też niedopuszczalne jest powództwo cywilne ani odszkodowanie z urzędu, możliwe jest natomiast zobowiązanie oskarżonego do naprawienia szkody lub restytucji, a także orzeczenie nawiązki, gdy norma prawa wykroczeń to przewiduje. Orzekając sąd nie musi ostatecznie wymierzyć kary aresztu czy orzec zakaz na okres dłuższy niż rok, a więc tych środków, dla orzeczenia których sprawę mu przekazano. Jeżeli po rozpoczęciu przewodu sądowego ujawni się, że czyn oskarżonego stanowi wykroczenie a nie przestępstwo, sąd nie przekazuje sprawy do kolegium, lecz rozpoznaje ją na zasadach ogólnych. Kodeks wychodzi z założenia, że podstawowym organem orzekającym w I instancji w sprawach o wykroczenia są kolegia ds. wykroczeń przy sądach rejonowych. Na jesieni 2001 zgodnie z Konstytucją ma się to zmienić. W postępowaniu sądowym mamy do czynienia z aktem oskarżenia, a tutaj zastąpiony jest przez wniosek o ukaranie złożony w kolegium.
34. Rodzaje rozstrzygnięć sądu w sprawach o wykroczenia
Zakłada się, że sąd i tylko sąd może orzec karę aresztu za wykroczenie oraz zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych, gdyby miał on być orzeczony na czas dłuższy niż rok. Zakaz prowadzenia pojazdów za wykroczenie może być orzeczony w rozmiarze od 6 miesięcy do 3 lat. Grozi za niezachowanie należytej ostrożności przez prowadzącego pojazd, , niezastosowanie się do sygnału osoby uprawnionej do kontroli ruchu nakazującej się zatrzymanie oraz za nie udzielenie pomocy ofierze wypadku przez kierującego pojazdem, uczestniczącego w wypadku. Sąd nie orzeka, gdy dane sankcje prawne grożą za wykroczenie, ale jedynie wtedy, gdy sprawa zostanie mu przekazana z kolegium z uwagi na potrzebę ich orzeczenia.
35. Prawomocność formalna i materialna
Niemożność zaskarżenia orzeczenia w trybie instancyjnym oznacza, iż orzeczenie to posiada tzw. prawomocność formalną, natomiast wywołany tym zakaz ponownego wszczynania postępowania to tzw. prawomocność materialna. Orzeczenia mające cechy obu postaci prawomocności może być wzruszone jedynie w trybie nadzwyczajnym. Prawomocność formalna decyzji występuje w szczególności, gdy: 1 zaskarżenie decyzji wydanej w I instancji jest niedopuszczalne 2 nie zaskarżono skutecznie decyzji wydanej przez organ I instancji lub wniesiony środek cofnięto 3 wyczerpany został tok instancji, bowiem rozstrzygniecie w II instancji polegało na utrzymaniu w mocy lub zmianie zaskarżonej decyzji Z kolei prawomocność materialna wyraża się w sytuacji, w której nie jest dopuszczalne wszczęcie postępowania i prowadzenie od nowa postępowania już z punktu widzenia prawomocności formalnej zakończonego. Niedopuszczalne jest zatem ponowne postępowanie przeciwko tej samej osobie o tę samą kwestię odpowiedzialności prawnej. Prawomocność materialna jest konsekwencją prawomocności formalnej działającą „na zewnątrz” w stosunku do innych ewentualnych procesów, których prowadzić nie pozwala. Istotę prawomocności materialnej stanowi zakaz ne bis in idem - nie dwa razy o to samo.
36. Wznowienie postępowania i kasacja jako środki nadzwyczajne
Kasację mogą wnieść strony oraz MS i Rzecznik Praw Obywatela. Stronom kasacja służy jedynie od prawomocnego wyroku sądu odwoławczego. Kończącego postępowanie. Natomiast MSi Rzecznik Praw Obywatela mogą wnosić kasację od każdego prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie sądowe. Strona może wnieść kasację zawsze, jeżeli zaskarżyła wyrok sądu I instancji. Podstawę kasacji stanowić mogą jedynie: 1 uchybienie będące bezwzględnymi powodami do uchylenia orzeczenia w trybie środka odwoławczego, a wskazane w art. 439 2 inne rażące naruszenie prawa, jeżeli mogło ono mieć istotny wpływ na treść orzeczenia, przy czym kasacji nie można wnieść wyłącznie z powodu niewspółmierności kary / Termin do wniesienia kasacji wynosi 30 dni od daty doręczenie wyroku z uzasadnieniem. Wniosek o doręczenie należy złożyć w sądzie odwoławczym, który wydał wyrok, w terminie zawitym 7 dni od daty ogłoszenia orzeczenia. Jeżeli strona zamiast wniosku wniesie od razu o kasację, sąd jest zobowiązany dostarczyć jej wyrok z uzasadnieniem. Kodeks nie wprowadza żadnego terminu dla kasacji wniesionej przez Ministra czy RPO. Niedopuszczalne jest natomiast uwzględnienie kasacji na niekorzyść oskarżonego wniesionej po upływie 6 Msc od uprawomocnienia się orzeczenia. Do rozpoznania kasacji uprawniony jest SN. Strony wnoszą kasację za pośrednictwem sądu odwoławczego. Prawomocny wyrok może być zaskarżany kasacją w całości lub w części. Kodeks wyłącza natomiast możliwość zaskarżenia przez strony kasacją samego uzasadnienia wyroku. W kasacji należy podać, na czym polega zarzucane uchybienie. Kodeks utrzymuje tzw. przymus adwokacki, co oznacza, że kasacja nie pochodzi od prokuratora, MS lub RPO, musi być sporządzona i podpisana przez adwokata. Kasacja jako pismo procesowe musi spełniać wymogi pisma procesowego. Do kasacji strona dołącza dowód uiszczenia opłaty sadowej. Strona może wnieść od zwolnienia ją od tej opłaty, ze względu na sytuację rodzinną, majątkową itp. Wznowienie postępowania odnosi się do każdego postępowania sądowego zakończonego prawomocnym orzeczeniem. Może być wznowione zarówno na korzyść, jak i nie na niekorzyść. W kwestii wznowienia orzeka sąd wojewódzki, apelacyjny lub SN.
37. Warunki przyjęcia kasacji
Żeby strona mogła wnieść kasację, wymagane jest aby wcześniej zaskarżyła orzeczenie sądu I instancji. Natomiast strona, która nie zaskarżyła wyroku sądu I instancji, może wnieść kasacje od wyroku sądu odwoławczego, tylko wtedy, gdy sąd ten zmienił - zaskarżony wyrok przez inną osobę - na jej niekorzyść. Kasacja musi zostać wniesiona w terminie 30 dniowym od daty doręczenia wyroku z uzasadnieniem. Żeby kasacja została przyjęta musi spełniać wymogi pisma procesowego. Musi być także sporządzona przez adwokata i przez niego podpisana. Kasacja składana przez stronę podlega badaniu wstępnemu przez prezesa sądu odwoławczego. Bada on, czy kasacja spełnia formalne warunki pisma procesowego, a w szczególności warunki kasacji, oraz czy jest dopuszczalna, czy została wniesiona w terminie i przez osobę uprawnioną. Jeżeli kasacja nie spełnia warunków formalnych, prezes sądu odwoławczego zwraca kasacje stronie do uzupełnienia braków w terminie 7 dni.
38. Odmowa przyjęcia kasacji a pozostawienie jej bez rozpoznania
Prezes sądu odwoławczego odmawia przyjęcia kasacji, gdy braki formalne uzupełniono, ale z uchybieniem terminowi z art. 120 oraz gdy kasacje wniesiono po terminie do jej złożenia albo wniosła ją osoba nieuprawniona bądź tez kasacja jest w ogóle niedopuszczalna. Prezes sądu odmawia tez przyjęcia kasacji wniesionej po terminie, jeżeli sąd odwoławczy oddalił wniosek o przywrócenie terminu złożony wraz ze skargą kasacyjną. Na zarządzenie przyjęcia kasacji służy zażalenie. W Sądzie Najwyższym przyjęta kasacja podlega ponownie wstępnej kontroli i sąd ten pozostawia kasację bez rozpoznania, jeżeli nie odpowiada ona wymogom pisma procesowego i szczególnym wymogom kasacji albo jest niedopuszczalna lub pochodzi od osoby nieuprawnionej bądź wniesiono ja po terminie, albo gdy przyjęcie nastąpiło na skutek nieuzasadnionego przywrócenia terminu.
39. Wypadki rozpoznania kasacji na posiedzeniu
SNS rozpoznaje kasację na rozprawie lub na posiedzeniu. Kasację rozpoznaje się na rozprawie, gdy dotyczy wyroku. Jeżeli kasacji dotyczy postanowienia, co odnosi się jedynie do kasacji pochodzącej od podmiotów wskazanych w art. 521, może ona być rozpoznana na posiedzeniu. W posiedzeniu tym mogą brać udział strony postępowania zakończonego zaskarżonym postanowieniem. Nie sprowadza się jednak na rozprawę ani na posiedzenie skazanego pozbawionego wolności. Na posiedzeniu SN oddala też kasację w razie jej oczywistej bezzasadności, niezależnie od tego czy dotyczy wyroku czy postanowienia.
40. Rodzaje rozstrzygnięć sądu kasacyjnego
Kasacje rozpoznaje się jedynie w granicach zaskarżenia i podniesionych zarzutów. Postępowanie przed SN w trybie kasacji wygląda tak samo jak postępowanie w sądzie odwoławczym. Po rozpoznaniu sprawy SN kasację oddala lub zaskarżone orzeczenie uchyla w części lub w całości. W razie uchylenia przekazuje się sprawę właściwemu sądowi do ponownego rozpatrzenia lub umarza postępowanie, gdy stwierdzono zaistnienie przeszkód prawnych nie uwzględnionych w zwykłym trybie instancji. Jeżeli jednak skazanie jest oczywiście niesłuszne SNwyrokiem uniewinnia oskarżonego bez przekazywania sprawy właściwemu sądowi. Z chwilą uchylenia wyroku wykonanie kary ustaje, a karę już wykonaną zalicza się w razie późniejszego skazania na poczet nowo orzeczonej kary. SN orzeka kasację w następujących składach. Jeśli dotyczy wyroku, rozpoznaje ją w składzie trzech sędziów. Gdy kasacja dotyczy kary pozbawienia wolności na okres 25 lat lub dożywotniego pozbawienia wolności, orzeka w składzie pięciu sędziów. Jeśli kasacja dotyczy orzeczenia SN, tak postanowienia jak i wyroku, a wydano go w składzie szerszym niż skład jednoosobowy, orzeka w składzie siedmiu sędziów. Kasację, przy rozpoznaniu której nie jest konieczne orzekanie wyrokiem, SN rozpoznaje w składzie jednoosobowym.
41 Przypadki jednoosobowego orzekania przez sąd pierwszej instancji.
Kodeks przewiduje przypadki orzekania na rozprawie w I instancji w składzie jednoosobowym. Jest to możliwe: 1 w trybie uproszczonym, gdzie jedynie na zarządzenie prezesa sądu rejonowego, jeżeli jest to uzasadnione okolicznościami sprawy, możliwe jest orzekanie w składzie ławniczym; poza tym sąd z założenia orzeka tu jednoosobowo, 2 w postępowaniu zwyczajnym, gdy doszło do niego po zmianie trybu z uproszczonego na zwykły, z tym że niekiedy wymaga to zgody oskarżonego. 3 w postępowaniu prywatnoskargowym, w którym tylko w sprawach o zniesławienie sąd orzeka w składzie ławniczym, a poza tym jednoosobowo, chyba że prezes sądu zarządzi skład ławniczy z uwagi na okoliczności sprawy albo sąd tak postanowi po posiedzeniu pojednawczym w składzie jednoosobowym prowadzi też tu postępowanie pojednawcze poprzedzające rozprawę, przy czym wyeliminowano możliwość powierzenia tego postępowania ławnikowi, co przewidywał k. p. k. z 1969 r. 4 w postępowaniu w sprawach o wykroczenia5 w wojskowym postępowaniu w sprawach o wykroczenia. W składzie jednoosobowym sąd rejonowy wydaje także nakazy karne zastępujące wyroki, z tym że orzeka tu na posiedzeniu Natomiast w składzie trzech sędziów sąd wojewódzki rozstrzyga na rozprawie o odszkodowaniu za niesłuszne skazanie, aresztowanie lub zatrzymanie
42 Dopuszczalność wydania wyroku na posiedzeniu ( a nie na rozprawie).
Regułą jest, że wyrok zapada po przeprowadzeniu rozprawy. Dotyczy to tak sądu I instancji, jak i sądu odwoławczego, kasacyjnego, rozpatrującego sprawy o wykroczenia, orzekającego o wyroku łącznym, jak i o odszkodowaniu za niesłuszne aresztowanie, skazanie i zatrzymanie. Wyjątkowo jednak kodeks dopuszcza wydanie wyroku na posiedzeniu w następujących sytuacjach: 1 na wniosek prokuratora złożony za zgodą oskarżonego jest to zawsze wyrok skazujący, 2 przy wznawianiu postępowania, gdy nowe fakty i dowody wskazują, że orzeczenie jest oczywiście niesłuszne albo, że postępowanie było niedopuszczalne, sąd może, uchylając prawomocny wyrok, od razu uniewinnić oskarżonego lub umorzyć postępowanie bez przekazywania sprawy do ponownego rozpoznania 3 przy uchylaniu wyroku w trybie apelacji z powodu tzw. bezwzględnych podstaw jego uchylenia 4 przy uchylaniu prawomocnego orzeczenia kolegium przez sąd wojewódzki z uwagi na jego wadliwość 5 dla zmodyfikowania wyroku w zakresie kar przy ograniczonej ekstradycji
44 Odpłatność za proces karny.
Każde postępowanie łączy się z koniecznością poniesienia pewnych nakładów finansowych, a zatem istotnym zagadnieniem pozostaje kwestia, kto ma je wyłożyć, a także kto- po zakończeniu procesu-winien je ponieść. Do kosztów procesu- zgodnie z art.616- należą: 1 koszty sądowe ( są nimi opłaty, a także wydatki poniesione przez SP od chwili wszczęcia postępowania ), 2 uzasadnione wydatki stron, w tym z tytułu ustanowienia w sprawie obrońcy lub pełnomocnika). Wydatki SP to w szczególności wypłaty dokonywane z tytułu (art.618): 1 .doręczenia wezwań i innych pism; 2 przejazdów sędziów, prokuratorów i innych osób z powodu czynności postępowania; 3 sprowadzenia i przewozu oskarżonego, świadków i biegłych 4 oględzin, badań przedsięwziętych w toku postępowania oraz przesyłek i przechowania zajętych podmiotów, jak również ich sprzedaży; 5 ogłoszeń w prasie, w radiu i telewizji; 6 wykonywania orzeczenia, w tym również o zabezpieczeniu grożących kar majątkowych, jeżeli kary te zostały orzeczone, z wyłączeniem kosztów utrzymania w zakładzie karnym i kosztów pobytu w zakładach leczniczych na obserwacji psychiatrycznej; 7 należności świadków i tłumaczy; 8 kosztów postępowania mediacyjnego; 9 należności biegłych lub instytucji wyznaczonych do wydania opinii; 10 opłat przewidzianych za udzielenie informacji z rejestru skazanych; 11 nie opłaconej przez strony pomocy prawnej udzielonej z urzędu przez adwokatów. / Artykuł 619 przyjął zasadę, że jeżeli umowa nie stanowi inaczej, wszelkie wydatki wykłada tymczasowo SP. Wyjątkiem od reguły jest: 1 wydatki związane z ustanowieniem obrońcy lub pełnomocnika wykłada strona, która go ustanowiła (art. 620), chyba że zostali ustanowieni z urzędu; 2 oskarżyciel prywatny składa przy akcie oskarżenia lub wraz z oświadczeniem o przyłączeniu się do toczącego postępowania lub podtrzymaniu oskarżenia, od którego prokurator odstąpił, dowód wartości wydatków. Jej wysokość ustala, w drodze rozporządzenia, MS w porozumieniu z MF. / Osoba, która wykazała, że ze wzglądu na sytuację rodzinną, majątkową i wysokość dowodów, wyłożenie kosztów podlegających uiszczeniu byłoby zbyt uciążliwe może zostać- w całości lub części- zwolniona z tego obowiązku. Taką decyzję podejmuje sąd przy wnoszeniu pisma procesowego. Regułą jest, że sąd w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie określa, kto w jakiej części i zakresie ponosi koszty procesu. Jeżeli jednak takiego rozstrzygnięcia nie zamieszczono, jak również gdy zachodzi potrzeba dodatkowego ustalenia ich wysokości lub rozstrzygnięcia o kosztach postępowania wykonawczego, orzeczenie w tym przedmiocie wydaje odpowiednio sąd pierwszej instancji lub drugiej. Na wydanie w tym przedmiocie rozstrzygnięcia służy zażalenie jeżeli nie wniesiono apelacji. W razie wniesienia apelacji i zażalenia, zażalenie rozpatruje sąd odwoławczy wraz z apelacją. W razie wydania orzeczenia skazującego: 1 w sprawach z oskarżenia publicznego sąd zasądza od skazanego na rzecz SP koszty sądowe oraz wydatki na rzecz oskarżyciela posiłkowego 2 w sprawach z oskarżenia prywatnego sąd zasądza od skazanego na rzecz oskarżyciela prywatnego poniesione przez niego koszty procesu, zaś na rzecz SP wydatki ustalone na podstawie art.618, od których uiszczenia oskarżyciel był zwolniony, a także w razie rozpoznania sprawy bez zachowania wymagań zawartych w art.. 621, 622. / W przypadku wydania orzeczenia uniewinniającego lub umarzającego postępowanie, koszty procesu ponosi: 1 w sprawach z oskarżenia publicznego SP, z wyjątkiem należności adwokackich z tytułu występowania w sprawie obrońcy lub pełnomocnika z wyboru; 2 w sprawach z oskarżenia prywatnego oskarżycie prywatny, a w razie pojednania stron oskarżyciel i oskarżony w zakresie przez siebie poniesionym, jeżeli strony w zawartej ugodzie nie uregulowały inaczej./ Nie pobiera się kosztów sądowych w razie skazania lub warunkowego umorzenia postępowania wobec żołnierza odbywającego zasadniczą służbę wojskową lub pełniącego służbę w charakterze kandydata na żołnierza zawodowego. / Koszty procesu przypadające od kilku oskarżonych lub oskarżycieli prywatnych albo posiłkowych sąd zasądza od każdego z nich według zasad słuszności, mając na uwadze w szczególności koszty związane ze sprawą każdego z nich. / W kodeksie postępowania karnego przyjmuje się zasadę, że powód cywilny jest zwolniony z obowiązku uiszczenia wpisu od powództwa cywilnego i apelacji, zaś oskarżony uiszcza wpis tylko wtedy, gdy apelacja dotyczy wyłącznie powództwa cywilnego. W przypadku oddalenia powództwa cywilnego, jak również cofnięcia apelacji wynikłe stąd koszty procesu ponosi powód cywilny. / Prawo ściągnięcia zasądzonych kosztów przedawnia się z upływem 3 lat od dnia, kiedy należało je uiścić.
45 Przejawy oportunizmu ścigania.
Zasada oportunizmu pozwala organowi ścigania na rozważenie celowości ścigania karnego, pomimo istniejącego podejrzenia popełnienia przestępstwa lub posiadania wystarczających podstaw do wniesienia aktu oskarżenia. Organ ścigania, opierając się na kryterium celowości i uwzględniając różnego rodzaju interesy ( np.: interes społeczny, interes publiczny, mała waga czynu, pokrzywdzony może sam realizować funkcje ścigania), może zaniechać ścigania karnego. O ile więc zasada legalizmu statuuje obowiązek ścigania przestępstw, o tyle zasada oportunizmu statuuje jedynie uprawnienie organów procesowych w tym zakresie. / Z oportunizmem w ściganiu przestępstw publiczno-skargowych przemawiają różnorodne uwarunkowania społeczne. Zagadnieniem zasady oportunizmu jest problem społecznej opłacalności postępowania karnego. Oportunizm jest uzasadniony, jeśli chodzi o przestępstwa drobne, błahe. Na ściganie takich przestępstw szkoda nakładów finansowych związanych z funkcjonowaniem aparatu wymiaru sprawiedliwości. Ich ściganie obniża wręcz prestiż i powagę wymiaru sprawiedliwości. Stosowanie takich represji karno- sądowej w takich sprawach mija się z celem kary i niekiedy prowadzi do ujemnych konsekwencji z punktu widzenia społecznego. /Przejawy oportunizmu w polskim systemie prawnym mają zakres niewielki. W samym kodeksie dopuszcza je art. 11. Postępowanie w sprawach o występek, zagrożony karą pozbawienia wolności do lat 5, można umorzyć postępowanie, jeśli orzeczenie wobec oskarżonego kary byłoby oczywiście niecelowe ze względu na rodzaj i wysokość kary prawomocnie orzeczonej za inne przestępstwo, a interes pokrzywdzonego temu się nie sprzeciwia. Jeśli kara za inne przestępstwo nie została prawomocnie orzeczona, postępowanie można zawiesić. Zawieszone postępowanie należy umorzyć albo podjąć przed upływem 3 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia w sprawie o inne przestępstwo. / „Oczywista niecelowość” wynikać powinna z wyraźnej dysproporcji między wysokością kary orzeczonej za przestępstwo poważne i spodziewaną łagodną reakcją karną na inne przestępstwo. Sytuacja taka zachodzi w szczególności wówczas, gdy można przewidywać, że w razie orzeczenia kary za drugie przestępstwo kara łączna nie byłaby wyższa niż wymierzona za poważne przestępstwo ( absorpcja). Następnym warunkiem jest uwzględnienie interesu pokrzywdzonego. / Ponadto oportunizm przejawia się na gruncie postępowania w sprawach nieletnich. Umorzenie postępowania w stosunku do nieletnich następuje jeżeli orzeczenie środka wychowawczego lub poprawczego jest nie celowe ze względu na środki orzeczone już w innej sprawie. Oportunizm jest także widoczny w instytucji świadka koronnego. Świadek koronny to podejrzany, który został dopuszczony do składania zeznań w charakterze świadka, gdy zostały spełnione warunki. Z oportunizmem mamy do czynienia w swoisty sposób w postępowaniu w sprawach o wykroczenia.
46 Przejaw udziału stron w postępowaniu przygotowawczym.
W czynnościach sądowych w postępowaniu przygotowawczym prokuratorowi przysługują prawa strony, co oznacza ograniczenie jego pozycji w toku tych czynności, w stosunku do roli gospodarz postępowania przygotowawczego, organu kierowniczego, jaka mu przysługuje zazwyczaj. To inne unormowanie zagadnienia w czynnościach sądowych podporządkowane jest zasadzie kontadyktoryjności, której element występuje wyraźnie wówczas, gdy w tym stadium pojawia się sąd. Dyrektywa ta wymaga, aby podmiotom występującym przed sądem stworzone zostały warunki realnego prowadzenia sporu, a jest to możliwe tylko wówczas, gdy mają one przynajmniej względnie równe prawa, a więc gdy przeciwnicy procesowi są stronami i realizowana jest zasada równouprawnienia stron. Przed pierwszym przesłuchaniem należy pouczyć podejrzanego o jego uprawnieniach do: 1 składania wyjaśnień; 2 odmowy składania wyjaśnień lub odmowy odpowiedzi na pytanie; 3 składania wniosków o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia; 4 korzystania z pomocy obrońcy 5 jak również uprawnieniom z art.301 6 oraz o obowiązkach i konsekwencjach wskazanych w art.74( dot. poddaniu się oględzinom oraz innym badaniom, pobraniu krwi itp.) w art.75, 138 i 139 ( określających obowiązek stawiennictwa, wskazania adresata dla doręczeń i konsekwencji niepodania nowego adresu). Generalnie stronom przysługuje prawo do: A korzystanie z pomocy przedstawiciela ( pełnomocnika, obrońcy) B inicjatywy dowodowej C składania wniosków i oświadczeń, które się protokołuje D uczestnictwa w czynnościach E zaskarżania postanowień. pouczenie to należy wręczyć podejrzanemu na piśmie, podejrzany otrzymanie pouczenia potwierdza pismem ( art.300). Zarówno stronom, jak i osobom nie będącym stronami służy zażalenie na czynności inne niż postanowienia i zarządzenia naruszające ich prawa. Art. 315 strony mogą składać wnioski o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia. Art. 316 jeżeli czynności śledztwa lub dochodzenia nie można powtórzyć na rozprawie, strony dopuszcza się do udziału w czynnościach, chyba że zachodzi niebezpieczeństwo utraty lub zniekształcenia dowodów w razie zwłoki. Jeśli świadka nie będzie można przesłuchać na rozprawie, prokurator lub inny organ prowadzący postępowanie mogą zwrócić się do sądu z żądaniem przesłuchania go przez sąd ( art.316§3). Strony należy także na żądanie dopuścić do udziału w innych czynnościach śledztwa lub dochodzenia. W tylko uzasadnionych przypadkach prokurator może postanowieniem odmówić dopuszczenia do udziału w czynnościach , może odmówić sprowadzenia oskarżonego pozbawionego wolności, gdy spowodowałoby to poważne trudności. Jeżeli dopuszczono dowód z opinii biegłego, stronom doręcza się postanowienie o dopuszczeniu tego dowodu i zezwala się na wzięcie udziału w przesłuchaniu oraz na zapoznanie się z opinią biegłego jeżeli została sporządzona na piśmie. W k.p.k. widać dążenie do zrównania uprawnień podejrzanego i pokrzywdzonego.
