Lekcja 15 - pisanie prac
a)
Prace końcowe
Właściwie każdy student w trakcie studiów ma do czynienia z pracami końcowymi. Oczywiście od specyfiki kierunku, na którym studiuje zależy, jak dużą ilość prac będzie musiał napisać. Naturalną rzeczą jest, że student filologii będzie autorem znacznie większej ich liczby, niż student przedmiotów ścisłych. Każdy jednak musi napisać pracę, by ukończyć studia. Końcowe prace są zbiorczo określane jako prace dyplomowe. W zależności od rodzaju studiów, będą to prace licencjackie, inżynierskie, magisterskie, podyplomowe. Jako że to właśnie praca magisterska powinna spełniać wszelkie normy pracy naukowej, porady zawarte w tej lekcji będą dotyczyć właśnie tego rodzaju prac.
Dziś standardem jest, że właściwie wszelkie prace pisane powstają najpierw w wersji elektronicznej. Komputerowe programy tekstowe mają bardzo dużo różnych funkcji, które ułatwiają formatowanie tekstu. Należy tylko o nich wiedzieć i umieć z nich korzystać. Pisanie prac za pomocą komputera sprawia, że łatwo jest utrzymać, pod względem formy, jednolity charakter pracy. Niemniej jednak, należy pamiętać o tym, żeby możliwie często zgrywać pracę na płytę, pamięć USB lub inny nośnik pamięci. Dla bezpieczeństwa lepiej posiadać kopię pracy, w innym wypadku, jeśli zdarzy się jakaś nieprzewidziana awaria, grodzi nam utrata wyników wielomiesięcznej pracy.
Każda uczelnia może narzucić własne wymogi formalne, związane z pracami końcowymi. Najczęściej jednak mieszczą się one w ramach powszechnie przyjętych kanonów estetycznych i wymagań. Wskazówki, jakie zawiera ta lekcja mają charakter uniwersalny i dość ogólny. Dlatego, już w ramach przygotowań do pisania pracy naukowej, należy sięgnąć po szczegółowe opracowania z tej tematyki oraz zapoznać się z literaturą omawiającą naukowe metody pisania prac właściwe dla danej dyscypliny.
Z założenia, praca magisterska jest sprawdzianem umiejętności, które student zdobył przez kilka lat studiów na wyższej uczelni. Jest celem jest sprawdzenie czy dany student posiada zdolność wprawnego korzystania z zasobów wiedzy naukowej oraz czy potrafi na tej podstawie stworzyć tekst o charakterze naukowym. Od studenta (w tym kontekście - przyszłego absolwenta szkoły wyższej) oczekuje się odpowiedniej sprawności intelektualnej, której wyrazem byłaby umiejętność uporządkowania wiedzy naukowej i zdolność przedstawienia jej w takiej formie, by wiedza ta była zrozumiała dla innych. Przy ocenie pracy brane są pod uwagę także inne elementy pracy, jak jej oryginalność (fakt, że nie stanowi, w części lub w całości, plagiatu, ale jest nowatorskim ujęciem danego problemu), możliwość wykorzystania w praktyce oraz nakład pracy, jaka została włożona w jej powstanie.
b)
Treść pracy
Określenie tematu i tytułu pracy
Przed wyborem tematu pracy student powinien sprecyzować swoje preferencje co do dziedziny, w której chciałby pisać pracę. Następnie powinien jeszcze bardziej zawęzić problematykę i zastanowić się nad przedmiotem swojej pracy. W dalszej kolejności musi wybrać konkretny aspekt rzeczywistości, nad którym zamierza pracować.
Czynniki, jakie należy wziąć pod uwagę, określając temat pracy magisterskiej:
Temat pracy nie powinien być zbyt szeroki i ogólnikowy. Temat bardziej sprecyzowany sprzyja głębokiej refleksji naukowej.
Dobrze, jeśli tematyka pracy odpowiada zainteresowaniom autora.
Należy dostosować temat do własnych możliwości intelektualnych.
Trzeba sprawdzić dostępność środków do realizacji badań w danym temacie - być może jest to jakiś temat aktualny i nie powstały żadne prace, które by do bezpośrednio dotyczyły.
