Wrocław, 2006
Akademia Wychowania Fizycznego
Praca zaliczeniowa
ze zdrowia publicznego
dr Felicja Lwow
Zaproponuj program promocji zdrowia w odniesieniu do dowolnego wybranego celu operacyjnego dla swojego miejsca pracy (IV edycja NPZ)
Paweł Woroniak
II rok fizjoterapii gr. A2
studia zaoczne
nr indeksu: 31186
W dzisiejszych czasach dużo mówi się o promocji zdrowia, aktywności fizycznej, odpowiednim odżywianiu, diecie, zdrowotnym trybie życia, czyli o tym wszystkim, co ma sprawić, że wszystkim będzie się żyło lepiej. Jednym z działań w tym kierunku jest stworzenie Narodowego Programu Zdrowia - jego IV edycja - którego celem jest poprawa zdrowia i zmiana jakości życia ludności. Głównymi kierunkami są:
Zmiany w stylu życia ludności
Kształtowanie środowiska życia i pracy sprzyjającej zdrowiu
Zmniejszenie różnic w zdrowiu i dostępie do świadczeń zdrowotnych
Program ten zawiera 19 celów operacyjnych dotyczących różnych dziedzin, ale wszystkie z nich schodzą się do głównego celu operacyjnego. Jest to przedsięwzięcie ogólnokrajowe, w którym uczestniczyć powinno całe społeczeństwo, wszystkie systemy społeczne i istniejące w nich organizacje. Skuteczność realizacji tak szerokiego programu wymaga zapewnienia określonych warunków, w tym szczególnie:
Upowszechnienie celów i zadań NPZ w całym społeczeństwie (przez środki masowego przekazu)
Przygotowanie odpowiednich materiałów informacyjnych
Opracowanie szczegółowych programów i harmonogramów działań
Zapewnienie odpowiednich środków na wdrażanie projektu
Szczerze muszę przyznać, że do tej pory nie słyszałem o czymś takim jak Narodowy Program Zdrowia. Owszem, jak już wcześniej wspomniałem, dużo mówi się na ten temat, ale nie kojarzyłem tych wszystkich działań akurat z tym. Według mnie większość ludzi nie ma świadomości, iż coś takiego istnieje i jest realizowane.
Każdy cel operacyjny ma swoje uzasadnienie, korzyści zdrowotne, których oczekujemy, zadanie, jakie powinien spełniać oraz to, co chyba najbardziej nas interesuje, czyli wyniki, które spodziewamy się uzyskać. Są to aktualne dostępne wskaźniki, badania naukowe, badania opinii publicznej. Nad każdym celem operacyjnym sprawują opiekę instytucje, które będą prowadzić monitorowanie i ewaluację wyników NPZ. Program ten formułując cele strategiczne, skierowany jest na obniżenie poziomu zachorowalności i umieralności z powodu m.in. chorób układu krążenia, nowotworowych, urazów, wypadków, itp. Analiza celów operacyjnych wskazuje, że cele strategiczne mają być zrealizowane poprzez zmianę zachorowań (ograniczone palenie tytoniu, picie alkoholu, zmiany żywienia). Podejmowane są także działania skoncentrowane na poszczególnych środowiskach życia i aktywności człowieka.
