ROZWIJANIE METOD AKTYWIZUJĄCYCH ZAWODNIKÓW

R. Thorpe, P. Dent

Tradycyjna metoda nauczania mająca prowadzić zawodników do opanowania poprawnej techniki i taktyki (metoda pokazu i opisu) może często hamować rozwój utalentowanych zawodników oraz być mało skuteczną dla innych. Możliwe jest (za)stosowanie bardziej skutecznej metody nauczania polegającej na ułatwianiu lub/i wręcz prowokowaniu zawodnika do względnie samodzielnego odkrywania tajników gry, raczej asystując mu w uczeniu się zamiast bezpośredniego pokazywania i objaśniania jak i co należy robić. Kluczową sprawą przed przystąpieniem do nauczania czegokolwiek i kogokolwiek jest uświadomienie sobie, w jaki sposób człowiek uczy się.

TRADYCYJNY SPOSÓB POSTĘPOWANIA

Pewną tradycją w tenisie stał się mniej więcej taki układ lekcji: część przeznaczona na rozgrzewkę, część przeznaczona na odbijanie piłek i rozpoznanie błędu, część przeznaczona na wprowadzenie korekt i na końcu część przeznaczona na grę z zastosowaniem skorygowanej umiejętności (najczęściej uderzenia). Sęk w tym, że taki przebieg nauczania jest z gruntu negatywny i zmusza trenera do wyszukiwania błędów. Może to mieć bardzo destruktywny wpływ na zawodnika i przyczyniać się do wytworzenia negatywnego sposobu myślenia o swojej grze.

Oczywiście potrzeba analizowania i korygowania jest bezdyskusyjna, ale niestety tak się jakoś utarło, że proces analizowania i korygowania techniki stał się synonimem lekcji tenisa.

ROLA ROZWOJU TECHNIKI W CAŁOŚCIOWYM ROZWOJU ZAWODNIKA

Nauczanie techniki można połączyć z pozostałymi aspektami gry, tak manipulując elementami sytuacji gry, aby dać zawodnikowi okazję samodzielnego odkrywania i doświadczania najskuteczniejszych sposobów wykonania uderzeń (ich techniki).

Metodą własnych prób i błędów zawodnik odkryje i przyswoi sobie niezbędne zmiany w technice uderzeń. Aby taki sposób nauczania (polegający na stwarzaniu warunków ułatwiających samodzielne odkrywanie najbardziej skutecznego sposobu wykonywania uderzeń) mógł być skuteczny, zarówno zawodnik, jak i trener powinni wiedzieć, co chcą osiągnąć. Oznacza to konieczność dokładnego określenia celu każdej lekcji treningowej - czego zawodnik ma się nauczyć. Dzięki temu redukuje się niebezpieczeństwo poprowadzenia lekcji w sposób chaotyczny, niezorganizowany.

Krytycy tej metody mogą wytykać jej, że zbyt mało uwagi poświęca technicznej stronie rozwoju zawodnika. W związku z tym ważne jest jasne zrozumienie roli rozwoju techniki dla całej gry zawodnika. Rozwój techniki, albo lepiej rozwój umiejętności, to rozwój zdolności wykonywania zadań niezbędnych do sprostania wymaganiom gry, na miarę możliwości i

predyspozycji zawodnika.

M.in., dlatego tak ważne jest dla trenerów rozumienie i rzetelna wiedza o zasadach ruchu i biomechaniki, które leżą u podstaw techniki - pozwala to im na podejmowanie przemyślanych decyzji i działań, uwzględniających konsekwencje danego sposobu wykonania ruchu.

Wiele przykładów z historii tenisa, choćby uchwyt rakiety u Borga czy oburęczny forhend Seles, pokazuje, że nie zawsze najważniejsze jest sztywne egzekwowanie „perfekcyjnej” techniki, jeżeli efekty stosowania „nieprawidłowej” techniki są dobre.

Trener powinien podejmować się poprawiania elementów, które jego zdaniem są mankamentami technicznymi, jedynie wtedy, gdy jest pewien, że:

• poprowadzi zawodnika do zmiany ruchu na lepszy (dla tego zawodnika);

• jest w stanie uzyskać trwałą zmianę w czasie, który ma do dyspozycji - tzn., w którym może pracować z zawodnikiem lub ma na niego wpływ;

• zawodnik dostrzega wartość i cel zmiany;

• ta interwencja nie wpłynie negatywnie na inne aspekty rozwoju zawodnika np. na jego wiarę w siebie, pewność siebie.