W takim wypadku lepiej z niego zrezygnować.
Wybrany temat powinien mieścić się w sferze aktywności naukowej twojego promotora.
Dobry tytuł pracy powinien być:
Krótki - powinny się w nim znaleźć najważniejsze aspekty pracy
Precyzyjny - powinien bardzo dokładnie określać problematykę i zakres pracy
Niebanalny - ma wzbudzać zainteresowanie i dowodzić, że treść pracy stanowi nowatorskie ujęcie danego problemu
Zgodny z rzeczywistą zawartością merytoryczną pracy
Poprawny językowo
Wstęp
Kluczowe elementy wstępu:
Wprowadzenie do zakresu problemowego pracy
Ogólna prezentacja stanu badań z danej dziedziny lub problematyki
Przedstawienie własnego przedsięwzięcia badawczego:
- motywy podjęcia tematu
- omówienie problemu badawczego
- przedstawienie celów pracy
- przedstawienie podstawowych i szczegółowych hipotez
- określenie zakresu pracy
- omówienie metod, technik i narzędzi badawczych
- scharakteryzowanie struktury pracy
Zakończenie
Podstawowe cechy dobrego zakończenia pracy:
Zwięzłe ustosunkowanie się autora do postawionych we wstępie hipotez w kontekście uzyskanych w trakcie pracy wyników.
Omówienie trudności (zarówno obiektywnych, jak i subiektywnych), które wystąpiły w trakcie badań, wskazanie ich przyczyn oraz tego, jaki miały wpływ na ostateczny stan badań.
Przedstawienie perspektywy nowych badań, sformułowanie nowatorskich hipotez, wskazanie problemów, które wymagają przeprowadzenia naukowej analizy, nie mieszczą się jednakże w zakresie tematycznym danej rozprawy.
Budowa rozdziału
Podstawową cechą każdego rozdziału pracy powinno być jego logiczne powiązanie z resztą pracy. To, co zawiera dany rozdział, ma wynikać z poprzedniego i łączyć się z następnym. Pod względem objętości, rozdziały powinny być zbliżone do siebie, a ich optymalna ilość to od trzech do pięciu, ale nie są to sztywne reguły. Rozdział powinien posiadać klasyczny, trójdzielny układ treści - wstęp, rozwinięcie, zakończenie.
Każdy rozdział powinien ustosunkowywać się do określonej części problemu badawczego, który został przedstawiony we wstępie. Na początku rozdziału należy przedstawić jego tematykę - o czym będą traktować poszczególne podrozdziały i jak ich treść odnosi się to tematu rozdziału. Następna część to szczegółowy wywód, zaś w zakończeniu powinno znaleźć się podsumowanie wniosków z przeprowadzonych analiz i rozważań.
Język pracy
Praca magisterska powinna zachować styl pracy naukowej. Aby utrzymać ten styl należy pamiętać o kilku, najbardziej istotnych regułach:
Reguła strukturalizacji - należy zachować właściwe proporcje pomiędzy poszczególnymi częściami pracy; odpowiednio podzielić treść pracy na części, w sposób jak najbardziej logiczny ułożyć akapitu
Reguła hierarchii - w zależności od wagi poruszanych kwestii i ich miejsca w całej koncepcji pracy, należy znaleźć dla każdej z nich właściwe miejsce w poszczególnych częściach
Reguła ciągu wynikania - mówiąca o tym, że konieczne jest zachowanie logicznego przejścia między poszczególnymi rozdziałami
Reguła obiektywności - która głosi, że jedynym celem każdej pracy ma być poznanie prawdy,
Reguła oszczędności słowa - w myśl której należy pisać językiem prostym, nie stosować zbędnych ozdobników, posługiwać się jednoznacznymi terminami i sformułowaniami; pisać w formie bezosobowej, unikając wszelkich błędów.
Reguła źródłowości - polegająca na uznaniu w toku pisania konieczności korzystania z różnych pozycji książkowych i innych źródeł oraz dokładnego przywołania ich w pracy.