47.Warianty procedury związane ze zgłaszaniem o przestępstwie.
Podstawą faktyczną wszczęcia postępowania przygotowawczego jest uzasadnione popełnienie przestępstwa. Takie podejrzenie organ może powziąć albo w skutek własnych działań, bądź też w skutek złożenia przez obywatela zawiadomienia o przestępstwie, lub wniosku o ściganie. Jeżeli chodzi o zawiadomienie o przestępstwie, to można tu wyróżnić obywatelski (społeczny) oraz prawny obowiązek zawiadomienia o przestępstwie. Art.304§1 stanowi, że każdy dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu ma społeczny obowiązek powiadomić o tym prokuratora lub policję. Obowiązek prawny składania zawiadomienia o przestępstwie dotyczy: 1 instytucji państwowych, samorządowych i społecznych, które w związku ze swą działalnością dowiedziały się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu. Instytucje takie są zobligowane także do przedsięwzięcia, do czasu przybycia organu ścigania, bądź wydania przez ten organ stosownego zarządzenie niezbędnych czynności, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa; 2 każdego obywatela, mającego wiarygodną informację o przestępstwie zabójstwa, bądź jednym z najpoważniejszych przestępstw przeciwko podstawowym interesom politycznym i gospodarczym RP. Niespełnienie takiego obowiązku opatrzone jest sankcją karną w postaci kary pozbawienia wolności do 5 lat. / Obok zawiadomień instytucji lub osoby prawnej organ ścigania może otrzymać informacje o popełnieniu przestępstwa inną drogą np. w wyniku dokonywanych przez policję czynności operacyjno- rozpoznawczych. Podejmując decyzję co do wszczęcia postępowania należy brać pod uwagę rodzaj i charakter źródła wiadomości i oceniać jej wiarygodność. Anonim nie może stanowić wszczęcia postępowania bez uprzedniego wnikliwego i krytycznego sprawdzenia w trybie pozaprocesowym. Zawiadomienie o przestępstwie, co do którego prowadzenie śledztwa jest obowiązkowe lub własne dane świadczące o popełnieniu takiego przestępstwa. Policja przekazuje wraz z zebranymi materiałami niezwłocznie prokuratorowi.
48 Warunki wzruszania prawomocnych postanowień o umorzeniu postępowania przygotowawczego.
Swoistą formę nadzoru nad postępowaniem przygotowawczym stanowi podjęcie na nowo umorzonego postępowania, wznowienie prawomocnie umorzonego postępowania oraz uchylenie prawomocnego postanowienia o umorzeniu postępowania przygotowawczego. Umorzone postępowanie przygotowawcze może być w każdym czasie podjęte na nowo na mocy postanowienia prokuratora, jeżeli nie będzie się toczyć przeciw osobie, która w poprzednim postępowaniu występowała w charakterze podejrzanego. Z przepisu tego wynika, że podjęte na nowo może być zarówno postępowanie, które toczyło się jedynie „ w sprawie” i na tym etapie zostało umorzone, jak i postępowanie, które było już prowadzone „ przeciw osobie”, jednakże po decyzji o podjęciu na nowo nie będzie toczyć się przeciw tej osobie, która w poprzednim, umorzonym postępowaniu występowała w charakterze podejrzanego. / Z reguły podejmowane jest na nowo postępowanie umorzone wcześniej z powodu braku dostatecznych podstaw do skierowania postępowania przeciwko określonej osobie. Ponadto, podejmowane bywa na nowo postępowanie prowadzone przed umorzeniem przeciwko osobie, która, jak się okazało w toku postępowania, nie popełniła zarzucanego jej czynu, postępowanie zaś podjęte na nowo ma umożliwić pociągnięcie do odpowiedzialności rzeczywistego sprawcy. Przepis ten nie zawiera żadnych warunków co do charakteru i wartości materiału dowodowego skłaniającego do ponownego przeprowadzenia postępowania, oczywiste jest jednak, że powinien być taki materiał, który czyni prawdopodobnym zakończenie postępowania przygotowawczego wniesieniem aktu oskarżenia do sądu. O podjęciu umorzonego postępowania na nowo decyduje pisemnym postanowieniem z uzasadnieniem prokurator: może nim być prokurator, który wydał lub zatwierdził postanowienie o umorzeniu. Ponowne prowadzenie postępowania przeciwko osobie, która w prawomocnie umorzonym postępowaniu występowała w charakterze podejrzanego, może nastąpić drogą wznowienia postępowania. Warunkiem wznowienia jest ujawnienie nowych istotnych faktów lub dowodów nie znanych w poprzednim postępowaniu. Nie mogą to być zatem fakty małej wagi dla sprawy, lecz takie, które rokują zwrot w postępowaniu i czynią prawdopodobnym wniesienie oskarżenia do sądu przeciwko ściganej osobie. Fakty powinny być takie wagi i znaczenia, że ich ujawnienie w poprzednim postępowaniu zapobiegłoby jego umorzeniu. Również dowody, w rozumieniu źródeł dowodowych, powinny być istotne i przede wszystkim wiarygodne. Nowe fakty ta takie, które nie były znane w poprzednim postępowaniu, a więc zostały ujawnione po jego umorzeniu. Ich ujawnienie następuje drogą wykrycia nowych źródeł dowodowych, których organ procesowy czerpie wiadomości o nowych okolicznościach. Może jednak zdarzyć się, że źródło dowodowe znane było uprzednio organowi ścigania, lecz przesłuchiwana w charakterze świadka zataiła istotne dla sprawy fakty, teraz zaś składa pełne zeznanie. Przed wydaniem postanowienia, zarówno o podjęciu, jak i o wznowieniu postępowania, prokurator może przedsięwziąć osobiście lub zlecić policji dokonanie niezbędnych czynności dowodowych w celu sprawdzenia okoliczności uzasadniających wydanie postanowienia. Czynności te wykonywane są w formach procesowych. Wprowadzenie dość rygorystycznych warunków wznowienia postępowania przygotowawczego ma na celu ochronę osoby, przeciwko której było już postępowanie karne prowadzone i prawomocnie umorzone- przed dość nieuzasadnionym ponownym ściganiem.
49 Dopuszczalność ścigania z urzędu przestępstw prywatnoskargowych.
Przestępstwa prywatnoskargowe są w polskim prawie karnym nieliczne. Należą do nich np. zniesławienie, zniewaga, naruszenie nietykalności cielesnej. Ściganie tych przestępstw jest w zasadzie prywatną sprawą pokrzywdzonego, który jako oskarżyciel prywatny może wnosić i popierać oskarżenie przed sądem. Jeżeli jednak wymaga tego interes społeczny, prokurator może wszcząć postępowanie albo przyłączyć się do postępowania już wszczętego przez pokrzywdzonego. Postępowanie toczy się wówczas z urzędu . W przypadku nieletnich jeżeli wymaga tego interes społeczny albo wzgląd na wychowanie nieletniego lub ochronę pokrzywdzonego wszczyna się postępowanie z urzędu. Z orzecznictwa SN Wynika, że gdy w postępowaniu o czyn ścigany z urzędu okaże się, że jest to czyn prywatnoskargowy wtedy prokurator może podtrzymać oskarżenie jako publiczne.
50. Warunki wszczęcia postępowania o wydanie wyroku łącznego
Wyrok łączny jest to instytucja karno procesowa, której zadaniem jest realizacja prawa karnego materialnego w zakresie kary łącznej wobec osoby prawomocnie skazanej wyrokami różnych sądów na kary podlegające połączeniu. Przy łączeniu kar wyrokiem łącznym stosuje się przepisy K.K. (art. 86 - 90). Łączeniu kar podlegają także kary wymierzone dwoma lub więcej wyrokami za przestępstwa tworzące tzw. ciąg przestępstw. Właściwym do wydania wyroku łącznego jest sąd, który wydał ostatni wyrok skazujący w I instancji. Wyrok łączny stosuje się z urzędu lub na wniosek skazanego lub prokuratora. Wniosek składany przez prokuratora powinien zawierać informacje o warunkach rodzinnych, majątkowych i o stanie zdrowia skazanego. Można go wydać tylko po przeprowadzeniu rozprawy. W postępowaniu o wydanie wyroku łącznego uczestniczą jedynie skazany (ewentualnie jego obrońca) oraz prokurator.
Zestaw III
3. Postępowanie sprawdzające (podstawy, procedura, decyzje).
W praktyce zdarza się dość często, że organ ścigania nie znajduje wprawdzie w zawiadomieniu podstawy do wszczęcia postępowania przygotowawczego, ale jednocześnie możliwość popełnienia przestępstwa nie zostaje wykluczona. Nie jest wówczas uzasadnione ani wszczęcie lub odmowa wszczęcia postępowania przygotowawczego. Dla takich sytuacji kodeks przewiduje instytucję czynności sprawdzających. Czynności te nie stanowią formy postępowania przygotowawczego, bowiem wyprzedzają je; nie są też częścią jakiegoś „dochodzenia wstępnego”. Organ uprawniony do wszczęcia postępowania przygotowawczego władny jest zwrócić się do podmiotu zawiadamiającego o przestępstwie, a więc do instytucji państwowej lub samorządowej, albo do osoby fizycznej z żądaniem uzupełnienia danych w zawiadomieniu. Uzupełnienie danych może polegać na sprecyzowaniu, wyjaśnieniu informacji zawartej w zawiadomieniu albo na przekazaniu dodatkowej informacji. Sprawdzanie faktów z zakresie objętym zawiadomieniem o przestępstwie, dokonywane z reguły przez Policję, polegają na przeprowadzeniu rozmów, wywiadów, obserwacji i mają na celu wyjaśnienie podstawowych okoliczności zdarzenia. W postępowaniu sprawdzającym nie przeprowadza się dowodu z opinii biegłego ani czynności wymagających spisania protokołu, z wyjątkiem przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie lub wniosku o ściganie oraz przesłuchania w charakterze świadka osoby zawiadamiającej. W wypadku uznania czynności sprawdzających, policja powiadamia prokuratora o ich podjęciu. M.in. dlatego, że art326§1 zobowiązuje prokuratora do sprawowania nad nimi nadzoru, koniecznie jest przekazanie prokuratorowi stosownej informacji. Instytucja czynności sprawdzających wiązana jest zazwyczaj z zawiadomieniem o przestępstwie, jest też traktowana jako, występująca w dość licznych sprawach, swoista droga prowadząca do ustosunkowania się do zawiadomienia o przestępstwie przez wszczęcie lub odmowę wszczęcia postępowania karnego. Nie ma jednak powodu, aby organ ścigania inaczej podchodziły do zagadnienia formy sprawdzeń w sytuacji, gdy wprawdzie nie zostało złożone zawiadomienie o przestępstwie, ale organ ścigania posiada własne informacje dotyczące ewentualnego przestępstwa.
4 Czynności zabezpieczenia dowodowego.
W działalności organów ścigania występuje niekiedy konieczność natychmiastowego wykonania określonych czynności postępowania przygotowawczego (czynności procesowych), bezpośrednio po ujawnieniu przestępstwa, bowiem w razie zwłoki może nastąpić utrata lub zniekształcenie dowodów. W takich sytuacjach trzeba dać pierwszeństwo potrzebom praktyki ścigania, nie traktując rygorystycznie wymogu uprzedniego wydania postanowienia o wszczęciu postępowania, pod warunkiem, że przeprowadzone będą w tym trybie tylko czynności rzeczywiście niezbędne. Problem ten znalazł unormowanie w art.308, w myśl którego: 1 w wypadkach nie cierpiących zwłoki, 2 w granicach koniecznych dla zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa przed ich utratą, zniekształceniem lub zniszczeniem, prokurator albo Policja może w każdej sprawie, jeszcze przed wydaniem postanowienia o wszczęciu dochodzenia lub śledztwa przeprowadzić w niezbędnym zakresie czynności procesowe, a zwłaszcza oględziny, w razie potrzeby z udziałem biegłych, przeszukania lub czynności wymienionych w art. 742 pkt 1 (np. badań nie połączonych z naruszeniem integralności ciała) w stosunku do osoby podejrzanej, a także przedsięwziąć wobec niej niezbędne czynności, nie wyłączając pobrania próby krwi i wydzielin organizmu. / Po dokonaniu takich czynności, w sprawach w których prowadzenie śledztwa jest obowiązkowe, prowadzący dochodzenie przekazuje sprawę niezwłocznie prokuratorowi. Tylko prokurator może wydawać postanowienie o wszczęciu śledztwa, a w praktyce dość często zachodzi konieczność natychmiastowego dokonania przez Policję czynności procesowych. O podjęciu takich czynności powiadamia się prokuratora, który sprawuje nad nimi nadzór. Dopuszczalne jest dokonanie w zasadzie każdej niezbędnej czynności dowodowej, chyba że jest ono zastrzeżone wyłącznie dla prokuratora lub sądu. Jest również oczywiste, że pewne czynności z natury rzeczy nie mogą być traktowane jako nie cierpiące zwłoki. Czynności nie cierpiące zwłoki mogą być dokonywane tylko w ciągu pięciu dni od dnia pierwszej tego rodzaju czynności. Czas trwania śledztwa lub dochodzenia liczy się w tych wypadkach od dnia pierwszej czynności nie cierpiącej zwłoki. Protokoły czynności wykonywanych w trybie art. 308 mają pełną moc dowodową i mogą być odczytywane na rozprawie w warunkach określonych przez art. 389, 391, 392, 393. Czynności nie cierpiące zwłoki dopuszczalne są w każdej sprawie, niezależnie od tego, czy następnie będzie formalnie wszczęte i przeprowadzone dochodzenie lub śledztwo. Jeżeli w wyniku tych czynności okaże się, że brak jest podstaw do kontynuowania postępowania, należy wydać postanowienie o jego umorzeniu, bowiem wraz z podjęciem pierwszej czynności nie cierpiącej zwłoki następuje wszczęcie prawne postępowania przygotowawczego.
5. Kryteria odróżniające śledztwo i dochodzenie.
1 charakter sprawy Śledztwo przeprowadza się w sprawach o zbrodnie, określone występki, lub gdy podejrzanym jest funkcjonariusz publiczny a w innych sprawach, gdy wymaga tego waga lub zawiłość sprawy. Jeżeli nie przeprowadza się śledztwa, postępowanie przygotowawcze toczy się w formie dochodzenia. Dopuszczalne jest prowadzenie postępowania przygotowawczego w konkretnej sprawie najpierw w formie dochodzenia później w formie śledztwa. 2 różnice personalne Do prowadzenia śledztwa upoważniony jest prokurator dochodzenie prowadzi Policja, chyba że prowadzi je prokurator . policja prowadzi dochodzenie z własnej inicjatywy lub na polecenie prokuratora. Śledztwo w sprawie nieletniego prowadzi sędzia dla nieletnich. 3 czas trwania Śledztwo powinno być ukończone w ciągu 3 miesięcy. W uzasadnionych przypadkach okras może być przedłużony przez prokuratora nadrzędnego na dalszy oznaczony czas, nie dłuższy jednak niż rok. W szczególnie uzasadnionych przypadkach Prokurator Generalny może przedłużyć okres śledztwa na dalszy czas oznaczony. Dochodzenie powinno być ukończone w ciągu miesiąca. Prokurator nadzorujący może dochodzenie przedłużyć ten okres do 3 miesięcy. W razie niezakończenia dochodzenia w ciągu trzech miesięcy akta sprawy przekazuje się prokuratorowi nadzorującemu dochodzenie, który może je przedłużyć na czas oznaczony, nie dłuższy jednak niż 3 miesiące, lub przejąć je do śledztwa. 4 stopień formalizmu Dochodzenie może być uproszczone lub zwyczajne. Natomiast w śledztwie nie ma żadnych uproszczeń.
6 Obligatoryjność śledztwa
Śledztwo jest obligatoryjne w sprawach: 1 o zbrodnie; 2 o występki przerwanie ciąży spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu) spowodowanie bezpośredniego niebezpieczeństwa zdarzenia określonego w art. 163§1), sprowadzenie katastrofy sprowadzenie niebezpieczeństwa katastrofy kwalifikowana postać pozbawienia człowieka wolności kwalifikowana postać znęcania się fałszywe zeznania, fałszywa opinia lub tłumaczenie znęcanie w celu uzyskania zeznań znęcanie się nad osobą pozbawioną wolności przestępstwa przeciwko wyborom kwalifikowana postać gwałtownego zamachu zakładanie lub kierowanie grupą lub związkiem przestępczym kwalifikowana postać przekroczenia granicy RP- kodeksu karnego; 3 o inne występki, jeżeli ustawa zastrzega je do właściwości sądu wojewódzkiego; 4 gdy podejrzanym jest funkcjonariusz Policji, UOP, Straży Granicznej lub finansowych organów dochodzenia. W innych przypadkach śledztwo jest fakultatywne, jeżeli prokurator tak postanowi ze względu na wagę lub zawiłość sprawy.
7 Mechanizmy czynności przedstawienia zarzutów.
Instytucja przedstawienia zarzutów składa się z trzech czynności. Jeżeli dane istniejące w chwili wszczęcia śledztwa lub dochodzenia albo zebrane w jego toku uzasadniają dostatecznie podejrzenie, że czyn popełniła określona osoba: 1 sporządza się postanowienie o przedstawieniu zarzutów, 2 ogłasza je niezwłocznie podejrzanemu, 3 przesłuchuje się go. /Podejrzanym w rozumieniu procesowym staje się osoba, której przedstawiono zarzuty, niezależnie od tego kiedy nastąpi poinformowanie jej o tym, że jest podejrzanym i co się jej zarzuca. Art.313§1 mówi, że ogłoszenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów powinno nastąpić niezwłocznie po jego sporządzeniu, jednakże z przyczyn niezależnych od organu ścigania może nastąpić w tym względzie opóźnienie. Jeżeli tego rodzaju przeszkody nie mają miejsca, organ ścigania jest obowiązany wykonać trzy wymienione czynności w możliwie krótkich odstępach czasu. Z chwilą wydania postanowienia o przedstawieniu zarzutów podejrzany staje się stroną w procesie karnym, a więc podmiotem praw i obowiązków. Przesłuchanie podejrzanego bezpośrednio po przedstawieniu zarzutów, także powinno być rozumiane jako sposób realizacji jego prawa do obrony. Chodzi o to, że w danej formie daje się podejrzanemu możliwość natychmiastowego ustosunkowania się do czynionych podejrzanemu zarzutów, co ma szczególne znaczenie wówczas gdy podejrzany uważa się za niewinnego. Jeżeli zaś podejrzany uzna, że z jakichkolwiek przyczyn jego wypowiedzenie się wobec organu przesłuchującego na temat zarzutów byłoby w tym momencie przedwczesne, może bez podania powodów odmówić odpowiedzi na poszczególne pytania lub odmówić w ogóle składania wyjaśnień.
8. Uproszczenia dochodzenia uproszczonego.
Uproszczenia proceduralne dochodzenia uproszczonego mają charakter fakultatywny, mogą zatem, ale nie muszą, wystąpić. I tak w przypadku konieczności sprawdzenia zawiadomienia o przestępstwie organ dochodzeniowy nie ma obowiązku powiadamiania prokuratora o podjęciu postępowania sprawdzającego, który to obowiązek istnieje w dochodzeniu zwykłym. Musi on natychmiast przesłać prokuratorowi niezwłocznie odpis postanowienia o wszczęciu dochodzenia, co umożliwić ma prokuratorowi nadzór nad dochodzeniem. W dochodzeniu tym nie jest też wymagane wydanie postanowienia o przedstawieniu zarzutów oraz o zamknięciu dochodzenia, chyba że oskarżony jest zatrzymany lub tymczasowo aresztowany. W sytuacjach, w których możliwa jest rezygnacja z wydawania postanowienia o przedstawieniu zarzutów, zarzut przedstawia się ustnie, rozpoczynając przesłuchanie osoby podejrzanej od powiadomienia jej o jego treści i wpisując zarzut do protokołu przesłuchania. Od momentu rozpoczęcia przesłuchania, czyli ustnego sformułowania zarzutów, osobę tę uważa się za podejrzanego. Zmiana zarzutów następuje w ten sam sposób. Podejrzany może aż do końcowego zaznajamiania z materiałem dochodzenia żądać podania mu ustnie podstaw zarzutów, a także sporządzenia uzasadnienia na piśmie. Kolejnym uproszczeniem dochodzenia jest założenie, że końcowe zapoznanie podejrzanego z materiałami sprawy, które w dochodzeniu zwykłym jest obowiązkowe, następuje tu jedynie na wniosek podejrzanego lub obrońcy; o prawie występowania z takim wnioskiem podejrzany winien być pouczony już podczas pierwszego przesłuchania. Do grupy uproszczeń należy też możliwość sporządzenia aktu oskarżenia przez organ dochodzeniowy, chyba że prokurator sam to uczynił, oraz przyjęcie, że akt oskarżenia sporządzany w wyniku dochodzenia uproszczonego nie musi zawierać uzasadnienia. Jeżeli dochodzenie uproszczone przekształciło się w zwyczajne, akt oskarżenia musi odpowiadać wszystkim wymogom określonym w art.332. Uproszczeniem rzutującym już na postępowanie sądowe jest upoważnienie niepolicyjnych organów dochodzenia uproszczonego do samodzielnego wnoszenia i popierania oskarżenia przed sądem I instancji; aktu oskarżenia nie musi tu nawet zatwierdzać prokurator. Jedynie w sprawach prowadzonych przez Policję akt ten wnosi do sądu prokurator.
9 Mediacja i porozumienie w postępowaniu przygotowawczym.
W myśl art.320, jeżeli ma to znaczenie dla wystąpienia do sądu z odpowiednim wnioskiem, prokurator może, z inicjatywy lub za zgodą stron, skierować sprawę do instytucji lub osoby godnej zaufania w celu przeprowadzenia postępowania mediacyjnego między podejrzanym a pokrzywdzonym. Instytucja lub osoba godna zaufania sporządza, po przeprowadzeniu postępowania mediacyjnego, sprawozdanie z jego przebiegu lub wyników, które prokurator bierze pod uwagę decydując o wystąpieniu do sądu z wnioskiem, o którym mowa w art. 320§1; może to być wniosek o warunkowe umorzenie postępowania (art.336) albo o wydanie wyroku na posiedzeniu, bez przeprowadzenia rozprawy i rozwiniętego postępowania dowodowego (art.335). MS określi, w drodze rozporządzenia, warunki, jakimi powinny odpowiadać instytucje i osoby uprawnione do przeprowadzenia mediacji, zakres i warunki udostępniania im akt sprawy oraz zasady i tryb sporządzenia sprawozdania z przebiegu i wyników postępowania mediacyjnego.
10. Procedura zakończenia postępowania przygotowawczego.
Zakończenie postępowania przygotowawczego może nastąpić w postaci jego zamknięcia lub umorzenia. Organ prowadzący dochodzenie lub śledztwo zmierza do osiągnięcia celów postępowania przygotowawczego, określonych w art.297. Jeżeli dojdzie do wniosku, że zebrane w toku postępowania materiały zawierają dostateczne podstawy do sporządzenia i wniesienia do sądu aktu oskarżenia i nie zachodzi potrzeba do dokonania dalszych czynności dochodźczych lub śledczych, przystępuje do wykonywania czynności przewidzianych w art.321. W myśl tego przepisu, jeżeli istnieją podstawy do zamknięcia śledztwa lub dochodzenia, prowadzący dochodzenie, a w śledztwie zawsze prokurator, powiadamia podejrzanego o obrońcę o terminie końcowego zaznajamiania z materiałami postępowania, z pouczeniem ich o prawie uprzedniego przejrzenia akt w odpowiednim, określonym przez organ terminie. Wobec występujących w praktyce wypadków przedłużania przez podejrzanych czasu zaznajamiania się z aktami, ponad rozsądnie rozumianą potrzebę, kodeks uprawnia organ procesowy do wyznaczenia podejrzanym i obrońcom stosownego terminu, który z kolei nie może być zbyt krótki, ponieważ naruszałby prawo podejrzanego do obrony (art.321§1). również termin zaznajomienia się podejrzanego z materiałami postępowania powinien być tak wyznaczony, aby od doręczenia zawiadomienia o nim podejrzanemu i jego obrońcy upłynęło co najmniej 7 dni. W zaznajomieniu podejrzanego przez prowadzącego postępowanie z materiałami postępowania ma prawo uczestniczyć obrońca. W wypadkach określonych w art.79 udział obrońcy jest obligatoryjny. Z przebiegu czynności zaznajomienia podejrzanego z materiałami zebranymi w postępowaniu przygotowawczym spisuje się protokół Po upływie terminu przewidzianego na składanie wniosku o uzupełnienie postępowania- jeżeli nie zachodzi potrzeba uzupełnienia śledztwa lub dochodzenia, wydaje się postanowienie o jego zamknięciu i ogłasza się je lub o jego treści zawiadamia się strony pełnomocników i obrońców. W dochodzeniu uproszczonym tylko na wniosek podejrzanego lub obrońcy organ prowadzący dochodzenie zaznajamia podejrzanego z materiałami ukończenia dochodzenia. O prawie tym należy pouczyć podejrzanego podczas pierwszego przesłuchania. Jeżeli organ ścigania dochodzi do wniosku, że postępowanie nie dostarczyło podstaw do wniesienia aktu oskarżenia, a nie zachodzą warunki określone w, umarza się postępowanie przygotowawcze bez konieczności uprzedniego zaznajomienia z materiałami postępowania i jego zamknięcia. Postępowanie przygotowawcze umarza się przede wszystkim wówczas, gdy z zebranego materiału dowodowego wynika, że: 1 czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia, 2 czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa, 3 społeczna szkodliwość czynu jest znikoma, 4 ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze. / Postępowanie umarza się także wówczas gdy nie wykryto sprawcy przestępstwa, albo brak jest dostatecznych dowodów winy podejrzanego. Postępowanie umarza się, gdy zachodzi okoliczność wymieniona w art.17§1 pkt 5-10, albo zachodzi inna okoliczność wyłączająca ściganie. Postanowienie o umorzeniu powinno zawierać dokładne określenie czynu i jego kwalifikacji prawnej oraz wskazanie przyczyn umorzenia. O umorzeniu śledztwa lub dochodzenia zawiadamia się osobę lub instytucję państwową, samorządową lub społeczną, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie oraz ujawnionego pokrzywdzonego i podejrzanego - z pouczeniem o przysługujących im uprawnieniach. Stronom przysługuje na postanowienie o umorzeniu śledztwa lub dochodzenia zażalenie oraz prawo przejrzenia akt.