Fundamentalnymi warunkami zapewniającymi zdrowie, są tak podstawowe czynniki, które wydają się nam banałami, jednak mają ogromny wpływ na stan naszego organizmu. Są to spokój, stabilny system ekonomiczny, odtwarzalne zasoby naturalne, globalne i lokalne bezpieczeństwo obejmujące bezpieczeństwo ekologiczne, a także mieszkania, żywienie, edukacja, zarobki, sprawiedliwość i równość społeczna. Wśród tych wszystkich czynników, które wpływają na zdrowie człowieka wyróżnia się następujące grupy:
Styl życia - jego udział jest największy i jednocześnie jego zmiana leży w zasięgu możliwości każdego człowieka
Środowisko fizyczne oraz społeczne życia i pracy
Czynniki genetyczne
Służba zdrowia, która może rozwiązać część problemów zdrowotnych społeczeństwa
Dokument NPZ jest imponujący, lecz trudno jest wdrożyć w życie nowe trendy, zachowania, które potrzebują dużego nakładu pracy społeczeństwa. Założenia i zadania, jakie stawiają sobie twórcy programu są olbrzymie, poprzeczkę stawiają bardzo wysoko. Niektóre z nich są właściwie realizowane na bieżąco z mniejszym lub większym skutkiem, jednak istnieją i takie, które według mnie są mało realne i możliwe do wykonania. Oczywiście wiadomo, że układając jakikolwiek program, czy plan na tak długi czas, bierze się pod uwagę fakt, że wiele rzeczy może się „po drodze” wydarzyć i wówczas pewne założenia nie mają możliwości realizacji. Mam tu na myśli jedno z pierwszych zadań celu operacyjnego (o zwiększeniu aktywności fizycznej). Obecnie dużo się mówi o aktywności fizycznej wśród dzieci, młodzieży jak i osób starszych. Każde pokolenie potrzebuje ruchu czy to do odpowiedniego rozwoju, czy utrzymaniu kondycji i zdrowego trybu życia.
Pierwszym celem jest „zmniejszenie różnic społecznych w stanie zdrowia”. Cel ten według mnie nie jest łatwy do realizacji. W Polsce występuje wiele chorób zwłaszcza w śród ludzi starszych i są one zróżnicowane i wymagają leczenia od farmakologicznego po specjalistyczne operacje, hemoterapie, czy nawet spędzenie całego życia pod „kabelkami” podłączonymi do różnego rodzaju sprzętu. Oczywiście wśród dzieci też są przypadki ciężkich chorób wrodzonych, czy nabytych, które także wymagają długiej hospitalizacji, leczenia farmakologicznego, czy spędzenia życia będąc podłączonym do jakiegoś sprzętu. Jeśli chodzi o choroby genetyczne, to raczej nie mamy na nie wpływu. Natomiast można się uchronić przed chorobami nabytymi np. poprzez zwiększenie aktywności fizycznej, zmiana sposobu żywienia.
„Aktywizacja jednostek sam. terytorialnego i org. pozarządowych na rzecz zdrowia” to drugi cel NPZ. Ten punkt jest bardzo ważny, gdyż jednostki terytorialne i organizacje pozarządowe mogą bardzo wiele zdziałać np. poprzez organizowanie różnych kampanii, spotkań, czy nawet „dni”, w których można się za darmo przebadać. Mogą też zlecić przygotowanie ww. akcji i oczywiście ich finansowanie.
Kolejne kilka punktów mówią o żywieniu i nałogach. W dzisiejszych czasach zwłaszcza wśród młodzieży nie jest trudno o dostęp do różnego rodzaju środków odurzających. Dużo mówi się, że w szkołach są takie środki rozprowadzanie, na dyskotekach, gdzie nawet często się nie wie, że np. dosypano nam coś do napoju.
Jeśli chodzi o żywienie, to obecnie prowadzone są akcje dożywiania uczniów w szkołach. Biorąc pod uwagę powiat, w którym mieszkam i statystyki umieszczone w lokalnej gazecie, liczba ta wzrosła w porównaniu z ubiegłymi latami.
Według mnie spośród tych wszystkich celów nadrzędnym i najważniejszym jest „zwiększenie aktywności fizycznej ludności”. Realizując do wkraczamy w mniejszym lub większym stopniu w pozostałe osiemnaście. Aktywność fizyczna zapobiega występowaniu zaburzeń i chorób układów człowieka (ruchowego, krążenia, oddechowego), pomaga osobom niepełnosprawnym w powrocie do normalnego życia, jest niezbędna do prawidłowego rozwoju oraz zdrowia fizycznego, psychicznego i społecznego.