C)
Forma pracy
Układ pracy
Marginesy:
Lewy - 3,5-4,0 cm
Prawy - 1,0-1,5 cm
Górny - 2,0-2,5 cm
Dolny - 2,0-2,5 cm
Nagłówek - 1,5 cm
Odstępy między wierszami (interlinia): 1,5 wiersza w tekście podstawowym; pojedyncze w przypisach, tabelach, itp.
Wielkość czcionki (dla Times New Roman): 17 w tytułach rozdziałów, 15 w tytułach podrozdziałów, 12 w tekście podstawowym, 11 w cytatach, 10 lub 9 w przypisach
Wielkość wcięcia (tabulatora): 0,5-1.
Numeracja: strony numeruje się w sposób ciągły, cyframi arabskimi; podobnie tabele, rysunki, wykresy, itp.
Tekst właściwy powinien być wyjustowany czyli wyrównany obustronnie, zaś tytuły rozdziałów, podrozdziałów, podpisy pod rysunkami, tabelami należy wyśrodkować.
Wcięcia w tekście właściwym czyli akapity powinny mieć 0,5-1 cm. Akapity oddzielają od siebie poszczególne części rozdziałów, stanowiące osobne rozważania lub myśli; same zaś muszą być spójne.
Dopuszczane jest stosowanie w pracy wyróżnień przy pomocy: kursywy, pogrubień, podkreśleń, wersalików, druku rozstrzelonego.
Należy oddzielać od siebie poszczególne partie tekstu, w tym celu tytuły głównych części pracy, a także tytuły rozdziałów, podrozdziałów, paragrafów należy wyróżniać większą czcionką oraz większymi odstępami po innych partii tekstu.
Trzeba zwracać szczególną uwagę na numerację rozdziałów i podrozdziałów. Jeśli jest taka potrzeba, można stosować numerację cyfrową wielorzędową lub numerację cyfrowo-literową.
Należy szczególnie zadbać o wygląd i poprawność strony tytułowej oraz spisu treści.
Prezentacje graficzne
Wszelkie prezentacje graficzne w postaci tabel, rysunków, schematów, wykresów, diagramów są urozmaiceniem oraz wzbogaceniem treści pracy. Nie może być ich jednak zbyt dużo, należy pamiętać o tym, że one tylko uzupełniają treść, a nie na odwrót. Trzeba także pamiętać o wykonaniu dokładnego spisu elementów (tych, które zostały umieszczone w tekście, a nie w aneksie), z podaniem numeru i strony, i zamieszczeniu go na końcu pracy, zaraz po bibliografii, a przed aneksem.
Cytaty
Wszystkie cytaty (czyli dosłowne przytaczanie w tekście pisanym czyichś słów) należy za każdym razem opatrywać cudzysłowem
Cudzysłów powinien mieć postać dwóch par przecinków okrągłych lub trójkątnych,w które ujmuje się frazy cytowane
Do każdego cytatu należy sporządzić przypis, wskazujący na źródło jego pochodzenia
Jeśli konieczne jest zamieszczenie długich, kilkuzdaniowych cytatów, to za każdym razem należy je poprzedzić dwukropkiem; nie trzeba tego robić w przypadku cytowania pojedynczych wyrazów czy sformułowań
W cytatach dopuszczalne jest stosowanie:
- skracania cytatów
- podkreślania istotnych informacji
- komentarzy autorskich w cytatach
Stosowanie skrótów i symboli
W pracach magisterskich stosuje się skróty pojedynczych wyrazów, jak również połączenia skrótów kilku wyrazów czyli skrótowców. W zasadzie zawsze należy używać skrótów, jeżeli dana nazwa jest często używana w pracy stosowanie jej pełnego brzmienia niepotrzebnie zwiększałoby objętość całej pracy.
Reguły stosowania skrótów:
W przypadku powszechnie znanych skrótów nie stosuje się procedury ich wyjaśniania (np. jw. - jak wyżej, pt. - pod tytułem, tzn. - to znaczy).