11. Sposoby i metody nadzoru prokuratora nad śledztwem i dochodzeniem.
W obecnym kodeksie konkretnie i precyzyjnej określa się zakres i formy nadzoru prokuratora, rozciągając go na wszelkie przejawy działalności policyjnej, związanej ze sprawą karną; nadzorem obejmuje się więc wyraźnie również czynności sprawdzające, o czym przepisy poprzedniego kodeksu milczały. Rozwija się też sposoby reagowania prokuratora na niewykonywanie jego postanowień, zarządzeń i poleceń. Postęp przyg w sprawach o przestępstwa najpoważniejsze oraz w sprawach zawiłych przekazane zostało do prowadzenia, w formie śledztwa, prokuratorowi. Również dochodzenie może prowadzić prokurator. Wprawdzie art.311§3 uprawnia prokuratora do powierzenia Policji przeprowadzenia śledztwa lub prowadzonego przez siebie dochodzenia w całości lub w części albo dokonywania poszczególnych czynności śledztwa lub dochodzenia, jednak i w tych wypadkach najważniejsze czynności postępowania prokurator obowiązany jest wykonać osobiście. W dochodzeniu, prowadzonym przez Policję lub inny organ nieprokuratorski, pewne czynności mogą być dokonywane wyłącznie przez prokuratora, np. stosuje środki zapobiegawcze, orzeka w przedmiocie wniosku o zabezpieczenie roszczenia powoda cywilnego, wydaje postanowienie o poszukiwaniu podejrzanego listem gończym. Niektóre postanowienia i czynności organu dochodzeniowego muszą być zatwierdzone, np. postanowienie o umorzeniu dochodzenia, o jego zawieszeniu, przeszukanie dokonane przez Policję bez postanowienia sądu lub prokuratora. Prokurator rozpoznaje większość zażaleń m.in. na postanowienia prowadzącego postępowanie przygotowawcze. Jeżeli więc prokurator nie prowadzi bezpośrednio całego postępowania przygotowawczego, to wykonując osobiście ważniejsze czynności procesowe, zatwierdzając postanowienia albo czynności innych organów ścigania lub rozpoznając zażalenia - kontroluje przebieg postępowania i nadzoruje je.
12. Wznowienie a podjęcie umorzonego postępowania.
Podjęcie na nowo prawomocnie umorzonego postępowania przygotowawczego może nastąpić w każdym terminie (chyba, że nastąpiło przedawnienie ścigania) na mocy postanowienia prokuratora, który uprzednio umorzył postępowanie lub zatwierdził postanowienie o umorzeniu, jeżeli nie będzie toczyć się przeciwko osobie, która w poprzednim postępowaniu występowała w charakterze podejrzanego. Regulację tę stosuje się odpowiednio w przypadku, gdy odmówiono wszczęcia śledztwa lub dochodzenia. Wznowienie prawomocnie umorzonego postępowania przygotowawczego następuje tylko przeciwko osobie, która występowała w tym postępowaniu w charakterze podejrzanego. Następuje ono na mocy postanowienia prokuratora nadrzędnego nad tym, który wydał lub zatwierdził postanowienie o umorzeniu. Gwarancję praw podejrzanego stanowi wymóg, że podstawą wznowienia musi być ujawnienie nowych faktów i dowodów, nieznanych w uprzednim postępowaniu oraz stosowanie ustawowych ograniczeń okresu tymczasowego aresztowania do łącznego trwania tego środka. Podjęcie na nowo bądź wznowienie postępowania może być poprzedzone dokonaniem przez prokuratora czynności dowodowych, sprawdzających zasadność podjęcia takich decyzji. Jeśli po wniesieniu aktu oskarżenia stwierdzi się bezzasadność decyzji o wznowieniu postępowania przygotowawczego, decyzję o umorzeniu postępowania podejmuje sąd.
13. Sądowa kontrola (bezpośrednia i pośrednia) postępowania przygotowawczego.
Do decyzji podejmowanych przez sąd w stadium postępowania przygotowawczego należy zaliczyć: 1umarzanie postępowania w razie stwierdzenia niepoczytalności podejrzanego i stosowania środków zabezpieczających; 2 decydowanie o skierowaniu podejrzanego na obserwację psychiatryczną w zakładzie lecznictwa zamkniętego; 3 warunkowe umorzenie postępowania karnego na wniosek prokuratora po zakończeniu postępowania przygotowawczego; 4 zarządzenie kontroli i utrwalania treści rozmów telefonicznych oraz zatwierdzenie postanowień prokuratora w przypadkach nie cierpiących zwłoki; 5 stosowanie tymczasowego aresztowania w toku dochodzenia i śledztwa; 6 stosowanie aresztu jako kary porządkowej w toku postępowania przygotowawczego, na wniosek prokuratora; 7 wydawanie listu żelaznego w toku dochodzenia lub śledztwa; 8 orzekanie o przepadku przedmiotu poręczenia majątkowego. 9 orzekanie o przepadku rzeczy tytułem środka zabezpieczającego po umorzeniu postępowania przygotowawczego. / Przejawem kontroli następczej jest w kpk z 1997r. rozpatrywanie przez sąd zażaleń na następujące czynności: 1 odmowę wszczęcia postępowania przygotowawczego oraz jego umorzenia, jeśli zażalenie nie zostanie uwzględnione przez prokuratora nadrzędnego; 2 postanowienia prokuratora dotyczące kontroli i utrwalania rozmów telefonicznych; 3 postanowienia prokuratora o stosowaniu nieizolacyjnych środków zapobiegawczych 4 postanowienia prokuratorskie o zastosowaniu zabezpieczenia majątkowego 5 postanowienia o zatrzymaniu osoby.
14 Zażalenia wydawane przez sąd na postanowienie z postępowania przygotowawczego.
Sąd wydaje zażalenie m.in. na: 1 postanowienia prokuratora w przedmiocie środków zapobiegawczych, innych niż tymczasowe aresztowanie, 2 zatrzymanie osoby, 3 postanowienie prokuratora dotyczące kontroli i utrwalania rozmów telefonicznych oraz przekazów innych niż rozmowy telefoniczne, 4 postanowienie prokuratora o zabezpieczeniu majątkowym. / Spośród czynności nie będących rozpoznawaniem zażaleń należą do sądu postanowienia: 1 o skierowaniu podejrzanego na obserwację psychiatryczną w zakładzie lub przedłużeniu tej obserwacji, 2 o wprowadzeniu kontroli i utrwalaniu rozmów telefonicznych oraz treści przekazów informacji innych postanowień prokuratora w tym przedmiocie, 3 o zastosowaniu lub przedłużeniu tymczasowego aresztowania, 4 o przepadku przedmiotu poręczenia lub ściągnięcia sumy poręczenia, 5 o wydaniu lub odwołaniu listu żelaznego, 6 o stosowaniu tymczasowego aresztowania jako kary porządkowej w toku postępowania przygotowawczego na wniosek prokuratora, 7 o zezwoleniu na przesłuchanie adwokata, lekarza, dziennikarza. / Sąd obecnie decyduje: 1 o umorzeniu postępowania w razie stwierdzenia popełnienia czynu w stanie niepoczytalności i zastosowania środków zabezpieczających, 2 o warunkowym umorzeniu postępowania na wniosek prokuratora, złożony po zakończeniu postępowania przygotowawczego.
15. Essentalia negoti aktu oskarżenia.
Akt oskarżenia jest pismem procesowym i powinien odpowiadać ogólnym warunkom wymienionym w art.119. W myśl art.332 akt oskarżenia powinien zawierać: 1 imię i nazwisko oskarżonego, inne dane o jego osobie oraz dane o zastosowaniu środka zapobiegawczego; 2 dokładne określenie zarzucanego oskarżonemu czynu ze wskazaniem czasu, miejsca, sposobu i okoliczności jego popełnienia oraz skutków, a zwłaszcza wysokości powstałej szkody; jest to tzw. zarzut albo konkluzja aktu oskarżenia, będąca zwięzłym opisem działania lub zaniechania zarzucanego oskarżonemu, formułowana w taki sposób, aby przytoczone zostały wszystkie okoliczności faktyczne, które wypełniają ustawowe znamiona określonego przestępstwa; 3 wskazanie, że czyn został popełniony w warunkach powrotności do przestępstwa, wymienionych w art.64 k.k. ( jeżeli okoliczność ta miała miejsce); 4 wskazanie przepisów ustawy karnej, pod które zarzucany czyn podpada, czyli kwalifikacji prawnej; należy wymienić wszystkie przepisy, które łącznie stanowią prawną ocenę czynu zarzucanego przez oskarżyciela; jeżeli czyn wyczerpuje znamiona określone w dwóch lub więcej przepisach ustawy karnej, to wprawdzie zarzuca się oskarżonemu popełnienie jednego przestępstwa, skoro ten sam czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo, lecz w akcie oskarżenia podać należy wszystkie zbiegające się przepisy ( art.11 k.k.); 5 wskazanie sądu właściwego do rozpoznania sprawy i trybu postępowania; 6 uzasadnienie oskarżenia, w którym należy przytoczyć fakty i dowody, na których oskarżenie się opiera, a w Miarę potrzeby wyjaśnić podstawę prawną oskarżenia i omówić okoliczności, na które powołuje się oskarżony w swej obronie.
17. Tryb tworzenia składów orzekających przez sąd.
Art.351 stanowi, że sędziego albo sędziów powołanych do orzekania w sprawie wyznacza się kolejnością według wpływu sprawy oraz jawnej dla stron listy sędziów danego sądu lub wydziału; odstępstwo od tej kolejności jest dopuszczalne tylko w formie pominięcia sędziego z powodu jego choroby lub innej ważnej przeszkody, co należy zaznaczyć w zarządzeniu o wyznaczeniu rozprawy. Gdy w akcie oskarżenia zarzuca się popełnienie zbrodnii zagrożonej karą 25 lat pozbawienia wolności, wyznaczenie składu orzekającego dokonuje się na wniosek prokuratora lub obrońcy w drodze losowania, które przeprowadza się w ich obecności. Prokurator może złożyć wniosek nie później niż w ciągu 7 dni od dnia doręczenia mu odpisu aktu oskarżenia. Szczególne zasady wyznaczania i losowania składu orzekającego określa w drodze rozporządzenia Minister Sprawiedliwości.
18. Wyłączenie jawności rozprawy.
Sąd wyłącza na podstawie art. 360 jawność (zewnętrzną) rozprawy w całości albo w części, leżeli jawność mogłaby: 1 wywołać zakłócenie spokoju publicznego (np. sprawa o drastyczne zabójstwo bulwersujące opinie publiczną mogłaby spowodować trudne do opanowania wzburzenie publiczności); 2 obrażać dobre obyczaje (przede wszystkim w sprawach o przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności); 3 ujawniać okoliczności, które ze względu na ważny interes państwa powinny być zachowane w tajemnicy (np. w niektórych sprawach o przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu państwa); 4 naruszać ważny interes prywatny (np. interes świadka, jeżeli treść składanych przez niego zeznań dotyczy intymnych okoliczności jego życia). / Sąd wyłącza (obligatoryjnie, jest zobowiązany) jawność całości lub części rozprawy także na żądanie strony, która złożyła wniosek o ściganie. Sąd natomiast może (fakultatywnie) wyłączyć jawność całości albo części rozprawy, jeżeli choćby jeden z oskarżonych jest nieletni. Wyłączenie jawności następuje także w czasie przesłuchania osób wymienionych w art.179 i 180, co do okoliczności objętych tajemnicą państwową, służbową lub tajemnicą związaną z wykonywaniem zawodu lub funkcji. W razie wyłączenia jawności mogą być obecne na rozprawie, oprócz osób biorących udział w postępowaniu, po dwie osoby wskazane przez oskarżyciela publicznego, prywatnego, posiłkowego i oskarżonego, są to tzw. osoby lub mężowie zaufania.
19. Prawa przewodniczącego składu sędziowskiego a prawa całego składu sądowego.
Rozprawą kieruje przewodniczący składu orzekającego, czuwając nad jej prawidłowym przebiegiem i bacząc, aby zostały wyjaśnione wszystkie istotne okoliczności sprawy. Powinien on dążyć do tego, aby rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło na pierwszej rozprawie głównej. W szczególności przewodniczący: 1 umożliwia stronom wypowiedzenie się co do każdej kwestii podlegającej rozstrzygnięciu; obrońcy i oskarżonemu przysługuje głos ostatni; 2 uchyla pytania, o których mowa w art.171§5, lub gdy z innych powodów uznaje je za niestosowne. SN wskazywał, że przewodniczący ma obowiązek uchylania pytań podchwytliwych, sugerujących odpowiedzi, obrażających świadka; 3 rozstrzyga ostatecznie o przychylnym załatwieniu wniosku dowodowego strony, któremu inna strona nie sprzeciwiła się; w innych wypadkach sąd wydaje postanowienie 4 wydaje wszelkie zarządzenia niezbędne do utrzymania na sali sądowej spokoju i porządku. Przewodniczący ma wiele innych uprawnień i obowiązków, przewidzianych w przepisach o rozprawie głównej oraz wynikających z przepisów ogólnych. Od jego zarządzeń wydanych na rozprawie głównej przysługuje odwołanie do składu orzekającego; nie jest ono typowym środkiem odwoławczym przewodniczący czuwa nad tym, aby świadek przesłuchiwany był pod nieobecność innych świadków, którzy jeszcze nie zostali przesłuchani, powinien też przedsiębrać środki zapobiegające porozumiewaniu się osób przesłuchiwanych z osobami, które jeszcze nie zostały przesłuchane. Przepis, który mówi, że w razie potrzeby członkowie składu orzekającego mogą w każdym momencie zadawać dodatkowe pytania, został wprowadzony nie w celu uszczuplenia tej trafnej konstrukcji, lecz przede wszystkim na wypadek mogącej zdarzyć się nieporadności strony występującej bez swego przedstawiciela prasowego, a także wówczas, gdy mogłoby np. nastąpić zniekształcenie wypowiedzi osoby przesłuchiwanej lub generalnie-gdyby powstało zagrożenie dla osiągnięcia prawdy materialnej; nadal bowiem na sądzie spoczywa obowiązek dokonywania prawdziwych ustaleń faktycznych.
20 Skutki niestawiennictwa na rozprawę poszczególnych uczestników.
Po wywołaniu sprawy przewodniczący sprawdza, czy wezwani stawili się oraz czy nie ma przeszkód do rozpoznania sprawy. W razie nie usprawiedliwionego niestawiennictwa oskarżonego, którego obecność jest obowiązkowa, przewodniczący zarządza jego natychmiastowe doprowadzenie lub przerywa w tym celu rozprawę albo sąd ja odracza. Rozprawa nie może odbyć się także pod nieobecność oskarżyciela publicznego, jeżeli jego obecność jest obowiązkowa. W razie niestawiennictwa powoda cywilnego do chwili rozpoczęcia przewodu sądowego, sąd pozostawia powództwo bez rozpoznania, chyba że powód złożył wniosek o rozpoznanie pomimo jego nieobecności; zawsze wystarczające jest stawiennictwo pełnomocnika powoda cywilnego. Jeżeli udział obrońcy na rozprawie jest obowiązkowy jego nieobecność na rozprawie tamuje rozpoznanie sprawy. Wyznaczenie w takim wypadku obrońcy z urzędu musi łączyć się z zapewnieniem mu odpowiedniego czasu na zapoznanie się ze sprawą i na przygotowanie obrony. W razie nieobecności na rozprawie świadka lub biegłego, sąd może prowadzić dalej postępowanie jeżeli po wysłuchaniu stron uzna, że przesłuchanie świadka lub biegłego nie jest niezbędne. Jeżeli obecność świadka lub biegłego jest konieczna, wydaje się stosowne zarządzenie w celu sprowadzenia go na rozprawę albo przerywa i odracza rozprawę. W każdym przypadku niestawiennictwa osób wezwanych i zawiadomionych należy sprawdzić, czy wezwanie lub zawiadomienie zostało w prawidłowy sposób doręczone.
21. Ograniczenie postępowania dowodowego.
Ograniczenie postępowania dowodowego przy rozstrzyganiu spraw I instancji możliwe jest nie tylko przy tzw. dobrowolnym poddaniu się odpowiedzialności czy w ramach postępowania skróconego tradycyjnie już w polskim ustawodawstwie w razie przyznania się oskarżonego do winy. Aby możliwe było ograniczenie postępowania dowodowego, przyznanie do winy musi nastąpić w granicach i w rozumieniu aktu oskarżenia, a zatem powinno stanowić potwierdzenie wszelkich elementów przestępstwa w takiej wersji, jaką przedstawił oskarżyciel. Nie jest wystarczające użycie przez oskarżonego formuły „przyznaję się do winy” bez złożenia wyjaśnienia na temat okoliczności w jakich popełnił przestępstwo, podlegających ocenie przede wszystkim z punktu widzenia ich wiarygodności. Jedną z przesłanek uprawniających do zastosowania tego przepisu powinno być osobiste złożenie przez oskarżonego wyjaśnień przed sądem wyrokującym. Nie wystarcza w tym względzie odczytywanie protokołu wyjaśnień złożonych w postępowaniu przygotowawczym. W niektórych orzeczeniach SN jako warunek dopuszczalności ograniczenia dowodowego traktuje taką sytuację, gdy wyjaśnienia oskarżonego pozwalają sądowi na dokonanie pełnej i kompleksowej oceny sprawy- zarówno w zakresie winy oskarżonego, kwalifikacji prawnej jego czynu, jak i wszystkich okoliczności mających wpływ na wymiar kary; jeżeli zatem na ich podstawie jest w stanie odtworzyć rzeczywisty przebieg wydarzeń będących przedmiotem osądu, dokonać oceny prawnej zarzucanych mu czynów oraz ustalić okoliczności pozwalające na orzeczenie względem niego kary zgodnie z dyrektywami jej wymiaru, zamieszczonymi w kodeksie karnym.
22. Dopuszczalność odczytywania na rozprawie protokołów.
Jeżeli oskarżony odmawia wyjaśnień) lub wyjaśnia wyraźnie odmiennie niż poprzednio, albo oświadcza, że pewnych okoliczności nie pamięta wolno na rozprawie odczytywać- ale tylko w odpowiednim zakresie- protokoły jego wyjaśnień złożonych poprzednio w charakterze oskarżonego w tej lub innej sprawie w postępowaniu przygotowawczym albo przed sądem Protokoły te nie muszą więc sporządzone w sprawie rozpoznawanej aktualnie przez sąd; mogły zostać sporządzone w innej sprawie, pod warunkiem, że nastąpiło to w ramach postępowania przygotowawczego lub jurysdykcyjnego oraz że aktualny oskarżony składał wówczas zaprotokołowane wyjaśnienia w charakterze podejrzanego lub oskarżonego.
23 Przerwa a odroczenie.
Kodeks wprowadza odstępstwa od zasady koncentracji Przerwać rozprawę może przewodniczący ( zarządzeniem) dla sprowadzenia dowodów albo dla wypoczynku lub z innej ważnej przyczyny (np. z powodu niedyspozycji jednego z członków składu orzekającego). Można zarządzać przerwę kilkakrotnie, z tym że każdorazowa przerwa w rozprawie może trwać nie dłużej niż 35 dni. Zarządzając przerwę, przewodniczący może oznaczyć jednocześnie czas i miejsce dalszego ciągu rozprawy, a wówczas osoby obecne na rozprawie przerwanej są obowiązane stawić się w nowym terminie bez wezwania. Uprawnienie to jest oczywiste zwłaszcza wtedy, gdy przerwa ma trwać jedynie do następnego dnia albo tylko kilka dni, co uniemożliwiałoby praktyczne rozesłanie nowych zawiadomień. Rozprawę przerwaną prowadzi się po przerwie w dalszym ciągu, a od początku, jeżeli skład sądu uległ zmianie albo sąd uzna to za konieczne. W razie przekroczenia terminu przerwy (35 dni) rozprawę uważa się za odroczoną. Orzeczenie zapadające w czasie przerwy w rozprawie wydaje się w składzie rozpoznającym sprawę. Odroczyć rozprawę może tylko sąd (postanowieniem) i tylko wtedy, gdy zarządzenie przerwy nie było wystarczające. Rozprawę odroczoną prowadzi się w nowym terminie od początku. Jeżeli strony nie zgłaszają sprzeciwu, sąd może wyjątkowo prowadzić rozprawę odroczoną w dalszym ciągu, chyba że skład sądu uległ zmianie.
24. Rodzaje rozstrzygnięć sądu.
Rozstrzygnięcie sądu może polegać na uniewinnieniu oskarżonego, umorzeniu postępowania, warunkowym umorzeniu postępowania, skazaniu oskarżonego, a w razie skazania dotyczy kary i może ponadto obejmować decyzje w kwestii powództwa cywilnego, zasądzenia odszkodowania z urzędu, dowodów rzeczowych. Odstąpienie przez sąd od obowiązku orzeczenia konkretnej kary powinno być zawarte w wyroku w postaci wyraźnego zapisu. Samo powołanie przepisu upoważniającego do podjęcia określonego rozstrzygnięcia nie jest wystarczające. Nie wystarcza również powołanie się na taki przepis w uzasadnieniu wyroku. Brak w wyrku wyraźnego rozstrzygnięcia o uznaniu winy, wymierzaniu kary, środków karnych, o uniewinnieniu, umorzeniu postępowania - rozumiany musi być jako nierozstrzygnięcie w danym zakresie o istocie sprawy i tego rodzaju braku nie może naprawić przedstawienie stanowiska sądu w uzasadnieniu wyroku. Zaliczenie na poczet kary i środków karnych dotyczy tymczasowego aresztowania i zatrzymania oraz środków zapobiegawczych wymienionych w art.276, a więc zastosowanego tytułem środka zapobiegawczego. W myśl art. 414§1, w razie stwierdzenia po rozpoczęciu przewodu sadowego okoliczności wyłączającej ściganie lub danych przemawiających za warunkowym umorzeniem postępowania, sąd wyrokiem umarza postępowanie lub umarza je warunkowo. Jednakże w razie okoliczności wymienionych w art.17§1 pkt 1i2 sąd wydaje wyrok uniewinniający, chyba że sprawca w chwili czynu był niepoczytalny.
