Lekcja 14 - zdawanie egzaminów
a)
Jak opanować stres egzaminacyjny?
Egzaminy to nie tylko nieodzowny element studiowania, ale życia ludzkiego w ogóle. Jeśli się nad tym głębiej zastanowimy, to okazuje się, że właściwie każdy nowy etap naszego funkcjonowania wiąże się z jakimś zdanym (lub nie) egzaminem (rozmowa kwalifikacyjna, prawo jazdy, wykonywanie pracy na danym stanowisku czy sprawdzanie się w określonej życiowej roli).
Generalnie jednak, podstawowym celem egzaminów jest sprawdzenie opanowania określonej wiedzy czy umiejętności oraz selekcja, polegająca na odrzuceniu osób nie spełniających odpowiednich kryteriów, a promowaniu tych, którzy się w nich mieszczą.
Na studiach często bywa tak, że uczymy się czegoś tylko po to, aby zdać jakiś egzamin.
Większości osób egzaminy kojarzą się przede wszystkim z ogromnym stresem i to niezależnie od tego czy są przygotowani dobrze czy źle. Lękowi przedegzaminacyjnemu często towarzyszą konkretne objawy, takie jak: wzrost ciśnienia, drżenie rąk, suchość w gardle, problemy z żołądkiem… Są to odczucia naturalne, które dla wielu studentów nieodzownie wiążą się z ważnymi egzaminami. Gorzej jest wtedy, gdy stres przeradza się w paniczny, irracjonalny lęk przed egzaminem. W takich sytuacjach ludzie są jakby sparaliżowani, nie mają woli walki, zapominają o wszystkim, nie są w stanie zdobyć się na żadną kreatywność. To, jak każdy z nas reaguje na stresowa sytuację, jaką niewątpliwie jest egzamin, zależy od indywidualnych predyspozycji.
Każdy ma prawo bać się. Więcej - udowodniono, że przy przeciętnym poziomie pobudzenia, związanego ze stresem, ma miejsce najlepsza jakość wykonania (znane w psychologii prawo Yerkesa-Dodsona). Tak więc stres w małych dawkach działa pozytywnie.
Nie wynaleziono żadnego lekarstwa czy metody na stuprocentowe pozbycie się lęku przedegzaminacyjnego. Zwykle sprawdza się reguła, że im więcej egzaminów mamy za sobą, tym mniej stresujemy się przed każdym następnym. Przed stresem skutecznie chroni także (choć są wyjątki) dobre przygotowanie do egzaminu. Wszak najbardziej obawiamy się zupełnej porażki czyli oblania, a świadomość, że posiadamy odpowiednią wiedzę i dużo zależy od nas, dodaje odwagi i pewności siebie.
Jednym ze sposobów oswojenia lęku przed egzaminem jest poznanie wymagań danego egzaminatora. Zauważ, że mniej stresu kosztują cię egzaminy, jeśli prowadzi je osoba, do której chodziłeś na wykłady lub ćwiczenia. Jeśli masz taką możliwość - przeanalizuj pytania z poprzednich lat - zobacz, jak są sformułowane (szczegółowo czy ogólne); to także dobra okazja, by jeszcze raz powtórzyć materiał. Często studenci zasięgają opinii o egzaminującym u kolegów ze starszych lat. Jednak nie zawsze warto się nimi sugerować - zazwyczaj są one bardzo subiektywne i nie zawsze odzwierciedlają rzeczywistość.
Kilka rad przed egzaminem:
Siłą autosugestii nastawiaj się pozytywnie do egzaminu, powtarzaj sobie, że na pewno ci się uda, wyobrażaj sobie, co zrobisz po zdanym egzaminie.
Ostatniego dnia przed egzaminem nie planuj już żadnych powtórek - jeśli możesz, przeznacz ten czas na zrelaksowanie się - zrób to, co lubisz: poczytaj jakąś powieść, idź do kina lub na spacer.
Wyśpij się przed egzaminem.
Rano zjedz koniecznie lekki posiłek.