Nie oznacza to oczywiście, że zdolność trenera do dostrzegania, diagnozowania i korygowania błędów przestaje mieć istotne znaczenie dla technicznego rozwoju zawodnika, a jedynie to, że należy ją widzieć i wykorzystywać w perspektywie całościowego rozwoju gry zawodnika. Jednak to podejście do nauczania techniki nadmiernie zdominowało pracę wielu trenerów, a ponieważ wymaga nieprzeciętnej umiejętności wyłuskania tego detalu technicznego, któremu akurat należy poświęcić większą uwagę to nie powinno stanowić głównego obszaru pracy trenerskiej.

W postępowaniu z zawodnikami ważniejsze jest sprawić, aby opanowali daną umiejętność i byli w stanie wykonywać ją we właściwych warunkach, aniżeli po prostu nauczyć ich techniki. Można to uzyskać o ile:

• zawodnicy tego chcą;

• są oni chętni do pracy nad tym;

• technika jest kształtowana, tak często jak to tylko możliwe, we właściwym kontekście (warunkach).

Posłużmy się przykładem: zakładamy, że chcemy, aby nasi zawodnicy opanowali grę lobem. Wymyślamy grę, która ma wywoływać, prowokować zagrania lobem - wprowadzenie piłki do gry przez T-Trenera z linii serwisowej i rozgrywanie punktów, przyczym T nie może opuścić strefy pól serwisowych. Potrwa to może kilka minut i zawodnicy zaczną stosować loba, trochę więcej czasu a bardziej utalentowani spośród nich dodadzą topspina lub zagrają defensywnego loba w odpowiedzi na bardzo silną piłkę. Ten sposób do nauczania z większym prawdopodobieństwem ukształtuje zawodnika, który znacznie lepiej będzie rozumiał, kiedy i jak zastosować loba niż podejście „ dzisiaj nauczycie się loba, ponieważ moim zdaniem powinniście go umieć”.

Jeżeli zdarzy się tak, że zawodnik nie odczytuje sytuacji zgodnie z oczekiwaniami, można mu pomóc zadając odpowiednio sformułowane pytania naprowadzajace podczas przerw w grze. Sprowokowani do myślenia pytaniami zawodnicy nauczą się więcej dzięki większemu zaangażowaniu w rozwiązanie problemu niż wtedy, gdy otrzymają gotowe rozwiązanie od trenera „loba gra się wtedy, gdy...”.

Co więcej jeśli sami „wpadną” na rozwiązanie to będzie to doświadczenie bardziej pozytywne niż w sytuacji bycia pouczonym przez kogoś. Czasami nie będzie innego wyjścia niż powiedzieć zawodnikowi, wprost co i jak, ale należy ograniczyć częstość występowania takich sytuacji.

Może się zdarzyć także i tak, że Twoi zawodnicy zamiast loba wybiorą inne zagranie, aby pokonać Ciebie w omawianym przykładzie np. zmuszą passing shotem do zagrania woleja i „wyciągnięcia” się do piłki. Jeśli tak, to wcale nie oznacza, że wszystko na nic. Chociaż Twoja „prowokacja” nie wywołała reakcji zgodnej z intencjami to jednak zmusiłeś zawodników do innego rozwiązania tego problemu. Znajdywanie rozwiązań w sytuacji, gdy napotykamy na problem to właśnie to, na czym polega gra w tenisa, a zatem zaczynamy przygotowywać zawodnika na sytuacje meczowe.

W stosunku do wyżej omawianego przykładu będzie potrzebna nowa gra, która zachęci lub sprowokuje niektórych zawodników do zastosowania loba. Przy pewnej wyobraźni, co do wykorzystania przestrzeni kortu nie powinno być z tym większych problemów.