25. Rodzaje wyroków
Wyroki są najważniejszymi orzeczeniami sądu wydawanymi w imieniu RP, rozstrzygającymi o odpowiedzialności oskarżonego. Warunkiem wydania przez sąd orzeczenia w formie wyroku jest istnienie wyraźnego upoważnienia w tej mierze. Podstawę wyroku może stanowić tylko całokształt okoliczności ujawnionych na rozprawie głównej. Wyroki można podzielić ze względu na stosunek do winy oskarżonego: 1 Orzeczenia przesądzające o przedmiocie procesu (merytoryczne). A Wyroki uniewinniające. Są one orzeczeniami merytorycznymi wydanymi wtedy, gdy sąd ustali brak winy oskarżonego, bądź ustawowych znamion przestępstwa. B Wyroki skazujące. Stwierdzają one fakt popełnienia przez oskarżonego przypisanego mu czynu karalnego, muszą zawierać jego kwalifikacje prawną oraz orzekać o rodzaju odpowiedzialności, jaką poniesie oskarżony. C Wyroki warunkowo umarzające postępowanie. Podobnie jak wyroki skazujące, można je wydać tylko przy braku wątpliwości co do winy oskarżonego w przypadku, gdy sąd na rozprawie stwierdzi istnienie przesłanek do zastosowania środka probacyjnego w postaci warunkowego umorzenia postępowania.2 orzeczenia nie przesądzające o przedmiocie procesu (formalne). Wyroki bezwarunkowo umarzające postępowanie. Sąd może je wydać wtedy, gdy po rozpoczęciu przewodu sądowego stwierdzi okoliczności wyłączające ściganie. Jednakże w przypadku stwierdzenia negatywnych przesłanek procesowych, wymienionych w art. 17§1 pkt 1 i 2, sąd nie wydaje wyroku umarzającego, lecz wyrok uniewinniający. 3 Ze względu na okoliczności publikacji wyroku: A wyroki wydane w obecności oskarżonego; B wyroki wydane bez obecności oskarżonego, wśród których można wyróżnić: *wyroki zaoczne, które można wydawać w trybie uproszczonym, jeżeli oskarżony i jego obrońca, którym doręczono wezwanie nie stawią się na rozprawę główną i wówczas sąd przeprowadza ją bez ich udziału, chyba że oskarżony usprawiedliwszy swoje niestawiennictwo, wnosił o odroczenie rozprawy. wyrok taki może być zaskarżony w formie sprzeciwu, którego uwzględnienie powoduje ponowne rozpoznanie sprawy, * wyroki wydawane pod nieobecność oskarżonego, które mogą być ferowane w zwykłym trybie postępowania. Sąd ma taką możliwość w przypadku, jeżeli oskarżony, który złożył już wyjaśnienia, opuścił salę rozprawy bez zezwolenia przewodniczącego, wówczas można dokończyć rozprawę pomimo nieobecności oskarżonego, zaś wydawanego w tej sprawie wyroku nie uważa się za wyrok zaoczny. Szczególną kategorię orzeczeń stanowią: 1 wyroki łączne, które mogą być wydawane, gdy zachodzą warunki do orzeczenia kary łącznej w stosunku do osoby skazanej wyrokami różnych sądów 2 wyroki sądu odwoławczego, które mogą utrzymywać w mocy, zmieniać bądź uchylać wyrok sądu niższej instancji
26 Wymogi treściowe uzasadnienia wyroków.
Podobnie jak wyrok, jego uzasadnienie ma charakter aktu prawnego i z tego względu powinno być szczególnie przekonywujące co do słuszności wyroku i co do trafności wszystkich zawartych w nim rozstrzygnięć. W myśl zasady prawdy materialnej sąd opiera swe rozstrzygnięcia na ustaleniach zgodnych z rzeczywistością. Jest to zagadnienie podstawy faktycznej orzeczeń. Ponadto rozstrzygnięcia sądu opierając się na podstawie prawnej, a więc na przepisie prawnym mającym zastosowanie do uprzednio ustalonego stanu faktycznego. Znajduje to wyraz w art.424, według którego uzasadnienie wyroku powinno zawierać: 1 wskazanie jakie fakty sąd uznał za udowodnione lub nie udowodnione, na jakich w tej mierze oparł się dowodach i dlaczego nie uznał dowodów przeciwnych, 2 wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku. W uzasadnieniu wyroku należy ponadto przytoczyć okoliczności, które sąd miał na względzie przy wymiarze kary, zwłaszcza przy zastosowaniu nadzwyczajnego złagodzenia kary, środków zabezpieczających, uwzględnieniu powództwa cywilnego oraz przy innych rozstrzygnięciach zawartych w wyroku. W uzasadnieniu wyroku należy ponadto przytoczyć okoliczności, które sąd miał na względzie przy wymiarze kary, a zwłaszcza przy zastosowaniu nadzwyczajnego złagodzenia kary oraz przy innych rozstrzygnięciach zawartych w wyroku. Uzasadniając wymiar kary sąd nie może ograniczyć się do ogólnikowego stwierdzenia charakteryzującego stopień społecznej szkodliwości czynu, lecz powinien mieć na uwadze szczegółowe wskazania płynące z art.53 i nn k.k.
1. Sprzeciwy w procesie karnym- patrz pyt. 60.
2. Quasi-sprzeciwy - patrz pyt. 60.
3. Dewolutywność (względna i bezwzględna) i suspensywność (względna i bezwzględna) środka odwoławczego - patrz pyt. 80.
4. Prokurator jako organ odwoławczy w postępowaniu przygotowawczym.
Pokrzywdzonemu oraz instytucji, która zawiadomiła o przestępstwie przysługuje zażalenie na odmowę wszczęcia śledztwa lub dochodzenia, a stronom - na postanowienie o umorzeniu postępowania przygotowawczego. Jeśli prokurator nadrzędny nie przychyli się do takiego zażalenia, kieruje je do sądu. W wypadku uchylenia postanowienia o umorzeniu postępowania lub odmowie jego wszczęcia, sąd wskazuje powody uchylenia, a w miarę potrzeby także okoliczności, które należy wyjaśnić, lub czynności, które należy przeprowadzić. Wskazania te są dla prokuratora wiążące. Jeżeli prokurator nadal nie znajduje podstaw do wniesienia aktu oskarżenia, wydaje ponownie postanowienie o umorzeniu postępowania lub odmowie jego wszczęcia. Postanowienie to podlega zaskarżeniu tylko do prokuratora nadrzędnego. W razie utrzymania w mocy zaskarżonego postanowienia, pokrzywdzony, który wykorzystał uprawnienia przewidziane w art. 306 * 1 i 2, może wnieść akt oskarżenia jako oskarżyciel posiłkowy na podst. art. 55 * 1 - o czym należy go pouczyć.
5. Inny skład tego samego sądu jako organ odwoławczy.
W następstwie wniesienia skutecznie środka odwoławczego dochodzi do jego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym. Organami odwoławczymi są: sąd odwoławczy i prokurator. Wyjątkowo jednak organem odwoławczym może być też inny równorzędny skład tego samego sądu. Jest to jakby wewnętrzny tryb odwoławczy, będący novum w kpk. Inny równorzędny skład tego samego sądu jest organem odwoławczym: 1 w odniesieniu do zażalenia na wydane dopiero w toku postępowania odwoławczego postanowienia o : a przeprowadzeniu obserwacji oskarżonego w zakładzie leczniczym b zastosowaniu środka zapobiegawczego c nałożeniu kary porządkowej 2 w razie zażalenia na wydane przez sąd odwoławczy postanowienie o pozostawieniu środka odwoławczego bez rozpoznania z przyczyn skutkujących odmowę jego przyjęcia. Ponadto zażalenie na postanowienie w przedmiocie środka zapobiegawczego sąd rozpoznaje niezwłocznie.
6. Cofnięcia środka odwoławczego. - patrz pyt. 77
7. Pisemna odpowiedź na środek odwoławczy.
Środek odwoławczy składa się w sądzie (organie), który wydał zaskarżone orzeczenie. Tu podlega on badaniu co do wymogów skuteczności. Prezes sądu bądź to przyjmuje środek i decyzja ta jest niezaskarżalna, bądź też odmawia przyjęcia środka, jeżeli wniesiony został po terminie lub przez osobę nieuprawnioną albo jest niedopuszczalny z mocy ustawy lub gdy z uwagi na nieuzupełnienie w terminie braków pisma, uniemożliwiających nadanie środkowi odwoławczemu biegu, środek ten jest bezskuteczny. Na zarządzenie o odmowie przyjęcia środka odwoławczego przysługuje zażalenia do sądu odwoławczego. Sąd odwoławczy przeprowadza dodatkową kontrolę środka. Sąd ten może pozostawić środek odwoławczy bez rozpoznania, jeżeli uzna, że przyjęto go bezzasadnie, a więc mimo podstaw do odmowy przyjęcia, albo w wyniku niezasadnego przywrócenia terminu. Na postanowienie to służy zażalenie do innego równorzędnego składu sądu odwoławczego, chyba że orzekał SN, kiedy to zażalenie już nie przysługuje. Z uwagi na instytucję nieważności orzeczeń możliwe jest, że jedna ze stron występuje z środkiem odwoławczym, inna zaś z wnioskiem o stwierdzenie nieważności, czyli że następuje kumulacja w jednym postępowaniu środka odwoławczego i wniosku o stwierdzenie nieważności. Prezes sądu I instancji powinien zbadawszy środek odwoławczy i uznawszy go za skuteczny, przyjąć go, ale też w pierwszym rzędzie nadać bieg wnioskowi o stwierdzenie nieważności. Wniosek ten winien być przekazany sądowi apelacyjnemu. Jeżeli sąd ten stwierdzi nieważność, środek odwoławczy staje się nieaktualny. Jeśli zaś nie podzieli poglądu o istnieniu nieważności, nadaje bieg przyjętemu uprzednio środkowi odwoławczemu. Kodeks zapewnia też stronie możliwość wniesienia pisemnej odpowiedzi na środek odwoławczy. Zapewnia się przy tym stronie uprzednie zawiadomienie o złożonym środku, a tam gdzie do środka dołącza się odpisy, doręcza się je stronom. Złożenie odpowiedzi jest jedynie prawem strony, nie jest ograniczone terminem, przeto można odpowiedź taką złożyć też na rozprawie odwoławczej. Sama zapowiedź złożenia takiej odpowiedzi nie tamuje toku postępowania. Odpowiedź na środek odwoławczy innej strony, może złożyć także strona, która sama wniosła już taki środek. Odpowiedź jako pismo powinna odpowiadać rygorom wskazanym w art. 119, ale też, ponieważ nie jest to pismo, któremu z powodu braków nie można nadać biegu, nie stosuje się doń rygorów z art. 120 * 2 (bezskuteczność czynności).
8. Granice środka odwoławczego i możliwość przekroczenia granic przez sąd odwoławczy. - patrz pyt. 61 i 67.
9. Zakaz reformationis in peius
Kierunek środka odwoławczego ogranicza możliwość orzekania przez sąd (organ) odwoławczy na niekorzyść oskarżonego. Może on bowiem orzec w tym kierunku jedynie, gdy wniesiono środek odwoławczy na niekorzyść. Jest to tzw. zakaz pogarszania sytuacji prawnej oskarżonego (zakaz zmiany na gorsze), jeżeli nie złożono środka odwoławczego domagającego się takiej zmiany. Ma on chronić oskarżonego przed narażeniem się na orzeczenie niekorzystne w razie zaskarżenia orzeczenia wyłącznie na korzyść. Orzekanie na niekorzyść w oparciu o niekorzystny dla oskarżonego środek odwoławczy może przy tym nastąpić tylko w granicach zaskarżenia. Środek odwoławczy wniesiony na niekorzyść oskarżonego może jednak spowodować orzeczenie także na jego korzyść. Jeśli środek pochodzi od oskarżyciela publicznego lub pełnomocnika, dodatkowym warunkiem orzekania na niekorzyść jest też stwierdzenie uchybienia podniesionego w środku odwoławczym lub podlegającego uwzględnieniu z urzędu. Przy środku pochodzącym bezpośrednio od innej niż oskarżyciel publiczny strony skarżącej orzeczenie na niekorzyść oskarżonego, wymóg powyższy nie istnieje, nawet gdyby strona ta podniosła określone zarzuty. Sąd winien wówczas i tak zbadać środek pod kątem wszystkich uchybień, i może orzekać na niekorzyść bez względu na to, czy stwierdzono uchybienie podniesione przez stronę, czy tylko dostrzeżone przez sąd. Tylko przy środku na niekorzyść możliwe jest poprawienie błędnej kwalifikacji prawnej na niekorzyść oskarżonego niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów. Kierunek środka rzutuje też na zakaz reformationis in peius wiążący sąd ponownie rozpoznający sprawę po uchyleniu zaskarżonego orzeczenia. Sąd ten może w dalszym postępowaniu wydać orzeczenie surowsze niż uchylone tylko wtedy, gdy orzeczenie było zaskarżone na niekorzyść oskarżonego. Na gruncie tzw. rażącej niesprawiedliwości orzeczenia uchylenie z możliwością orzekania w postępowaniu ponownym na niekorzyść jest możliwe tylko przy środku na niekorzyść oskarżonego. Powyższe ograniczenia nie dotyczą jedynie stosowania w postępowaniu po uchyleniu orzeczenia środków zabezpieczających z art. 93 i 94 kk, tj. umieszczenie oskarżonego w zakładzie zamkniętym dla zapobieżenia ponownego popełnienia przezeń czynu związanego z jego chorobą psychiczną lub upośledzeniem umysłowym albo uzależnieniem od alkoholu bądź innego środka odurzającego, albo umieszczenie w zakładzie psychiatrycznym oskarżonego niepoczytalnego, który dopuścił się czynu o znacznej społecznej szkodliwości, gdy zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, że taki czyn popełni ponownie. Te środki, z uwagi na ich leczniczy charakter, mogą być stosowane nawet po uchyleniu orzeczenia w wyniku rozpoznania środka na korzyść oskarżonego.
10. Nowe fakty i dowody jako przyczyna odwołania
Odwołujący się może wskazać nowe fakty lub dowody. Uprawnienie takie ma każdy odwołujący się, nie wiąże się więc ono tylko z zaskarżaniem wyroków. „Nowe fakty” to nowe, nie analizowane dotąd w postępowaniu, okoliczności, „nowe dowody” to dowody nie przeprowadzane dotąd w procesie. Nie muszą one być nowe dla odwołującego się. Nowe dowody to przy tym tak nowe źródła, jak i nowe środki dowodowe, podobnie jak przy wznowieniu postępowania. Gdyby chodziło o nowe dowody (fakty) znane sądowi, ale pominięte przezeń, to nie są to w ogóle dowody (fakty) nowe, ma natomiast miejsce naruszenie przepisów postępowania, Nova w istocie są wsparciem określonych zarzutów stawianych przez odwołującego w rozstrzygnięciu lub uzasadnieniu, a nie odrębnym powodem odwoławczym. Mogą one zmierzać np. do wykazania uchybień o charakterze bezwzględnych przyczyn odwoławczych, mogą też np. być związane z faktem naruszenia przepisów procedury przez oddalenie wniosku o przeprowadzenie danego dowodu albo prośbą wskazania błędu w ustaleniach faktycznych. Wskazanie nowego dowodu powinno spowodować przeprowadzenie go przez sąd odwoławczy, o ile spełnione są przesłanki art. 452 * 2 kpk, a w konsekwencji zmianę orzeczenia, jeżeli dowody zebrane na to pozwalają, lub jego uchylenie, gdyby nowy dowód (fakt) wskazywał na zaistnienie bezwzględnej przyczyny odwoławczej. Może to doprowadzić do uchylenia orzeczenia, jeżeli jest to rzeczywiście fakt (dowód) nowy, którego nieuwzględnienie mogło mieć wpływ na treść orzeczenia, ale niezbędne jest ponowne przeprowadzenie postępowania dowodowego.
11. Właściwość sądu z łączności spraw karnych
Właściwość ta jest odstępstwem od właściwości miejscowej lub także i rzeczowej sądów, wywołana względami ekonomiki procesowe i potrzebą wszechstronnego zbadania, pozostających ze sobą w związku spraw, niezbędnego dla trafnego orzekania. Uzasadnia to połączenie kilku spraw karnych w jedno wspólne postępowanie karne przed jednym sądem. Wyróżniamy: 1 łączność podmiotową: występuje wówczas, gdy elementem łączącym sprawy jest podmiot odpowiadający za kilka czynów. jeżeli tę samą osobę oskarżono o kilka przestępstw, a sprawy należą do właściwości sądów tego samego rzędu, właściwym jest sąd, w którego okręgu najpierw wszczynano postępowanie przygotowawcze. Gdy zaś sprawy te należały do właściwości sądów różnych rzędów, sprawę rozpoznaje sąd wyższy. 2 Łączność przedmiotowa: zachodzi wówczas, gdy elementem łączącym sprawy są czyny popełnione przez kilka osób, a więc jest to sytuacja gdy w jednym postępowaniu ma odpowiadać kilka osób, które pozostają ze sobą w związku np. paser i sprawca kradzieży. 3 Łączność mieszana: oba te elementy się krzyżują. Chodzi tu o postępowanie, w którym jeden oskarżony odpowiada za kilka czynów, a drugi lub pozostali za czyn pozostający w związku z choćby jednym czynem pierwszego oskarżonego. Sąd właściwy dla sprawców jest również właściwy dla pomocników, podżegaczy itp. / W sprawach, które podlegają orzecznictwu sądów wojskowych: 1 W sprawie dwu lub więcej oskarżonych, należącej do właściwości sądów wojskowych tego samego rzędu, orzeka sąd wojskowy właściwy dla oskarżonego o przestępstwo zagrożone karą najsurowszą, a w razie niemożności ustalenia właściwości wg tej reguły, sąd wojskowy na obszarze którego najpierw wszczęto postępowanie; jeżeli sprawa należy do właściwości sądów różnego rzędu rozpatruje ją sąd wyższy 2 Gdyby w sprawie przeciwko dwu lub więcej oskarżonym, sąd wojskowy nie był właściwy do jej rozpoznania w całości ze względu na osobę jednego z oskarżonych lub z uwagi na rodzaj jednego z czynów, a dobro wymiaru sprawiedliwości wymaga łącznego rozpoznania sprawy, sąd wojskowy może rozpoznać sprawę łącznie, bądź też przekazać ją w tym celu sądowi powszechnemu.
12. Właściwość sądu z delegacji
Stanowi ona odstępstwo od właściwości miejscowej sądu i powstaje w wyniku decyzji odpowiedniego sądu wyższego rzędu. Wyróżniamy trzy przypadki delegacji: 1 Sąd wyższego rzędu nad sądem właściwym może przekazać sprawę innemu sądowi równorzędnemu, jeżeli większość osób, które należy wezwać na rozprawę, zamieszkuje blisko tego sądu, a z dala od sądu właściwego. Przy tej delegacji należy pamiętać, że nie jest istotne to, czy osoby, które należy wezwać na rozprawę, zamieszkują na terenie właściwości innych sądów, lecz to, w jakiej zamieszkują odległości od tych sądów i czy rzeczywiści są znaczne różnice w stopniu trudności dotarcia do tych sądów i sądu właściwego, także z uwzględnieniem istniejących połączeń komunikacyjnych. 2 SN może, z inicjatywy właściwego sądu, przekazać sprawę do rozpoznania innemu sądowi równorzędnemu, jeżeli wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości. 3 Jeżeli z powodu wyłączenia sędziów rozpoznanie sprawy w danym składzie jest niemożliwe, sąd wyższego rzędu przekazuje sprawę innemu sądowi równorzędnemu. / Kodeks nie zna instytucji wyłączenia całego sądu jako takiego, przyjmuje jedynie, że możliwe jest, w drodze skutecznych wniosków o wyłączenie konkretnych sędziów lub wyłączenie ich ex lege, doprowadzenie do sytuacji, że w danym sądzie nie można w ogóle utworzyć składu orzekającego wymaganego przez ustawę.
13. Właściwość funkcjonalna sądu apelacyjnego
1 Rozpoznanie środków odwoławczych od orzeczeń i zarządzeń wydanych w I instancji w sądzie wojewódzkim 2 Rozstrzyganie sporów między sądami wojewódzkimi w I instancji, a także przekazywanie sprawy sądowi wojewódzkiemu, innemu niż miejscowo właściwy, z uwagi na ekonomikę procesu 3 Orzekanie o wznowienie postępowania sądowego zakończonego prawomocnym wyrokiem sądu wojewódzkiego, dotyczy to także wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem byłego sądu okręgowego, istniejącego przed 1950r. 4 Stwierdzenie nieważności orzeczeń sądów rejonowych i wojewódzkich 5 Wypowiadanie się w przedmiocie ułaskawienia w sprawach, w których orzekał jako sąd odwoławczy
14. Kształtowanie składów sędziowskich w drodze wyznaczania i w drodze losowania
Sędziego lub sędziów powołanych do orzekania w sprawie wyznacza się w kolejności według wpływu sprawy oraz jawnej dla stron listy sędziów danego sądu. Odstępstwo od tej kolejności może nastąpić jedynie poprzez pominięcie danego sędziego z powodu jego choroby lub innej ważnej przeszkody, co należy zaznaczyć w zarządzeniu o wyznaczeniu rozprawy. W razie zarzutu zbrodni zagrożonej karą 25 lat pozbawienia wolności albo dożywotniego pozbawienia wolności, wyznaczenie składu orzekającego następuje, na wniosek prokuratora lub obrońcy, w drodze losowania. Stosowne wnioski mogą być złożone: przez prokuratora nie później niż w ciągu 7 dni od wniesienia do sądu aktu oskarżenia, a przez obrońcę w terminie 7 dni od daty doręczenia mu odpisu tego aktu; losowanie przeprowadza się wówczas w ich obecności. Inaczej kształtuje się skład sądów na posiedzeniach. Zasadą jest, że sąd rejonowy orzeka wówczas jednoosobowo, a sąd wojewódzki, sąd apelacyjny i SN, a także każdy sąd odwoławczy, w składzie trzech sędziów, o ile ustawa nie stanowi inaczej. także TS poza rozprawą orzeka w składzie trzyosobowym. Kodeks przyjmuje, że podstawowym składem orzekającym w sądzie I instancji, tak rejonowym, jak i wojewódzkim, jest skład jednego sędziego i dwóch ławników. Na rozprawie apelacyjnej i kasacyjnej sąd orzeka w składzie trzech, chyba że ustawa stanowi inaczej. Apelację i kasację od wyroku orzekającego karę 25 lat pozbawienia wolności lub karę dożywotniego pozbawienia wolności, sąd rozpoznaje już w składzie pięciu sędziów.
16. Rola pełnomocnika w procesie karnym
15. Uprawnienia pokrzywdzonego w poszczególnych stadiach procesu
Pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, a także instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna, choćby nie miała osobowości prawnej, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. W toku postępowania przygotowawczego pokrzywdzony może składać samodzielnie lub poprzez pełnomocnika wnioski dowodowe, uczestniczyć we wnioskowanych czynnościach dowodowych, domagać się sądowego przesłuchania w toku dochodzenia oraz żądać dopuszczenia do każdej czynności dowodowej postępowania przygotowawczego .We wstępnej fazie postępowania sądowego, w razie rozpatrywania wniosku prokuratora o warunkowe umorzenie, sąd może, uznając to za celowe ze względu na możliwość porozumienia się oskarżonego, z pokrzywdzonym co do naprawienia szkody lub zadośćuczynienia krzywdzie, odroczyć posiedzenie lub nawet zarządzić mediacje. Przy rozpatrywaniu z kolei wniosku o skazanie bez rozprawy, pokrzywdzony ma zapewnione prawo udziału w posiedzeniu sądu, który może tu także odroczyć posiedzenie lub zarządzić mediacje między stronami. Może on również brać udział w posiedzeniu w przedmiocie umorzenia procesu przed rozprawą z uwagi na niepoczytalność oskarżonego i zastosowanie środka zabezpieczenia. Kodeks zapewnia pokrzywdzonemu jedynie udział we wskazanych posiedzeniach, możliwość porozumienia się z oskarżonym, co do naprawienia szkody i zadośćuczynienia krzywdzie, a także możliwość zaskarżenia postanowienia sądu o warunkowym umorzenia. Pokrzywdzony z racji samego pokrzywdzenia może także uczestniczyć w rozprawie.
16. Rola pełnomocnika w procesie karnym
Pełnomocnik to przedstawiciel procesowy, z pomocy którego w postępowaniu karnym korzystać może strona inna niż oskarżony oraz osoba nie będąca stroną (art. 87 §1). Z pomocy pełnomocnika może korzystać pokrzywdzony już w postępowaniu przygotowawczym jako strona tego postępowania, a także we wstępnej fazie postępowania sądowego, gdy zachowuje pewne uprawnienia strony oraz gdy występuje jako oskarżyciel posiłkowy, prywatny czy powód cywilny. Poprzez pełnomocnika może on zgłosić swój udział w postępowaniu, a więc złożyć pisemne zawiadomienie o przestępstwie, oświadczenie o działaniu jako oskarżyciel posiłkowy uboczny, wnieść prywatny akt oskarżenia lub pozew adhezyjny. Uprawniony podmiot może korzystać z pomocy nie więcej niż trzech pełnomocników. Pełnomocnikiem w postępowaniu karnym może być w zasadzie tylko osoba uprawniona, a więc adwokat. Pełnomocnictwo może być udzielone na piśmie lub przez oświadczenie do protokołu organu prowadzącego postępowanie karne. Pełnomocnictwo może być procesowe ogólne lub do prowadzenia poszczególnych spraw lub pełnomocnictwo do określonych czynności procesowych np. sporządzenia skargi kasacyjnej.
17. Procedura sprostowania protokołu
Protokół rozprawy i posiedzenia może być sprostowany na wniosek strony lub innej osoby, mającej w tym interes prawny, jeżeli wskaże ona nieścisłości i opuszczenia w protokole. Wniosek taki pozostawia się jednak bez rozpoznania, jeżeli został on złożony już po wysłaniu akt sprawy do wyższej instancji; kwestia nieścisłości może być wówczas podnoszona w toku postępowania odwoławczego. W pozostałych przypadkach wniosek bada wstępnie przewodniczący składu, który może po wysłuchaniu protokolanta przychylić się doń i zarządzić sprostowanie protokołu. Jeżeli natomiast nie przychyla się on do wniosku, w przedmiocie sprostowania orzeka sąd w składzie, który rozpoznawał sprawę; gdyby zaś tego samego składu nie można było utworzyć, poszczególni jego świadkowie i protokolant składają do akt sprawy oświadczenia co do zasadności wniosku. W razie uwzględnienia wniosku należy w sprostowanym protokole umieścić odpowiednią wzmiankę, którą podpisują przewodniczący i protokolant. Sprostowanie następuje więc w samym podlegającym sprostowaniu protokole. Inny tryb sprostowania, zwłaszcza zaś poprzez sporządzenie na nowo fragmentu protokołu, jest niedopuszczalny i stanowi poważne uchybienie proceduralne. O treści sprostowania powiadamia się strony, o odmowie zaś jedynie osobę, która zgłosiła wniosek o sprostowanie; wniosek dołącza się przy tym do protokołu, którego dotyczył, niezależnie od sposobu załatwienia sprawy. Odmowa sprostowania nie jest zaskarżalna. W ten sam sposób dokonuje się sprostowania oczywistych pomyłek pisarskich i rachunkowych w każdym protokole, przy czym może to nastąpić zarówno na wniosek jak i z urzędu, i w każdym czasie (art. 154)
18. Doręczenie zastępcze a fikcja doręczenia
Kodeks przewiduje trzy rodzaje doręczeń: 1 Bezpośrednie: doręczenie pisma adresatowi osobiście lub pozostawienie go dorosłemu domownikowi, jeżeli podejmie się oddać pismo adresatowi 2 Pośrednie: przekazanie pisma przez organ pośredniczący, co odnosi się do żołnierzy, funkcjonariuszy Policji i UOP, Straży Granicznej i Służby Więziennej, którym pisma można doręczyć za pośrednictwem ich przełożonych, przy czym wezwania przeznaczone dla żołnierzy zasadniczej służby wojskowej przesyła się do dowódcy jednostki wojskowej, w której pełni żołnierz służbę 3 Zastępcze: następuje w wypadku niemożności doręczenia bezpośredniego i polega na pozostawieniu wysłanego pocztą w najbliższym urzędzie pocztowym, a wysłanego inną drogą w najbliższej jednostce Policji albo we właściwym urzędzie administracji samorządowej szczebla podstawowego. Doręczeniem takim jest też pozostawienie pisma administracji domu, dozorcy lub sołtysowi, jeżeli podejmą się oddać pismo adresatowi. / W razie odmowy przyjęcia pisma lub odmowy albo niemożności pokwitowania odbioru przez adresata, doręczając sporządza się na zwrotnym pokwitowaniu odpowiednią wzmiankę; doręczenie uważa się wówczas za dokonane.