Nie spóźnij się!
b)
Egzamin ustny
Egzamin ustny jest powszechnie praktykowaną formą sprawdzania wiedzy. Jest także formą najbardziej stresującą dla zdającego. Ponadto, uważa się ją za najmniej obiektywny i najbardziej niedoskonały sposób egzaminowania. Przede wszystkim na egzaminie ustnym można sprawdzić przygotowanie studenta ze stosunkowo niewielkiego obszaru wiedzy z danej dziedziny. Najczęściej, przede wszystkim ze względu na ograniczenia czasowe, na egzaminie ustnym stosuje się praktykę losowania zestawu trzech pytań albo ich zadawania zdającemu. Zazwyczaj są to pytania przekrojowe, które mają dać szeroki obraz kompetencji osoby zdającej, o podobnym dla wszystkich poziomie trudności. Jednak nie zawsze tak jest, i często jedni dostają pytania dość łatwe, a innym w udziale przypadają te, powszechnie uznane jak bardzo trudne.
Na ocenę z egzaminu ustnego składa się, oprócz poziomu przygotowania studenta, także wiele innych czynników. Dzieje się tak nawet wbrew intencjom egzaminującego, który stara się być jak najbardziej obiektywny, ale np. ma gorszy dzień, boli go głowa itp. Mogą tu działać nawet podświadomie różne czynniki, z których osoba egzaminująca nawet nie zdaje sobie sprawy.
Nie praktykuje się także rejestrowania wypowiedzi osoby zdającej egzamin Jedynym dowodem na to, że egzamin miał miejsce, a my na nim byliśmy, jest ocena w indeksie i w protokole. Ponadto, brakuje jasnych, ustandaryzowanych kryteriów oceny - zależy to zwykle od preferencji i indywidualnych ustaleń egzaminatora lub komisji egzaminacyjnej.
Na ocenę mogą wpływać także inne predyspozycje zdającego, niekoniecznie związane bezpośrednio ze stopniem opanowanej wiedzy. Liczą się również: pewność siebie, elokwencja, umiejętność zachowania się w stresującej sytuacji, urok osobisty czy uroda.
Kilka rad dla zdających egzamin ustny:
Zadbaj o strój na egzamin. Ubierz się w coś klasycznego - kostium, garnitur w stonowanych kolorach to odpowiednie stroje. Unikaj ekstrawaganckich czy wyzywających strojów i akcentów w wyglądzie. Daruj sobie ostry makijaż czy pół kilograma biżuterii.
Nie zapominaj o formach grzecznościowych, odpowiednio zwracaj się do osoby egzaminującej - wywołasz dobre wrażenie.
Nawet jeśli jesteś zdenerwowany, staraj się tego nie okazywać. Bądź pogodny, ale i dość pewny siebie. Śmiało wejdź do sali, patrz wprost na egzaminatora. Jeśli będziesz patrzeć w podłogę, unikać jego wzroku, może on nabrać przekonania, że boisz się i próbujesz ukryć swoją niewiedzę.
Staraj się panować nad swoją mimiką i ruchami - nie gestykuluj nadmiernie, mów dość głośno, ale nie za głośno, unikaj nerwowych ruchów, nawet jeśli wydaje ci się, że cię uspokajają (obgryzanie ołówka, stukanie palcami, ruszanie nogą).
Jeśli nie jesteś w stanie udzielić odpowiedzi na otrzymane pytanie, to najgorszą rzeczą, jaką możesz zrobić jest milczenie. Nie wpadaj jednak w panikę - zacznij głośno myśleć - osoba egzaminująca zobaczy, jak bardzo ci zależy na egzaminie, być może nakieruje cię na odpowiedni tor, albo ty w ten sposób zdołasz sobie coś przypomnieć.
c)
Egzamin pisemny
Egzamin pisemny jest bardzo popularną formą sprawdzania wiedzy. Jego istotną cechą jest to, że oprócz sprawdzenia stopnia znajomości faktów przez egzaminowanego, daje także ogląd na pewne jego umiejętności, jak zdolność analizy i interpretacji przyswojonych wiadomości. Egzamin pisemny sprawdza także sprawność w posługiwaniu się różnymi formami wypowiedzi, jak na przykład esej czy rozprawka. Niekiedy egzamin pisemny polega nie na napisaniu odpowiedzi na jeden temat, ale na pisemnym odpowiedzeniu na kilka pytań. Wtedy szczególnie istotna jest dyscyplina wypowiedzi, umiejętność syntezy, zwięzła forma, w której przekazywane są najważniejsze treści.
