Poezja Walta Witmana (Źdźbła trawy - problematyka, forma wiersza, witalizm, optymizm, panteizm, kreacja bohatera lirycznego, motyw Ameryki jako ziemi obiecanej)
Walt Whitman (ur. 31 maja 1819 w Huntington na Long Island, zm. 26 marca 1892 w Camden), amerykański poeta, uważany za jednego z patronów współczesnej literatury amerykańskiej. Przez wielu okrzyknięty mianem "największego amerykańskiego poety"[1] oraz ojca wiersza wolnego. Jego twórczość wywarła wpływ na filozofię transcendentalistów i na pragmatyzm (Jamesa), a także na pokolenie Beat Generation oraz ruch hippisowski końca lat 60.Za najważniejszy utwór Whitmana uważa się zbiór wierszy Źdźbła trawy (ang. Leaves of Grass, 1855), uznany przez współczesnych za dzieło kontrowersyjne i skandalizujące ze względu na epatowanie śmiałą erotyką. Typowy bohater wierszy Whitmana to humanista (Rozkosze nieba są ze mną i męki piekieł są ze mną) i samotny wędrownik przesiąknięty wiarą w harmonię wszechświata, celebrujący naturę, płodność i pierwotny popęd seksualny.
W roku 1841 Whitman zaczął wydawać swoje opowiadania, a rok później światło dzienne ujrzały jego powieści: Franklin Evans oraz The Child's Champion. Pierwsza edycja Źdźbeł trawy została wydana przez Whitmana na własny koszt w roku 1855, w tym samym roku zmarł jego ojciec. W tamtym czasie stanowiły one zbiór dwunastu długich, pozbawionych tytułów wierszy. Reakcje czytelników i krytyków były stonowane, ale pozytywne. Pisząc anonimową recenzję zbioru, Whitman użył sformułowania "Nareszcie amerykański poeta!" Po roku ukazało się drugie wydanie, zawierające list gratulacyjny od Ralpha Waldo Emersona, który Whitman dołączył bez zgody autora. To wydanie zawierało dwadzieścia dodatkowych wierszy. Podczas wojny secesyjnej Whitman zajmował się rannymi żołnierzami w Waszyngtonie i jego okolicach. Wtedy też często widywał Abrahama Lincolna, który budził w poecie niemały podziw i uznanie. Dowodem tego są choćby wiersze "Kapitanie mój! Kapitanie!" i "When Lilacs Last in the Dooryard Bloomed", które powstały pod wpływem głębokiej żałoby Whitmana po zamachu na Lincolna w 1865.
Po wojnie secesyjnej objął posadę urzędniczą w departamencie spraw wewnętrznych, jednak kiedy James Harlan odkrył, że Whitman był autorem "obraźliwych" Źdźbeł trawy, natychmiast usunął go z tego stanowiska. W 1877 Whitman poznał kanadyjskiego psychiatrę i pisarza, Richarda Maurice'a Bucke'a, który został jego osobistym lekarzem i bliskim przyjacielem. Kiedy w 1881 ukazało się siódme wydanie Źdźbeł, dorobek poetycki Whitmana był już całkiem pokaźny. Cieszył się w tym czasie coraz szerszym uznaniem, na co wskazywał dość duży nakład. Płynące ze sprzedaży wierszy dochody umożliwiły Whitmanowi zakup domu w Camden w stanie New Jersey.
Ameryce przypisywał misję szerzenia postępu i wolności w świecie (Bicie bębna, O, pionierowie!). Zwolennik idei równości i braterstwa wszystkich ludów, ras oraz klas społecznych. Reformator wersyfikacji i poetyki, wpłynął na poezję amerykańską, a także europejską. Polskie przekłady m.in. w zbiorach: 75 poematów (1934), Źdźbła trawy (1966), Poezje wybrane (1971), Kobieta czeka na mnie (1991), Pieśń o sobie (1992). Źdźbła trawy (1855), zbiór 12 poematów Whitmana Walta, do którego autor sukcesywnie, w ciągu 30 lat, włączał kolejne cykle: Dzieci Adama, Kiść trzciny, Bicie werbli i Podróż do Indii. Optymizm: Zbiór przynosi entuzjastyczną pochwałę życia, zdrowia i energii. Witalizm: Whitman opiewa piękno natury i ludzkiego ciała, podejmuje temat miłości fizycznej i płodności, mówi o przyjaźni między mężczyznami i o śmierci, która wiedzie do nowego życia. Tragiczna nuta pojawia się dopiero w wierszach opartych na doświadczeniach wojny secesyjnej. Do najsłynniejszych utworów zbioru należą: otwierający tom poemat Pieśń o sobie samym, Opiewam elektryczność ciała, erotyk Kobieta wyczekuje mnie, Z rozkołysanej bezkreśnie kolebki oraz elegia na śmierć Lincolna Gdy bzy ostatnie kwitły na dziedzińcu. Poeta, który w przedmowie do dzieła podjął się sławić Stany Zjednoczone, będące w swym ogromie “największym poematem”, nigdy, nawet podczas wojny, nie zwątpił w ideał amerykańskiej demokracji (wiersz O Pionierowie!). Z nadzieją patrzył na “nowoczesnego człowieka”, który miał stworzyć wspaniałą, pokojową cywilizację.