W przypadku, gdy w pracy pojawia się więcej niż dziesięć skrótów (terminów, nazw, jednostek), które nie występują w słowniku, należy sporządzić kompletny wykaz użytych skrótowców (w porządku alfabetycznym) i zamieścić go na osobnych stronach, na początku pracy, po spisie treści.
Jeśli w pracy występuje mniej niż dziesięć skrótowców, nie trzeba robić wykazu, ale należy użyć pełnej nazwy po raz pierwszy, np: „Polska Zjednoczona Partia Robotnicza (dalej: PZPR)”.
Nie należy stosować skrótów na początku zdania oraz w bezpośrednim sąsiedztwie innych skrótów.
Nie powinno się stosować skrótów w tytule pracy, tytułach rozdziałów czy podrozdziałów.
Używając w tekście imion i nazwisk osób można używać inicjałów imion, jednak za pierwszym razem trzeba podać pełne imię i nazwisko. Należy unikać podawania samych nazwisk, bez imion czy inicjałów.
Załączniki (Aneks)
Znajdują się tu te wszystkie materiały, które z różnych przyczyn nie mogły być umieszczone w tekście głównym (np. ze względu na rozmiary lub specyficzny charakter). Są to zwykle mapy, schematy, rysunki, fotografie, ankiety.
Należy sporządzić wykaz załączników - każdemu nadać numer, tytuł i podać jego źródło lub informację, na jakiej podstawie dany załącznik został opracowany.
Aneks umieszcza się go na samym końcu pracy.
Aneks stanowi autonomiczną część pracy, dlatego należy zastosować dla niego odrębną numerację, np. cyfry rzymskie.
Przypisy
Przypisy to nieodzowny warunek pracy naukowej. Są niejako dowodem na to, że autor pracy sięgał do materiałów źródłowych i opracowań, a praca osadzona jest w konkretnym kontekście badawczym. Korzystanie z różnych źródeł może pełnić w pracy różne funkcje: polemiczne, uzasadniające czy objaśniające.
Na ogół przypisy umieszcza się na dole strony (rzadziej na końcu rozdziału czy całej pracy).
Należy stosować numerację ciągłą w odniesieniu do przypisów, na przestrzeni całej pracy lub poszczególnych rozdziałów.
Zasady, o których należy pamiętać, sporządzania przypisów:
- Raz przyjęty model robienia przypisów należy konsekwentnie stosować na przestrzenie całej pracy
- Tekst przypisu nie może dominować pod względem objętości nad testem głównym
- Nie może w przypisach znaleźć się nic, co należy do tekstu głównego, jak również niczego, co nie dotyczy pracy
- Przypis ma rozpoczynać się zawsze wielką literą, a kończyć kropką
- Bez użycia cudzysłowów podawać tytuły dzieł i artykułów (np. używając kursywy)
- Nie zamieszczać przy nazwiskach autorów tytułów, jakie im przysługują (prof., ks., JE)
Bibliografia
Bibliografia jest bardzo istotnym elementem pracy, ponieważ świadczy o wartości naukowej danej pracy.
Przed sporządzeniem Bibliografii należy zastanowić się nad kryterium według którego, odpowiednio uporządkowane, zamieszczone będą poszczególne pozycje bibliograficzne, np.:
Źródła czyli przedmiot badania (podstawowe i uzupełniające)
Opracowania czyli narzędzia badania (podstawowe i uzupełniające)
Konieczne jest, aby w Bibliografii znalazły się wszystkie cytowane w pracy pozycje. Ponadto, w Bibliografii można uwzględnić te opracowania czy źródła, które nie zostały przywołane w tekście, ale z punktu widzenia tematu pracy są bardzo istotne.
Sprawdzenie i poprawianie pracy
Ostatnią czynnością, którą należy wykonać przed oddaniem ostatecznej wersji pracy do oceny promotorowi jest bardzo dokładne jej sprawdzenie. Należy zwracać uwagę na wszelkie błędy merytoryczne, techniczne i językowe. Trzeba także pamiętać, że korekta pracy to zajęcie, zajmujące bardzo dużo czasu i pracy, dlatego nie wolno odkładać taj czynności na ostatni moment. Aby dokładnie sprawdzić pracę należy to rozplanować (biorąc pod uwagę zmęczenie i możliwość przeoczeń), przeznaczając np. jeden dzień na jeden rozdział.
d)
Obrona pracy
Czynności, które należy wykonać przed obroną pracy
Jeśli już masz napisaną pracę magisterską, to czeka cię jeszcze kilka obowiązków i formalności, które musisz dopełnić.