Oczywiście egzamin pisemny nie jest idealna formą sprawdzania zasobu wiadomości. Niemniej jednak, zwolennicy tej metody podkreślają jej bezsprzeczne zalety:
sprawdza umiejętność kreatywnego twórczego myślenia
odbywa się zbiorowo, zatem wszyscy zdający mają takie same warunki
wszyscy egzaminowani mogą otrzymać takie same pytania
właściwie wyeliminowany jest problem ściągania i podpowiadania
Zaś przeciwnicy egzaminów pisemnych do głównych wad zaliczają:
brak ścisłych kryteriów oceniania
uzależnienie prezentacji wiedzy od umiejętności ich przekazania (może zdarzyć się tak, że dana osoba posiada dużą wiedzę, lecz nie potrafi jej w odpowiedni sposób przekazać w formie pisanej, przez co dostaje niższą ocenę)
osoby sprawdzające prace pisemne mogą mieć różne preferencje co do stylu - jedni wolą czytać prace analityczne, inni bardziej rzeczowe, a mniej szczegółowe. Dlatego istnieje prawdopodobieństwo, ż prace mogą być oceniane przez nich, nawet mimowolnie, nie do końca obiektywnie.
Jeszcze dwie kwestie, o których nie sposób nie wspomnieć mówiąc o wszelkich egzaminach pisemnych: czytelne pismo i robienie błędów. Egzamin pisemny nie stwarza okoliczności sprzyjających starannemu pisaniu: ograniczona ilość czasu, pośpiech, skreślenia, brak możliwości przepisania całości na czysto. Jednak, nawet jeśli nie masz starannego pisma, pamiętaj, by pisać wyraźnie. Podstawą komunikacji między tobą a egzaminatorem jest twoje czytelne pismo. Może zdarzyć się tak, że oceniający nie będzie w stanie, mimo najlepszych chęci, przebrnąć przez to, co napisałeś, nie odczyta istotnych fragmentów i w konsekwencji dostaniesz niższą ocenę.
Drugim problemem jest skłonność do robienia błędów, szczególnie tych, które rażą najbardziej - ortograficznych. Jeśli nagminnie robisz błędy ortograficzne, to, nawet jeżeli nie studiujesz filologii, fakt ten może przyczynić się do obniżenia twojej oceny.
Natomiast jeśli wiesz, że cierpisz na dysortografię (jest to skłonność do nagminnego popełniania błędów ortograficznych, pomimo znajomości zasad pisowni) lub na dysgrafię (dysfunkcja, która mimo najlepszych chęci i wielu ćwiczeń uniemożliwia czytelne napisanie tekstu) powinieneś odpowiednio wcześniej przedstawić komisji egzaminacyjnej lub osobie prowadzącej egzamin odpowiednie zaświadczenie. Możesz je otrzymać w poradni psychologiczno-pedagogicznej.
d)
Egzamin testowy
Ten rodzaj egzaminu uznawany jest za najbardziej obiektywny. Polega on na tym, że egzaminowany otrzymuje zbiór zadań z danego obszaru wiedzy. Jeśli na określone zadanie udzieli pozytywnej odpowiedzi, to zakłada się, że ta osoba opanowała fragment wiedzy, którego to zadanie dotyczy. Całościowy wynik testu jest sumą punktów otrzymanych za prawidłowe rozwiązanie każdego zadania. Czyli - więcej uzyskanych punktów za prawidłowe rozwiązanie zadań świadczy o tym, że egzaminowana osoba opanowała lepiej większy obszar wiedzy.
Fakt, że procedury egzaminu testowego są bezosobowe, przez co wyeliminowany jest subiektywizm w ocenianiu, jest główną zaletą tego typu egzaminów i przyczyną ich popularności. Zwykle testy są kodowane i w toku sprawdzania osoba egzaminowana pozostaje anonimowa. Dlatego w tym kontekście testy są „bezstronne”. Ponadto, istotną cechą egzaminów testowych jest to, że można je stosunkowo szybko sprawdzić i podać wyniki, zwłaszcza, że coraz częściej takie obliczenia wykonują komputery, wyposażone w specjalne czytniki lub po prostu testy przeprowadza się nie w formie papierowej, lecz przy użyciu komputerów.
Oczywiście egzaminowanie za pomocą testów ma także przeciwników, którzy twierdzą, że nie sprawdza on wielu umiejętności, jak np. umiejętność twórczego myślenia oraz nie ukazuje indywidualnych predyspozycji zdającego. Niemniej jednak, dobrze przygotowany test może dać kompletny obraz przygotowania osoby egzaminowanej: sprawdzić jego wiedzę, sprawność kojarzenia faktów oraz umiejętność ich analizy i zastosowania w różnych kontekstach.