19. Terminie prekluzyjne a terminy zawite
Z punktu widzenia skutków procesowych naruszenia terminu wyznaczonego dla czynności procesowej wyróżnia się terminy: 1 Zawite: to terminy nieprzekraczalne, ale przywracane. Ich niedotrzymanie powoduje, że czynność procesowa jest bezskuteczna, ale w określonych wypadkach termin można przywrócić. Terminami zawitymi są jedynie: A terminy do wnoszenia środków zaskarżenia B inne terminy, które ustawa za zawite uznaje. - Uchybiony termin zawity może być przywrócony na wniosek zainteresowanego podmiotu, jeżeli wykaże on, że niedotrzymanie terminu nastąpiło z przyczyn od niego nie zależnych, a wniosek o przywrócenie został złożony w zawitym terminie 7 dni od ustania przeszkody wraz z dokonaniem czynności, której terminowi uchybiono. 2 Prekluzyjne: to terminy nie przekraczalne i nieprzywracalne. Uchybienie im powoduje, że czynność jest bezskuteczna, tak jak przy terminach zawitych, ale w odróżnieniu do nich, nie podlegają przywróceniu. Określa się je też niekiedy mianem materialnoprocesowych. Kierowane są one nie tylko do stron, wiążą również i organy procesowe. Ustalenie czy dany termin ma charakter prekluzyjny, uzależnione jest od kontekstu jego uregulowania. Nieprzywracalnymi są terminy określane dłuższymi okresami, jak termin 6 msc dla Prokuratora Generalnego dla uchylenia decyzji o umorzeniu dochodzenia na niekorzyść podejrzanego, czy podobny termin, zakazujący wniesienia kasacji wniesionej na niekorzyść oskarżonego po upływie 6 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia 3 Instrukcyjne: celem ich jest jedynie przyśpieszenie postępowania. Są to terminy przekraczalne. Czasem są nawet wydłużane.
20. Termin zgłoszenia o wyłączenie sędziego i skutki procesowe nie wyłączenia sędziego
Instytucja wyłączenia sędziego jest podstawową gwarancją zasady obiektywizmu postępowania i ma chronić strony przed stronniczością sędziego. Przepisy kodeksu wyodrębniają dwie grupy, w których dojść może do wyłączenia sędziego. Pierwsza to tzw. wyłączenie z mocy prawa, druga zaś to wyłączenie na wniosek z powodu wątpliwości co do jego bezstronności, czyli podejrzanie sędziego o stronniczość. Wyłączenie sędziego z mocy prawa następuje: 1 Gdy sprawa dotyczy sędziego bezpośrednio 2 Gdy jest on małżonkiem strony lub pokrzywdzonego albo ich obrońcy, pełnomocnika lub przedstawiciela ustawowego bądź pozostaje we wspólnym pożyciu z jedną ze stron 3 Gdy jest on dla strony lub jej procesowego reprezentanta krewnym lub powinowatym w linii prostej, a w linii bocznej aż do stopnia pomiędzy dziećmi ich rodzeństwa lub jest z jedną z tych osób związany węzłem przysposobienia, opieki lub kurateli 4 Gdy był świadkiem czynu, o który spraw się toczy, albo w tej samej sprawie był przesłuchiwany w charakterze świadka lub występował jako biegły 5 Gdy brał udział jako prokurator, obrońca, pełnomocnik, przedstawiciel ustawowy strony, albo prowadził postępowanie przygotowawcze 6 Gdy uczestniczył w niższej instancji w wydaniu zaskarżonego orzeczenia lub wydał zaskarżone zarządzenie 7 Gdy brał udział w wydaniu orzeczenia, które zostało uchylone lub stwierdzono jego nieważność, albo w wydaniu orzeczenia, co do którego wniesiono sprzeciw 8 Gdy brał udział w wydaniu postanowienia o warunkowym umorzeniu / Sędzia ulega także wyłączeniu, jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności w danej sprawie (wyłączenie na wniosek).nie jest wymagane zaistnienie stosunku osobistego pomiędzy sędzią a stroną. Tryb wyłączenia sędziego określa artykuł 52, który zakłada, że sędzia który uznaje, że zachodzi przesłanka z art.40, wyłącza się sam, składając oświadczenie na piśmie do akt, a na jego miejsce wstępuje inny sędzia. „Samowyłączenie” się sędziego nie podlega kontroli sądu poza tym wyłączenie może nastąpić na żądanie sędziego, z urzędu lub na wniosek strony. Strona może także wystąpić z wnioskiem jeżeli zachodzą przesłanki z art.41. wniosek taki musi wykazywać okoliczności uzasadniające wyłączenie. Wniosek strony zgłoszony dopiero po rozpoczęciu przewodu sądowego, pozostawia się bez rozpoznania, chyba że przyczyna powstała lub stała się stronie wiadoma dopiero po rozpoczęciu przewodu. Jeżeli sędzia nie został wyłączony a zachodziły ku temu przesłanki, to orzeczenie które wydał uznawane jest za nieważne z mocy prawa bądź jest to traktowane jako bezwzględna przyczyna do uchylenia wydanego orzeczenia w trybie odwoławczym. Naruszenie obu reguł: wyłączenia z mocy prawa i na wniosek, może być podstawa do kasacji.
21. Wstępna kontrola aktu oskarżenia.
Postępowanie sądowe rozpoczyna się wniesieniem do sądu aktu oskarżenia albo złożeniem wniosku o warunkowe umorzenie postępowania. Z tą chwilą osoba, przeciwko której wniesiono oskarżenie, a także osoba, co do której prokurator złożył wniosek o warunkowe umorzenie postępowania, staje się oskarżonym. Wstępna kontrola aktu oskarżenia będzie więc poszukiwaniem odpowiedzi na pytanie, czy wniesione do sądu oskarżenie nadaje się do merytorycznego rozstrzygnięcia w ramach rozprawy głównej bądź posiedzenia. Ustawodawca słusznie założył, że będzie odbywać się ona w dwóch etapach: 1 kontrola formalna aktu oskarżenia (art.337); 2 sądowa kontrola oskarżenia. Ad. 1 Skierowanie do sądu aktu oskarżenia nakłada na prezesa sądu obowiązek ustalenia czy odpowiada on wzorcowi określonemu przez ustawodawcę. Warunki formalne skargi inicjującej postępowanie sądowe zostały określone w art. 332, 333 119. Nadto dokonujący kontroli zobligowany jest do oceny, czy zostały zrealizowane postulaty zawarte w art.. 334, a w szczególności, czy ze skargą zostały przesłane sądowi akta postępowania przygotowawczego wraz z załącznikami, w tym także po jednym odpisie aktu oskarżenia dla każdego oskarżonego. Przeprowadzana kontrola aktu oskarżenia nie, wymaga, aby prezes sądu wydał w tym zakresie decyzję pozytywną, w której stwierdzono, że skarga nie zawiera braków formalnych. W razie jednak ich stwierdzenia organ ten zarządzeniem zwraca go oskarżycielowi w celu usunięcia braków w terminie 7 dni (art.337§1). Oskarżyciel publiczny, który nie złożył zażalenia, jest obowiązany wnieść w terminie 7 dni poprawiony lub uzupełniony akt oskarżenia. Niezachowanie tego terminu przez oskarżyciela należy rozpatrywać w kontekście regulacji zawartej w art.120§2 i wywieść stąd wniosek, że w praktyce oznacza to brak skargi uprawnionego oskarżyciela, co w konsekwencji -zgodnie z art.17§1 pkt7 - prowadzi do umorzenia postępowania karnego.Jeżeli wydane przez prezesa sądu zarządzenie o zwrocie aktu oskarżenia jest - zdaniem oskarżyciela- jest niesłuszne, to przysługuje mu prawo złożenia zażalenia do sądu. Wnosi się je -zgodnie z art. 337§2- do sądu właściwego do rozpoznawania sprawy. Wydane w tym przedmiocie postanowienie ostatecznie zamyka dyskusję nad kwestią, czy wniesiony akt oskarżenia zawiera braki formalne i obliguje oskarżyciela publicznego - w przypadku niekorzystnego dla niego rozstrzygnięcia - do wniesienia w terminie 7 dni poprawionego lub uzupełnionego aktu oskarżenia. Przekroczenie tego terminu rodzi także konieczność umorzenia postępowania (art.17§1 pkt7). Ten sam skutek nastąpi, jeżeli ujawnionych braków aktu oskarżenia nie uzupełni we wskazanym terminie oskarżyciel posiłkowy bądź prywatny. W odniesieniu di tych stron taką podstawę stwarza art.120§2, którego treść pozwala uznać, że pismo procesowe- a takim jest też akt oskarżenia- zawierające braki uważa się za bezskuteczne, o ile w terminie siedmiodniowym nie usunięto stwierdzonych braków.Przepisy dotyczące wstępnej kontroli aktu oskarżenia nie odnoszą się do spraw, które toczą się w sądzie na podstawie przepisów rozdziału 54 k.p.k.. Nie ma tutaj bowiem do czynienia z aktem oskarżenia, lecz z wnioskiem o ukaranie (art.509§2), który zastępuje akt oskarżenia. Poza kontrolą formalną aktu oskarżenia, prezes sądu bada , czy przed skierowaniem sprawy do rozpoznania na rozprawie nie zachodzi potrzeba wniesienia jej na posiedzenie sądu, w celu podjęcia rozstrzygnięcia przekraczającego jego uprawnienia. W myśl art.339§1 prezes sądu kieruje sprawę na posiedzenie, jeżeli: 1 prokurator złożył wniosek o orzeczenie środków zabezpieczających, 2 zachodzi potrzeba rozważenia kwestii warunkowego umorzenia postępowania, 3 prokurator złożył wniosek, o którym mowa w art.335.
27. Mankamenty konstrukcji instytucji świadka koronnego
Instytucja świadka koronnego jest możliwa tylko w następujących sprawach: 1 przestępstwa popełnione w zorganizowanej grupie przestępczej albo w związku mającym na celu popełnianie przestępstw: a np. zamach na życie Prezydenta RP b przeciwko mieniu, powodujących znaczną szkodę c skarbowych d wytwarzanie, przetwarzanie i obrót środkami odurzającymi lub substancjami psychotropowymi e podrabianie i przerabianie znaków skarbowych akcyzy lub zbywanie ich bądź przekazywanie osobom nieuprawnionym oraz posiadanie tych znaków bez stosownego dokumentu 2 o przestępstwa samego udziału w zorganizowanej grupie albo związku mającym na celu popełnianie przestępstw, w tym i o charakterze zbrojnym / Świadkiem koronnym jest osoba będąca podejrzanym o przestępstwo wyżej wskazane, która zostanie dopuszczona do składania zeznań w charakterze świadka przeciwko innym jego uczestnikom. Świadkiem koronnym nie może być jednak osoba, która: a usiłowała popełnić lub popełniła zabójstwo z artykułu 148 albo współuczestniczyła w jego popełnieniu b nakłaniała inną osobę do popełnienia czynu zabronionego, co do których instytucja świadka koronnego wchodzi w rachubę, w celu skierowania przeciwko niej postępowania c zakładał zorganizowaną grupę lub związek przestępczy bądź grupą taką lub związkiem kierował / O dopuszczenie dowodu z zeznań świadka koronnego występuje do sądu prokurator prowadzący bądź nadzorujący postępowanie przygotowawcze, po uprzednim uzyskaniu zgody na to prokuratora apelacyjnego. W postępowaniu, w którym świadek występuje jako koronny, nie stosuje się wobec niego przepisów o prawie do odmowy składania zeznań, odmowy odpowiedzi na pytanie, zwolnienia od zeznawania oraz o świadku incognito.
28. Uproszczenia i przyśpieszenia trybu uproszczonego
Dochodzenie uproszczone różni się od dochodzenia zwykłego poszerzonym kręgiem podmiotów, które mogą je prowadzić oraz możliwością rezygnacji z niektórych czynności procesowych. Dochodzenie uproszczone mogą prowadzić: 1 z mocy samego kodeksu: Policja i Straż Graniczna 2 z mocy ustaw szczególnych: Straż Leśna, organy parków narodowych i Państwowa Straż Łowiecka 3 z mocy rozporządzenia wykonawczego MS: organy Państwowej Inspekcji Handlowej, organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej, urzędy skarbowe i inspektorzy kontroli skarbowej, organy Państwowej Agencji Radiokomunikacyjnej Uproszczenia proceduralne mają charakter fakultatywny, mogą zatem, ale nie muszą, wystąpić. I tak w przypadku konieczności sprawdzenia zawiadomienia o przestępstwie organ dochodzeniowy nie ma obowiązku powiadamiania prokuratora o podjęciu postępowania sprawdzającego. W dochodzeniu tym nie jest też wymagane wydanie postanowienia o przedstawieniu zarzutów oraz o zamknięciu dochodzenia, chyba że oskarżony jest zatrzymany lub tymczasowo aresztowany. Kolejnym uproszczeniem dochodzenie jest założenie, że końcowe zapoznanie podejrzanego z materiałami sprawy, które w dochodzeniu zwykłym jest obowiązkowe, następuje jedynie na wniosek podejrzanego lub obrońcy; o prawie takim podejrzany musi zostać poinformowany podczas pierwszego przesłuchania. Do grupy uproszczeń należy także możliwość sporządzenia aktu oskarżenia przez organ dochodzeniowy, chyba że prokurator sam to uczyni, oraz przyjęcie, że akt oskarżenia sporządzony w wyniku dochodzenia uproszczonego nie musi zawierać uzasadnienia. Odformalizowania sądowego postępowania uproszczonego sprowadzają się do następujących uproszczeń i przyśpieszeń proceduralnych: 1 odpis aktu oskarżenia można doręczyć oskarżonemu wraz z wezwaniem na rozprawę 2 sąd rozpoznaje sprawę w trybie uproszczonym jednoosobowo 3 oskarżycielem publicznym może być nie tylko prokurator 4 stawiennictwo stron nie jest obowiązkowe 5 przerwania sprawy nie może być dłuższe niż 21 dni (35 dni w trybie zwykłym)
29. Wyrokowanie zaoczne
W postępowaniu uproszczonym możliwe jest wyrokowanie zaoczne. Wyrok zaoczny można wydać, jeżeli na rozprawę, mimo prawidłowych wezwań nie stawili się ani oskarżony ani jego obrońca, a sąd dysponuje wcześniejszymi wyjaśnieniami oskarżonego, które odczytał na rozprawie wyrok nie jest zaoczny, jeśli w rozprawie uczestniczy jego obrońca lub gdy oskarżony po złożeniu wyjaśnień opuścił salę rozpraw bez zezwolenia. Wyrokiem zaocznym można orzec karę i środki karne wskazane w art. 39. Wyrok zaoczny doręcza się z urzędu, może on wówczas w terminie 7 dni od doręczenia wnieść sprzeciw, w którym usprawiedliwi swoja nieobecność. Ze sprzeciwem tym można połączyć wniosek o uzasadnienie wyroku. Sąd nie uzna sprzeciwy, jeśli stwierdzi, że nieobecność nie była usprawiedliwiona. Nie przyjmie jej zaś, gdy złożono go po terminie. Na te postanowienia służy zażalenie. W razie uwzględnienia sprzeciwu, prezes sądu ponownie wyznacza rozprawę a wyrok zaoczny traci moc, ale dopiero w razie stawienia się na nią oskarżonego.
30. Posiedzenie pojednawcze i postępowanie mediacyjne w sprawach prywatnoskargowych
Cechą charakterystyczną postępowania prywatnoskargowego jest poprzedzenie rozprawy posiedzeniem pojednawczym. Posiedzenie pojednawcze prowadzić może jedynie sędzia. Rozpoczyna się ono wezwaniem stron do pojednania, a w protokole należy w szczególności zaznaczyć stanowisko stron wobec tego wezwania oraz wyniki przeprowadzonego posiedzenia. Strony mogą zawrzeć pojednanie zwykłe, czyli pogodzić się i wówczas postępowanie się umarza. Pojednanie może objąć także inne sprawy z oskarżenia prywatnego, toczące się między tymi samymi stronami i wówczas jest to pojednanie poszerzone. Możliwe jest też pojednanie połączone z ugodą, której przedmiotem są roszczenia pozostające w związku z oskarżeniem. Ugoda nie może być sprzeczna z prawem lub niemożliwa do wykonania. W razie niestawienia się oskarżonego na posiedzenie pojednawcze bez usprawiedliwienia, prowadzące je kieruje na rozprawę główną, wyznaczając termin. Natomiast niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika bez usprawiedliwionej przyczyny, uważa się za odstąpienie od oskarżenia i prowadzące je umarza postępowanie. Zamiast posiedzenia pojednawczego możliwe jest tez postępowanie mediacyjne. Sąd może z własnej inicjatywy, ale wówczas za ich zgodą, lub na ich wniosek, wyznaczyć odpowiedni termin do mediacji. Wskazuje się im jednocześnie osobę lub instytucje godną zaufania, która przeprowadzi postępowanie mediacyjne i przedstawi sądowi pisemne sprawozdanie z jego przebiegów i wyników. Jeżeli sprawozdanie mediatora wskazuje, że strony chcą się pojednać, sąd winien wyznaczyć posiedzenie, w protokole którego zawrze to pojednanie, a następnie umorzy to postępowanie. Gdyby strony w toku mediacji ustaliły zgodę, to winno do niej dojść na wyznaczonym pojednawczym posiedzeniu pomediacyjnym, tylko bowiem zgoda zawarta na posiedzeniu stanowi tytuł do egzekucji sądowej.
31. Oskarżenie wzajemne (istota, warunki, niedopuszczalność)
Oskarżenie wzajemne polega na tym, że oskarżony może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej wnieść przeciwko oskarżycielowi prywatnemu, będącemu pokrzywdzonym, wzajemny akt oskarżenia o ścigany z oskarżenia prywatnego czyn będący w związku z czynem zarzuconym temu oskarżonemu. Sąd rozpoznaje wtedy obie te sprawy łącznie. Wzajemny akt oskarżenia jest możliwy tylko przeciw takiemu oskarżycielowi prywatnemu, który jest pokrzywdzony zgodnie z art. 49 §1,2.oskarzenie wzajemne jest niedopuszczalne, jeżeli prokurator wcześniej wszczął postępowanie lub przyłączył się do oskarżenia przeciwko danej osobie, zanim wytoczono oskarżenie wzajemne. Jeżeli prokurator objął oba oskarżenia wzajemne, to postępowanie traci cechy prywatnoskargowego i toczy się z urzędu.
32 Warianty zakazu reformationis in peius.
Istotną gwarancją chroniącą oskarżonego przed ujemnymi skutkami złożenia środka odwoławczego jest zakaz reformationis in peius. Ma ona pełne zastosowanie w sytuacji zaskarżenia orzeczenia wyłącznie na korzyść oskarżonego. W przypadku wniesienia skargi na niekorzyść oskarżonego bądź zbiegu środków ( złożonych na korzyść i niekorzyść tej strony) zakaz ten nie obowiązuje. Zgodnie z art. 434§1 sąd może orzec na niekorzyść oskarżonego tylko wtedy, gdy wniesiono na jego niekorzyść środek odwoławczy i tylko w granicach zaskarżenia. Jeżeli środek odwoławczy pochodzi od oskarżyciela publicznego lub pełnomocnika, sąd odwoławczy może orzec na niekorzyść oskarżonego ponadto tylko w razie stwierdzenia uchybień podniesionych w środku odwoławczym lub podlegającym uwzględnieniu z urzędu. W ramach tego przepisu zakaz ten funkcjonuje niezwykle szeroko, albowiem brak środka odwoławczego wniesionego na niekorzyść oskarżonego uniemożliwia sądowi orzekanie na niekorzyść tej strony. Ma zaś taką możliwość tylko wtedy, gdy wniesiono na niekorzyść środek odwoławczy i tylko w granicach zaskarżenia. Dodatkowo też przyjmuje się, że w wypadku wniesienia środka odwoławczego przez oskarżyciela publicznego lub pełnomocnika wyłącznie zakazu reformationis in peius- z racji na treść art. 427§1- obejmuje tylko obszar objęty sformułowanymi zarzutami. Zakaz reformationis in peius obowiązuje również w razie przekazania sprawy do ponownego rozpatrzenia. Zgodnie z art. 443 w dalszym postępowaniu wolno wydać orzeczenie surowsze niż uchylone tylko wtedy, gdy orzeczenie było zaskarżone na niekorzyść oskarżonego. Nie dotyczy to orzeczenia o środkach wymienionych w art. 93 i 94 kk. Przyjęte przez ustawodawcę rozwiązania w zakresie zakazu reformationis in peius mają zastosowanie w postępowaniu kasacyjnym oraz dotyczącym wznowienia postępowania, o ile toczą się na korzyść oskarżonego.
33. Zakres stosowania przez sąd materialnego prawa wykroczeń
Sąd orzeka w procesie karnym, ale stosuje normy materialnego prawa wykroczeń. Może więc orzekać kary i inne środki jedynie na zasadach określonych przez te przepisy. Stąd też niedopuszczalne jest powództwo cywilne ani odszkodowanie z urzędu, możliwe jest natomiast zobowiązanie oskarżonego do naprawienia szkody lub restytucji, a także orzeczenie nawiązki, gdy norma prawa wykroczeń to przewiduje. Orzekając sąd nie musi ostatecznie wymierzyć kary aresztu czy orzec zakaz na okres dłuższy niż rok, a więc tych środków, dla orzeczenia których sprawę mu przekazano. Jeżeli po rozpoczęciu przewodu sądowego ujawni się, że czyn oskarżonego stanowi wykroczenie a nie przestępstwo, sąd nie przekazuje sprawy do kolegium, lecz rozpoznaje ją na zasadach ogólnych. Kodeks wychodzi z założenia, że podstawowym organem orzekającym w I instancji w sprawach o wykroczenia są kolegia ds. wykroczeń przy sądach rejonowych. Na jesieni 2001 zgodnie z Konstytucją ma się to zmienić. W postępowaniu sądowym mamy do czynienia z aktem oskarżenia, a tutaj zastąpiony jest przez wniosek o ukaranie złożony w kolegium.
34. Rodzaje rozstrzygnięć sądu w sprawach o wykroczenia
Zakłada się, że sąd i tylko sąd może orzec karę aresztu za wykroczenie oraz zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych, gdyby miał on być orzeczony na czas dłuższy niż rok. Zakaz prowadzenia pojazdów za wykroczenie może być orzeczony w rozmiarze od 6 miesięcy do 3 lat. Grozi za niezachowanie należytej ostrożności przez prowadzącego pojazd, , niezastosowanie się do sygnału osoby uprawnionej do kontroli ruchu nakazującej się zatrzymanie oraz za nie udzielenie pomocy ofierze wypadku przez kierującego pojazdem, uczestniczącego w wypadku. Sąd nie orzeka, gdy dane sankcje prawne grożą za wykroczenie, ale jedynie wtedy, gdy sprawa zostanie mu przekazana z kolegium z uwagi na potrzebę ich orzeczenia.
35. Prawomocność formalna i materialna
Niemożność zaskarżenia orzeczenia w trybie instancyjnym oznacza, iż orzeczenie to posiada tzw. prawomocność formalną, natomiast wywołany tym zakaz ponownego wszczynania postępowania to tzw. prawomocność materialna. Orzeczenia mające cechy obu postaci prawomocności może być wzruszone jedynie w trybie nadzwyczajnym. Prawomocność formalna decyzji występuje w szczególności, gdy: 1 zaskarżenie decyzji wydanej w I instancji jest niedopuszczalne 2 nie zaskarżono skutecznie decyzji wydanej przez organ I instancji lub wniesiony środek cofnięto 3 wyczerpany został tok instancji, bowiem rozstrzygniecie w II instancji polegało na utrzymaniu w mocy lub zmianie zaskarżonej decyzji Z kolei prawomocność materialna wyraża się w sytuacji, w której nie jest dopuszczalne wszczęcie postępowania i prowadzenie od nowa postępowania już z punktu widzenia prawomocności formalnej zakończonego. Niedopuszczalne jest zatem ponowne postępowanie przeciwko tej samej osobie o tę samą kwestię odpowiedzialności prawnej. Prawomocność materialna jest konsekwencją prawomocności formalnej działającą „na zewnątrz” w stosunku do innych ewentualnych procesów, których prowadzić nie pozwala. Istotę prawomocności materialnej stanowi zakaz ne bis in idem - nie dwa razy o to samo.