Po głębszym zastanowieniu i przeanalizowaniu Narodowego Programu Zdrowia dochodzę do wniosku, że cele i zadania w nim ujęte są realizowane. W wielu przypadkach nawet nie wiemy, że pewne działania, promocje, reklamy to właśnie część założeń tego dokumentu.
Przygotowanie Programu Promocji Zdrowia oraz jego realizacja wymaga olbrzymiego zaangażowania nie tylko terapeutów, ale również strony zainteresowanej. Przynosi on zaskakujące wyniki w krajach, w których został zrealizowany (m.in. USA). Wyraźnie zmalała częstość zawałów serca (o około 40 % na przełomie lat 70-tch i 80-tych w USA), podczas gdy w Polsce wskaźnik zawałów wzrósł o 60 %.
Pracuję jako terapeuta zajęciowy w Milickim Stowarzyszeniu Przyjaciół Dzieci i Osób Niepełnosprawnych, które obejmuje Dzienny Ośrodek Rehabilitacyjno - Wychowawczy, Warsztaty Terapii Zajęciowej (gdzie pracuję) oraz Powiatowy Ośrodek Wsparcia.
Dzienny Ośrodek Rehabilitacyjno - Wychowawczy to przedszkole masowe, gdzie na każdej grupie oprócz osób zdrowych przebywają również dzieci niepełnosprawne. Oprócz tego są utworzone również grupy dla dzieci o znacznym stopniu upośledzenia, gdzie przebywają do 16 roku życia, po czym przechodzą na Powiatowy Ośrodek Wsparcia.
Warsztaty Terapii Zajęciowej to placówka dla osób pełnoletnich posiadających orzeczenia lekarskie z różnym stopniem niepełnosprawności, zarówno psychicznym jak i fizycznym (ruchowym). Na tej grupie chciałbym się skupić biorąc pod uwagę 2 cele operacyjne NPZ: zwiększenie aktywności fizycznej oraz tworzenie warunków umożliwiających osobom niepełnosprawnym włączenie się lub powrót do czynnego życia.
Warsztaty Terapii Zajęciowej istnieją od ok. 5 lat i przez ten okres wiele się zmieniło w życiu osób uczestniczących do tej placówki. Grono tych ludzi do tej pory nie widziało innego świata, życia oprócz tego, które miało w domach, bo o wyjazdach, czy nawet wyjściach nie było mowy. Cały czas istnieją jeszcze bezsensowne stereotypy, że jeżeli ktoś jest inny, to lepiej się z nim nie pokazywać, a zwłaszcza w małych społecznościach. Obecnie mają oni zapewnione warunki na godny rozwój.
Jeżeli chodzi o aktywność fizyczną są prowadzone zajęcia rehabilitacyjne w różnej formie. Oprócz typowej rehabilitacji, którą objęci są wszyscy uczestnicy warsztatów, odbywają się zajęcia ruchowe przy muzyce, tzw. aerobik, ćwiczenia na siłowni, a także zajęcia z hipo i dogoterapii. Część podopiecznych ma nadwagę w mniejszym lub większym stopniu, dlatego oprócz zajęć ruchowych staramy się wprowadzić pewne ograniczenia w spożywaniu niektórych posiłków. Ponad to raz w tygodniu organizowany jest wyjazd na basen do odległej o kilkanaście kilometrów miejscowości. Staramy się jak najczęściej wychodzić poza teren warsztatów na spacery. Wszystkie te zajęcia są ściśle podporządkowane osobom niepełnosprawnym i ich potrzebom.. Wymaga tego specyfika i różnorodność jednostek chorobowych tutaj występujących: mózgowe porażenia, autyzm, schizofrenia, choroby mięśni (dystrofie, miopatie), zespół Downa i wiele innych. Według mnie taka ilość i różnorodność aktywności fizycznej w zupełności wystarczy osobom uczęszczającym do naszej placówki. Właściwie od niewielu z nich możemy się spodziewać jakiejkolwiek formy ruchu po przyjeździe do domu. Od kilku lat istnieje nauka tańca dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich, która odbywa się popołudniami, wymaga zatem większego zaangażowania zarówno samych zainteresowanych jak i rodziców, opiekunów. Współpracując z podobnymi placówkami w okolicy wyjeżdżamy również na różnego rodzaju imprezy sportowe, w których nasi podopieczni biorą aktywny udział.