Podstawowe rodzaje zadań testowych:
Pojedyncze dopełnienie - należy, spośród kilku odpowiedzi, wybrać prawidłową
Wielokrotne dopełnienie - należy, spośród kilku odpowiedzi, wybrać prawidłowe (których może być co najmniej dwie)
Prawda-fałsz - zwykle podane jest jakieś stwierdzenie i należy zaznaczyć literę P, gdy jest ono prawdziwe lub literę F, jeśli jest fałszywe
Uzupełnianie luk - w takim przypadku należy wstawić odpowiedni wyraz, datę, liczbę itp.
Pojedyncze przyporządkowanie - podanym hasłom należy przyporządkować prawidłowe określenie (datę, liczbę, itp.)
Wielokrotne przyporządkowanie - danym hasłom należy przyporządkować pasujące do nich określenia (więcej niż jedno)
Pojedyncze wyłączenie - wśród podanych odpowiedzi należy wskazać nieprawidłowe
Analiza związku między dwoma członami - dane zdanie, zawierające informację rozbite jest na dwa człony. Drugi człon ma zwykle dwa lub trzy zakończenia (lub więcej). Pierwszemu członowi należy przyporządkować drugi - właściwy.
Jak rozwiązywać testy?
Najpierw należy dokonać pobieżnego przeglądu arkuszy - zobacz z ilu zadań składa się cały test, jakiego rodzaju są to pytania. Oblicz także, ile czasu przypada średnio na rozwiązanie jednego zadania.
Zadania rozwiązuj po kolei, zaczynając od pierwszego (pytania w testach często ułożone są w takiej kolejności, w jakiej jest uczony materiał) wtedy łatwiej przypomnieć sobie i skojarzyć pewne fakty.
Zawsze czytaj każde polecenie bardzo uważnie - co najmniej dwa razy.
Jeśli jakieś zadanie sprawia ci trudność, nie zajmuj się nim zbyt długo, tylko przejdź do następnego. Będziesz mógł powrócić do niego, gdy dojdziesz do końca testu.
Gdy rozwiążesz wszystkie łatwe zadania, zajmij się trudniejszymi.
Jeśli na jakieś pytanie nie jesteś w stanie udzielić odpowiedzi, to strzelaj. Zawsze jest prawdopodobieństwo, że trafisz i udzielisz właściwej odpowiedzi. Jednak w przypadku, gdy masz do czynienia z testem, w którym za nieprawidłowe odpowiedzi przyznawane są punkty ujemne, lepiej pozostawić takie pytanie bez odpowiedzi.
Przed oddaniem testu prześledź, czy nie ominąłeś jakiegoś zadania oraz sprawdź, czy oznaczyłeś arkusz odpowiedzi zgodnie z poleceniem.
e)
Reguły formułowania odpowiedzi
Najczęstsze sformułowania, stosowane w poleceniach prac pisemnych, a także w pytaniach na egzaminach ustnych:Polecenie Co należy zrobić
Opisz Należy napisać o jakiś cechach określonej rzeczy czy zjawiska; lub - w zależności od rozwinięcia polecenia - wyjaśnić główne aspekty danej myśli, zagadnienia, tematu lub przedstawić kolejność, w jakiej coś się wydarzyło.
Oceń Należy przedstawić swoją ocenę jakiegoś wydarzenia bądź zagadnienia. W innych kontekstach będzie w takim wypadku chodzić o rozważenie wartości lub ważności danej kwestii, ze zwróceniem uwagi na jej pozytywne, negatywne oraz dyskusyjne aspekty.
Porównaj Trzeba wskazać podobieństwa i różnice między dwoma zagadnieniami.
Udowodnij To polecenie stosowane jest najczęściej w dwóch kontekstach:
Należy, w logicznym porządku, przedstawić proces rozumowania, opierając się na odpowiednich dowodach, opowiadając się za lub przeciwko jakiemuś poglądowi, sądowi czy ideologii.
Należy wykazać prawdziwość danego twierdzenia, poprzez przedstawienie niepodważalnych dowodów na jego poparcie albo zaprezentować ciąg logicznych stwierdzeń, prowadzących od dowodu downiosku.
Uzasadnij Powinieneś przedstawić dowody (fakty, argumenty), potwierdzające dane zjawisko czy sytuację albo jego brak.
Skomentuj Należy założyć, że takie polecenie zakłada napisanie analizy określonej sytuacji, rzeczy, zjawiska i dopuszcza dużą dozę subiektywizmu
Wyjaśnij W tym przypadku trzeba napisać (zazwyczaj posługując się opisem lub analizą), jak coś się dzieje, albo jak doszło do takiego stanu. Należy posługiwać się rzeczowymi argumentami, nie zawsze konieczne jest wchodzenie w szczegóły.