36. Wznowienie postępowania i kasacja jako środki nadzwyczajne
Kasację mogą wnieść strony oraz MS i Rzecznik Praw Obywatela. Stronom kasacja służy jedynie od prawomocnego wyroku sądu odwoławczego. Kończącego postępowanie. Natomiast MSi Rzecznik Praw Obywatela mogą wnosić kasację od każdego prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie sądowe. Strona może wnieść kasację zawsze, jeżeli zaskarżyła wyrok sądu I instancji. Podstawę kasacji stanowić mogą jedynie: 1 uchybienie będące bezwzględnymi powodami do uchylenia orzeczenia w trybie środka odwoławczego, a wskazane w art. 439 2 inne rażące naruszenie prawa, jeżeli mogło ono mieć istotny wpływ na treść orzeczenia, przy czym kasacji nie można wnieść wyłącznie z powodu niewspółmierności kary / Termin do wniesienia kasacji wynosi 30 dni od daty doręczenie wyroku z uzasadnieniem. Wniosek o doręczenie należy złożyć w sądzie odwoławczym, który wydał wyrok, w terminie zawitym 7 dni od daty ogłoszenia orzeczenia. Jeżeli strona zamiast wniosku wniesie od razu o kasację, sąd jest zobowiązany dostarczyć jej wyrok z uzasadnieniem. Kodeks nie wprowadza żadnego terminu dla kasacji wniesionej przez Ministra czy RPO. Niedopuszczalne jest natomiast uwzględnienie kasacji na niekorzyść oskarżonego wniesionej po upływie 6 Msc od uprawomocnienia się orzeczenia. Do rozpoznania kasacji uprawniony jest SN. Strony wnoszą kasację za pośrednictwem sądu odwoławczego. Prawomocny wyrok może być zaskarżany kasacją w całości lub w części. Kodeks wyłącza natomiast możliwość zaskarżenia przez strony kasacją samego uzasadnienia wyroku. W kasacji należy podać, na czym polega zarzucane uchybienie. Kodeks utrzymuje tzw. przymus adwokacki, co oznacza, że kasacja nie pochodzi od prokuratora, MS lub RPO, musi być sporządzona i podpisana przez adwokata. Kasacja jako pismo procesowe musi spełniać wymogi pisma procesowego. Do kasacji strona dołącza dowód uiszczenia opłaty sadowej. Strona może wnieść od zwolnienia ją od tej opłaty, ze względu na sytuację rodzinną, majątkową itp. Wznowienie postępowania odnosi się do każdego postępowania sądowego zakończonego prawomocnym orzeczeniem. Może być wznowione zarówno na korzyść, jak i nie na niekorzyść. W kwestii wznowienia orzeka sąd wojewódzki, apelacyjny lub SN.
37. Warunki przyjęcia kasacji
Żeby strona mogła wnieść kasację, wymagane jest aby wcześniej zaskarżyła orzeczenie sądu I instancji. Natomiast strona, która nie zaskarżyła wyroku sądu I instancji, może wnieść kasacje od wyroku sądu odwoławczego, tylko wtedy, gdy sąd ten zmienił - zaskarżony wyrok przez inną osobę - na jej niekorzyść. Kasacja musi zostać wniesiona w terminie 30 dniowym od daty doręczenia wyroku z uzasadnieniem. Żeby kasacja została przyjęta musi spełniać wymogi pisma procesowego. Musi być także sporządzona przez adwokata i przez niego podpisana. Kasacja składana przez stronę podlega badaniu wstępnemu przez prezesa sądu odwoławczego. Bada on, czy kasacja spełnia formalne warunki pisma procesowego, a w szczególności warunki kasacji, oraz czy jest dopuszczalna, czy została wniesiona w terminie i przez osobę uprawnioną. Jeżeli kasacja nie spełnia warunków formalnych, prezes sądu odwoławczego zwraca kasacje stronie do uzupełnienia braków w terminie 7 dni.
38. Odmowa przyjęcia kasacji a pozostawienie jej bez rozpoznania
Prezes sądu odwoławczego odmawia przyjęcia kasacji, gdy braki formalne uzupełniono, ale z uchybieniem terminowi z art. 120 oraz gdy kasacje wniesiono po terminie do jej złożenia albo wniosła ją osoba nieuprawniona bądź tez kasacja jest w ogóle niedopuszczalna. Prezes sądu odmawia tez przyjęcia kasacji wniesionej po terminie, jeżeli sąd odwoławczy oddalił wniosek o przywrócenie terminu złożony wraz ze skargą kasacyjną. Na zarządzenie przyjęcia kasacji służy zażalenie. W Sądzie Najwyższym przyjęta kasacja podlega ponownie wstępnej kontroli i sąd ten pozostawia kasację bez rozpoznania, jeżeli nie odpowiada ona wymogom pisma procesowego i szczególnym wymogom kasacji albo jest niedopuszczalna lub pochodzi od osoby nieuprawnionej bądź wniesiono ja po terminie, albo gdy przyjęcie nastąpiło na skutek nieuzasadnionego przywrócenia terminu.
39. Wypadki rozpoznania kasacji na posiedzeniu
SNS rozpoznaje kasację na rozprawie lub na posiedzeniu. Kasację rozpoznaje się na rozprawie, gdy dotyczy wyroku. Jeżeli kasacji dotyczy postanowienia, co odnosi się jedynie do kasacji pochodzącej od podmiotów wskazanych w art. 521, może ona być rozpoznana na posiedzeniu. W posiedzeniu tym mogą brać udział strony postępowania zakończonego zaskarżonym postanowieniem. Nie sprowadza się jednak na rozprawę ani na posiedzenie skazanego pozbawionego wolności. Na posiedzeniu SN oddala też kasację w razie jej oczywistej bezzasadności, niezależnie od tego czy dotyczy wyroku czy postanowienia.
40. Rodzaje rozstrzygnięć sądu kasacyjnego
Kasacje rozpoznaje się jedynie w granicach zaskarżenia i podniesionych zarzutów. Postępowanie przed SN w trybie kasacji wygląda tak samo jak postępowanie w sądzie odwoławczym. Po rozpoznaniu sprawy SN kasację oddala lub zaskarżone orzeczenie uchyla w części lub w całości. W razie uchylenia przekazuje się sprawę właściwemu sądowi do ponownego rozpatrzenia lub umarza postępowanie, gdy stwierdzono zaistnienie przeszkód prawnych nie uwzględnionych w zwykłym trybie instancji. Jeżeli jednak skazanie jest oczywiście niesłuszne SNwyrokiem uniewinnia oskarżonego bez przekazywania sprawy właściwemu sądowi. Z chwilą uchylenia wyroku wykonanie kary ustaje, a karę już wykonaną zalicza się w razie późniejszego skazania na poczet nowo orzeczonej kary. SN orzeka kasację w następujących składach. Jeśli dotyczy wyroku, rozpoznaje ją w składzie trzech sędziów. Gdy kasacja dotyczy kary pozbawienia wolności na okres 25 lat lub dożywotniego pozbawienia wolności, orzeka w składzie pięciu sędziów. Jeśli kasacja dotyczy orzeczenia SN, tak postanowienia jak i wyroku, a wydano go w składzie szerszym niż skład jednoosobowy, orzeka w składzie siedmiu sędziów. Kasację, przy rozpoznaniu której nie jest konieczne orzekanie wyrokiem, SN rozpoznaje w składzie jednoosobowym.
41 Przypadki jednoosobowego orzekania przez sąd pierwszej instancji.
Kodeks przewiduje przypadki orzekania na rozprawie w I instancji w składzie jednoosobowym. Jest to możliwe: 1 w trybie uproszczonym, gdzie jedynie na zarządzenie prezesa sądu rejonowego, jeżeli jest to uzasadnione okolicznościami sprawy, możliwe jest orzekanie w składzie ławniczym; poza tym sąd z założenia orzeka tu jednoosobowo, 2 w postępowaniu zwyczajnym, gdy doszło do niego po zmianie trybu z uproszczonego na zwykły, z tym że niekiedy wymaga to zgody oskarżonego. 3 w postępowaniu prywatnoskargowym, w którym tylko w sprawach o zniesławienie sąd orzeka w składzie ławniczym, a poza tym jednoosobowo, chyba że prezes sądu zarządzi skład ławniczy z uwagi na okoliczności sprawy albo sąd tak postanowi po posiedzeniu pojednawczym w składzie jednoosobowym prowadzi też tu postępowanie pojednawcze poprzedzające rozprawę, przy czym wyeliminowano możliwość powierzenia tego postępowania ławnikowi, co przewidywał k. p. k. z 1969 r. 4 w postępowaniu w sprawach o wykroczenia5 w wojskowym postępowaniu w sprawach o wykroczenia. W składzie jednoosobowym sąd rejonowy wydaje także nakazy karne zastępujące wyroki, z tym że orzeka tu na posiedzeniu Natomiast w składzie trzech sędziów sąd wojewódzki rozstrzyga na rozprawie o odszkodowaniu za niesłuszne skazanie, aresztowanie lub zatrzymanie
42 Dopuszczalność wydania wyroku na posiedzeniu ( a nie na rozprawie).
Regułą jest, że wyrok zapada po przeprowadzeniu rozprawy. Dotyczy to tak sądu I instancji, jak i sądu odwoławczego, kasacyjnego, rozpatrującego sprawy o wykroczenia, orzekającego o wyroku łącznym, jak i o odszkodowaniu za niesłuszne aresztowanie, skazanie i zatrzymanie. Wyjątkowo jednak kodeks dopuszcza wydanie wyroku na posiedzeniu w następujących sytuacjach: 1 na wniosek prokuratora złożony za zgodą oskarżonego jest to zawsze wyrok skazujący, 2 przy wznawianiu postępowania, gdy nowe fakty i dowody wskazują, że orzeczenie jest oczywiście niesłuszne albo, że postępowanie było niedopuszczalne, sąd może, uchylając prawomocny wyrok, od razu uniewinnić oskarżonego lub umorzyć postępowanie bez przekazywania sprawy do ponownego rozpoznania 3 przy uchylaniu wyroku w trybie apelacji z powodu tzw. bezwzględnych podstaw jego uchylenia 4 przy uchylaniu prawomocnego orzeczenia kolegium przez sąd wojewódzki z uwagi na jego wadliwość 5 dla zmodyfikowania wyroku w zakresie kar przy ograniczonej ekstradycji
44 Odpłatność za proces karny.
Każde postępowanie łączy się z koniecznością poniesienia pewnych nakładów finansowych, a zatem istotnym zagadnieniem pozostaje kwestia, kto ma je wyłożyć, a także kto- po zakończeniu procesu-winien je ponieść. Do kosztów procesu- zgodnie z art.616- należą: 1 koszty sądowe ( są nimi opłaty, a także wydatki poniesione przez SP od chwili wszczęcia postępowania ), 2 uzasadnione wydatki stron, w tym z tytułu ustanowienia w sprawie obrońcy lub pełnomocnika). Wydatki SP to w szczególności wypłaty dokonywane z tytułu (art.618): 1 .doręczenia wezwań i innych pism; 2 przejazdów sędziów, prokuratorów i innych osób z powodu czynności postępowania; 3 sprowadzenia i przewozu oskarżonego, świadków i biegłych 4 oględzin, badań przedsięwziętych w toku postępowania oraz przesyłek i przechowania zajętych podmiotów, jak również ich sprzedaży; 5 ogłoszeń w prasie, w radiu i telewizji; 6 wykonywania orzeczenia, w tym również o zabezpieczeniu grożących kar majątkowych, jeżeli kary te zostały orzeczone, z wyłączeniem kosztów utrzymania w zakładzie karnym i kosztów pobytu w zakładach leczniczych na obserwacji psychiatrycznej; 7 należności świadków i tłumaczy; 8 kosztów postępowania mediacyjnego; 9 należności biegłych lub instytucji wyznaczonych do wydania opinii; 10 opłat przewidzianych za udzielenie informacji z rejestru skazanych; 11 nie opłaconej przez strony pomocy prawnej udzielonej z urzędu przez adwokatów. / Artykuł 619 przyjął zasadę, że jeżeli umowa nie stanowi inaczej, wszelkie wydatki wykłada tymczasowo SP. Wyjątkiem od reguły jest: 1 wydatki związane z ustanowieniem obrońcy lub pełnomocnika wykłada strona, która go ustanowiła (art. 620), chyba że zostali ustanowieni z urzędu; 2 oskarżyciel prywatny składa przy akcie oskarżenia lub wraz z oświadczeniem o przyłączeniu się do toczącego postępowania lub podtrzymaniu oskarżenia, od którego prokurator odstąpił, dowód wartości wydatków. Jej wysokość ustala, w drodze rozporządzenia, MS w porozumieniu z MF. / Osoba, która wykazała, że ze wzglądu na sytuację rodzinną, majątkową i wysokość dowodów, wyłożenie kosztów podlegających uiszczeniu byłoby zbyt uciążliwe może zostać- w całości lub części- zwolniona z tego obowiązku. Taką decyzję podejmuje sąd przy wnoszeniu pisma procesowego. Regułą jest, że sąd w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie określa, kto w jakiej części i zakresie ponosi koszty procesu. Jeżeli jednak takiego rozstrzygnięcia nie zamieszczono, jak również gdy zachodzi potrzeba dodatkowego ustalenia ich wysokości lub rozstrzygnięcia o kosztach postępowania wykonawczego, orzeczenie w tym przedmiocie wydaje odpowiednio sąd pierwszej instancji lub drugiej. Na wydanie w tym przedmiocie rozstrzygnięcia służy zażalenie jeżeli nie wniesiono apelacji. W razie wniesienia apelacji i zażalenia, zażalenie rozpatruje sąd odwoławczy wraz z apelacją. W razie wydania orzeczenia skazującego: 1 w sprawach z oskarżenia publicznego sąd zasądza od skazanego na rzecz SP koszty sądowe oraz wydatki na rzecz oskarżyciela posiłkowego 2 w sprawach z oskarżenia prywatnego sąd zasądza od skazanego na rzecz oskarżyciela prywatnego poniesione przez niego koszty procesu, zaś na rzecz SP wydatki ustalone na podstawie art.618, od których uiszczenia oskarżyciel był zwolniony, a także w razie rozpoznania sprawy bez zachowania wymagań zawartych w art.. 621, 622. / W przypadku wydania orzeczenia uniewinniającego lub umarzającego postępowanie, koszty procesu ponosi: 1 w sprawach z oskarżenia publicznego SP, z wyjątkiem należności adwokackich z tytułu występowania w sprawie obrońcy lub pełnomocnika z wyboru; 2 w sprawach z oskarżenia prywatnego oskarżycie prywatny, a w razie pojednania stron oskarżyciel i oskarżony w zakresie przez siebie poniesionym, jeżeli strony w zawartej ugodzie nie uregulowały inaczej./ Nie pobiera się kosztów sądowych w razie skazania lub warunkowego umorzenia postępowania wobec żołnierza odbywającego zasadniczą służbę wojskową lub pełniącego służbę w charakterze kandydata na żołnierza zawodowego. / Koszty procesu przypadające od kilku oskarżonych lub oskarżycieli prywatnych albo posiłkowych sąd zasądza od każdego z nich według zasad słuszności, mając na uwadze w szczególności koszty związane ze sprawą każdego z nich. / W kodeksie postępowania karnego przyjmuje się zasadę, że powód cywilny jest zwolniony z obowiązku uiszczenia wpisu od powództwa cywilnego i apelacji, zaś oskarżony uiszcza wpis tylko wtedy, gdy apelacja dotyczy wyłącznie powództwa cywilnego. W przypadku oddalenia powództwa cywilnego, jak również cofnięcia apelacji wynikłe stąd koszty procesu ponosi powód cywilny. / Prawo ściągnięcia zasądzonych kosztów przedawnia się z upływem 3 lat od dnia, kiedy należało je uiścić.
45 Przejawy oportunizmu ścigania.
Zasada oportunizmu pozwala organowi ścigania na rozważenie celowości ścigania karnego, pomimo istniejącego podejrzenia popełnienia przestępstwa lub posiadania wystarczających podstaw do wniesienia aktu oskarżenia. Organ ścigania, opierając się na kryterium celowości i uwzględniając różnego rodzaju interesy ( np.: interes społeczny, interes publiczny, mała waga czynu, pokrzywdzony może sam realizować funkcje ścigania), może zaniechać ścigania karnego. O ile więc zasada legalizmu statuuje obowiązek ścigania przestępstw, o tyle zasada oportunizmu statuuje jedynie uprawnienie organów procesowych w tym zakresie. / Z oportunizmem w ściganiu przestępstw publiczno-skargowych przemawiają różnorodne uwarunkowania społeczne. Zagadnieniem zasady oportunizmu jest problem społecznej opłacalności postępowania karnego. Oportunizm jest uzasadniony, jeśli chodzi o przestępstwa drobne, błahe. Na ściganie takich przestępstw szkoda nakładów finansowych związanych z funkcjonowaniem aparatu wymiaru sprawiedliwości. Ich ściganie obniża wręcz prestiż i powagę wymiaru sprawiedliwości. Stosowanie takich represji karno- sądowej w takich sprawach mija się z celem kary i niekiedy prowadzi do ujemnych konsekwencji z punktu widzenia społecznego. /Przejawy oportunizmu w polskim systemie prawnym mają zakres niewielki. W samym kodeksie dopuszcza je art. 11. Postępowanie w sprawach o występek, zagrożony karą pozbawienia wolności do lat 5, można umorzyć postępowanie, jeśli orzeczenie wobec oskarżonego kary byłoby oczywiście niecelowe ze względu na rodzaj i wysokość kary prawomocnie orzeczonej za inne przestępstwo, a interes pokrzywdzonego temu się nie sprzeciwia. Jeśli kara za inne przestępstwo nie została prawomocnie orzeczona, postępowanie można zawiesić. Zawieszone postępowanie należy umorzyć albo podjąć przed upływem 3 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia w sprawie o inne przestępstwo. / „Oczywista niecelowość” wynikać powinna z wyraźnej dysproporcji między wysokością kary orzeczonej za przestępstwo poważne i spodziewaną łagodną reakcją karną na inne przestępstwo. Sytuacja taka zachodzi w szczególności wówczas, gdy można przewidywać, że w razie orzeczenia kary za drugie przestępstwo kara łączna nie byłaby wyższa niż wymierzona za poważne przestępstwo ( absorpcja). Następnym warunkiem jest uwzględnienie interesu pokrzywdzonego. / Ponadto oportunizm przejawia się na gruncie postępowania w sprawach nieletnich. Umorzenie postępowania w stosunku do nieletnich następuje jeżeli orzeczenie środka wychowawczego lub poprawczego jest nie celowe ze względu na środki orzeczone już w innej sprawie. Oportunizm jest także widoczny w instytucji świadka koronnego. Świadek koronny to podejrzany, który został dopuszczony do składania zeznań w charakterze świadka, gdy zostały spełnione warunki. Z oportunizmem mamy do czynienia w swoisty sposób w postępowaniu w sprawach o wykroczenia.
46 Przejaw udziału stron w postępowaniu przygotowawczym.
W czynnościach sądowych w postępowaniu przygotowawczym prokuratorowi przysługują prawa strony, co oznacza ograniczenie jego pozycji w toku tych czynności, w stosunku do roli gospodarz postępowania przygotowawczego, organu kierowniczego, jaka mu przysługuje zazwyczaj. To inne unormowanie zagadnienia w czynnościach sądowych podporządkowane jest zasadzie kontadyktoryjności, której element występuje wyraźnie wówczas, gdy w tym stadium pojawia się sąd. Dyrektywa ta wymaga, aby podmiotom występującym przed sądem stworzone zostały warunki realnego prowadzenia sporu, a jest to możliwe tylko wówczas, gdy mają one przynajmniej względnie równe prawa, a więc gdy przeciwnicy procesowi są stronami i realizowana jest zasada równouprawnienia stron. Przed pierwszym przesłuchaniem należy pouczyć podejrzanego o jego uprawnieniach do: 1 składania wyjaśnień; 2 odmowy składania wyjaśnień lub odmowy odpowiedzi na pytanie; 3 składania wniosków o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia; 4 korzystania z pomocy obrońcy 5 jak również uprawnieniom z art.301 6 oraz o obowiązkach i konsekwencjach wskazanych w art.74( dot. poddaniu się oględzinom oraz innym badaniom, pobraniu krwi itp.) w art.75, 138 i 139 ( określających obowiązek stawiennictwa, wskazania adresata dla doręczeń i konsekwencji niepodania nowego adresu). Generalnie stronom przysługuje prawo do: A korzystanie z pomocy przedstawiciela ( pełnomocnika, obrońcy) B inicjatywy dowodowej C składania wniosków i oświadczeń, które się protokołuje D uczestnictwa w czynnościach E zaskarżania postanowień. pouczenie to należy wręczyć podejrzanemu na piśmie, podejrzany otrzymanie pouczenia potwierdza pismem ( art.300). Zarówno stronom, jak i osobom nie będącym stronami służy zażalenie na czynności inne niż postanowienia i zarządzenia naruszające ich prawa. Art. 315 strony mogą składać wnioski o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia. Art. 316 jeżeli czynności śledztwa lub dochodzenia nie można powtórzyć na rozprawie, strony dopuszcza się do udziału w czynnościach, chyba że zachodzi niebezpieczeństwo utraty lub zniekształcenia dowodów w razie zwłoki. Jeśli świadka nie będzie można przesłuchać na rozprawie, prokurator lub inny organ prowadzący postępowanie mogą zwrócić się do sądu z żądaniem przesłuchania go przez sąd ( art.316§3). Strony należy także na żądanie dopuścić do udziału w innych czynnościach śledztwa lub dochodzenia. W tylko uzasadnionych przypadkach prokurator może postanowieniem odmówić dopuszczenia do udziału w czynnościach , może odmówić sprowadzenia oskarżonego pozbawionego wolności, gdy spowodowałoby to poważne trudności. Jeżeli dopuszczono dowód z opinii biegłego, stronom doręcza się postanowienie o dopuszczeniu tego dowodu i zezwala się na wzięcie udziału w przesłuchaniu oraz na zapoznanie się z opinią biegłego jeżeli została sporządzona na piśmie. W k.p.k. widać dążenie do zrównania uprawnień podejrzanego i pokrzywdzonego.
47.Warianty procedury związane ze zgłaszaniem o przestępstwie.
Podstawą faktyczną wszczęcia postępowania przygotowawczego jest uzasadnione popełnienie przestępstwa. Takie podejrzenie organ może powziąć albo w skutek własnych działań, bądź też w skutek złożenia przez obywatela zawiadomienia o przestępstwie, lub wniosku o ściganie. Jeżeli chodzi o zawiadomienie o przestępstwie, to można tu wyróżnić obywatelski (społeczny) oraz prawny obowiązek zawiadomienia o przestępstwie. Art.304§1 stanowi, że każdy dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu ma społeczny obowiązek powiadomić o tym prokuratora lub policję. Obowiązek prawny składania zawiadomienia o przestępstwie dotyczy: 1 instytucji państwowych, samorządowych i społecznych, które w związku ze swą działalnością dowiedziały się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu. Instytucje takie są zobligowane także do przedsięwzięcia, do czasu przybycia organu ścigania, bądź wydania przez ten organ stosownego zarządzenie niezbędnych czynności, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa; 2 każdego obywatela, mającego wiarygodną informację o przestępstwie zabójstwa, bądź jednym z najpoważniejszych przestępstw przeciwko podstawowym interesom politycznym i gospodarczym RP. Niespełnienie takiego obowiązku opatrzone jest sankcją karną w postaci kary pozbawienia wolności do 5 lat. / Obok zawiadomień instytucji lub osoby prawnej organ ścigania może otrzymać informacje o popełnieniu przestępstwa inną drogą np. w wyniku dokonywanych przez policję czynności operacyjno- rozpoznawczych. Podejmując decyzję co do wszczęcia postępowania należy brać pod uwagę rodzaj i charakter źródła wiadomości i oceniać jej wiarygodność. Anonim nie może stanowić wszczęcia postępowania bez uprzedniego wnikliwego i krytycznego sprawdzenia w trybie pozaprocesowym. Zawiadomienie o przestępstwie, co do którego prowadzenie śledztwa jest obowiązkowe lub własne dane świadczące o popełnieniu takiego przestępstwa. Policja przekazuje wraz z zebranymi materiałami niezwłocznie prokuratorowi.