Tworzenie warunków umożliwiających osobom niepełnosprawnym włączenie się lub całkowity powrót do czynnego życia - jak już wspomniałem wcześniej w miejscu, gdzie pracuję funkcjonuje przedszkole integracyjne, do którego oprócz dzieci zdrowych uczęszczają również osoby niepełnosprawne. Mają one pierwszeństwo podczas zapisywania do placówki, która przystosowania jest do ich potrzeb i możliwości. Te dzieci, które odchodzą z przedszkola i mogą dalej uczyć się z innymi w szkole podstawowej również mają do tego zapewnione warunki, są to np. windy, podjazdy itp. Problem zaczyna się w gimnazjum i szkołach średnich, które nie zawsze są przystosowane do przyjęcia młodzieży niepełnosprawnej. Jednak pewne osoby starają się przełamać te bariery i uczęszczają na zajęcia prosząc o pomoc rówieśników (np. w przeniesieniu z wózkiem na inne piętro). Wiele urzędów, banków i placówek publicznych dostosowuje się do tych osób, budując podjazdy, windy, obniżając krawężniki itd. Chociaż w dzisiejszych czasach szkoły ponadpodstawowe budują windy i ułatwiają osobom niepełnosprawnym łatwiejsze przemieszczanie się.
Jeśli chodzi o rehabilitację, według mnie czynione są duże postępy w dostępie do niej. Wspomniałem już o basenie, hipoterapii, dogoterapii, typowej kinezyterapii i fizykoterapii. Staramy się, aby miała ona charakter kompleksowy.
Od momentu, kiedy w Miliczu powstały Warsztaty Terapii Zajęciowej, coraz więcej osób niepełnosprawnych zaczęło pokazywać się na mieście, różnych imprezach, społeczeństwo zaczyna się przyzwyczajać do tych osób i nie jest dla nich sensacją pojawienie się na ulicy osoby na wózku.
Od kilku lat w Dziennym Ośrodku Rehabilitacyjno - Wychowawczym funkcjonuje Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej nastawiony głównie na zabiegi rehabilitacyjne. Działa również Ośrodek Wczesnej Interwencji, w którym prowadzone są specjalistyczne badania pediatryczne, rehabilitacyjne, logopedyczne, w zależności od potrzeb konsultacje neurologa, ortopedy, psychologa i pedagoga. Przyjmowane są dzieci do 12 miesiąca życia. Prowadzony jest także instruktaż dla matek karmiących piersią.
Podopieczni na Warsztatach Terapii Zajęciowej dostają bezpłatnie jeden ciepły posiłek dziennie, opieka medyczna zapewniona jest przez wykwalifikowaną pielęgniarkę oraz cotygodniowe wizyty lekarza. Podopieczni badani są też sukcesywnie przez lekarza ginekologa oraz stomatologa. Odbywa się także sczepienie na WZW typu B. Gdy zbierze się te wszystkie działania, można powiedzieć, że jest to duży krok w kierunku poprawy zdrowia i funkcjonowania zarówno dzieci, podopiecznych oraz pracowników placówki, w której pracują.
Edukacja prozdrowotna jest to niezbędny element promocji zdrowia, to proces, w którym ludzie uczą się dbać o zdrowie własnych i innych. Celem jej jest przede wszystkim wpływanie na zachowania zdrowotne jednostki i grup poprzez zwiększenie lub korektę ich wiedzy, kształtowanie postaw i umiejętności sprzyjających zdrowiu. Jednym z etapów planowania programu jest poznanie uczestników i ich dotychczasowych doświadczeń - celem tego etapu jest ustalenie wieku, płci, liczebności grup, środowisk, z których pochodzą, ich zainteresowań, zdolności poznawczych i percepcji, motywacji do uczenia, poziomu wiedzy, umiejętności i zachowań.