Panteizm - poglądy teologiczne i filozoficzne lub przekonania religijne utożsamiające Boga ze światem, często rozumianym jako przyroda. Panteizm często łączył się z ideami rozumnego rozwoju wszechświata, jedności, wieczności oraz żywości świata materialnego. Neguje istnienie Boga jako istoty rozumnej, głosi zaś przenikanie Boga we wszystkie substancje ziemskie. Do ważniejszych filozofii panteistycznych można zaliczyć stoicyzm, neoplatonizm, teozofię, filozofię Jana Szkota Eriugeny, Giordana Bruna oraz Barucha Spinozy. Idee panteizmu głosiło też wiele ruchów religijnych: m.in. średniowieczni amalrycjanie i begardzi. Koncepcja ta nie ma natomiast nic wspólnego z ideą przebóstwienia (theopoiesis) wyznawaną w chrześcijaństwie, zwłaszcza w prawosławiu, która głosi możliwość powrotu dusz do Boga i połączenia z Bogiem. rozróżnia się panteizm emanacyjny (Plotyn), naturalistyczny (G. Bruno), obiektywny (B. Spinoza), idealistyczny (G.W.F. Hegel), ewolucjonistyczny (E. Renan). pogląd filozoficzno-religijny, będący odmianą monizmu ontologicznego, odrzucający istnienie Boga osobowego, utożsamiający Boga z przyrodą, światem.
witalizm [łac.], filoz. koncepcja, popularna zwłaszcza w końcu XVII i w XVIII w., zakładająca istnienie w organizmach żywych niematerialnej „siły życiowej” (vis vitalis), kierującej ich funkcjami i rozwojem; w. jest odmianą stanowiska teleologii; gł. przedstawiciele: Paracelsus, H. Bergson, H. Driesch. Witalizm - hipoteza zakładająca, że siły witalne (niematerialne) są obecne w zjawiskach życiowych. Witalizm występował u Arystotelesa w jego koncepcji duszy (entelechia). Arystoteles i kontynuatorzy jego metody badania procesów biologicznych twierdzili, że każda forma żywa posiada niepodzielną "duszę", która "rządzi" rozwojem (biosyntezą, cytogenezą, morfogenezą, embriogenezą), procesami adaptacji fenotypowej, oraz procesami reperacji i regeneracji. Zarówno mechanicyzm jak i materializm odrzucały hipotezę witalizmu. Mimo to, hipotezy czysto fizyczne (mechanicystyczne) dotyczące opisu życia były łatwo krytykowane. Dopiero gwałtowny rozwój biologii molekularnej pod koniec XX i w początkach XXI wieku spowodował, że witalizm został uznany za hipotezę, która nie poddaje się testom empirycznym i jest uznawany przez większość naukowców za teorię pozanaukową (wykracza poza metodologiczny naturalizm).
Tytuł Źdźbła trawy
Tytuł pierwszego tomiku Leaves of Grass - Źdźbła trawy poprzez kolejne rozszerzające swą objętość wydania, aż do ostatniego kompletnego pozostał ten sam, obejmując cały poetycki dorobek barda Ameryki.
„Leaves of Grass” jest znamiennym tytułem. Trawa była ulubioną metaforą Whitmana. Używał tego słowa w bardzo wielu wierszach. Ilustrowała jego pogląd zarówno na poezję, przyrodę jak i społeczeństwo. Witalizm: Zakładał, że trawa jest czymś, co się zawsze odrodzi. Jest tą częścią przyrody, która najpełniej odzwierciedla jej cykliczność i nieugiętość. To ujęcie odzwierciedla pogląd Whitmana na społeczeństwo: każdy z nas jest małym ździebełkiem, jedno do drugiego bardzo podobne, dopiero razem tworzą całość. Trawa to zbiorowość poszczególnych małych elementów, nie masa. Jest też symbolem życia i odrodzenia. Ważny u Whitmana był indywidualizm, dlatego nie napisał po prostu „Grass”.