W jakim stopniu… Należy rozważyć podane zagadnienie w związku z postawionym problemem, jest tu miejsce na przedstawienie własnej oceny, chyba, że dalsza część tematu to wyklucza.
Zdefiniuj Należy przedstawić definicję lub opisać znaczenie danego zagadnienia. Trzeba przy tym ukazać na tyle dużo jego cech charakterystycznych, by dało się je wyszczególnić spośród innych.
Przeanalizuj W przypadku takiego polecenia należy podzielić określone zagadnienie na części składowe, dość dokładnie je opisać i wykazać w jaki sposób wiążą się ze sobą.
Podsumuj Należy przedstawić główne elementy danego zagadnienia, z pominięciem wszelkich niepotrzebnych szczegółów i wątków.
Osądź W takim wypadku powinieneś przedstawić własną ocenę wartości lub prawdziwości jakiegoś zagadnienia czy sytuacji. Musisz także podać, jakimi kryteriami się kierowałeś. Należy także przywołać konkretne przykłady zastosowań tych kryteriów.
Wylicz Powinieneś podać (zwykle również opisać) zestawienie odpowiednich zagadnień, zdefiniowanych w dalszej części polecenia. Od specyfiki poruszanych zagadnień i obszaru wiedzy zwykle zależy to, czy lepiej dokonać tego zestawienia w formie ciągłego tekstu czy wyliczeń lub notatki.
Wskazówki, dotyczące zasad formułowania odpowiedzi, zarówno w przypadku egzaminów pisemnych, jak i ustnych:
Jeśli masz na egzaminie możliwość wyboru spośród kilku pytań, to zawsze wybieraj to, w zakresie którego czujesz się najbardziej kompetentny - uważasz, że posiadasz największą wiedzę właśnie na ten temat, nawet jeśli inne pytania wydają ci się bardziej ambitne.
Zawsze, kilkakrotnie i bardzo dokładnie, przeczytaj polecenie. Zwróć uwagę, czy rozumiesz wszystkie wyrażenia (być może będzie okazja, by o to zapytać egzaminującego).
Jeśli masz taką możliwość, to zawsze na oddzielnej kartce przygotuj sobie plan wypowiedzi lub przynajmniej ułóż go sobie w myślach.
Odpowiadaj metodycznie i rzeczowo. Na ogół bardziej ceniona jest dyscyplina słowa niż niepotrzebne zbaczania z tematu czy dygresje nie do końca na temat.
Staraj się mówić i pisać językiem starannym, unikaj kolokwializmów, jak również nadmiaru obcojęzycznych słów, zwłaszcza, jeśli nie znasz dobrze ich znaczenia.
Mów raczej wolno i wyraźnie.
Zawsze mów i pisz na temat.
Mądrze dobieraj argumenty i przykłady; w swej wypowiedzi staraj się zachowywać związek przyczynowo-skutkowy.
Cały czas pamiętaj o czasie - nie poświęcaj zbyt wiele uwagi jednemu pytaniu, ponieważ może nie starczyć ci czasu na odpowiedzi na pozostałe pytania
Zaczynaj swoje wystąpienie od odpowiedzi na pytanie, w którym czujesz się najlepiej. Dobra odpowiedź doda ci pewności siebie.
Pisz czytelnie i starannie, zwracaj uwagę, by nie robić błędów ortograficznych, interpunkcyjnych i stylistycznych.
Zostaw sobie czas pod koniec na całościowe przeczytanie pracy, poprawienie pisowni i niezbędną korektę.
Jeśli spostrzeżesz, że kończy się limit czasu, a ty nie wyczerpałeś jeszcze tematu, to warto przekazać te informacje w formie krótkich, prostych zdań, które jednak pokażą, że miałeś większą wiedzą na dany temat, ale nie zdążyłeś wszystkiego napisać.
Jeżeli zdarzy się tak, że na jakieś pytanie zupełnie nie będziesz znał odpowiedzi, to nie milcz, ale staraj się głośno myśleć. Czasem takie rozumowanie na głos może skłonić egzaminującego do udzielenia ci jakiejś sugestii, naprowadzenia na poprawny tor rozumowania lub właściwa tematykę. Generalnie da poczucie, że się nie poddajesz, zaś milczenie może zostać przyjęte jako wyraz lekceważenia.