Ukończoną pracę należy przedstawić raz jeszcze promotorowi do recenzji, następnie nanieść wszystkie uwagi końcowe i dopiero w dalszej kolejności uzyskuje się tzw. decyzję o przyjęciu pracy. To oznacza, że możesz już oprawić pracę i złożyć ją w dziekanacie.
Przed ostatecznym wydrukowaniem i oddaniem pracy do obłożenia koniecznie wydrukuj egzemplarz próbny dokładnie go przeczytaj, zwracając szczególną uwagę na następujące elementy:
Treść strony tytułowej
Spis treści
Numerację stron
Przypisy
Numerację poszczególnych części pracy (rozdziałów, podrozdziałów, i paragrafów)
Numerację rysunków, tabel, diagramów
Poprawność językową - czy gdzieś nie wkradł się błąd
Dobrze jest poprosić o końcowe przeczytanie pracy jakąś znajomą osobę.
Tak sprawdzoną, i ewentualnie poprawioną, pracę możesz oddać do introligatorni. Każda uczelnia ustala, w ilu egzemplarzach student musi jej dostarczyć pracę. Zwykle są to cztery egzemplarze, które trafiają do: recenzenta, promotora, do archiwum i czytelni. Dodatkowy egzemplarz wydrukuj dla siebie.
Egzemplarz pracy trafia więc do recenzenta, który przygotowuje jej oficjalną recenzję.
Student zaś musi uregulować w dziekanacie wszystkie formalności związane z tokiem studiów. Powinien więc dostarczyć do dziekanatu:
Wszystkie wymagane egzemplarze pracy magisterskiej
Podpisane przez ciebie oświadczenie samodzielności, w którym oświadczasz, że samodzielnie napisałeś pracę i dokładnie zaznaczałeś przytaczane i cytowane pozycje
Indeks oraz legitymację studencką
Wypełnioną kartę obiegową (dokument potwierdzający fakt rozliczenia się studenta z różnymi instytucjami uczelnianymi jak: czytelnia, biblioteka, dział gospodarczy)
Odpowiednią ilość fotografii
Dowód uiszczenia opłaty za dyplom
Jeszcze istotna uwaga: do egzaminu magisterskiego może zostać dopuszczony tylko ten student, który uzyskał absolutorium na podstawie wszystkich zaliczonych przedmiotów, przewidzianych w programie studiów.
Obrona pracy
Egzamin magisterski zdaje się przed komisją, w której skład wchodzą:
przewodniczący komisji (zwykle dziekan lub dyrektor instytutu)
promotor
recenzent
Student otrzymuje pytania od poszczególnych członków komisji i zwykle od razu na nie odpowiada. Pytania mogą dotyczyć pracy, kontekstu pracy lub obejmować materiał z toku studiów. Każda z odpowiedzi oceniana jest osobno. Zwykle po odpowiedzi na pytania student opuszcza na kilka minut salę. W tym czasie odbywa się narada komisji. Następnie student zostaje poproszony o wrócenie do sali, gdzie zostaje mu odczytany wynik z egzaminu. Zwykle, jeśli jest pozytywny, w ciągu miesiąca magistrant może odebrać dyplom.
Przyjęte jest, że w skład ostatecznej oceny, którą otrzymujesz na dyplomie, wchodzą następujące elementy:
Średnia ze wszystkich ocen uzyskanych w trakcie studiów - 50%
Ocena pracy magisterskiej - 25%
Ocena z egzaminu magisterskiego - 25%
Należy pamiętać, że student zobowiązany jest złożyć egzamin dyplomowy w terminie do dwóch lat od uzyskania absolutorium. Jeśli ten okres zostanie przekroczony, student musi powtarzać odpłatnie ostatni rok studiów i uzupełnić różnice programowe.