48 Warunki wzruszania prawomocnych postanowień o umorzeniu postępowania przygotowawczego.
Swoistą formę nadzoru nad postępowaniem przygotowawczym stanowi podjęcie na nowo umorzonego postępowania, wznowienie prawomocnie umorzonego postępowania oraz uchylenie prawomocnego postanowienia o umorzeniu postępowania przygotowawczego. Umorzone postępowanie przygotowawcze może być w każdym czasie podjęte na nowo na mocy postanowienia prokuratora, jeżeli nie będzie się toczyć przeciw osobie, która w poprzednim postępowaniu występowała w charakterze podejrzanego. Z przepisu tego wynika, że podjęte na nowo może być zarówno postępowanie, które toczyło się jedynie „ w sprawie” i na tym etapie zostało umorzone, jak i postępowanie, które było już prowadzone „ przeciw osobie”, jednakże po decyzji o podjęciu na nowo nie będzie toczyć się przeciw tej osobie, która w poprzednim, umorzonym postępowaniu występowała w charakterze podejrzanego. / Z reguły podejmowane jest na nowo postępowanie umorzone wcześniej z powodu braku dostatecznych podstaw do skierowania postępowania przeciwko określonej osobie. Ponadto, podejmowane bywa na nowo postępowanie prowadzone przed umorzeniem przeciwko osobie, która, jak się okazało w toku postępowania, nie popełniła zarzucanego jej czynu, postępowanie zaś podjęte na nowo ma umożliwić pociągnięcie do odpowiedzialności rzeczywistego sprawcy. Przepis ten nie zawiera żadnych warunków co do charakteru i wartości materiału dowodowego skłaniającego do ponownego przeprowadzenia postępowania, oczywiste jest jednak, że powinien być taki materiał, który czyni prawdopodobnym zakończenie postępowania przygotowawczego wniesieniem aktu oskarżenia do sądu. O podjęciu umorzonego postępowania na nowo decyduje pisemnym postanowieniem z uzasadnieniem prokurator: może nim być prokurator, który wydał lub zatwierdził postanowienie o umorzeniu. Ponowne prowadzenie postępowania przeciwko osobie, która w prawomocnie umorzonym postępowaniu występowała w charakterze podejrzanego, może nastąpić drogą wznowienia postępowania. Warunkiem wznowienia jest ujawnienie nowych istotnych faktów lub dowodów nie znanych w poprzednim postępowaniu. Nie mogą to być zatem fakty małej wagi dla sprawy, lecz takie, które rokują zwrot w postępowaniu i czynią prawdopodobnym wniesienie oskarżenia do sądu przeciwko ściganej osobie. Fakty powinny być takie wagi i znaczenia, że ich ujawnienie w poprzednim postępowaniu zapobiegłoby jego umorzeniu. Również dowody, w rozumieniu źródeł dowodowych, powinny być istotne i przede wszystkim wiarygodne. Nowe fakty ta takie, które nie były znane w poprzednim postępowaniu, a więc zostały ujawnione po jego umorzeniu. Ich ujawnienie następuje drogą wykrycia nowych źródeł dowodowych, których organ procesowy czerpie wiadomości o nowych okolicznościach. Może jednak zdarzyć się, że źródło dowodowe znane było uprzednio organowi ścigania, lecz przesłuchiwana w charakterze świadka zataiła istotne dla sprawy fakty, teraz zaś składa pełne zeznanie. Przed wydaniem postanowienia, zarówno o podjęciu, jak i o wznowieniu postępowania, prokurator może przedsięwziąć osobiście lub zlecić policji dokonanie niezbędnych czynności dowodowych w celu sprawdzenia okoliczności uzasadniających wydanie postanowienia. Czynności te wykonywane są w formach procesowych. Wprowadzenie dość rygorystycznych warunków wznowienia postępowania przygotowawczego ma na celu ochronę osoby, przeciwko której było już postępowanie karne prowadzone i prawomocnie umorzone- przed dość nieuzasadnionym ponownym ściganiem.
49 Dopuszczalność ścigania z urzędu przestępstw prywatnoskargowych.
Przestępstwa prywatnoskargowe są w polskim prawie karnym nieliczne. Należą do nich np. zniesławienie, zniewaga, naruszenie nietykalności cielesnej. Ściganie tych przestępstw jest w zasadzie prywatną sprawą pokrzywdzonego, który jako oskarżyciel prywatny może wnosić i popierać oskarżenie przed sądem. Jeżeli jednak wymaga tego interes społeczny, prokurator może wszcząć postępowanie albo przyłączyć się do postępowania już wszczętego przez pokrzywdzonego. Postępowanie toczy się wówczas z urzędu . W przypadku nieletnich jeżeli wymaga tego interes społeczny albo wzgląd na wychowanie nieletniego lub ochronę pokrzywdzonego wszczyna się postępowanie z urzędu. Z orzecznictwa SN Wynika, że gdy w postępowaniu o czyn ścigany z urzędu okaże się, że jest to czyn prywatnoskargowy wtedy prokurator może podtrzymać oskarżenie jako publiczne.
50. Warunki wszczęcia postępowania o wydanie wyroku łącznego
Wyrok łączny jest to instytucja karno procesowa, której zadaniem jest realizacja prawa karnego materialnego w zakresie kary łącznej wobec osoby prawomocnie skazanej wyrokami różnych sądów na kary podlegające połączeniu. Przy łączeniu kar wyrokiem łącznym stosuje się przepisy K.K. (art. 86 - 90). Łączeniu kar podlegają także kary wymierzone dwoma lub więcej wyrokami za przestępstwa tworzące tzw. ciąg przestępstw. Właściwym do wydania wyroku łącznego jest sąd, który wydał ostatni wyrok skazujący w I instancji. Wyrok łączny stosuje się z urzędu lub na wniosek skazanego lub prokuratora. Wniosek składany przez prokuratora powinien zawierać informacje o warunkach rodzinnych, majątkowych i o stanie zdrowia skazanego. Można go wydać tylko po przeprowadzeniu rozprawy. W postępowaniu o wydanie wyroku łącznego uczestniczą jedynie skazany (ewentualnie jego obrońca) oraz prokurator.
3. Postępowanie sprawdzające (podstawy, procedura, decyzje).
W praktyce zdarza się dość często, że organ ścigania nie znajduje wprawdzie w zawiadomieniu podstawy do wszczęcia postępowania przygotowawczego, ale jednocześnie możliwość popełnienia przestępstwa nie zostaje wykluczona. Nie jest wówczas uzasadnione ani wszczęcie lub odmowa wszczęcia postępowania przygotowawczego. Dla takich sytuacji kodeks przewiduje instytucję czynności sprawdzających. Czynności te nie stanowią formy postępowania przygotowawczego, bowiem wyprzedzają je; nie są też częścią jakiegoś „dochodzenia wstępnego”. Organ uprawniony do wszczęcia postępowania przygotowawczego władny jest zwrócić się do podmiotu zawiadamiającego o przestępstwie, a więc do instytucji państwowej lub samorządowej, albo do osoby fizycznej z żądaniem uzupełnienia danych w zawiadomieniu. Uzupełnienie danych może polegać na sprecyzowaniu, wyjaśnieniu informacji zawartej w zawiadomieniu albo na przekazaniu dodatkowej informacji. Sprawdzanie faktów z zakresie objętym zawiadomieniem o przestępstwie, dokonywane z reguły przez Policję, polegają na przeprowadzeniu rozmów, wywiadów, obserwacji i mają na celu wyjaśnienie podstawowych okoliczności zdarzenia. W postępowaniu sprawdzającym nie przeprowadza się dowodu z opinii biegłego ani czynności wymagających spisania protokołu, z wyjątkiem przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie lub wniosku o ściganie oraz przesłuchania w charakterze świadka osoby zawiadamiającej. W wypadku uznania czynności sprawdzających, policja powiadamia prokuratora o ich podjęciu. M.in. dlatego, że art326§1 zobowiązuje prokuratora do sprawowania nad nimi nadzoru, koniecznie jest przekazanie prokuratorowi stosownej informacji. Instytucja czynności sprawdzających wiązana jest zazwyczaj z zawiadomieniem o przestępstwie, jest też traktowana jako, występująca w dość licznych sprawach, swoista droga prowadząca do ustosunkowania się do zawiadomienia o przestępstwie przez wszczęcie lub odmowę wszczęcia postępowania karnego. Nie ma jednak powodu, aby organ ścigania inaczej podchodziły do zagadnienia formy sprawdzeń w sytuacji, gdy wprawdzie nie zostało złożone zawiadomienie o przestępstwie, ale organ ścigania posiada własne informacje dotyczące ewentualnego przestępstwa.
4 Czynności zabezpieczenia dowodowego.
W działalności organów ścigania występuje niekiedy konieczność natychmiastowego wykonania określonych czynności postępowania przygotowawczego (czynności procesowych), bezpośrednio po ujawnieniu przestępstwa, bowiem w razie zwłoki może nastąpić utrata lub zniekształcenie dowodów. W takich sytuacjach trzeba dać pierwszeństwo potrzebom praktyki ścigania, nie traktując rygorystycznie wymogu uprzedniego wydania postanowienia o wszczęciu postępowania, pod warunkiem, że przeprowadzone będą w tym trybie tylko czynności rzeczywiście niezbędne. Problem ten znalazł unormowanie w art.308, w myśl którego: 1 w wypadkach nie cierpiących zwłoki, 2 w granicach koniecznych dla zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa przed ich utratą, zniekształceniem lub zniszczeniem, prokurator albo Policja może w każdej sprawie, jeszcze przed wydaniem postanowienia o wszczęciu dochodzenia lub śledztwa przeprowadzić w niezbędnym zakresie czynności procesowe, a zwłaszcza oględziny, w razie potrzeby z udziałem biegłych, przeszukania lub czynności wymienionych w art. 742 pkt 1 (np. badań nie połączonych z naruszeniem integralności ciała) w stosunku do osoby podejrzanej, a także przedsięwziąć wobec niej niezbędne czynności, nie wyłączając pobrania próby krwi i wydzielin organizmu. / Po dokonaniu takich czynności, w sprawach w których prowadzenie śledztwa jest obowiązkowe, prowadzący dochodzenie przekazuje sprawę niezwłocznie prokuratorowi. Tylko prokurator może wydawać postanowienie o wszczęciu śledztwa, a w praktyce dość często zachodzi konieczność natychmiastowego dokonania przez Policję czynności procesowych. O podjęciu takich czynności powiadamia się prokuratora, który sprawuje nad nimi nadzór. Dopuszczalne jest dokonanie w zasadzie każdej niezbędnej czynności dowodowej, chyba że jest ono zastrzeżone wyłącznie dla prokuratora lub sądu. Jest również oczywiste, że pewne czynności z natury rzeczy nie mogą być traktowane jako nie cierpiące zwłoki. Czynności nie cierpiące zwłoki mogą być dokonywane tylko w ciągu pięciu dni od dnia pierwszej tego rodzaju czynności. Czas trwania śledztwa lub dochodzenia liczy się w tych wypadkach od dnia pierwszej czynności nie cierpiącej zwłoki. Protokoły czynności wykonywanych w trybie art. 308 mają pełną moc dowodową i mogą być odczytywane na rozprawie w warunkach określonych przez art. 389, 391, 392, 393. Czynności nie cierpiące zwłoki dopuszczalne są w każdej sprawie, niezależnie od tego, czy następnie będzie formalnie wszczęte i przeprowadzone dochodzenie lub śledztwo. Jeżeli w wyniku tych czynności okaże się, że brak jest podstaw do kontynuowania postępowania, należy wydać postanowienie o jego umorzeniu, bowiem wraz z podjęciem pierwszej czynności nie cierpiącej zwłoki następuje wszczęcie prawne postępowania przygotowawczego.
5. Kryteria odróżniające śledztwo i dochodzenie.
1 charakter sprawy Śledztwo przeprowadza się w sprawach o zbrodnie, określone występki, lub gdy podejrzanym jest funkcjonariusz publiczny a w innych sprawach, gdy wymaga tego waga lub zawiłość sprawy. Jeżeli nie przeprowadza się śledztwa, postępowanie przygotowawcze toczy się w formie dochodzenia. Dopuszczalne jest prowadzenie postępowania przygotowawczego w konkretnej sprawie najpierw w formie dochodzenia później w formie śledztwa. 2 różnice personalne Do prowadzenia śledztwa upoważniony jest prokurator dochodzenie prowadzi Policja, chyba że prowadzi je prokurator . policja prowadzi dochodzenie z własnej inicjatywy lub na polecenie prokuratora. Śledztwo w sprawie nieletniego prowadzi sędzia dla nieletnich. 3 czas trwania Śledztwo powinno być ukończone w ciągu 3 miesięcy. W uzasadnionych przypadkach okras może być przedłużony przez prokuratora nadrzędnego na dalszy oznaczony czas, nie dłuższy jednak niż rok. W szczególnie uzasadnionych przypadkach Prokurator Generalny może przedłużyć okres śledztwa na dalszy czas oznaczony. Dochodzenie powinno być ukończone w ciągu miesiąca. Prokurator nadzorujący może dochodzenie przedłużyć ten okres do 3 miesięcy. W razie niezakończenia dochodzenia w ciągu trzech miesięcy akta sprawy przekazuje się prokuratorowi nadzorującemu dochodzenie, który może je przedłużyć na czas oznaczony, nie dłuższy jednak niż 3 miesiące, lub przejąć je do śledztwa. 4 stopień formalizmu Dochodzenie może być uproszczone lub zwyczajne. Natomiast w śledztwie nie ma żadnych uproszczeń.
6 Obligatoryjność śledztwa
Śledztwo jest obligatoryjne w sprawach: 1 o zbrodnie; 2 o występki przerwanie ciąży spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu) spowodowanie bezpośredniego niebezpieczeństwa zdarzenia określonego w art. 163§1), sprowadzenie katastrofy sprowadzenie niebezpieczeństwa katastrofy kwalifikowana postać pozbawienia człowieka wolności kwalifikowana postać znęcania się fałszywe zeznania, fałszywa opinia lub tłumaczenie znęcanie w celu uzyskania zeznań znęcanie się nad osobą pozbawioną wolności przestępstwa przeciwko wyborom kwalifikowana postać gwałtownego zamachu zakładanie lub kierowanie grupą lub związkiem przestępczym kwalifikowana postać przekroczenia granicy RP- kodeksu karnego; 3 o inne występki, jeżeli ustawa zastrzega je do właściwości sądu wojewódzkiego; 4 gdy podejrzanym jest funkcjonariusz Policji, UOP, Straży Granicznej lub finansowych organów dochodzenia. W innych przypadkach śledztwo jest fakultatywne, jeżeli prokurator tak postanowi ze względu na wagę lub zawiłość sprawy.
7 Mechanizmy czynności przedstawienia zarzutów.
Instytucja przedstawienia zarzutów składa się z trzech czynności. Jeżeli dane istniejące w chwili wszczęcia śledztwa lub dochodzenia albo zebrane w jego toku uzasadniają dostatecznie podejrzenie, że czyn popełniła określona osoba: 1 sporządza się postanowienie o przedstawieniu zarzutów, 2 ogłasza je niezwłocznie podejrzanemu, 3 przesłuchuje się go. /Podejrzanym w rozumieniu procesowym staje się osoba, której przedstawiono zarzuty, niezależnie od tego kiedy nastąpi poinformowanie jej o tym, że jest podejrzanym i co się jej zarzuca. Art.313§1 mówi, że ogłoszenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów powinno nastąpić niezwłocznie po jego sporządzeniu, jednakże z przyczyn niezależnych od organu ścigania może nastąpić w tym względzie opóźnienie. Jeżeli tego rodzaju przeszkody nie mają miejsca, organ ścigania jest obowiązany wykonać trzy wymienione czynności w możliwie krótkich odstępach czasu. Z chwilą wydania postanowienia o przedstawieniu zarzutów podejrzany staje się stroną w procesie karnym, a więc podmiotem praw i obowiązków. Przesłuchanie podejrzanego bezpośrednio po przedstawieniu zarzutów, także powinno być rozumiane jako sposób realizacji jego prawa do obrony. Chodzi o to, że w danej formie daje się podejrzanemu możliwość natychmiastowego ustosunkowania się do czynionych podejrzanemu zarzutów, co ma szczególne znaczenie wówczas gdy podejrzany uważa się za niewinnego. Jeżeli zaś podejrzany uzna, że z jakichkolwiek przyczyn jego wypowiedzenie się wobec organu przesłuchującego na temat zarzutów byłoby w tym momencie przedwczesne, może bez podania powodów odmówić odpowiedzi na poszczególne pytania lub odmówić w ogóle składania wyjaśnień.
8. Uproszczenia dochodzenia uproszczonego.
Uproszczenia proceduralne dochodzenia uproszczonego mają charakter fakultatywny, mogą zatem, ale nie muszą, wystąpić. I tak w przypadku konieczności sprawdzenia zawiadomienia o przestępstwie organ dochodzeniowy nie ma obowiązku powiadamiania prokuratora o podjęciu postępowania sprawdzającego, który to obowiązek istnieje w dochodzeniu zwykłym. Musi on natychmiast przesłać prokuratorowi niezwłocznie odpis postanowienia o wszczęciu dochodzenia, co umożliwić ma prokuratorowi nadzór nad dochodzeniem. W dochodzeniu tym nie jest też wymagane wydanie postanowienia o przedstawieniu zarzutów oraz o zamknięciu dochodzenia, chyba że oskarżony jest zatrzymany lub tymczasowo aresztowany. W sytuacjach, w których możliwa jest rezygnacja z wydawania postanowienia o przedstawieniu zarzutów, zarzut przedstawia się ustnie, rozpoczynając przesłuchanie osoby podejrzanej od powiadomienia jej o jego treści i wpisując zarzut do protokołu przesłuchania. Od momentu rozpoczęcia przesłuchania, czyli ustnego sformułowania zarzutów, osobę tę uważa się za podejrzanego. Zmiana zarzutów następuje w ten sam sposób. Podejrzany może aż do końcowego zaznajamiania z materiałem dochodzenia żądać podania mu ustnie podstaw zarzutów, a także sporządzenia uzasadnienia na piśmie. Kolejnym uproszczeniem dochodzenia jest założenie, że końcowe zapoznanie podejrzanego z materiałami sprawy, które w dochodzeniu zwykłym jest obowiązkowe, następuje tu jedynie na wniosek podejrzanego lub obrońcy; o prawie występowania z takim wnioskiem podejrzany winien być pouczony już podczas pierwszego przesłuchania. Do grupy uproszczeń należy też możliwość sporządzenia aktu oskarżenia przez organ dochodzeniowy, chyba że prokurator sam to uczynił, oraz przyjęcie, że akt oskarżenia sporządzany w wyniku dochodzenia uproszczonego nie musi zawierać uzasadnienia. Jeżeli dochodzenie uproszczone przekształciło się w zwyczajne, akt oskarżenia musi odpowiadać wszystkim wymogom określonym w art.332. Uproszczeniem rzutującym już na postępowanie sądowe jest upoważnienie niepolicyjnych organów dochodzenia uproszczonego do samodzielnego wnoszenia i popierania oskarżenia przed sądem I instancji; aktu oskarżenia nie musi tu nawet zatwierdzać prokurator. Jedynie w sprawach prowadzonych przez Policję akt ten wnosi do sądu prokurator.
9 Mediacja i porozumienie w postępowaniu przygotowawczym.
W myśl art.320, jeżeli ma to znaczenie dla wystąpienia do sądu z odpowiednim wnioskiem, prokurator może, z inicjatywy lub za zgodą stron, skierować sprawę do instytucji lub osoby godnej zaufania w celu przeprowadzenia postępowania mediacyjnego między podejrzanym a pokrzywdzonym. Instytucja lub osoba godna zaufania sporządza, po przeprowadzeniu postępowania mediacyjnego, sprawozdanie z jego przebiegu lub wyników, które prokurator bierze pod uwagę decydując o wystąpieniu do sądu z wnioskiem, o którym mowa w art. 320§1; może to być wniosek o warunkowe umorzenie postępowania (art.336) albo o wydanie wyroku na posiedzeniu, bez przeprowadzenia rozprawy i rozwiniętego postępowania dowodowego (art.335). MS określi, w drodze rozporządzenia, warunki, jakimi powinny odpowiadać instytucje i osoby uprawnione do przeprowadzenia mediacji, zakres i warunki udostępniania im akt sprawy oraz zasady i tryb sporządzenia sprawozdania z przebiegu i wyników postępowania mediacyjnego.
10. Procedura zakończenia postępowania przygotowawczego.
Zakończenie postępowania przygotowawczego może nastąpić w postaci jego zamknięcia lub umorzenia. Organ prowadzący dochodzenie lub śledztwo zmierza do osiągnięcia celów postępowania przygotowawczego, określonych w art.297. Jeżeli dojdzie do wniosku, że zebrane w toku postępowania materiały zawierają dostateczne podstawy do sporządzenia i wniesienia do sądu aktu oskarżenia i nie zachodzi potrzeba do dokonania dalszych czynności dochodźczych lub śledczych, przystępuje do wykonywania czynności przewidzianych w art.321. W myśl tego przepisu, jeżeli istnieją podstawy do zamknięcia śledztwa lub dochodzenia, prowadzący dochodzenie, a w śledztwie zawsze prokurator, powiadamia podejrzanego o obrońcę o terminie końcowego zaznajamiania z materiałami postępowania, z pouczeniem ich o prawie uprzedniego przejrzenia akt w odpowiednim, określonym przez organ terminie. Wobec występujących w praktyce wypadków przedłużania przez podejrzanych czasu zaznajamiania się z aktami, ponad rozsądnie rozumianą potrzebę, kodeks uprawnia organ procesowy do wyznaczenia podejrzanym i obrońcom stosownego terminu, który z kolei nie może być zbyt krótki, ponieważ naruszałby prawo podejrzanego do obrony (art.321§1). również termin zaznajomienia się podejrzanego z materiałami postępowania powinien być tak wyznaczony, aby od doręczenia zawiadomienia o nim podejrzanemu i jego obrońcy upłynęło co najmniej 7 dni. W zaznajomieniu podejrzanego przez prowadzącego postępowanie z materiałami postępowania ma prawo uczestniczyć obrońca. W wypadkach określonych w art.79 udział obrońcy jest obligatoryjny. Z przebiegu czynności zaznajomienia podejrzanego z materiałami zebranymi w postępowaniu przygotowawczym spisuje się protokół Po upływie terminu przewidzianego na składanie wniosku o uzupełnienie postępowania- jeżeli nie zachodzi potrzeba uzupełnienia śledztwa lub dochodzenia, wydaje się postanowienie o jego zamknięciu i ogłasza się je lub o jego treści zawiadamia się strony pełnomocników i obrońców. W dochodzeniu uproszczonym tylko na wniosek podejrzanego lub obrońcy organ prowadzący dochodzenie zaznajamia podejrzanego z materiałami ukończenia dochodzenia. O prawie tym należy pouczyć podejrzanego podczas pierwszego przesłuchania. Jeżeli organ ścigania dochodzi do wniosku, że postępowanie nie dostarczyło podstaw do wniesienia aktu oskarżenia, a nie zachodzą warunki określone w, umarza się postępowanie przygotowawcze bez konieczności uprzedniego zaznajomienia z materiałami postępowania i jego zamknięcia. Postępowanie przygotowawcze umarza się przede wszystkim wówczas, gdy z zebranego materiału dowodowego wynika, że: 1 czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia, 2 czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa, 3 społeczna szkodliwość czynu jest znikoma, 4 ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze. / Postępowanie umarza się także wówczas gdy nie wykryto sprawcy przestępstwa, albo brak jest dostatecznych dowodów winy podejrzanego. Postępowanie umarza się, gdy zachodzi okoliczność wymieniona w art.17§1 pkt 5-10, albo zachodzi inna okoliczność wyłączająca ściganie. Postanowienie o umorzeniu powinno zawierać dokładne określenie czynu i jego kwalifikacji prawnej oraz wskazanie przyczyn umorzenia. O umorzeniu śledztwa lub dochodzenia zawiadamia się osobę lub instytucję państwową, samorządową lub społeczną, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie oraz ujawnionego pokrzywdzonego i podejrzanego - z pouczeniem o przysługujących im uprawnieniach. Stronom przysługuje na postanowienie o umorzeniu śledztwa lub dochodzenia zażalenie oraz prawo przejrzenia akt.
11. Sposoby i metody nadzoru prokuratora nad śledztwem i dochodzeniem.
W obecnym kodeksie konkretnie i precyzyjnej określa się zakres i formy nadzoru prokuratora, rozciągając go na wszelkie przejawy działalności policyjnej, związanej ze sprawą karną; nadzorem obejmuje się więc wyraźnie również czynności sprawdzające, o czym przepisy poprzedniego kodeksu milczały. Rozwija się też sposoby reagowania prokuratora na niewykonywanie jego postanowień, zarządzeń i poleceń. Postęp przyg w sprawach o przestępstwa najpoważniejsze oraz w sprawach zawiłych przekazane zostało do prowadzenia, w formie śledztwa, prokuratorowi. Również dochodzenie może prowadzić prokurator. Wprawdzie art.311§3 uprawnia prokuratora do powierzenia Policji przeprowadzenia śledztwa lub prowadzonego przez siebie dochodzenia w całości lub w części albo dokonywania poszczególnych czynności śledztwa lub dochodzenia, jednak i w tych wypadkach najważniejsze czynności postępowania prokurator obowiązany jest wykonać osobiście. W dochodzeniu, prowadzonym przez Policję lub inny organ nieprokuratorski, pewne czynności mogą być dokonywane wyłącznie przez prokuratora, np. stosuje środki zapobiegawcze, orzeka w przedmiocie wniosku o zabezpieczenie roszczenia powoda cywilnego, wydaje postanowienie o poszukiwaniu podejrzanego listem gończym. Niektóre postanowienia i czynności organu dochodzeniowego muszą być zatwierdzone, np. postanowienie o umorzeniu dochodzenia, o jego zawieszeniu, przeszukanie dokonane przez Policję bez postanowienia sądu lub prokuratora. Prokurator rozpoznaje większość zażaleń m.in. na postanowienia prowadzącego postępowanie przygotowawcze. Jeżeli więc prokurator nie prowadzi bezpośrednio całego postępowania przygotowawczego, to wykonując osobiście ważniejsze czynności procesowe, zatwierdzając postanowienia albo czynności innych organów ścigania lub rozpoznając zażalenia - kontroluje przebieg postępowania i nadzoruje je.