JAK ZWIĘKSZYĆ SKUTECZNOŚĆ NAUCZANIA WYKORZYSTUJĄC INNE FORMY UCZENIA SIĘ

Inną z przyczyn, dla których trzeba i warto (przynajmniej czasami) porzucić tradycyjny model nauczania oparty na pokazie i opisie ruchu, jest jego nieskuteczność w pewnych sytuacjach związanych z doskonaleniem złożonych umiejętności, takich jak np. serwis. W przypadku, gdy ćwiczący ma dokonać subtelnych, precyzyjnych modyfikacji ruchu, słowa i formalne instrukcje mogą okazać się niewystarczającą pomocą dla zawodnika w zrozumieniu, na czym mają polegać te niewielkie zmiany. Wtedy nasze zadanie polega raczej na tym, aby pomóc mu „wyuczyć” te różnice. Potwierdzenie tego poglądu znajdujemy w fachowej literaturze na temat przyswajania umiejętności ruchowych. Podaje się m.in., że o ile informacje dotyczące sposobu wykonania ruchu pochodzące od trenera mogą być skutecznie wykorzystane przez zawodnika przy dużych, zasadniczych zmianach tego ruchu, to niewielkie, subtelne zmiany są możliwe dzięki informacjom docierającym do zawodnika w trakcie własnego działania z jego organizmu (odczucia płynące z mięśni) oraz z obserwacji skutków tego działania.

Nierzadko mamy do czynienia z utalentowanymi zawodnikami, którymi wystarczy, że popatrzą przez pewien czas na ruch w wykonaniu sławnego tenisisty i niemal natychmiast potrafią powtórzyć ten ruch na korcie. Psychologowie potwierdzą to mówiąc: uczenie się przez patrzenie i naśladowanie jest w wielu przypadkach najlepszą formą nauczania. Jednak wielu spośród nas, trenerów nie udaje się optymalnie wykorzystać tego środka w treningu swoich zawodników. Ważne jest, zatem, aby trenerzy brali pod uwagę także te mniej bezpośrednie (niż pokaz i objaśnienia trenera) sposoby przyswajania informacji przez zawodników, szczególnie tych młodszych, i wykorzystywali je w swojej pracy.

Oto przykłady podsuwania zawodnikowi wzoru do naśladowania - tenisisty wykonującego pożądany element w sposób mistrzowski: jeśli pożądane jest silniejsze ugięcie kolan przy serwisie to dobrym przykładem może być Boris Becker; może to dotyczyć także innych elementów niż technika np. odporność psychiczna (tu dobrym wzorem może być Jim Courier) lub bieganie do wszystkich piłek, nawet tych, które wydają się stracone (świetna w tym jest Amanda Coetzer). Można do tego wykorzystać urywki meczów nagrane na taśmie video, bez wątpienia zaangażowani zawodnicy zachowają w pamięci zaobserwowane wzory a ponadto będą w przyszłości baczniej zwracali uwagę na czołowych tenisistów i ich grę.

Naśladownictwo przynosi pozytywne efekty, pod warunkiem, że idole dostarczają dobrych wzorów dla młodzieży. Młodzi tenisiści będą naśladowali nie tylko grę, ale także ich zachowanie. Przykładowo, jeżeli starsi zawodnicy czy nawet trenerzy będą mieli negatywny stosunek do treningu kondycyjnego to może to mieć fatalne skutki, znacznie trwalsze niż stosunkowo szybkie bieżące postępy w technice gry.

ZNACZENIE UCZENIA SIĘ W GRZE

Zebrano sporo dowodów wskazujących na to, że wielu mistrzów sportu przedkładało (szczególnie, gdy byli młodsi) możliwość obserwacji, ćwiczenia i gry nad formalne nauczanie. Badania przeprowadzone w Szwecji (Carlson i Engstrom, 1987) wykazały, że tenisiści szwedzcy, którym udało się przebić do czołówki w wieku seniora, mieli w dzieciństwie okazję raczej do gry i ćwiczenia w sprzyjającej atmosferze niż, żeby ich poddawano intensywnemu nauczaniu. Skłania to nas trenerów do zastanowienia się i starannej oceny cech środowiska nauki gry, jakie stwarzamy naszym podopiecznym.