Forma wiersza
Pisał wierszem białym, pozbawionym rymów, stroficzności. Uważał, że wiersz biały (free verse) jest wyrazem całkowitej wolności, jaką jest obdarzony jako poeta. Bez narzucania sztucznej formy można dostosować wiersz do mowy człowieka. Starał się używać języka bliskiego mowie potocznej, przeplatał go jednak językiem wysokim. Jego metaforyka jest bliska metaforyce biblijnej. Odrzucając tradycyjne koncepcje poetyckie, reformując prozodię i wersyfikację wywarł silny wpływ na poezję amerykańską i europejską (zwłaszcza na ekspresjonistów).
Whitman, jak i wielu współczesnych mu czołowych poetów, gatunkiem swych wierszy brał udział w rozwoju romantycznej poetyki symbolistycznej, ale robił to na swój własny sposób, często zaskakujący i zadziwiający sposób. Odkrył narzucający się problem „odpowiedniości”, zgodności języka poetyckiego ze wszystkim, co żyje, i z jego własnym znaczeniem. (Witalizm- postulował kult aktywności, ruchu, dynamizmu, życia. Zadaniem sztuki, według jego zwolenników jest oddanie przepływu zjawisk i faktów w ich ciągłej zmienności, odtworzenie potoku życia. Człowieka traktowano w sposób biologiczny. Whitman opiewał energię witalną człowieka jako twórcy cywilizacji urbanistyczno - przemysłowej i istoty biologicznej, zjednoczonej z naturą wszechświata.). Whitman zrozumiał, że „słownik poetycki” musi być nieuchronnie związany z aktualnym stanem języka swojego okresu.
Problematyka
Kiedy w 1848 roku zarysowały się rozłamowe tendencje w partii demokratycznej na tle sprawy zniesienia niewolnictwa Murzynów - Whitman zaczął stopniowo porzucać aktywność dziennikarską na rzecz pracy nad znalezieniem własnego tonu w poezji. Zapiski w jego notesie już od 1847 roku wykazują powstawanie czegoś w rodzaju utworów pisanych dziwną mieszaniną poezji i prozy, opartych na doświadczeniach reporterskich, obserwacjach potocznego życia. Zapiski te były pierwszym poetyckim kształtem Song of Myself - Pieśni o Sobie Samym, która stała się fundamentem pierwszego tomiku poezji Whitmana Leaves of Grass - Źdźbła trawy. Wydane po raz pierwszy w 1855 roku, zwróciły powszechną uwagę. Whitman znalazł w nich swój styl - zmysłowego obserwatora życia i natchnionego piewcy narodu i demokracji.
Drugie wydanie Źdźbeł trawy wzbudziło falę zastrzeżeń i zgorszenia z powodu cyklu nowych wierszy, niezmiernie zmysłowych w swej erotyce zarówno homo-, jak i heteroseksualnej.
W kwestii tendencji społeczno-narodowych był współtwórcą krystalizujących się w świadomości Amerykan najlepszych ideałów, jakie powstawały w procesie wielkiej i niespokojnej budowy Stanów Zjednoczonych. Głosił obywatelską równość wszystkich bez względu na rasę, znaczenie pospolitego człowieka w tłumie jako najważniejszej i najpotężniejszej siły młodej republiki, domagał się prawa do pracy i szacunku dla niej, głosił przyjaźń dla wszystkich ludów i narodów świata, potępiał wszelką tyranię, sławił prawdziwą demokrację. Jednocześnie proroczo przestrzegał tę wymarzoną demokrację przed tymi, co mogliby spekulować na niej, przed ludźmi, których określał jako „invaders”, którzy posługiwać się będą hasłami „lud”, „naród”. Był liberałem i nie bał się prawdy.
Motyw Ameryki jako ziemi obiecanej
Whitman był nazywany proroczym lub „wizjonerskim” piewcą „Nowej Ameryki” i jej nowego narodu. W długiej ideologicznej przedmowie do pierwszej edycji Źdźbeł trawy pisał: „Same Stany Zjednoczone są w istocie największym z poematów.” Nigdy, nawet podczas wojny, nie zwątpił w ideał amerykańskiej demokracji (wiersz O Pionierowie!). Z nadzieją patrzył na “nowoczesnego człowieka”, który miał stworzyć wspaniałą, pokojową cywilizację. Wyrażał wiarę w cywilizacyjną i wolnościową wizję Ameryki.
Optymizm
Postawa cechująca się akceptacją świata i zdarzeń, przekonaniem, że suma dobrych wydarzeń przewyższa liczbę sytuacji negatywnych. Oparty na wierze w lepszą przyszłość i pewności, że sprawy przybiorą korzystny obrót. Whitman głosił optymistyczne idee równości i braterstwa wszystkich stanów i ras.
Typowy bohater wierszy Whitmana to humanista (Rozkosze nieba są ze mną i męki piekieł są ze mną) i samotny wędrownik przesiąknięty wiarą w harmonię wszechświata, celebrujący naturę, płodność i pierwotny popęd seksualny.