12. Wznowienie a podjęcie umorzonego postępowania.
Podjęcie na nowo prawomocnie umorzonego postępowania przygotowawczego może nastąpić w każdym terminie (chyba, że nastąpiło przedawnienie ścigania) na mocy postanowienia prokuratora, który uprzednio umorzył postępowanie lub zatwierdził postanowienie o umorzeniu, jeżeli nie będzie toczyć się przeciwko osobie, która w poprzednim postępowaniu występowała w charakterze podejrzanego. Regulację tę stosuje się odpowiednio w przypadku, gdy odmówiono wszczęcia śledztwa lub dochodzenia. Wznowienie prawomocnie umorzonego postępowania przygotowawczego następuje tylko przeciwko osobie, która występowała w tym postępowaniu w charakterze podejrzanego. Następuje ono na mocy postanowienia prokuratora nadrzędnego nad tym, który wydał lub zatwierdził postanowienie o umorzeniu. Gwarancję praw podejrzanego stanowi wymóg, że podstawą wznowienia musi być ujawnienie nowych faktów i dowodów, nieznanych w uprzednim postępowaniu oraz stosowanie ustawowych ograniczeń okresu tymczasowego aresztowania do łącznego trwania tego środka. Podjęcie na nowo bądź wznowienie postępowania może być poprzedzone dokonaniem przez prokuratora czynności dowodowych, sprawdzających zasadność podjęcia takich decyzji. Jeśli po wniesieniu aktu oskarżenia stwierdzi się bezzasadność decyzji o wznowieniu postępowania przygotowawczego, decyzję o umorzeniu postępowania podejmuje sąd.
13. Sądowa kontrola (bezpośrednia i pośrednia) postępowania przygotowawczego.
Do decyzji podejmowanych przez sąd w stadium postępowania przygotowawczego należy zaliczyć: 1umarzanie postępowania w razie stwierdzenia niepoczytalności podejrzanego i stosowania środków zabezpieczających; 2 decydowanie o skierowaniu podejrzanego na obserwację psychiatryczną w zakładzie lecznictwa zamkniętego; 3 warunkowe umorzenie postępowania karnego na wniosek prokuratora po zakończeniu postępowania przygotowawczego; 4 zarządzenie kontroli i utrwalania treści rozmów telefonicznych oraz zatwierdzenie postanowień prokuratora w przypadkach nie cierpiących zwłoki; 5 stosowanie tymczasowego aresztowania w toku dochodzenia i śledztwa; 6 stosowanie aresztu jako kary porządkowej w toku postępowania przygotowawczego, na wniosek prokuratora; 7 wydawanie listu żelaznego w toku dochodzenia lub śledztwa; 8 orzekanie o przepadku przedmiotu poręczenia majątkowego. 9 orzekanie o przepadku rzeczy tytułem środka zabezpieczającego po umorzeniu postępowania przygotowawczego. / Przejawem kontroli następczej jest w kpk z 1997r. rozpatrywanie przez sąd zażaleń na następujące czynności: 1 odmowę wszczęcia postępowania przygotowawczego oraz jego umorzenia, jeśli zażalenie nie zostanie uwzględnione przez prokuratora nadrzędnego; 2 postanowienia prokuratora dotyczące kontroli i utrwalania rozmów telefonicznych; 3 postanowienia prokuratora o stosowaniu nieizolacyjnych środków zapobiegawczych 4 postanowienia prokuratorskie o zastosowaniu zabezpieczenia majątkowego 5 postanowienia o zatrzymaniu osoby.
14 Zażalenia wydawane przez sąd na postanowienie z postępowania przygotowawczego.
Sąd wydaje zażalenie m.in. na: 1 postanowienia prokuratora w przedmiocie środków zapobiegawczych, innych niż tymczasowe aresztowanie, 2 zatrzymanie osoby, 3 postanowienie prokuratora dotyczące kontroli i utrwalania rozmów telefonicznych oraz przekazów innych niż rozmowy telefoniczne, 4 postanowienie prokuratora o zabezpieczeniu majątkowym. / Spośród czynności nie będących rozpoznawaniem zażaleń należą do sądu postanowienia: 1 o skierowaniu podejrzanego na obserwację psychiatryczną w zakładzie lub przedłużeniu tej obserwacji, 2 o wprowadzeniu kontroli i utrwalaniu rozmów telefonicznych oraz treści przekazów informacji innych postanowień prokuratora w tym przedmiocie, 3 o zastosowaniu lub przedłużeniu tymczasowego aresztowania, 4 o przepadku przedmiotu poręczenia lub ściągnięcia sumy poręczenia, 5 o wydaniu lub odwołaniu listu żelaznego, 6 o stosowaniu tymczasowego aresztowania jako kary porządkowej w toku postępowania przygotowawczego na wniosek prokuratora, 7 o zezwoleniu na przesłuchanie adwokata, lekarza, dziennikarza. / Sąd obecnie decyduje: 1 o umorzeniu postępowania w razie stwierdzenia popełnienia czynu w stanie niepoczytalności i zastosowania środków zabezpieczających, 2 o warunkowym umorzeniu postępowania na wniosek prokuratora, złożony po zakończeniu postępowania przygotowawczego.
15. Essentalia negoti aktu oskarżenia.
Akt oskarżenia jest pismem procesowym i powinien odpowiadać ogólnym warunkom wymienionym w art.119. W myśl art.332 akt oskarżenia powinien zawierać: 1 imię i nazwisko oskarżonego, inne dane o jego osobie oraz dane o zastosowaniu środka zapobiegawczego; 2 dokładne określenie zarzucanego oskarżonemu czynu ze wskazaniem czasu, miejsca, sposobu i okoliczności jego popełnienia oraz skutków, a zwłaszcza wysokości powstałej szkody; jest to tzw. zarzut albo konkluzja aktu oskarżenia, będąca zwięzłym opisem działania lub zaniechania zarzucanego oskarżonemu, formułowana w taki sposób, aby przytoczone zostały wszystkie okoliczności faktyczne, które wypełniają ustawowe znamiona określonego przestępstwa; 3 wskazanie, że czyn został popełniony w warunkach powrotności do przestępstwa, wymienionych w art.64 k.k. ( jeżeli okoliczność ta miała miejsce); 4 wskazanie przepisów ustawy karnej, pod które zarzucany czyn podpada, czyli kwalifikacji prawnej; należy wymienić wszystkie przepisy, które łącznie stanowią prawną ocenę czynu zarzucanego przez oskarżyciela; jeżeli czyn wyczerpuje znamiona określone w dwóch lub więcej przepisach ustawy karnej, to wprawdzie zarzuca się oskarżonemu popełnienie jednego przestępstwa, skoro ten sam czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo, lecz w akcie oskarżenia podać należy wszystkie zbiegające się przepisy ( art.11 k.k.); 5 wskazanie sądu właściwego do rozpoznania sprawy i trybu postępowania; 6 uzasadnienie oskarżenia, w którym należy przytoczyć fakty i dowody, na których oskarżenie się opiera, a w Miarę potrzeby wyjaśnić podstawę prawną oskarżenia i omówić okoliczności, na które powołuje się oskarżony w swej obronie.
17. Tryb tworzenia składów orzekających przez sąd.
Art.351 stanowi, że sędziego albo sędziów powołanych do orzekania w sprawie wyznacza się kolejnością według wpływu sprawy oraz jawnej dla stron listy sędziów danego sądu lub wydziału; odstępstwo od tej kolejności jest dopuszczalne tylko w formie pominięcia sędziego z powodu jego choroby lub innej ważnej przeszkody, co należy zaznaczyć w zarządzeniu o wyznaczeniu rozprawy. Gdy w akcie oskarżenia zarzuca się popełnienie zbrodnii zagrożonej karą 25 lat pozbawienia wolności, wyznaczenie składu orzekającego dokonuje się na wniosek prokuratora lub obrońcy w drodze losowania, które przeprowadza się w ich obecności. Prokurator może złożyć wniosek nie później niż w ciągu 7 dni od dnia doręczenia mu odpisu aktu oskarżenia. Szczególne zasady wyznaczania i losowania składu orzekającego określa w drodze rozporządzenia Minister Sprawiedliwości.
18. Wyłączenie jawności rozprawy.
Sąd wyłącza na podstawie art. 360 jawność (zewnętrzną) rozprawy w całości albo w części, leżeli jawność mogłaby: 1 wywołać zakłócenie spokoju publicznego (np. sprawa o drastyczne zabójstwo bulwersujące opinie publiczną mogłaby spowodować trudne do opanowania wzburzenie publiczności); 2 obrażać dobre obyczaje (przede wszystkim w sprawach o przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności); 3 ujawniać okoliczności, które ze względu na ważny interes państwa powinny być zachowane w tajemnicy (np. w niektórych sprawach o przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu państwa); 4 naruszać ważny interes prywatny (np. interes świadka, jeżeli treść składanych przez niego zeznań dotyczy intymnych okoliczności jego życia). / Sąd wyłącza (obligatoryjnie, jest zobowiązany) jawność całości lub części rozprawy także na żądanie strony, która złożyła wniosek o ściganie. Sąd natomiast może (fakultatywnie) wyłączyć jawność całości albo części rozprawy, jeżeli choćby jeden z oskarżonych jest nieletni. Wyłączenie jawności następuje także w czasie przesłuchania osób wymienionych w art.179 i 180, co do okoliczności objętych tajemnicą państwową, służbową lub tajemnicą związaną z wykonywaniem zawodu lub funkcji. W razie wyłączenia jawności mogą być obecne na rozprawie, oprócz osób biorących udział w postępowaniu, po dwie osoby wskazane przez oskarżyciela publicznego, prywatnego, posiłkowego i oskarżonego, są to tzw. osoby lub mężowie zaufania.
19. Prawa przewodniczącego składu sędziowskiego a prawa całego składu sądowego.
Rozprawą kieruje przewodniczący składu orzekającego, czuwając nad jej prawidłowym przebiegiem i bacząc, aby zostały wyjaśnione wszystkie istotne okoliczności sprawy. Powinien on dążyć do tego, aby rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło na pierwszej rozprawie głównej. W szczególności przewodniczący: 1 umożliwia stronom wypowiedzenie się co do każdej kwestii podlegającej rozstrzygnięciu; obrońcy i oskarżonemu przysługuje głos ostatni; 2 uchyla pytania, o których mowa w art.171§5, lub gdy z innych powodów uznaje je za niestosowne. SN wskazywał, że przewodniczący ma obowiązek uchylania pytań podchwytliwych, sugerujących odpowiedzi, obrażających świadka; 3 rozstrzyga ostatecznie o przychylnym załatwieniu wniosku dowodowego strony, któremu inna strona nie sprzeciwiła się; w innych wypadkach sąd wydaje postanowienie 4 wydaje wszelkie zarządzenia niezbędne do utrzymania na sali sądowej spokoju i porządku. Przewodniczący ma wiele innych uprawnień i obowiązków, przewidzianych w przepisach o rozprawie głównej oraz wynikających z przepisów ogólnych. Od jego zarządzeń wydanych na rozprawie głównej przysługuje odwołanie do składu orzekającego; nie jest ono typowym środkiem odwoławczym przewodniczący czuwa nad tym, aby świadek przesłuchiwany był pod nieobecność innych świadków, którzy jeszcze nie zostali przesłuchani, powinien też przedsiębrać środki zapobiegające porozumiewaniu się osób przesłuchiwanych z osobami, które jeszcze nie zostały przesłuchane. Przepis, który mówi, że w razie potrzeby członkowie składu orzekającego mogą w każdym momencie zadawać dodatkowe pytania, został wprowadzony nie w celu uszczuplenia tej trafnej konstrukcji, lecz przede wszystkim na wypadek mogącej zdarzyć się nieporadności strony występującej bez swego przedstawiciela prasowego, a także wówczas, gdy mogłoby np. nastąpić zniekształcenie wypowiedzi osoby przesłuchiwanej lub generalnie-gdyby powstało zagrożenie dla osiągnięcia prawdy materialnej; nadal bowiem na sądzie spoczywa obowiązek dokonywania prawdziwych ustaleń faktycznych.
20 Skutki niestawiennictwa na rozprawę poszczególnych uczestników.
Po wywołaniu sprawy przewodniczący sprawdza, czy wezwani stawili się oraz czy nie ma przeszkód do rozpoznania sprawy. W razie nie usprawiedliwionego niestawiennictwa oskarżonego, którego obecność jest obowiązkowa, przewodniczący zarządza jego natychmiastowe doprowadzenie lub przerywa w tym celu rozprawę albo sąd ja odracza. Rozprawa nie może odbyć się także pod nieobecność oskarżyciela publicznego, jeżeli jego obecność jest obowiązkowa. W razie niestawiennictwa powoda cywilnego do chwili rozpoczęcia przewodu sądowego, sąd pozostawia powództwo bez rozpoznania, chyba że powód złożył wniosek o rozpoznanie pomimo jego nieobecności; zawsze wystarczające jest stawiennictwo pełnomocnika powoda cywilnego. Jeżeli udział obrońcy na rozprawie jest obowiązkowy jego nieobecność na rozprawie tamuje rozpoznanie sprawy. Wyznaczenie w takim wypadku obrońcy z urzędu musi łączyć się z zapewnieniem mu odpowiedniego czasu na zapoznanie się ze sprawą i na przygotowanie obrony. W razie nieobecności na rozprawie świadka lub biegłego, sąd może prowadzić dalej postępowanie jeżeli po wysłuchaniu stron uzna, że przesłuchanie świadka lub biegłego nie jest niezbędne. Jeżeli obecność świadka lub biegłego jest konieczna, wydaje się stosowne zarządzenie w celu sprowadzenia go na rozprawę albo przerywa i odracza rozprawę. W każdym przypadku niestawiennictwa osób wezwanych i zawiadomionych należy sprawdzić, czy wezwanie lub zawiadomienie zostało w prawidłowy sposób doręczone.
21. Ograniczenie postępowania dowodowego.
Ograniczenie postępowania dowodowego przy rozstrzyganiu spraw I instancji możliwe jest nie tylko przy tzw. dobrowolnym poddaniu się odpowiedzialności czy w ramach postępowania skróconego tradycyjnie już w polskim ustawodawstwie w razie przyznania się oskarżonego do winy. Aby możliwe było ograniczenie postępowania dowodowego, przyznanie do winy musi nastąpić w granicach i w rozumieniu aktu oskarżenia, a zatem powinno stanowić potwierdzenie wszelkich elementów przestępstwa w takiej wersji, jaką przedstawił oskarżyciel. Nie jest wystarczające użycie przez oskarżonego formuły „przyznaję się do winy” bez złożenia wyjaśnienia na temat okoliczności w jakich popełnił przestępstwo, podlegających ocenie przede wszystkim z punktu widzenia ich wiarygodności. Jedną z przesłanek uprawniających do zastosowania tego przepisu powinno być osobiste złożenie przez oskarżonego wyjaśnień przed sądem wyrokującym. Nie wystarcza w tym względzie odczytywanie protokołu wyjaśnień złożonych w postępowaniu przygotowawczym. W niektórych orzeczeniach SN jako warunek dopuszczalności ograniczenia dowodowego traktuje taką sytuację, gdy wyjaśnienia oskarżonego pozwalają sądowi na dokonanie pełnej i kompleksowej oceny sprawy- zarówno w zakresie winy oskarżonego, kwalifikacji prawnej jego czynu, jak i wszystkich okoliczności mających wpływ na wymiar kary; jeżeli zatem na ich podstawie jest w stanie odtworzyć rzeczywisty przebieg wydarzeń będących przedmiotem osądu, dokonać oceny prawnej zarzucanych mu czynów oraz ustalić okoliczności pozwalające na orzeczenie względem niego kary zgodnie z dyrektywami jej wymiaru, zamieszczonymi w kodeksie karnym.
22. Dopuszczalność odczytywania na rozprawie protokołów.
Jeżeli oskarżony odmawia wyjaśnień) lub wyjaśnia wyraźnie odmiennie niż poprzednio, albo oświadcza, że pewnych okoliczności nie pamięta wolno na rozprawie odczytywać- ale tylko w odpowiednim zakresie- protokoły jego wyjaśnień złożonych poprzednio w charakterze oskarżonego w tej lub innej sprawie w postępowaniu przygotowawczym albo przed sądem Protokoły te nie muszą więc sporządzone w sprawie rozpoznawanej aktualnie przez sąd; mogły zostać sporządzone w innej sprawie, pod warunkiem, że nastąpiło to w ramach postępowania przygotowawczego lub jurysdykcyjnego oraz że aktualny oskarżony składał wówczas zaprotokołowane wyjaśnienia w charakterze podejrzanego lub oskarżonego.
23 Przerwa a odroczenie.
Kodeks wprowadza odstępstwa od zasady koncentracji Przerwać rozprawę może przewodniczący ( zarządzeniem) dla sprowadzenia dowodów albo dla wypoczynku lub z innej ważnej przyczyny (np. z powodu niedyspozycji jednego z członków składu orzekającego). Można zarządzać przerwę kilkakrotnie, z tym że każdorazowa przerwa w rozprawie może trwać nie dłużej niż 35 dni. Zarządzając przerwę, przewodniczący może oznaczyć jednocześnie czas i miejsce dalszego ciągu rozprawy, a wówczas osoby obecne na rozprawie przerwanej są obowiązane stawić się w nowym terminie bez wezwania. Uprawnienie to jest oczywiste zwłaszcza wtedy, gdy przerwa ma trwać jedynie do następnego dnia albo tylko kilka dni, co uniemożliwiałoby praktyczne rozesłanie nowych zawiadomień. Rozprawę przerwaną prowadzi się po przerwie w dalszym ciągu, a od początku, jeżeli skład sądu uległ zmianie albo sąd uzna to za konieczne. W razie przekroczenia terminu przerwy (35 dni) rozprawę uważa się za odroczoną. Orzeczenie zapadające w czasie przerwy w rozprawie wydaje się w składzie rozpoznającym sprawę. Odroczyć rozprawę może tylko sąd (postanowieniem) i tylko wtedy, gdy zarządzenie przerwy nie było wystarczające. Rozprawę odroczoną prowadzi się w nowym terminie od początku. Jeżeli strony nie zgłaszają sprzeciwu, sąd może wyjątkowo prowadzić rozprawę odroczoną w dalszym ciągu, chyba że skład sądu uległ zmianie.
24. Rodzaje rozstrzygnięć sądu.
Rozstrzygnięcie sądu może polegać na uniewinnieniu oskarżonego, umorzeniu postępowania, warunkowym umorzeniu postępowania, skazaniu oskarżonego, a w razie skazania dotyczy kary i może ponadto obejmować decyzje w kwestii powództwa cywilnego, zasądzenia odszkodowania z urzędu, dowodów rzeczowych. Odstąpienie przez sąd od obowiązku orzeczenia konkretnej kary powinno być zawarte w wyroku w postaci wyraźnego zapisu. Samo powołanie przepisu upoważniającego do podjęcia określonego rozstrzygnięcia nie jest wystarczające. Nie wystarcza również powołanie się na taki przepis w uzasadnieniu wyroku. Brak w wyrku wyraźnego rozstrzygnięcia o uznaniu winy, wymierzaniu kary, środków karnych, o uniewinnieniu, umorzeniu postępowania - rozumiany musi być jako nierozstrzygnięcie w danym zakresie o istocie sprawy i tego rodzaju braku nie może naprawić przedstawienie stanowiska sądu w uzasadnieniu wyroku. Zaliczenie na poczet kary i środków karnych dotyczy tymczasowego aresztowania i zatrzymania oraz środków zapobiegawczych wymienionych w art.276, a więc zastosowanego tytułem środka zapobiegawczego. W myśl art. 414§1, w razie stwierdzenia po rozpoczęciu przewodu sadowego okoliczności wyłączającej ściganie lub danych przemawiających za warunkowym umorzeniem postępowania, sąd wyrokiem umarza postępowanie lub umarza je warunkowo. Jednakże w razie okoliczności wymienionych w art.17§1 pkt 1i2 sąd wydaje wyrok uniewinniający, chyba że sprawca w chwili czynu był niepoczytalny.
25. Rodzaje wyroków
Wyroki są najważniejszymi orzeczeniami sądu wydawanymi w imieniu RP, rozstrzygającymi o odpowiedzialności oskarżonego. Warunkiem wydania przez sąd orzeczenia w formie wyroku jest istnienie wyraźnego upoważnienia w tej mierze. Podstawę wyroku może stanowić tylko całokształt okoliczności ujawnionych na rozprawie głównej. Wyroki można podzielić ze względu na stosunek do winy oskarżonego: 1 Orzeczenia przesądzające o przedmiocie procesu (merytoryczne). A Wyroki uniewinniające. Są one orzeczeniami merytorycznymi wydanymi wtedy, gdy sąd ustali brak winy oskarżonego, bądź ustawowych znamion przestępstwa. B Wyroki skazujące. Stwierdzają one fakt popełnienia przez oskarżonego przypisanego mu czynu karalnego, muszą zawierać jego kwalifikacje prawną oraz orzekać o rodzaju odpowiedzialności, jaką poniesie oskarżony. C Wyroki warunkowo umarzające postępowanie. Podobnie jak wyroki skazujące, można je wydać tylko przy braku wątpliwości co do winy oskarżonego w przypadku, gdy sąd na rozprawie stwierdzi istnienie przesłanek do zastosowania środka probacyjnego w postaci warunkowego umorzenia postępowania.2 orzeczenia nie przesądzające o przedmiocie procesu (formalne). Wyroki bezwarunkowo umarzające postępowanie. Sąd może je wydać wtedy, gdy po rozpoczęciu przewodu sądowego stwierdzi okoliczności wyłączające ściganie. Jednakże w przypadku stwierdzenia negatywnych przesłanek procesowych, wymienionych w art. 17§1 pkt 1 i 2, sąd nie wydaje wyroku umarzającego, lecz wyrok uniewinniający. 3 Ze względu na okoliczności publikacji wyroku: A wyroki wydane w obecności oskarżonego; B wyroki wydane bez obecności oskarżonego, wśród których można wyróżnić: *wyroki zaoczne, które można wydawać w trybie uproszczonym, jeżeli oskarżony i jego obrońca, którym doręczono wezwanie nie stawią się na rozprawę główną i wówczas sąd przeprowadza ją bez ich udziału, chyba że oskarżony usprawiedliwszy swoje niestawiennictwo, wnosił o odroczenie rozprawy. wyrok taki może być zaskarżony w formie sprzeciwu, którego uwzględnienie powoduje ponowne rozpoznanie sprawy, * wyroki wydawane pod nieobecność oskarżonego, które mogą być ferowane w zwykłym trybie postępowania. Sąd ma taką możliwość w przypadku, jeżeli oskarżony, który złożył już wyjaśnienia, opuścił salę rozprawy bez zezwolenia przewodniczącego, wówczas można dokończyć rozprawę pomimo nieobecności oskarżonego, zaś wydawanego w tej sprawie wyroku nie uważa się za wyrok zaoczny. Szczególną kategorię orzeczeń stanowią: 1 wyroki łączne, które mogą być wydawane, gdy zachodzą warunki do orzeczenia kary łącznej w stosunku do osoby skazanej wyrokami różnych sądów 2 wyroki sądu odwoławczego, które mogą utrzymywać w mocy, zmieniać bądź uchylać wyrok sądu niższej instancji
26 Wymogi treściowe uzasadnienia wyroków.
Podobnie jak wyrok, jego uzasadnienie ma charakter aktu prawnego i z tego względu powinno być szczególnie przekonywujące co do słuszności wyroku i co do trafności wszystkich zawartych w nim rozstrzygnięć. W myśl zasady prawdy materialnej sąd opiera swe rozstrzygnięcia na ustaleniach zgodnych z rzeczywistością. Jest to zagadnienie podstawy faktycznej orzeczeń. Ponadto rozstrzygnięcia sądu opierając się na podstawie prawnej, a więc na przepisie prawnym mającym zastosowanie do uprzednio ustalonego stanu faktycznego. Znajduje to wyraz w art.424, według którego uzasadnienie wyroku powinno zawierać: 1 wskazanie jakie fakty sąd uznał za udowodnione lub nie udowodnione, na jakich w tej mierze oparł się dowodach i dlaczego nie uznał dowodów przeciwnych, 2 wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku. W uzasadnieniu wyroku należy ponadto przytoczyć okoliczności, które sąd miał na względzie przy wymiarze kary, zwłaszcza przy zastosowaniu nadzwyczajnego złagodzenia kary, środków zabezpieczających, uwzględnieniu powództwa cywilnego oraz przy innych rozstrzygnięciach zawartych w wyroku. W uzasadnieniu wyroku należy ponadto przytoczyć okoliczności, które sąd miał na względzie przy wymiarze kary, a zwłaszcza przy zastosowaniu nadzwyczajnego złagodzenia kary oraz przy innych rozstrzygnięciach zawartych w wyroku. Uzasadniając wymiar kary sąd nie może ograniczyć się do ogólnikowego stwierdzenia charakteryzującego stopień społecznej szkodliwości czynu, lecz powinien mieć na uwadze szczegółowe wskazania płynące z art.53 i nn k.k.