Podopieczni WTZ (bo na nich chciałbym się skupić) pochodzą z różnych środowisk. Niektórzy uczęszczają od początku, inni od niedawna. Minęło trochę czasu, kiedy poznawaliśmy się nawzajem, ich zachowania, przyzwyczajenia, nawyki zmuszały nas - terapeutów do dużego wysiłku w kierunku zmiany i nauki prawidłowych zachowań. Starania te trwają nadal, bo przecież w ciągu kilku lat trwania warsztatów nie jesteśmy w stanie zmienić wszystkiego, co było utrwalane przez wiele lat.
Uważam, że w tego rodzaju placówce istnieje olbrzymie pole do popisu jeżeli chodzi o promowanie zdrowia i wszystkiego co jest z nim związane.
Patrząc ogólnie na problemy, z jakimi spotykam się na co dzień w pracy, pierwszą rzeczą od której zacząłbym mówić jest poprawa higieny. Pierwszy krok należałoby uczynić w stronę rodziców, bo to oni decydują o wszystkich rzeczach i sprawach związanych z naszymi podopiecznymi. Są oni jakby wierzchołkiem góry lodowej, od których wszystko zależy. To rodzice muszą mieć tę świadomość, że ich dzieci powinny codziennie myć się, zakładać czyste ubrania, dbać o siebie. To oni powinni wpajać im te zasady i nawyki. Jako terapeuta zajęciowy wraz z innymi terapeutami i fizjoterapeutą jesteśmy w stanie dużo zdziałać na miejscu kiedy podopieczni przebywają na terenie warsztatów, jednak gdy wyjeżdżają do domów, to rodzice przejmują nad nimi kontrolę. Kiedy będzie istniała współpraca w tej kwestii między terapeutami a rodzicami można uzyskać duże efekty.
Jednym z podstawowych działań w kierunku poprawy zdrowia możliwym do realizacji jest oczywiście wzrost aktywności fizycznej podopiecznych. Jest to dalsza kontynuacja założonych na początku celów, jak i stawianie nowych zmierzających do zwiększenia sprawności i wydolności fizycznej oraz poprawy kondycji psychicznej, zmniejszenia rozpowszechniania otyłości, chorób układu ruchu, krążenia. Miarą sprawności fizycznej u osób niepełnosprawnych jest efektywność pracy całego organizmu - serca, płuc, mięsni, stawów podczas codziennych czynności.
Zmiana stylu życia może nastąpić w każdym momencie. Jest ona efektem odpowiedniej decyzji, zwiększonego nakładu energii oraz samodyscypliny. Konieczna jest także motywacja do radykalnej zmiany. Zwiększa ją uzyskiwanie pierwszych pozytywnych wyników, nieraz rozciągniętych w czasie. Kolejny etap stanowi umiejętność wytrwania w podjętym zamierzeniu. Przesilenie trwa około 6 tygodni, gdy eliminuje się negatywne przyzwyczajenia, a powstaje nowy nawyk. W uzyskaniu i utrwalaniu pozytywnych zmian wskazana jest jednak pomoc z zewnątrz. Polega ona na udzielaniu wsparcia osobie zmieniającej nawyki i informacji o możliwościach i pozytywnych efektach po zmianach stylu życia.
Człowiek musi mieć odpowiedni bodziec, aby podjąć wysiłek w trosce o utrzymanie swojego zdrowia. Gdy są już widoczne zmiany, np. zmniejszenie wagi ciała, lepsza kondycja fizyczna, wzmacnia się jego samoocena. Jest ona siłą napędową dalszych efektów.
Literatura:
Narodowy Program Zdrowia 2006 - 2015
„W cieniu czepka” Nr 6 - 1998; Nr 3 - 2000
2