MNIEJ CZASAMI OZNACZA LEPIEJ

W relacjach trener - zawodnik warto zdawać sobie sprawę, że myśląca część mózgu ma swoje ograniczenia. W dużym uproszczeniu (i nieco nieprecyzyjnie) można powiedzieć, że jesteśmy w stanie „myśleć” tylko o jednej rzeczy na raz. Oznacza to, że w danej chwili możemy być w pełni skoncentrowani tylko na jednym aspekcie naszego działania (np. w tenisie baczna obserwacja sytuacji na korcie lub koncentracja na sposobie wykonania uderzenia). W tradycyjnym nauczaniu częste są przypadki kierowania uwagi zawodnika na niewłaściwe elementy i sygnały. W wyniku tego zawodnik może np. zacząć zwracać baczniejszą uwagę na to, co do niego mówimy niż na odczucia pochodzące z jego ciała. Dlatego czasami im mniej mówimy podczas trwania ćwiczenia tym lepiej, ponieważ pozwala to zawodnikowi chłonąć informacje o elementach aktualnej sytuacji w grze, które są niezwykle ważne w procesie uczenia się. Nie oznacza to oczywiście, że po zakończeniu ćwiczenia nie należy go omówić, ale ważne jest, aby nie przeciążyć zawodnika nadmiarem informacji w trakcie jego trwania.

ZNACZENIE ODWZOROWANIA W ĆWICZENIACH ELEMENTÓW SYTUACJI MECZOWYCH

Chcielibyśmy zwrócić uwagę na jeszcze jeden element charakterystyczny dla tradycyjnego sposobu nauczania (w którym dominuje pokaz i objaśnienie), a który może hamować postępy zawodników w rozumieniu - „czuciu” gry. Chodzi mianowicie o najbardziej typowy środek pracy trenera - nagrywanie piłek. Zwykle nagrywamy, umieszczamy piłkę we właściwe dla ćwiczonego przez zawodnika uderzenia miejsce. Wielu z nas stosuje przy tym technikę nagrywania z lekką rotacją wsteczną, która sprawia, że piłka odbija się od nawierzchni kortu w sposób dosyć wygodny dla ćwiczącego. Zapominamy jednak, że obraz tego nagrywania (ruchy przez nas wykonywane, które widzi zawodnik) stanowi część sytuacji gry i zarazem ważny element składowy uczenia się tenisa. Jeśli zbyt często stosujemy ten sposób nagrywania to wspomniany obraz oraz cały rytm wymiany piłek jest nieadekwatny do realnych sytuacji meczowych. Mądrym posunięciem ze strony trenera byłoby natomiast takie nagrywanie, które stanowi możliwie wierną kopię zagrań, z którymi będzie sobie musiał poradzić nasz podopieczny wykonując ćwiczone uderzenie w meczu. Jestem pewien, że jeśli tylko przypomnimy sobie ( a sądzę, że każdy z nas miał okazję to zaobserwować) zmiany na lepsze w grze naszego zawodnika podczas wymiany piłek z lepszym od siebie partnerem - jak przyswaja rytm, timing (czyli parametry czasowe), a nawet zaangażowanie i koncentracje na zadaniu - to zachęci nas to dodatkowo do zwrócenia baczniejszej uwagi na sposób nagrywania piłek.

WNIOSKI:

Zrozumienie powyższych zaleceń a także założeń koncepcji „Nauczania poprzez ułatwianie samodzielnego rozwiązywania problemów” pozwala także dostrzec, że bardziej utalentowani zawodnicy, z którymi pracujemy - rzeczywiście są w stanie samodzielnie rozwiązywać problemy ( czy to techniczne, czy taktyczne), ale potrzebują nas abyśmy stworzyli im sytuacje, w której dany problem wystąpi. W takim razie lwia część naszej pracy musi zostać wykonana przed treningiem i polega na wymyślaniu ćwiczeń, gier i zadań dla danego zawodnika, które odpowiadają potrzebom szkoleniowym tego właśnie zawodnika. Potem, w czasie samego treningu możemy przyjąć już mniej dominującą i aktywną postawę, która będzie ułatwiała samodzielne uczenie się zawodnikowi.

Na zakończenie chyba najważniejsza sprawa: musimy uznać, że nie ma takiego sposobu nauczania, który byłby uniwersalny i zawsze skuteczny. Wynika to z tego, że każdy zawodnik jest inny i o tej indywidualności powinniśmy pamiętać oraz uwzględniać ją w pracy na korcie.

Na podobieństwo odkrywania nowych lądów.

Rola podobna do funkcji doradcy dyrektora firmy w sensie uznania swojej roli za drugoplanową wobec działania zawodnika.

---